WYKŁAD 4.
PEDAGOGIKA EGZYSTENCJALNA
GENEZA EGZYSTENCJALIZMU
A. Schaff - stale aktualne problemy losu człowieka (jak u Sokratesa) - pojawienie się sytuacji granicznej (wojna, konflikt) świat na granicy życia i śmierci - stąd nastrój buntu, nastrój rezygnacji wzmaga pojawienie się pytań o sens istnienia, wolność, odpowiedzialność i stosunek do innych ludzi.
MOUNIER - DWIE GAŁĘZIE EGZYSTENCJALIZMU:
Tendencja agnostyczno- ateistyczna
Martin Heidegger (agnostycyzm otwarty) - człowiek absurdalnie wynurza się z nicości, pozbawiony jest sensu, ponieważ otacza go nicość i upadek, czyli ugrzęźnięcie w powszedniości, bezosobowe zatopienie w rzeczach pod presją otoczenia.
Człowiek zespolony jest ze światem w jedną całość, nie ma dla niego innej możliwości, jak być w świecie, inni ludzie, ku którym ciąży zagrażają autentyczności jego życia. Przed utratą „Ja” chroni się w tłum - to paradoks, bo tam czuje się pewniej. Ale świat go przeraża.
Trzy niebezpieczeństwa społeczności: gadatliwość- zaciemnia prawdę
ciekawość - zaspokojenie podniet o sensacyjne wiadomości
dwuznaczność prawdy i szczerości, jedynym wyjściem jest sumienie (Gewissen)
Jean Paul Sartre (ateizm intelektualny) - człowiek jest wolny bez Boga, choć absolutna wolność jest absurdalnością. Stosunek do świata nacechowany jest obrzydzeniem. Drugi człowiek nie jest mną lecz moim zaprzeczeniem. Staje się dla niego narzędziem, pozbawia mnie wolności. Ludzie odzierają się wzajemnie z ludzkiego istnienia, a miłość jest niczym innym jak atakiem na drugą osobę, uprzedmiotowieniem jej i zniewoleniem.
Albert Camus (ateizm życiowy) - życie ludzkie pogrążone w codziennym automatyzmie, w wyniku olśnienia - odkrywamy fundamentalny absurd świata, uświadamiamy sobie obcość wszystkiego, nawet tych, których się kocha. W konsekwencji przychodzi niemożność podporządkowania się normom, przepisom, brak ideałów - a człowiek czuje się zawsze niewinny.
Tendencja teistyczna
Karl Jaspers - bada tylko ludzką egzystencję, która jest nie-gotowa, bez docierania do istoty bytu. Filozofia pomaga w stawaniu się sobą. Ważna jest WIARA jako podstawa światopoglądu. Egzystencja przejawia się:
głosem sumienia, decyzją i lękiem egzystencjalnym oraz odkrywaniem „ja” przez komunikację międzyludzką. Samego siebie można urzeczywistnić jedynie w drugim. „Ja” rozwija się w czasie, ale tkwi w wieczności, jej ułamkiem jest konkretne „teraz” - po śmierci egzystencja uczestniczy w życiu wiecznym.
Martin Buber - istota ludzka nie jest zwrócona do siebie, ale jest powiązana z „Drugim” (Bóg i inni ludzie). Różnica między indywidualnością a osobą. Pierwsze odróżnia nas od innych, zaś drugie pozwala wchodzić w relacje z innymi. Staję się „Ja” mówiąc Ty. Odkrycie „Ty” to obecność, która wszystko odnawia.
Gabriel Marcel - to, co degraduje człowieka to chęć posiadania na niekorzyść istnienia. Przejście od posiadania do istnienia odbywa się poprzez twórczość i miłość. Ciało jest podmiotem i punktem oparcia, za jego pośrednictwem mogę się kontaktować z całym światem. Istotą człowieka jest to, że został usytuowany przez swoje ciało, nie jestem widzem, ale gotowym na nawiązanie łączności z całym światem.
PEDAGOGIKA EGZYSTENCJALNA
Podstawy:
Dramatyczne ujęcie życia ludzkiego, zaakcentowanie wolności i potrzeby autentyzmu.
Niemożność pełnego poznania drugiego człowieka i rozszyfrowania jego niepowtarzalnej osobowości.
Każdy jest niepowtarzalny, urzeczywistnia egzystencję przez rozwój życia osobowego.
Egzystencja na pierwszym planie, jej cechami jest zmienność, zdolność do transgresji (przekraczania siebie)
Niebezpieczeństwo życia apersonalnego - uleganie modzie czy opinii innych
Usytuowanie człowieka budzi jego niepokój - jest wyzwaniem do zaangażowania egzystencjalnego i społecznego.
Człowiek nawiązuje relacje i jest to jego konstytutywna cecha (Jean Lacroix)
Cechy:
Autentyczność - uwolnienie się od alienacji, której ulega przez urzeczowienie (reifikację), alienować może też opinia, której stajemy się niewolnikami, stąd konformizm, snobizm, moda. Egzystencja autentyczna polega na zgodności z najgłębszym „ja”, kiedy słowa i czyny wynikają z wewnętrznego, osobistego nastawienia, są prawdziwe i intensywnie przeżywane.
W pedagogice oznacza to potrzebę poznawania w procesie wychowania autentycznej egzystencji dziecka, dotarcia do niej, bo egzystencja wychowanka jest konkretna, niepowtarzalna, nie da się zamknąć w żadnych schematach. Oddziaływanie trzeba dopasować do rdzenia rozwijającej się egzystencji (potrzeby, zainteresowania) by doprowadzić wychowanka do wolnej decyzji (horyzont oczekiwań).
Zaangażowanie - pochodzi z wolnego wyboru, oddanie się konkretnej sprawie lub osobie.
K. Sośnicki uznaje, iż wyraża ono w wychowaniu potrzebę aktywnego udziału całej psychiki. Poznanie czynników warunkujących sytuację egzystencjalną wychowanka. Stany napięcia, konflikty - pomoc wychowankowi w odkrywaniu właściwego mu zdania na temat czynników warunkujących aktualną sytuację - urzeczywistniania go z całkowitym oddaniem (wypowiedź rusztowanie).
Dialogiczność - moment partnerski w relacji nauczyciel-uczeń, oparty na przeświadczeniu, że obie strony są tożsame w swoim człowieczeństwie.
WYCHOWANIE JAKO SPOTKANIE -
Nietzsche prawda „poczyna się we dwoje”, zakłada konieczność zapożyczenia się u drugiego
H.-G.Gadamer - dwóch ludzi spotykających się - to dwa światy, wkraczające w siebie nawzajem, dzięki temu rozszerzenie naszego „ja”
J. Tischner - wychowanie jest zawsze spotkaniem podmiotów które wzajemni oddziaływają na siebie, tzn. wzajemnie się wychowują i uczą od siebie. Scalającą je kategoria jest DIALOG WYCHOWAWCZY
M. Buber wszelkie prawdziwe życie jest spotkaniem, wyróżnia się kontaktem „face to face” - doświadczeniem przeżyć wprowadzających w inny świat - w toku spotkania wydarza się coś, co wywołuje w nas nieodwracalne zmiany. Ma charakter współzależności
C. Rogers - wsłuchiwanie się w siebie i w innych
Spotkanie „Innego” - kwestionuje własną metanarrację, podważa wiarę w sens własnych prawd - oznacza to akceptacje odmienności, ale i patrzenie na siebie oczami innych - jak na kogoś egzotycznego (Z. Melosik).
Spotkanie INTRAPERSONALNE z samym sobą - Baudrillard
zdumienie sobą - Ingarden
Spotkanie W RZECZACH - w nich cząstka osoby, która je wytworzyła
2