SOCJOLOGIA WYCHOWANIA
WYKŁAD 1
1. Socjologia wychowania jako subdyscyplina naukowa- umiejscowienie w systemie nauk, przedmiot jej badań.
Socjologia wychowania jest subdyscypliną socjologii ogólnej, współpracującą ściśle z pedagogiką społeczną.
Zajmuje się szeroko pojmowanym środowiskiem wychowującym, formalnie i nieformalnie procesem uspołeczniania dzieci i młodzieży.
Jej przedmiotem badań są społeczne(środowiskowe) uwarunkowania procesu kształcenia, wychowania, nauczania i organizacji systemu oświaty(np. interpretacja wychowania w szkole, proces scholaryzacji, status szkoły).
Pojęcia w socjologii wychowania- takie same jak w socjologii ogólnej + system oświatowy, edukacja, uczenie się, samonauczanie.
Prekursorem socjologii wychowania był Florian Znaniecki, autor książki „Socjologia wychowania”, w której ujmuje wychowania na tle społeczeństwa wychowującego(nie tylko rodzina i szkoła wychowuje).
Według Floriana Znanieckiego pedagogika jest tylko pobożnym życzeniem- bo mówi jak być powinno, a życie i tak toczy się innym torem. Jest ona dla niego zlepkiem teorii psychologicznych i socjologicznych, a proces wychowania ma charakter utylitarny- jego celem jest urabianie jednostki dla potrzeb społecznych, ma być normatywnym obywatelem w społeczeństwie.
Jego zdaniem szkoła jest instytucją, której głównym celem jest budowanie człowieka porządnego, zdolnego do przezwyciężania antagonizmów grupowych na rzecz budowania współpracy. Celem wychowania jest upodobnienie młodego człowieka do dorosłych, natomiast samorozwój jest wyłącznie skutkiem ubocznym tego procesu.
Florian Znaniecki uważa również, że społeczeństwo jest zawsze skonfliktowane- bo różne grupy społeczne mają różne interesy, cele społeczne, dlatego potrzebny jest dialog, zdolność do osiągania kompromisu, gdyż wspólne dobro przekłada się ponad dobro jednostkowe.
Sformułował on zasadę współczynnika humanistycznego- wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek. Wyniki badań w naukach społecznych nigdy nie są do końca wynikami pewnymi, dlatego że człowiek jest badany przez drugiego człowieka i dochodzi do interakcji. W badaniach socjologicznych ważna role odgrywa organizowanie i badanie środowiska wychowawczego(należy odtworzyć świat badanych, np. gdy piszemy pracę o subkulturach, a nie tylko gdybać i snuć przypuszczenia o badanych).
Florian Znaniecki, jako twórca tradycyjnego nurtu socjologii wychowania był również autorem książek- „Społeczeństwo wychowujące”, „Osobowość wychowywanego” oraz „Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości”, w której dokonuje typologii osobowości człowieka:
człowiek pracy- kształtował się śród ludzi zajmujących się praca fizyczną. Traktowali oni pracę jako źródło pieniędzy, środków do życia. Nadawała ona sens jego egzystencji.
człowiek zabawy- kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi, którzy maja dużo czasu. Praca dla nich to zabawa. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry. Żyją konsumpcją, są hedonistami, najważniejsze dla nich są przyjemności, zabawa.
człowiek zboczeniec kulturowy (dewiant)- czyli taki, który wyróżnia się od innych
( na minus- podzboczeniec kulturowy- łamie normy, popełnia przestępstwa; na plus- nadzboczeniec kulturowy- stawia sobie wyższe normy, cele niż otoczenie- np. geniusz, artysta, lekarz w Ugandzie.
- człowiek dobrze wychowany- kształtował się wśród inteligencji
WYKŁAD 2
Wybrane problemy socjologii wychowania i edukacji.
2 kierunki opisów naukowych socjologii wychowania:
tradycyjny- Florian Znaniecki(patrz wykład 1)
socjologia edukacji- łączy różne dyscypliny naukowe, żeby adekwatnej zrozumieć problemy edukacji, uczenia się we współczesnym świecie.
3 płaszczyzny socjologii edukacji:
analiza systemu szkolnego(pre- ,industrialnego, postindustrialnego)
analiza wpływu kultury popularnej na proces socjalizacji i wychowania(odwołują się do emocji, np. programy- Uwaga, Superwizjer, pokazując smutek, kruchość życia; odwoływanie się do cynizmu, obrzydzenie świata, np. Władcy much- dziecko rośnie na chama socjalizacyjnego przez kulturę medialną, odbiera świat medialny za realny, miesza do z rzeczywistością).
analiza systemów politycznych, struktur społecznych i globalizacyjnych powiązań w kontekście rozwoju systemu oświaty, tożsamości państw narodowych i społeczeństwa otwartego( Karol Popper- głównym wrogiem społeczeństwa są ideologie totalitarne- komunizm, nazizm, przypisują sobie posiadanie prawdy absolutnej. W społeczeństwie otwartym nikt nie ma monopolu naprawdę, różni ludzie maja różne poglądy, interesy i potrzebne są instytucje, które pozwalają im razem pokojowo współżyć. Instytucje te chronią prawa obywateli, zapewniają wolność wyboru i słowa).
Huizinga- książka „Homoludens- człowiek zabawy”- człowiek ma duży potencjał, uczy się poprzez zabawę, ale niema świadomości tej nauki.
4 przestrzenie, mające wpływ na wychowanie i procesy edukacyjne:
mega przestrzeń świata globalnego
makrostruktura społeczeństwa demokratycznego
mezostruktura lokalnego społeczeństwa obywatelskiego
mikrostruktura grup pierwotnych formalnych i nieformalnych
WYKŁAD 3
C.d.- Omówienie 4 przestrzeni mających wpływ na wychowanie i procesy edukacyjne.
1.Mega przestrzeń świata globalnego:
Globalizacja( wg Giddensa)- intensyfikacja ogólnoświatowych relacji, które wiążą oddalone od siebie miejsca w ten sposób, że lokalne wydarzenia są kształtowane przez wydarzenia występujące w innych oddalonych o wiele mil miejscach i na odwrót.
Wymiary globalizacji:
ekonomiczny- intensyfikacja migracji- z krajów biednych napływają ludzie do bogatych, natomiast środki produkcji i kapitał na odwrót- przenoszone do biednych krajów, bo tam jest tania siła robocza. Rośnie rola ponadnarodowych instytucji ekonomicznych w globalnym podziale pracy i wzrasta rola ponadnarodowych struktur korporacyjnych.
kulturowy- zjawisko kreolizacji- przestajemy rozróżniać co jest naszą kulturą lokalną, narodową od tego co zostało nam narzucone przez proces globalizacji( wymieszanie naszej kultury z elementami innych kultur, np. pokój w stylu afrykańskim). Oddziaływanie na świadomość zbiorową ludzi(ludzie włączają się w procesy globalne, ale ni zmienia się liczba wykluczonych).
polityczny- występowanie ponadnarodowych struktur politycznych i militarnych, np. NATO.
ekologiczny- diagnoza ryzyka ekologicznego o światowym zasięgu i zasygnalizowanie potrzeby podjęcia zintegrowanej ponadnarodowej odpowiedzialności za stan środowiska.
informacyjny- ponadnarodowy przekaz informacji i wzrost znaczenia informacji dotyczących innych kontekstów narodowych.
2. Makrostruktura społeczeństwa demokratycznego(makroprzestrzeń państwa narodowego):
Każda władza zainteresowana jest systemem edukacji dla zachowania ciągłości tożsamości narodowej.
Homo sovieticus(J. Tischner)- człowiek przyzwyczajony do komunistycznej formuły państwa, oczekujący, że od państwa otrzyma pracę, opiekę socjalną, zdrowotną. Nie nauczony jest wolności- wolność bez odpowiedzialności- swawola- prowadzi do anarchii- ta do anomi- następnie do konfliktu społecznego i rewolucji!
3 funkcje instytucji szkoły:
reproduktywna- odtwarzanie w kolejnych pokoleniach historii czasu minionego i teraźniejszości społecznej, w której jednostka ma się zakotwiczyć(świętowanie i pamięć o wydarzeniach z historii narodu, symbole historii mają być czytelne dla jednostki, obyczaje, rytuały, pamięć zbiorowa, zachowanie tożsamości narodowej, patriotyzmu(ale nie można go uczyć na siłę!),
adaptacyjna- poprzez uczestniczenie e życiu szkoły poznaje się zasady życia społecznego, które będą obowiązywały w przyszłości, kształtowanie osobowości, inteligencji emocjonalnej, odpowiedzialności, radzenia sobie z porażkami.
transgresywna- utylitarny charakter szkoły- ma uczyć przekraczania własnych ograniczeń i tych stawianych przez życie społeczne, np. walka z bezradnością, trzeba być obrotnym, walczyć o siebie.
Maria Ossowska- książka „Wzór demokraty”, demokracja jej zdaniem jest konfliktogenna, ale konflikty rozwiązywane są w sposób pokojowy na arenie społecznej(każdy określa po której stronie jest).
Wychowanie do demokracji- cechy wzoru osobowego demokraty wg Marii Ossowskiej:
otwartość umysłu- zdolność do kompromisu, konsensusu, umiejętność przyznania się do błędu, elastyczność, rewizja swoich poglądów, zwłaszcza jeżeli uległy zmianie fakty, na których podstawie poglądy te są ukształtowane.
uczciwość intelektualna- wymaga odwagi, nie należy mówić o relatywizacji prawdy.
tolerancja- powstrzymywanie się od komentowania zachowań, które nie są przeze mnie uznawane(trzymać język za zębami!), chęć zrozumienia, poznania innego, jego postawy, motywu działania, dążenie do dialogu, kontaktu, umiejętność szanowania cudzych potrzeb i opinii, których nie dzielimy( np. mniejszości seksualne).
aspiracje perfekcjonistyczne- doskonalenie życia zbiorowego i siebie. Żeby ulepszać, trzeba wiedzieć, czego się chce, co jest ważne, a co nie w naszym mniemaniu, z czego można w razie konfliktu dóbr zrezygnować, a przy czym należy się bezwzględnie upierać. Ta umiejętność wyboru wymaga posiadania jakiejś hierarchii wartości.
dyscyplina wewnętrzna- zdolność do długodystansowego wysiłku, narzucenia sobie i przeprowadzenia jakiegoś planu działania, podporządkowując rzeczy mniej ważne rzeczom ważniejszym- dyscyplina w imię czegoś.
aktywność- realizacja potrzeb perfekcjonistycznych w odniesieniu do siebie i otoczenia.
odwaga cywilna- głoszenie i obrona przekonań, mimo, iż naraża się przez to swoje interesy, grozi za to nieżyczliwość ludzka i oszczerstwo. Kto jest odważny, ryzykuje w imię czegoś.
krytycyzm- niezbędny jest dla osiągnięcia uczciwości intelektualnej, odporność na odurzanie, żądanie uzasadnień.
odpowiedzialność za słowo
uspołecznienie- interesowanie się zagadnieniami społecznymi i pewien zasób kompetencji w tej dziedzinie, przezwyciężanie egocentryzmu, ofiarność- spontaniczna i planowana dla realizowania celów zbiorowych.
postawa wobec przeciwnika w walce- poszanowanie przeciwnika w walce, unikanie krzywdy niekoniecznej dla przeprowadzenia swoich celów(powinna być wg starych tradycji rycerskich).
wrażliwość estetyczna- wzbogaca życie osobiste i ludzki dorobek kulturalny
poczucie humoru- dystans do własnej osoby, umiejętność śmiania się z siebie.
Bralczyk- komunikaty poza prawdę i kłamstwem( np. ten proszek lepszy od innego)
Karol Popper- w demokracji ludzie maja świadomość bytu społecznego, nie jest im obojętne w jakim klimacie żyją.
Spór o kształt edukacji, czy ma ona być:
autorytarna- ważna tradycja, autorytet nauczyciela, przymus, wychowanek podległy- wykonujący rozkazy nauczyciela).
demokratyczna - M. Ossowska, K. Popper
liberalna- wolność, nauczyciel- partnerem ucznia, podmiotowe traktowanie dziecka, ważne rozwijanie jego indywidualności, decentralizacja szkoły- szkoła samorządowa, lokalna( obowiązkiem władz lokalnych jest dbanie o edukację).
Koncepcje socjologiczne, dotyczące idei edukacji:
1. Koncepcja reprodukcji społecznej i przemocy symbolicznej Pierre'a Bourdieu.
P. Bourdieu- książka- „Reprodukcja. Szkoła jako narzędzie przemocy symbolicznej”- przyporządkowanie człowieka do własnej grupy społecznej.
P. Bourdieu zakładał, że każde społeczeństwo podzielone jest na klasy, które odtwarzane są przez siłę symboliczną, klasa dominująca stosując przemoc symboliczną nadaje własnej wizji świata status preferowany i narzuca ją klasom zdominowanym, jednocześnie stawiając wymagania, aby odrzucili oni dotychczas uznawane wzorce, normy i praktykowane style behawioralne. Szkoła nie wyrównuje szans życiowych grup społecznych, ale wzmacnia nierówności społeczne- uprzywilejowane pozycje społeczne są dziedziczone przez kolejnych członków należących do tych samych warstw społecznych. Jednostka dziedziczy określony kapitał kulturowy związany z językiem, stylem zachowania. W procesie edukacyjnym jednostka może być zmuszona do rezygnacji z elementarnych norm określających jej zachowanie i nabytych w rodzinie i zmiany ich na wzorce reprezentujące kulturę dominującą. Nauczyciele są funkcjonariuszami systemu, obdarzonymi autorytetem, uzyskanym na mocy akceptacji przez klasę dominującą, której kulturę reprezentuje. Uczeń nie ma możliwości zakwestionowania autorytetu nauczyciela. Komunikacja między uczniem a nauczycielem bazuje na relacjach władzy i podporządkowania.
Pojęcie habitusu- społecznie ustanowiona natura człowieka( przyzwyczajenia, behawioralne preferencje, jakie jednostka przyswaja sobie w toku socjalizacji). W procesie edukacji uczy się tego co społeczne i traktuje jako naturalne i internalizuje.
Bourdieu wskazywał na to, ze wychowanie jest realizowane w ramach 3 typów kontekstów i struktur społecznych:
wychowanie rozproszone- działanie wychowawcze realizowane przez wszystkich wykształconych członków danej grupy społecznej
wychowanie rodzinne- działanie wychowawcze realizowane przez członków struktury rodzinnej, której kultura danego społeczeństwa przypisuje obowiązek realizacji funkcji wychowawczej.
wychowanie zinstytucjonizowane- działanie wychowawcze realizowane przez system wykonawców jawnie upoważnionych do tego działania przez instytucje.
2. Koncepcja kredencjonalizmu w ujęciu Randella Collinsa.
Jego koncepcja dotyczy społeczeństwa postindustrialnego(coraz mniej ludzi pracuje w przemyśle, ale produkuje się coraz więcej(automatyzacja produkcji)- ludzie przenoszą się do innego sektora- sektora usług). Żyjemy w społeczeństwie kredencyjnym-ważna jest walka o dominację, prestiż i przewagę ekonomiczną. Zbiera się certyfikaty, bo dzięki temu otwierają się drzwi do rynku pracy i kariery społecznej. Kwalifikacje stają się ważniejsze od doświadczenia, a przecież człowiek się uczy przez doświadczenie!. Rozwija się rynek usług edukacyjnych- prestiż łączony jest z typem szkoły oferującej lepsze wykształcenie. W każdym społeczeństwie ma miejsce zapotrzebowanie na dobra kulturalne , np. świadectwa, czyli kredencje- jeśli jest presja na kolejne świadectwa, przelicza się je na wartość rynkową- wtedy jest to kredencjonalizm. Gdy jest zbyt duża liczba świadectw- tracą one na znaczeniu- nadmiar absolwentów- wzrasta w tej grupie bezrobocie.
3. Koncepcja kodów kulturowych(językowych) Basila Bernsteina(kod ograniczony i rozwinięty.
B. Bernstein uważał, że społecznie uwarunkowane osiągnięcie sukcesu edukacyjnego uzależnione jest od kodu kulturowego(językowego) ucznia, który jest taki jak w klasie społecznej, do której należy:
kod ograniczony- dominuje w środowiskach o niskim statusie społeczno- kulturowym. Nie sprzyja uzyskiwaniu kompetencji twórczych. Często stosowane są komunikaty pozawerbalne. Zdania tworzone w tym kodzie są zwykle krótkie, niedokończone, proste. Dziecko ma problem z wyrażaniem związków logicznych między faktami i nazywaniem emocji, które z poszczególnych faktów wynikają. Rzeczywistość opisywana jest w sposób prosty, często stereotypowo.
kod rozbudowany- występuje u wyższych klas społecznych. Rozwija kreatywność, używane są w nim zdania rozbudowane, złożone. Stosowanie tego kodu pozwala na wyrażanie własnych doświadczeń, stanów emocjonalnych przeżyć, osobowości.
Koncepcja ta jest określana koncepcją kompensacji. Zakłada, ze opóźniony rozwój dzieci z niższych warstw może być wyrównywany działaniem nauczycieli. Wśród warstw niższych dominuje wychowanie nieuświadomione, rodzice wybierają dla dziecka rolę, zgodną z reprezentowaną przez nich kulturą środowiska. Natomiast w rodzinach klasy średniej i wyższej dominuje otwarty typ wychowawczy- dziecko jest przygotowywane do pełnienia w przyszłości bliżej nieokreślonej roli społecznej, której wybór będzie efektem jego uzdolnień, doświadczeń. Zadaniem szkoły jest stymulowanie dziecka do opanowania kodu rozbudowanego i wykształcenia kompetencji w posługiwaniu się nim(czytać bajki dzieciom do połowy, a potem same powinny je dokończyć!)
WYKŁAD 4
C.d. przestrzeni mających wpływ na wychowanie i procesy edukacyjne.
3. Mezostruktura lokalnego społeczeństwa obywatelskiego:
Ważna jest demokratyzacja oświaty. Społeczeństwo regionalne odpowiada z oświatę- decentralizacja systemu oświaty- odbudowa społeczeństwa regionalnego, jego ekspresja, ważne zachowanie tożsamości regionalnej i narodowej.
K. Popper- demokracja jest najbezpieczniejsza. Społeczeństwo obywatelskie chce uczestniczyć w współrządzeniu w życiu społecznym na poziomie lokalnym.
Ważna jest przebudowa systemu oświaty- od przekazu wiedzy do jej interpretacji- funkcja interpretatywna.
Szachownica Stalina- kiedy narusza się interesy jednej grupy to inne grupy też czują się zagrożone(np. sytuacja ze Związkiem Wypędzonych), najważniejszy jest status quo, czyli zachowanie danego stanu rzeczy.
4. Mikrostruktura grup pierwotnych formalnych i nieformalnych:
2 podejścia :
humanistyczne- oparte o hermeneutykę i fenomenologię, mówi o społecznych funkcjach jednostki- socjologia ego.
klasyczne- oparte o pozytywizm- małe grupy społeczne(mikrosocjologia) są istotne, bo tworzą strukturę społeczną(małe grupy społeczne jak w soczewce odbijają strukturę społeczną- np. sytuacja gdy Rumun zmarł w szpitalu- odzwierciedlenie wizji Polski wśród obcokrajowców; w domu rządzi facet- społeczeństwo patriarchalne).
Grupy pierwotne formalne i nieformalne:
Rodzina jako:
grupa formalna- para heteroseksualna oraz dzieci własne lub adoptowane
grupa nieformalna-(prof. Adamski- rodzina to grupa społeczna, w której dominują emocje i uczucia(więzi oparte są o te emocje i uczucia), trudne do zinstytucjonizowania.
Typy rodzin:
patriarchat
matriarchat
związki egalitarne
Rodzina jako grupa społeczna jest w Europie w głębokim kryzysie, rośnie liczba rozwodów wg GUS, coraz więcej jest alternatywnych form życia rodzinnego(homoseksualizm,konkubinat-1.wymiar ideologiczny- żyją jak w rodzinie, nie legalizują związku, mają dzieci, 2.konkubinat z niewykluczeniem zawarcia związku małżeńskiego w przyszłości-mieszkają razem, może w przyszłości się pobiorą, 3.konkubinat w podeszłym wieku- wdowiec i wdowa nie legalizują związku, bo są za starzy, mieszkają osobno, ich spotkania są lekiem na samotność).
Funkcje rodziny w społeczeństwie:
reprodukcyjna(prokreacyjna)- zapewnienie ciągłości gatunku
seksualna- obecnie rodzina jest biologicznie planowana
opiekuńczo wychowawcza- szanowanie praw dziecka, jego godności
stratyfikacyjna- sytuuje jednostkę na pozycjach wyższych lub niższych w strukturze społecznej; piętnuje pozytywnie lub negatywnie9np. siostra jest dobrą uczennicą to się oczekuje że druga siostra też będzie się dobrze uczyć; w rodzinie się czyta książki to dziecko to powiela).
ekspresyjno- emocjonalna- człowiek uczy się nie tylko życia społecznego, ale także okazywania emocji i radzenia sobie z nimi- człowiek musi czuć, ze jest kochany, musi się czasami wypłakać, trzeba uwalniać emocje, bo jak się za dużo ich skumuluje to dochodzi np. do uzależnień, depresji, nerwicy.
We współczesnym świecie za dużo jest egoistycznej, narcystycznej miłości, ważne jest lansowanie własnego wizerunku- nagrobki, monety, portrety, internet. Trudno jest pokochać drugą osobę, bo to wiąże się z rezygnacją z samego siebie na rzecz drugiej osoby!
Giddens- człowiek tęskni za czystą relacją- relacja ta między partnerami w związku ma na celu uzyskanie satysfakcji, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, seksualnych, potwierdzenie własnej tożsamości, bazuje na intymności, wzajemnym wspieraniu się partnerów.
Rodzina niweluje ryzyko rozpadu związku, a relacja bez zobowiązań prowadzi do łatwego rozpadu związku.
Silna rodzina to silne więzi, a rozpadająca się to duże koszty społeczne.
Potrzeby seksualne można zaspokajać poza domem, dom jest nieatrakcyjny, kojarzy się tylko z praniem, sprzątaniem, myciem. Jest przestrzenią pustą, praca staje się atrakcyjniejsza od niego. Dom nie uczy już życia, czynności domowe, np. gotowanie już niepotrzebne, bo można kupować półprodukty albo się je na mieście, osłabia się jakość kontaktów. Żyjemy w kulturze instant, w której jest mało miejsca na harmonię w rodzinie, świat jest szybko przeżywany.
Jednostka elastyczna- dostosowuje się i dystansuje w stosunku do świata, w którym nie chce uczestniczyć.
We współczesnym świecie ważną rolę odgrywa ciągłe budowanie jednostki do wolności z jednoczesnym budowaniem jej tożsamości- wolność do- np. podjęcia decyzji, wyboru- bycia ojcem, księdzem; wolność od- np. nałogów.
WYKŁAD 5
Narracje we współczesnej socjologii, implikacje dla procesów socjologicznych, dotyczące epoki, w której żyjemy.
Zachwyt nad determinizmem społecznym
Determinizm społeczny określa dojrzewanie jako usidlanie przez normalność(P. Berger). Jeśli ktoś jest dojrzały, to znaczy, że jest dobrze uspołeczniony. Konieczne jest posłuszeństwo wymogom społeczeństwa. Jednostka jest tylko epizodem społecznym, a społeczeństwo jest trwałe- bo istniało przed i po jednostce i ją wchłonie. Jeśli jednostka stawia opór to poniesie za to odpowiednie konsekwencje- ostracyzm, kara, zepchnięcie na margines społeczny.
Strukturalizm- zinstytucjonalizowany, w świecie jest jasno wyobrażone myślenie o statusie społecznym, instytucje dostarczają sposobów modelowania ludzkich zachowań.
Społeczeństwo ewoluuje i jego opisy też. Diagnozy w socjologii szybko się starzeją. Ważne są te zjawiska i analizy, które są długotrwałe- działania kompensacyjno-profilaktyczne.
Problem z opisem i kategoryzowaniem epoki, w której żyjemy.
Socjologowie krytykują opisywane czasy- legitymizacja, stygmatyzacja, korupcja, nepotyzm, niemoralność.
Współczesne społeczeństwo jest przez socjologów określane mianem społeczeństwa globalnego, społeczeństwa w czasie transformacji i społeczeństwa w sieci.
Opisy epoki współczesnej:
Bauman- opisując epokę współczesną, mówi, że następuje w niej przechodzenie z nowoczesności do ponowoczesności- istotne normy, wartości, regulujące byt ludzki, zasady organizacji ludzkiego współżycia, które wiążą się z erą nowoczesną przeminęły albo zostały zastąpione przez inne(np. polskie obywatelstwo dla Brazylijczyka- łatwość z jaką je otrzymał, a praktycznie żadnych zasług dla Polski nie miał!). Jeśli wartości nie przeminęły całkowicie, to są w kryzysie. Czeka się na nowe wartości i normy.
Giddens- żyjemy w czasach później nowoczesności. Cechy nowoczesności- industrializm- odnosi się też do relacji społecznych, automatyzacja w procesach produkcji, wolny rynek ekonomiczny(mniej lub bardziej sterowany), władza demokratyczna. W schyłkowej fazie społeczeństwa nowoczesnego- później nowoczesności następuje transformacja życia jednostki, instytucje nie mają wielkiego wpływu na tworzenie ładu społecznego, bo często są nieadekwatne, życie jednostki jest sprywatyzowane, oparte o brak zaufania. Wolność- zbyt uciążliwa, bo ma się problemy z dokonaniem wyboru, zbyt dużo możliwości, np. losowe wybieranie komu się da 1% podatku, zakupy w supermarkecie.
J. Habermas- podważa filozofię subiektywną. Mówi on o teorii działania komunikacyjnego. Jest to działanie, którego istotą jest interakcja co najmniej 2 podmiotów, w trakcie której poprzez wzajemne językowe interpretacje dążą one do osiągnięcia porozumienia, co do sytuacji i koordynują swoje działanie. Językowe akty porozumiewawcze nie tylko służą do przedstawiana świata i wyrażania przeżyć podmiotu, lecz także ustanawiają lub odnawiają stosunki społeczne. Ludzie na nowo muszą nauczyć się porozumiewania, dialogu. Zdaniem Habermasa nowoczesność jest przedmiotem niespełnionym.
U. Beck- teoria społeczeństwa ryzyka- społeczeństwo, ludzie są obiektami pęknięcia w obrębie nowoczesności, która wyzwala nas z ram społeczeństwa industrialnego i nabiera nowego kształtu. Charakterystyczna dla tego społeczeństwa jest dyferencyjność między społeczeństwem industrialnym a ryzykiem. Społeczeństwo późnonowoczesne zaabsorbowane jest ryzykiem. W istocie ryzyko rzeczywiste w czasach dzisiejszych spadło- umieramy później, żyjemy zdrowiej, jesteśmy bezpieczniejsi w porównaniu np. ze średniowieczem. Według Becka nastąpiło dramatyzowanie ryzyka. Decydują o tym przede wszystkim media, które informują o wojnach, rozlanych gdzieś chemikaliach, zwiększonej podatności na nowe choroby, zatruciu środowiska, genetycznie modyfikowanej żywności, terroryzmie itp. Na dramatyzowanie ryzyka wpływ ma też globalizacja.
Polscy socjologowie, podobnie jak U. Beck określają społeczeństwo późnonowoczesne jako społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo jednego zasięgu. Dramatyczne w Polsce jest zjawisko asynchronizacji rozwoju- kapitalistyczne grupy się bogacą, a margines społeczny jest coraz biedniejszy, bogaci jedzą a biedni głodzą się.
W społeczeństwie późnonowoczesnym- ciągłe zmiany, kompetencje jednostki się dezaktualizują, wykluczają, są niedopasowane, np. sytuacja z egzaminem gimnazjalnym- niewłaściwe lektury).
Opis kryzysu ideałów, wartości, instytucji życia społecznego
Kryzys nowoczesności objawia się pauperyzacją(obniżanie) ideałów i wartości życia społecznego- demoralizacja, nieufność, chaos społeczny, chwiejność społeczna. Kiedy istnieje ład społeczny to jednostka może przewidzieć swoją karierę społeczną, np. kończę studia to pewnie dostanę wymarzoną pracę i zrobię karierę. Natomiast w bezładzie społecznym kariera społeczna jest nieprzewidywalna, sukces społeczny jest oczekiwany od nas przez innych- czasy przymusu.
Demokracja miała być antidotum na nierówności społeczne, ale tak nie jest. Giddens mówi, że deklarowane szanse równości nie są promowane w demokracji.
4 wskaźniki wykluczenia ze społeczeństwa- marginalizacji( w wielkiej Brytanii):
ludzie bez pracy, nie uczący się
ludzie o niskich dochodach- mniej niż 60% przeciętnego wynagrodzenia
ludzie o niskim poziomie interakcji społecznej
ludzie zamieszkujący tereny o wysokiej przestępczości, bandytyzmie
Efekt karuzeli- ludzie wyrywają się z biedy na chwilę, ale do niej wracają po jakimś czasie, np. pracują w okresie letnim dorywczo, potem tracą pracę, są bez środków do życia i wracają do biedy, na stare śmieci.
Ważne jest, aby wyjść poza opozycję statusu społecznego ludzi należących do odmiennych warstw społecznych, a jest tak, ze ubogi w oczach zamożnych zasłużył sobie na swój status- Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz. Natomiast biedni uważają, że bogaci osiągnęli w życiu sukces nieuczciwie- przez złodziejstwo, korupcję- Głupi ma zawsze szczęście.
W późnej nowoczesności następuje rozwój sektora usług- społeczeństwo usług - mało osób pracuje w sektorze produkcji, bo nastąpiła jej automatyzacja. Ludzie pracują w sektorze usług na różnych stanowiskach. Giddens mówi, że ludzie albo kochają swoją pracę- młode wilki- lovely job- praca, która daje im perspektywy do rozwoju; albo podejmują luźną pracę, np. na Shellu, równocześnie studiując, licząc ze po skończeniu studiów uda im się zdobyć lepszą pracę i zrobić społeczną karierę.
WYKŁAD 6
C.d. Narracje we współczesnej socjologii, dotyczące epoki, w której żyjemy.
Człowiek zależy od środowiska, w którym żyje.
Bauman- nowoczesność jest płynna, wszystko jest w niej względne i płynne i nie ma nic uniwersalnego!
Określenia dla współczesnego społeczeństwa(ponowoczesnego):
społeczeństwo sieci- jego istotą jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych organizacjach i grupach społecznych czy kręgach zainteresowań przez jednostkę. W tego typu społeczeństwie, będącym jednym z przejawów społeczeństwa informacyjnego jednostka jest określana jako węzeł sieci, co oznacza, że organizuje ona swoje życie prawie wyłącznie dzięki własnym wyborom interakcji z innymi jednostkami. W ten sposób tworzona jest sieć wzajemnych relacji, bardzo często krótkotrwałych. Jednakże jednostki w społeczeństwie sieciowym mogą poprzez Internet czy telefonię komórkową nawiązywać tych relacji nieskończenie wiele, ale poszukiwanie głębszych kontaktów interpersonalnych odbywać się będzie poza rzeczywistością wirtualna.
społeczeństwo ryzyka- U. Beck- ludzie się boją, czują wieczny lek, podenerwowanie, ale ryzyko jest tylko w ich świadomości- potencjalne ryzyko, bo w rzeczywistości chodzą bezpieczni po ulicach.
społeczeństwo obywatelskie- charakteryzuje się aktywnością i zdolnością do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów bez impulsu ze strony władzy państwowej. Potrafi działać niezależnie od instytucji państwowych. Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest świadomość jego członków potrzeb wspólnoty oraz dążenie do zaspokajania, czyli zainteresowanie sprawami społeczeństwa(społeczności) oraz poczucie odpowiedzialności za jej dobro.
Społeczeństwo informacyjne- społeczeństwo usług- wysoko rozwinięty sektor usług- bankowość, finanse, telekomunikacja, informatyka itp. Społeczeństwo usług nie jest antidotum na nierówności społeczne. Ludzie pracują w usługach na niższych lub wyższych stanowiskach- jedni są przedstawicielami firm, a inni mają nudną pracę i niskie zarobki- co często prowadzi do niedostosowania społecznego, subiektywnego odczucia wykorzystania. Prowadzi to często do tego, że więzi w pracy są kruche, kontakty powierzchowne i przelotne- skutkiem czego jest brak zakotwiczenia społecznego. Człowiek powinien budować swoja tożsamość przez pracę! Maleje zaufanie do władzy, demokracji, a nawet do dobrych reguł demokratycznych. Każdy powinien mieć wpływ na własne życie, każdy ma swój czas społeczny, czyli okres aktywności w życiu społecznym. Reguły demokratyczne tracą w oczach obywateli swoją istotność- interesy jednych są realizowane kosztem tych, którzy przestrzegają reguł życia społecznego- np. chirurg Mirosław G. Łamie prawo a nie ponosi żadnej kary i nadal dobrze mu się powodzi. W społeczeństwie tym mamy często do czynienia z zachowaniem o charakterze dewiacji negatywnej- przemoc, szantaż, nielegalny handel- są środkiem i inwestycją na przyszłe i legalne funkcjonowanie- pierwszy milion trzeba ukraść, a później kolejne już samemu uczciwie zarobić!
Merton- mówi o przestępcach w białych kołnierzykach- trudno im udowodnić, że nadużyli władzy i pieniędzy z funduszy publicznych, bo zajmują wysokie stanowiska i mają dobrych adwokatów.
Często też we współczesnym społeczeństwie mamy do czynienia z zawieszeniem norm na chwilę, co prowadzi do niedostosowania się do warunków społecznych.
J. Tischner- mówił, że wszyscy się musimy leczyć z homo sovieticus, który wyznawał zasadę- Czy się stoi, czy się leży wszystkim tyle samo się należy, a wcale tak nie jest!
Powszechnym zjawiskiem jest korupcja- we wszystkich epokach, kulturach, społeczeństwach istnieje przekonanie o możliwości wpływania korupcji na rzeczywistość społeczną- tylko ryba nie bierze. A gwałtowne bogacenie się może być szkodliwe i często budzi podejrzenia wśród społeczeństwa!
J. Staniszkin- mówi, ze w polskim społeczeństwie nastąpiło zachwianie dyrektywy działań w wykrywaniu przestępczości i zachwianie proporcji w tym wykrywaniu- mamy do czynienia tylko z chęcią zemsty i odwetu, niestabilnością normatywną- nie spodziewaj się czegokolwiek od państwa- licz na siebie, a nie na dzielnicowego i Straż Miejską bo ci i tak nie pomogą!
Sztompka- uważa, że zachwianie normatywne jest wstępem do naprawy w życiu społecznym- człowiek się czasami opamiętuje po klęsce i nawraca się na właściwą drogę.
Dąbrowski- mówi o dezintegracji osobowości- np. żeby się wyleczyć z fobii, potrzebne jest upodlenie, następnie zbudowanie nowego systemu działań i nowej osobowości, np. narkomani w MONARze przechodzą okropne męki kiedy są wyciągani z uzależnień.
Sztompka- mówi o restrukturyzacji natury społecznej prawidłowej. Uważa, że istnieje ryzyko, ze status quo rodzi przekonanie o szerzeniu się zła i niemożności polegania na kimkolwiek.
We współczesnym społeczeństwie mamy do czynienia z niemożnością identyfikowania się z instytucjami państwowymi, co prowadzi do pozorniactwa w relacjach jednostka- państwo, np. banki i ich oferty kuszące klientów. Tracą na znaczeniu agendy socjalne- szkoła utraciła możliwość wpływania na procesy opieki, wspierające rodzinę, tylko ma nauczać i przekazywać wiedzę. Dzieci czują strach przed pójściem do szkoły- wyścig szczurów, segregacja uczniów.
Bauman- mówi, że w ponowoczesnym społeczeństwie mamy do czynienia z zasadą odpadu społecznego- ludzie z marginesu społecznego, czyli ci gorsi, odpadają, szybko kończą edukację, lepsi-kończą dobre uczelnie, robią karierę- segregacja społeczeństwa.
Rola Kościoła we współczesnym społeczeństwie demokratycznym
Ma on problem, bo musi się zmierzyć z sekularyzacją(zeświecczeniem) społeczeństwa i własnymi błędami(księża- pedofile, homoseksualiści). Najważniejsza jest szczerość wobec wiernych a nie wciskanie kitu!
W szkole dzieci uczą się religii dla ocen, a nie dla poprawy kondycji duchowej. Istnieje zależność, że im ludzie są zamożniejsi, tym dłuższą mają drogę do Kościoła. Nastąpiła zmiana, rozluźnienie obyczajów- uczciwość, miłość duchowa ustąpiły miejsca miłości fizycznej- mediatyzacja miłości seksualności.
Rola rodziny we współczesnym społeczeństwie
W. Świątkiewicz- mówi o kryzysie, wichrowatości współczesności- co ma wpływ na kryzysy w rodzinie. Rodzina jako instytucja- traci uprzywilejowane miejsce w strukturze społecznej. Nastąpiła delegitymizacja funkcji rodziny, tradycyjna rodzina już nie jest najważniejsza, a nawet jest zbędna- brak kontaktu między członkami rodziny, presja kultury na realizację szczęścia jednostkowego a nie wspólnotowego- kultura indywidualizmu. Proces socjalizacji przebiega w samotności, dom już nie jest przekaźnikiem wartości kulturowych. Świat zewnętrzny wygrywa z rodziną we wszystkich wymiarach aktywności- szkoła, praca itp.
Dzieci hodowane są jak kwiatki egzotyczne- spontanicznie, w szczególny sposób.
Giza- Poleszczuk- przestrzeń domu pustoszeje jako przestrzeń działań- rekreacja, życie poza domem. To, co domowe to tylko pranie, sprzątanie gotowanie, Rodzice tracą funkcje kontrolne w stosunku do swoich dzieci, jedynie zaspokajają ich zachcianki materialne. Przyczynia się to do wzrostu liczy ludzi luźnych, którzy nie identyfikują się ani z pracą ani z rodziną, bo są źle usocjalizowani. Obniżają oni poziom integracji społecznej, są zagrożeniem publicznym. Następuje wzrost niedostosowania społecznego, ludzie są niekompetentni, niezaadaptowani do społeczeństwa, co często prowadzi do zachowań niezgodnych z obowiązującym prawem. Rodzice nie interesują się problemami swojego dziecka. Kiedy ma ono problemy w szkole- załatwiają mu korepetycje albo wysyłają do psychologa, co prowadzi również do osłabienia więzi w rodzinie.
Każdy chce udowodnić swoje położenie społeczne- np. rodzice często przypisują sobie sukces edukacyjny swojego dziecka.
Kryzys w rodzinie często powoduje, że obkurcza się sieć kontaktów, pozbawiona stosunków braterskich, co prowadzi do zaniku altruizmu.
Mamy w ponowoczesności do czynienia z zastąpieniem klasycznego społeczeństwa zbiorem indywidualności- nazywanej okresem utraconej niewinności(U. Eco). Świat jest pełen błędów, ale ich nie naprawiamy!