Pedagogika- (pais- chłopiec, ago- prowadzę) samo dzieło wychowania, czyli zespół czynności i umiejętności wychowawczych. Pedagogika- to nauka, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogiki, wszelkiego rodzaju sztuki i techniki wychowania, czyli wychowawczego prowadzenia dzieci i młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych. Przedmiotem badań pedagogiki są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności opracowane teoretycznie tworzące wielokierunkową pomoc wychowawczą dla doskonałego i pełnego wszechstronnego rozwoju ludzi. Zadania: *gromadzenie wiedzy o rzeczywistości społecznej (wychowawczej) *rzetelny opis tej rzeczywistości *szukanie związków i zależności między faktami a zjawiskami i procesami *sformułowanie twierdzeń, pojęć, tez, praw *przewidywanie przebiegu przyszłych zjawisk wychowawczych *sformułowanie dyrektyw ogólnych, wskazań dla pedagogów, n-li, trenerów, wychowawców (jak należy postępować w różnych sytuacjach wychowawczych).Funkcje: 1.diagnostyczna- polega na gromadzeniu wiedzy o tym, co do tej pory w pedagogice zrobiono i czym się zajmuje obecnie. 2.prognostyczna- określenie na podstawie poznanych prawidłowości przebiegu zjawisk, przyszłych zmian i rozwoju obiektywnej rzeczywistości. 3.instrumentalno- techniczna- dostarczenie wiedzy o tym, jak zrealizować określone cele wychowawcze. 4. humanistyczna- umożliwia zaspokajanie potrzeb instrumentalnych człowieka w dziedzinie jego dążeń do pełnego poznania obiektywnej rzeczywistości. 5.światopoglądowa- pozwala na kształtowanie się naukowego poglądu o świecie wychowanka.
Wychowanie wg Suchodolskiego- jest przygotowaniem człowieka do zadań, jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji. Jest ono zarazem przysposobieniem jednostki do życia
Metoda- zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. Metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do technik i narzędzi badawczych.
Technika badań- czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii, faktów. Wyróżniamy następujące techniki badań: 1)wywiad- jest rozmową badającego z respondentem prowadzoną wg opracowanych wcześniej dyspozycji lub na podstawie specjalnego kwestionariusza. Celem wywiadu jest poznanie faktów życia, opinii i postaw danej zbiorowości. Typy wywiadu: -jawny, -jawny nieformalny, -ukryty. Ze wzgl. na liczbę osób: -indywidualny, -zbiorowy. 2)obserwacja- jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Obserwację można nazwać prostą, nieplanowaną rejestrację zdarzeń i faktów, a także złożony proces systematycznej obserwacji kontrolowanej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych włącznie z filmem i magnetofonem. Rodzaje obserwacji: -otwarta, -swobodna, -systematyczna, -pośrednia, -bezpośrednia, -uczestnicząca (jawna i ukryta).3)ankieta 4)badanie dokumentów 5)techniki socjometryczne 6)badanie wytworów 7)techniki pomiaru środowiska wychowawczego- celem pomiaru jest uzyskanie ścisłej wiedzy o środowisku wychowawczym w celu podjęcia działań interwencyjnych lub w celu postawienia diagnozy określonej sytuacji.
System tradycyjny Herbartowski (przewaga nauczania nad uczeniem się)- najwyższym celem wychowania jest wg Herbarta kształcenie u ludzi silnych, moralnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swoim postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka: *idea doskonałości *życzliwości *prawa *słuszności *wewnętrznej wolności. Służą temu zabiegi: -kierowania dziećmi i młodzieżą, -karność i ściśle z nią związane nauczanie. Herbart dokonał analizy procesu przyswojenia wiedzy przez uczniów: I etap: -zgłębianie spoczywające- jasność, -zgłębianie postępujące- kojarzenie. II etap: -ogarnianie spoczywające- system, -ogarnianie postępujące- metoda. Stopnie formalne nauczania: wg Herbarta: 1.jasność 2.kojarzenie 3.system 4.metoda, wg Reina: 1.przygotowanie 2.podanie 3.powiązanie 4.zebranie 5.zastosowanie.
Zasady nauczania. Cele i treści nauczania określają, czego należy uczyć, natomiast zasady nauczania wskazują jak powinno się nauczać. Zasady nauczania są ogólnymi normami postępowania dydaktycznego, które przypominają n-lowi o konieczności liczenia się z prawidłowościami procesu nauczania. Zasady nauczania czerpią swoją treść przede wszystkim z analizy procesu nauczania. Liczbę zasad nauczania należy traktować jako otwartą. Lista zasad nauczania, która może z czasem ulec rozszerzeniu obejmuje zasady: 1.poglądowości- zgodnie z zasadą poglądowości cała nauka szkolna powinna opierać się na poznawaniu samej rzeczywistości tzn. konkretnych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów lub przynajmniej ich obrazowych przedstawień. Poznawanie przez uczniów konkretnych rzeczy, zjawisk, wydarzeń dostarcza im budulca do tworzenia uogólnień. Poznawanie przez uczniów rzeczywistości za pomocą słów, często nie rozumianych nazywamy werbalizmem, który także prowadzi do niepowodzeń szkolnych. Racjonalne poznawanie rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów odbywa się zarówno w drodze bezpośredniej jak i pośredniej (słownej). Stąd też zasadę poglądowości można realizować przez: -kojarzenie rzeczy i słów, -kojarzenie rzeczy i działania. Pomoce naukowe dzielimy na: -naturalne obrazy w naturalnym środowisku, -okazy spreparowane, -modele, -przyrządy i urządzenia, -obrazy ruchome i nieruchome, -środki umowne. 2.przystępności (stopniowania trudności)-. 3. świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania- uczenia się- zasada ta wymaga, aby n-el nie zastępował pracy uczniów, własną pracą. 4.systematyczności-. Aby jednak wiedza nie była „poszufladkowana” n-el musi pamiętać o postulacie korelacji (łączności). Zgodnie z tą zasadą i postulatem korelacji uczniowie powinni tak zdobywać wiedzę, by nowe wiadomości i umiejętności opierały się na materiale już opracowanym, a zarazem stanowiły podstawę dla opanowywania nieznanego materiału. W myśl tej zasady nauczanie powinno przebiegać rytmicznie, zarówno na każdej l-cji jak i podczas całego roku szkolnego. Można powiedzieć, że nieprzestrzeganie tej zasady jest jedną z istotniejszych przyczyn niepowodzeń szkolnych.
5.trwałości wiedzy uczniów-. Najczęstszym sposobem utrwalania wiadomości jest powtarzanie. Warunkiem skutecznego utrwalania wiadomości jest rozbudzanie zainteresowań ucznia wiadomościami oraz wdrażanie ich do systematycznego wysiłku i rozumienie przyswajanych treści. Powtarzaniu towarzyszy zazwyczaj usystematyzowanie. Ważną rolę w utrwalaniu spełniają: kontrola i samokontrola, samoocena i ocena uzyskiwanych wyników nauczania. Wiadomości nietrwałe i nieusystematyzowane są świadectwem niewłaściwej realizacji zasady trwałości wiedzy uczniów. 6.operatywności wiedzy uczniów- w myśl tej zasady wiedza zdobywana przez uczniów nie może być jedynie wiedzą książkową, ale poszukując np. pomysłu rozwiązania jakiegoś problemu, zdobywają nowe wiadomości i umiejętności, dzięki którym uczą się nie dla szkoły lecz dla życia. 7.wiązania teorii z praktyką-
Metody nauczania- to sposób pracy n-la z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością stosowania jej w praktyce, jak również rozwijania zdolności i zainteresowań
Metody oparte na słowie (wg Kupisiewicza): *opowiadanie- zaznajomienie uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie ich słownego opisu. Metoda ta znajduje zastosowanie w niższych klasach szkoły podstawowej i w klasach wyższych np. na l-cjach języka ojczystego, geografii. Skuteczność tej metody zależy od tego czy n-el operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów. *opis- dotyczy na ogół charakterystycznych cech, budowy, struktury itp. Określonych rzeczy. Służy do przedstawienia układów statycznych. *dyskusja- istotą jej jest wymiana poglądów na określony temat. Warunkiem skutecznego posługiwania się tą metodą w pracy dydaktycznej jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli. W dyskusji muszą występować 2 strony, Które mają różne punkty widzenia na dany problem. *pogadanka- wymaga nie tylko od uczniów myślenia za n-elem, ale zmusza ich również do samodzielnej pracy myślowej. Istota tej metody polega na rozmowie n-la z uczniem, ale n-el jest osobą kierującą. Aby osiągnąć znany sobie cel, n-el zadaje pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi, przyswajając sobie w ten sposób nowe informacje. *wykład- służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze. Od opowiadania różni się tym, że oddziałuje na wyobraźnię i uczucie oraz pobudza myślenie konkretno- obrazowe. Przedmiotem wykładu jest opis złożonych układów, rzeczy i związków między nimi. Dominuje w szkolnictwie wyższym i średnim oraz w najwyższych klasach szkoły podstawowej. *praca z książką- do samodzielnego posługiwania się książką uczniowie muszą być odpowiednio przygotowani przez szkołę. Najważniejszym elementem przygotowania są: umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem i umiejętność sporządzania notatek. Uczniów ostatnich klas szkoły podstawowej, młodzież szkolną, młodzież średnich klas należy wdrażać do lektury codziennej prasy i wybranych periodyków. *wyjaśnienie- to zwięzłe określenie faktu, podaje ono zakres i treść lub przyczyny jakiegoś nieznanego zjawiska. Metody oparte na obserwacji i pomiarze: *pokaz- to zespól czynności dydaktycznych n-la polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń, procesów i objaśnieniu ich istotnych cech. największą wartość dydaktyczną ma ta forma pokazu, której przedmiotem są naturalne rzeczy, zjawiska, procesy występujące w naturalnym otoczeniu. Jeżeli jest to możliwe to eksponuje się okazy w naturalnym środowisku. Przedmiotem pokazu mogą być tablice statystyczne, wykresy, schematy itp. *pomiar- to czynności wykonywane bądź przez n-la w postaci pokazu, bądź przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem. Dzięki pomiarowi uczniowie poznają ilościowe cechy analizowanych rzeczy i zjawisk. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów: *laboratoryjna tradycyjna- n-el gromadząc niezbędne pomoce naukowe i odpowiednio przygotowując l-cję umożliwia uczniom wykonanie określonych eksperymentów: biologicznych, chemicznych, fizycznych itp. Uczniowie zdobywają wiadomości i umiejętności bezpośrednio, bo mają kontakt z poznawanymi fragmentami rzeczywistości, *laboratoryjna problemowa (deweyowska)- polega na wdrażaniu dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania, rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych w czasie zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych (1.odkrycie, 2.sformułowanie problemu, 3.wysunięcie hipotezy, 4.weryfikacja, 5.rozwiązanie problemu.). *zajęć praktycznych- obejmuje szeroki zakres czynności uczniów np. obróbkę drewna i metali, różnorakie prace na działce, obsługa aparatów i maszyn, rysunek techniczny itp. Metoda ta rozwija umiejętność stosowania teorii z praktyką. Metoda gier dydaktycznych: *burza mózgów- inaczej giełda pomysłów. Korzysta się z niej w celu wysuwania przez uczniów pomysłów umożliwiających rozwiązanie jakiegoś niestereotypowego zadania na zasadzie „pierwsza myśl- najlepsza”. Metoda ta służy do rozwiązywania problemów opartych na intuicji i wyobraźni. *sytuacyjna- służy wyrobieniu u uczniów umiejętności wszechstronnego analizowania problemów składających się na tzw. sytuację trudną i podejmowaniu na tej podstawie odpowiednich decyzji, wykazywaniu prawidłowości następstw i poczynań zgodnie z tymi decyzjami. *biograficzna- polega na szukaniu pomysłów rozwiązań określonych problemów w biografii ludzi, którzy mieli lub mają do czynienia z podobnymi problemami. *stymulacyjna- na ogół przez stymulację rozumie się przedstawienie określonych fragmentów rzeczywistości w sposób uproszczony, ułatwiający obserwację lub manipulowanie nimi. Przedstawieniom tym nadaje się zazwyczaj formę rysunków, modeli, map plastycznych, wzorów matematycznych, różnorakich zabaw lub gier. *inscenizacji- zajęcia prowadzone tą metodą wymagają od uczniów odgrywania ról. Uczniowie mają podane tylko ogólne wskazówki dotyczące zachowań i postaw poszczególnych osób. Metoda ta służy wyrobieniu odpowiednich zachowań w kontaktach z ludźmi w sytuacjach konfliktowych.
Teoria wychowania.
Pojęcie, przedmiot i zadania teorii wychowania.
Teoria i metodyka wychowania jest jednym z działów pedagogiki. Jest nauką o: * celach i treściach działalności wychowawczej, * formach wychowania oraz o metodach i środkach wychowawczych stosowanych w działalności wychowawców, instytucji i podmiotów wychowawczych, * ustala zasady postępowania wychowawczego.
Zasady teorii wychowania są tylko ogólnymi wytycznymi, nie można stosować ich w każdej sytuacji.
Złożoność działalności wychowawczej wynika z: 1) zmieniającej się formy aktywności dziecka: * w rozwoju osobniczym, w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym dominuje zabawa, * w okresie szkolnym działalność poznawcza, sportowa, artystyczna, koła naukowe, * w szkołach zawodowych- działalność produkcyjna, * u dorosłego- produkcyjna i zarobkowa2) uczestniczenie dzieci i młodzieży w różnych grupach społecznych, w rodzinie, grupie rówieśniczej, członkowie instytucji, obywatele, członkowie grup towarzyskich. 3) działalność wychowawcza nie ogranicza się do oddziaływania wychowawca- wychowanek, ale obejmuje udział wychowanków w życiu różnych grup i w kulturze.
Przedmiot teorii wychowania.1) działalność wychowawców z dziećmi i młodzieżą w różnym wieku, 2) działalność wychowawcza dzieci i młodzieży w różnych instytucjach i placówkach, organizacjach (szkoła, internat, dom dziecka, organizacje dziecięce, młodzieżowe, Uks-y, kluby sportowe). Każda z instytucji, placówek ma różną specyfikę i różne potrzeby, dlatego działalność wychowawcza jest specyficzna dla danej instytucji, placówki.
Zadania teorii wychowania:* badanie i opisywanie działalności wychowawczej osób i różnego rodzaju placówek wychowawczych, * analiza faktów i zjawisk występujących w działalności wychowawczej i szukanie między nimi zależności, * formułowanie pewnych dyrektyw postępowania wychowawczego dla praktyki.
Wychowanie- to wspomaganie rozwoju wychowanka z poszanowaniem jego odrębności psychicznej. Jest to działanie zmierzające do trwałej modyfikacji ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno- wolicjonalnych, a więc kierunkowych osobowości jednostki
wyznaczają cele i środki wychowania.
Błędy i zagrożenia w wychowaniu. Na błędy w wychowaniu składają się niewłaściwości w postępowaniu (wychowawców, rodziców, nauczycieli i innych instytucji i środowisk) z dziećmi i młodzieżą w procesie ich rozwoju i wychowania. Wyróżniamy 2 źródła błędów wychowania: -przyczyny endogenne (wewnętrzne), -przyczyny egzogenne (zewnętrzne).
Błędy wychowawcze rodziców są często bezpośrednim następstwem pogłębiającej się dezintegracji życia rodzinnego. Wyrażają się wadliwymi postawami rodziców wobec dziecka:
1.autokratyczna (zbytni rygor), 2.liberalna (nadmierne rozpieszczanie), 3.niezdecydowana,
4.nadmierna, nadgorliwa troskliwość.
Przyczyny błędów popełnianych przez rodziców:-przenoszenie doświadczeń wyniesionych z domu rodzicielskiego do własnej praktyki wychowawczej, nie licząc się ze zmianą warunków życia, -bezrefleksyjne naśladowanie wzorów postępowania innych osób, -tworzenie własnej koncepcji wychowania dziecka w oparciu o subiektywne wyobrażenia o tym, co dla niego jest dobre, -nadkompensacja w zaspokajaniu potrzeb dziecka, -nadmiernie uczuciowa koncentracja na dziecku, -wiązanie z dzieckiem zbyt wygórowanych ambicji i aspiracji, -niekonsekwentne i nieprzemyślane postępowanie z dzieckiem.
Przyczyny błędów popełnianych przez nauczycieli: - niedostateczne merytoryczne przygotowanie do funkcjonowania w zawodzie, -brak doświadczenia pedagogicznego.
Podstawowe błędy popełniane przez nauczycieli:1.nieuwzględnianie zasady indywidualizacji w procesie nauczania i wychowania, 2.nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności w ocenianiu uczniów, 3.brak znajomości podstawowego środowiska życia (rodziny dziecka), 4.nieumiejętność nawiązywania kontaktów z rodzicami, 5.brak konsekwencji w stawianych wymaganiach i ich egzekwowaniu, 6.brak poszanowania godności osobistej ucznia, 7.faworyzowanie ucznia ze względu na pozycję społeczną rodziców, 8.obciążanie ucznia odpowiedzialnością za niewłaściwe zachowania rodziców.
Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym: -dziecko odsuwa się od grupy, -niedostateczna dojrzałość szkolna, -powolniejszy proces rozwoju dziecka (niechętnie angażuje się w pracę, jest znudzone, zniechęcone, brak mu wyobraźni),
-dziecko nie umie nawiązać kontaktu z rówieśnikami, przyjmuje postawę konsumpcyjną (więcej bierze niż daje od siebie), -kłamie, buntuje się, jest podejrzliwe, nieufne i wścibskie, -ukrywa problemy przed rodzicami, -jest podatne na zły wpływ otoczenia, -drugoroczność, -odsiew szkolny.
Zasady wychowania wg. profesora Cieślińskiego
1 Z. wychowującego nauczania
2 Z. jednolitości oddziaływań wychowawczych szkoły, domu, najbliższego otoczenia
3.Z. powiązania celów wychowania jednostki z jej dobrem i szczęściem
4.Z. łączenia teorii z praktyką
5.Z. świadomej aktywności ucznia
- w poczuciu odpowiedzialności za własne czyny
- w poczuciu trwałości przekonań
- w inicjatywach wychowawczych przejawianych przez wychowanków
1..Z. stawiania wysokich wymagań dostosowanych do możliwości wychowanków
2..Z. poszanowania godności i osobowości wychowanka
3..Z. wychowania w zespole z jednoczesnym, indywidualnym podejściem do każdego wychowanka
4..Z. jednolitości oddziaływań wychowawczych zespołu nauczycielskiego na cały zespół wychowanków
5..Z. dostosowania środków i metod oddziaływań wychowawczych do poziomu intelektualnego i moralnego wychowanków.
Funkcje i zadania wychowawcy klasy. Wychowawca spełnia wiele funkcji: - informacyjną , - organizacyjną, - porządkową, - doraźną. Obowiązki i zadania: * troska o wyniki w nauce i wychowanie * prowadzenie dokumentacji klasowych i dziennika klasowego * współpraca z innymi n-lami * likwidowanie trudności wychowanków- opiekowanie się uczniami, którzy wymagają specjalnej troski *upominanie uczniów naruszających regulamin
* interweniowanie na rzecz dzieci w różnych sytuacjach np. opieka społeczna * rozmowy z uczniami o charakterze profilaktycznym * rozmowy z uczniami na temat zachowania się na l-cjach, przerwach i poza szkołą
* utrzymywanie kontaktów z rodzicami- rozmowy indywidualne, zebrania, odwiedzanie uczniów w domu)
* spotkania z przedstawicielami komitetu rodzicielskiego
* wzywanie rodziców do szkoły.
Sprawy organizacyjno-porządkowe: - codzienne sprawdzanie klasy przed zajęciami, - zbieranie składek, - zawiadamianie uczniów o terminach, obowiązkach i zarządzeniach, - organizowanie imprez okolicznościowych, - towarzyszenie dzieciom podczas imprez pozaszkolnych, - prowadzenie charakterystyki danego ucznia, która zawiera: obserwację, rozmowę z uczniami i innymi n-lami, rodzicami.
Zbieranie informacji o uczniu i klasie. Dziedziny poznawania ucznia:
1.poznanie zespołu wychowanków- poznanie struktury zespołu, role uczniów w zespole, przywództwo w zespole jak również normy obowiązujące w zespole.
2.poznanie pojedynczego ucznia- diagnoza stanu faktycznego, samowiedza i samoocena, wartości cenione przez ucznia i jego aspiracje.
3. poznanie stosunku ucznia do szkoły: - n-le, - przedmioty nauczania, - szkoła jako instytucja, - strategie uczniowskie radzenia sobie z wymogami szkoły. Poznanie środowiska pozaszkolnego ucznia: - rodzina, - sposoby spędzania czasu wolnego, - zainteresowania.. 5. informacje zwrotne o własnej pracy n-la: - styl pracy n-la, - styl kierowania, - samopoczucie w roli n-la, - strategie prowadzenia przez niego zajęć, - negocjacje, - interakcje zachowań n-la i uczniów.
Warunki skutecznego poznawania uczniów: * szczerość * zdawanie sobie sprawy z tzw. dystansu szkolnego * umożliwienie przepływy informacji * orientacja na punkt widzenia * rozumienie komunikatów niewerbalnych * zaufanie ze strony uczniów * empatia. Zjawiska utrudniające poznawanie uczniów: * sytuacyjne ograniczenie możliwości obserwowania * nauczycielskie widzenie świata * nadmierna władza nad porozumiewaniem się w klasie.
Główne sposoby poznawania uczniów: 1) obserwacja 2) wywiady 3) ankiety 4) socjometria- umożliwia rozpoznanie poziomu uspołecznienia danej grupy 5) metody projekcyjne- analiza wytworów działania ucznia oraz analiza jego zachowań (met te wymagają odpowiednich umiejętności interpelacyjnych)
Płaszczyzny pracy wychowawcy: 1.zorganizowanie społeczności uczniowskiej w szkole i jej znaczenie wychowawcze, struktura społeczności i organizacji jej życia publicznego. 2.formy stałego przepływu informacji (narady, spotkania, apele, gazetki szkolne). 3.tradycje i obrzędy szkolne, ich kultywowanie i wychowawcze zastosowanie. 4.wewnętrzne prawodawstwo szkolne (kodeks ucznia, regulamin szkolny). 5.stymulacja postępowania uczniów i rywalizacja między klasowa, działanie opinii publicznej oraz ocena ze sprawowania. 6.praca wychowawcza związana z bohaterem szkoły.
Formy pracy z uczniem zdolnym: * akceleracja (przyspieszanie) treści kształcenia * grupowanie wg: - poziomu zdolności, - rodzaju zdolności * praca zindywidualizowana * tworzenie specjalnych klas * odrębne szkoły dla szczególnie uzdolnionych * konsultacje * doradztwo.
Ogniwa procesu nauczania- uczenia się
Czynności nauczyciela: 1.uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji, stawianie problemów, 2.zaznajamianie uczniów z nowym materiałem przez użycie odpowiednich środków techniczno- poglądowych i słowa żywego lub drukowanego, 3.kształtowanie uogólnień, głównie pojęć i sądów, 4.utrwalenie wiadomości, 5.kształtowanie umiejętności i nawyków, 6.wiązanie teorii z praktyką, 7.kontrola i ocena wyników nauczania
Czynności ucznia: 1.powstawanie u uczniów wartościowych motywów uczenia się tzw. ładu wewnętrznego, 2.procesy poznawcze: obserwacja, myślenie, zapamiętywanie oraz różnorakie czynności praktyczne, rozwiązywanie problemów i przyswajanie gotowych wiadomości, 3.dokonywanie przez uczniów takich operacji myślowych jak: analiza, synteza i porównanie, 4.procesy zapamiętywania oraz ćwiczenia, 5.ćwiczenia, 6.czynności teoretyczne (wnioskowanie, dowodzenie, tłumaczenie, sprawdzanie) i praktyczne podlegające obserwacji z zewnątrz, 7.samokontrola i samoocena
Wszystkie ogniwa nie muszą wystąpić na jednej lekcji. Z reguły jest tak, że na jednej lekcji występuje tylko kilka ogniw (1 lub2), z których jedno pełni rolę dominującą, tzn. zajmuje większą część czasu lekcji. Wszystkie ogniwa muszą wystąpić bądź w cyklu lekcji poświęconym realizacji szerszego tematu bądź działu programowego.
Wyniki procesu nauczania- uczenia się realizowanego zgodnie z omawianą koncepcją ogniw (momentów, aktów) zależą w decydującym stopniu od tego, czy nauczyciel potrafi właściwie kierować pracą lekcyjną uczniów.
j, ponieważ nauczyciel zmuszał uczniów do myślenia.
Czynności n-la na l-ji:
1.Zaznajomienie ucz z nowym materiałem
2.utrwalenie przyswojonego materiału
3.kontrola i ocena
4.kształtowanie umiejętności i nawyków
Są przedmioty, na których poświęca się całą l-cję na tą samą czynność.
W 1965 stwierdzono, że do nauczania należy wprowadzić nauczanie problemowe, stąd l-cja problemowa. Najważniejszą rolę w powstawaniu l-cji nauczania problemowego odegrali: Kupisiewicz, Okoń, Lech. Uważano, że nauczanie problemowe rozwiąże wszystkie problemy w Polsce. Problem1- można formułować w formie pytania ogólnego, (jakie jest przygotowanie do studiów studentów AWF-u?) i pytania szczegółowego (jaki typ szkoły ukończyliśmy? Jaki odsetek uczniów uprawiał sport przed podjęciem studiów? Jakimi motywami kierowaliśmy się przy podjęciu studiów? Problem2- pyt. ogólne, (jaka jest sytuacja uczelniana), pyt. szczegółowe (jakie są warunki do nauki, do zajęć, warunki zakwaterowania, pomoc socjalna, wyniki studiujących?). Pytanie jest wtedy problemem, gdy występują elementy znane oraz elementy nieznane.
Budowa l-cji
1.stworzenie sytuacji problemowej. N-el stwarza sytuację problemową,aby ucz mogli ją rozwiązać. 2.swormułowanie problemu przez n-la lub ucz. 3.wysunięcie hipotezy na podstawie własnych doświadczeń, lektury, podręcznika. 4.weryfikacja hipotezy przez przeprowadzenie doświadczenia, eksperymentu, lektury, podręcznika, książki. 5.ustalenie i sformułowanie prawidłowych rozwiązań. 6.utrwalenie zdobytej wiedzy. 7.zastosowanie zdobytej wiedzy w sytuacjach praktycznych lub teoretycznych
L- cja kombinowana (mieszana)
1)część wstępna- czynności porządkowo-organizacyjne mające na celu uspokojenie uczniów. 2)sprawdzenie pracy domowej- w klasach młodszych napisanie liter na pół strony zeszytu, coś zrobić, skleić, namalować. 3)pogadanka wstępna- met typowa w klasach najmłodszych. To żywa rozmowa n-la z ucz. N-el stawia proste pytania, na które ucz odpowiadają. 4)opracowanie nowego materiału np. pisanie, rozwiązywanie treści zadania, ucz mogą śpiewać, rysować. 5)usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości. 6)zastosowanie nowych wiadomości w nowych sytuacjach. 7)zadanie i objaśnienie pracy domowej
L-cja poświęcona opracowaniu nowego materiału
1)sprawdzenie pracy domowej. 2)ustalenie tematu i celów l-cji i planu l-cji (w punktach)
3)opracowanie treści l-cji ( może trwać nawet 30 min.) 4.usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości- n-el zostawia czas na pytania ucz, wskazówki i wyjaśnienia. 5.zadanie i objaśnienie pracy domowej- jeżeli praca domowa nie wiąże się z tematem l-cji, to sprawdzamy ją na końcu l-cji.
L-cja powtórzeniowa (utrwalająca)
Stosowana po zakończeniu realizacji szerszego tematu, po zrealizowaniu działu programowego, po zrealizowaniu kursu danego przedmiotu w semestrze.1)sprawdzenie pracy domowej. 2)podanie planu powtórzenia (w pkt)- plan powtórzenia musi być skonstruowany tak, żeby ucz mógł się posłużyć wiadomościami z kilku l-cji. 3)powtarzanie wiadomości wg planu. 4)uzupełnienie wiadomości przez n-la- n-el dodaje także nowe elementy do tego co już było. 5)analiza i ocena wiadomości uczniów- n-el zwraca uwagę co jeszcze ucz powinni się nauczyć, jakie lektury zadać dodatkowo. 6)zadanie pracy domowej- może być związana z dalszym powtarzaniem i utrwalaniem lub z przygotowaniem materiału do nowego działu.
L-cja ćwiczeniowa.
Jest to ogólny schemat budowy l-cji wych fiz. Kształtuje się umiejętności, które przekształcają się w nawyki.
1)podanie tematu ćwiczenia oraz ustalenie nazwy i znaczenia danej umiejętności bądź nawyku. 2)ustalenie zasad i reguł, w których stosowaniu ćwiczą się uczniowie. 3)wzorowy pokaz danej czynności, przez n-la (ucznia). 4)pierwsze samodzielne próby uczniów- zwracamy uwagę na poprawność wykonania danej czynności. 5)ćwiczenia w wykonywaniu danej czynności- zdolniejsi uczniowie mogą pomóc uczniom, którzy popełniają błędy (kontrola wykonywanych czynności). 6)krótkie podsumowanie. 7)zadanie pracy domowej.
L-cja kontrolno-oceniająca.
Ma b różną budowę, zależnie od stosowanej metody. Np. ucz piszą dyktando, n-el mówi, jaki jest cel kontroli i oceny. Ucz piszą wypracowanie, n-el wyjaśnia, jakie części trzeba uwzględnić. Ucz piszą test, n-el wyjaśnia zasady jak wypełnić test. Niektórzy l-cję kontolno-oceniającą budują podobnie jak l-cję powtórzeniową. L-cje te są podobne w budowie, ale na l-cji kontrolno- oceniającej ucz dostają oceny. Sprawdzenie wiadomości powinno polegać na rozmowie z ucz. L-cję kontrolno-oceniającą stosujemy po zrealizowaniu szerszego tematu, działu programowego, na koniec każdego semestru. Częste odpytywanie jest szkodliwe i nie przynosi pożytku. Najlepiej jest, kiedy ucz wie, kiedy będzie odpytywany.
Przygotowanie rzeczowe i metodyczne n-la do l-cji.
Doświadczony n-el przygotowuje się do l-cji pisząc ogólny plan l-cji. Kiedy l-cja jest b trudna może napisać częściowo uszczegółowiony plan l-cji. Wych fiz jest jednym z trudniejszych przedmiotów do prowadzenia l-cji. L-cja wych fiz wymaga przygotowania metodycznego, organizacyjnego (przygotowanie przyborów, przyrządów, miejsca do ćwiczeń). Przygotowania na piśmie wymaga się od n-li w okresie startu zawodowego (3 lata od rozpoczęcia pracy).Wniosek: do l-cji należy zawsze przygotować się na piśmie.
Przygotowanie rzeczowe polega na opanowaniu przez n-la treści, wiadomości z którymi ucz mają zapoznać się na l-cji. N-el powinien zapoznać się z odpowiednim rozdziałem podręcznika, żeby wiedzieć, jaki jest zakres wiadomości, które ucz mają opanować. N-el powinien poszerzyć wiedzę z podręcznika na dany temat. N-el powinien iść na l-cję z założeniem takim, że jest jedna przynajmniej osoba, która wie więcej od niego na dany temat.
Przygotowanie metodyczne wyraża się w opracowaniu na piśmie: a) konspektu l-cji, b) planu l-cji częściowo uszczegółowionego, c) ogólnego planu l-cji
N-el, który nie ma przygotowania metodycznego bierze pod uwagę:* ustalenie tematu l-cji, * zakres wiadomości, które mają ucz opanować, * ustalenie zadań i celów l-cji, * dobór met nauczania, * dobór pomocy dydaktycznych, przyborów, przyrządów, * ustalenie form organizacyjnych pracy z ucz (jednostkowa, zespołowa, zbiorowa), * ustalenie planu l-cji i jej przebiegu wraz z określeniem ilości czasu potrzebnego na realizację poszczególnych pkt planu, * obmyślenie tematu i sposobów zadania pracy domowej, * dokonanie samooceny l-cji
Budowa konspektu l-cji: 1.temat l-cji, 2.cele i zadania l-cji, 3.met nauczania, 4.miejsce przeprowadzenia l-cji, 5.zaznaczona ilość osób na l-cji, 6.pomoce, 7.plan l-cji, tzn. kolejne części l-cji i czas potrzebny na jej przeprowadzenie, 8.przebieg l-cji- rozwinięcie poszczególnych pkt. planu l-cji (najważniejsze pytania i wypowiedzi n-la, opis najważniejszych czynności n-la i czynności ucz), 9.temat pracy domowej.
Plan l-cji: 1.temat l-cji, 2.cele i zadania l-cji, 3.met nauczania, 4.miejsce przeprowadzenia l-cji, 5.ilość osób, 6.pomoce, 7.plan l-cji w pkt (ilość czasu przeznaczonego na poszczególne czynności, 8.praca domowa.
Troska o wyniki wychowania i nauczania: * wychowawca powinien rozmawiać z n-lami poszczególnych przedmiotów, żeby się zorientować, jakie uczeń ma trudności i jakie są możliwe drogi ich usunięcia np. dodatkowe zajęcia z danego przedmiotu, * rozmowy indywidualne z uczniami.
Ścisła współpraca z rodzicami uczniów. Formy współpracy: * zebrania rodzicielskie, * odwiedzanie uczniów, * spotkania z komitetem rodzicielskim, * zapraszanie rodziców na l-cję, * włączanie rodziców w różne sprawy szkoły, * rozmowy indywidualne z rodzicami poprzez wezwanie do szkoły.
Sprawy organizacyjno-porządkowe klasy: * sprawdzanie klasy do l-cji, * lustracje klasy przed lekcjami, * zwracanie uwagi na czystość i higienę, * z.u. na to czy wietrzone jest pomieszczenie, * z.u. na temperaturę w klasie, * z.u .na okrycia uczniów, * zbieranie różnych opłat, składek, * zawiadamianie uczniów o różnych obowiązkach, terminach.
Organizowanie imprez okolicznościowych: * święta szkoły, * uroczystości wpisane w kalendarz szkoły np. Dzień n-la, Święto Wiosny, * przygotowanie programu imprez, * gromadzenie materiałów, * próby z dziećmi wykonywanie różnych prac z dziećmi.
Towarzyszenie dzieciom w czasie imprez pozaszkolnych: * podczas wyjścia do kina uczniom towarzyszyć powinien wychowawca i n-el polonista, * wyjście do teatru, * badania lekarskie (obowiązek wychowawcy), * wycieczki krajoznawcze, przedmiotowe.
Godziny do dyspozycji wychowawcy klasowego. Należy opracować tematykę tych godzin. Na zebraniu rodzicielskim rodzice również mogą zaproponować tematy na godzinę wychowawczą. N-el powinien zasięgnąć opinii uczniów i rodziców. Tematyka: * sprawy ogólno- wychowawcze( zachowanie się uczniów, motywowanie uczniów do nauki, niebezpieczeństwa zagrażające uczniom np. narkomania, sprawy wychowawcze typowe dla wieku dojrzewania, przygotowanie do życia w rodzinie i sprawy związane z wychowaniem seksualny), *ważne wydarzenia klasy, szkoły, środowiska, kraju, świata, * bieżące sprawy klasy (organizacyjno- porządkowe).
Planowanie pracy wychowawczej z klasą. W każdej szkole jest plan dydaktyczno- wychowawczy szkoły, który zatwierdzony jest przez Radę Pedagogiczną Szkoły. Plan ten obejmuje okresy semestralne, roczne, a nawet miesięczne. Ogniwem podstawowym tego planu jest okres miesięczny.
Zarys planu: 1. cele, działania pracy wychowawczej. 2. konkretne działania w poszczególnych działaniach pracy wychowawczej. 3. w planie wychowawczym powinien być wstęp (krótka, zwięzła charakterystyka klasy, osiągnięcia klasy w poprzednim semestrze, zachowanie uczniów, zmiany w ich postawach, zachowaniach, starania samowychowawcze uczniów). Do opracowania tego planu należy wciągnąć uczniów, uwzględnić ich inicjatywy i pomysły. Można uczniom nadać określone funkcje, które sami wnieśli. Należy uczniów rozliczać za realizację poszczególnych zadań planu. Przy opracowaniu planu należy szukać pomocy w literaturze, czasopismach pedagogicznych (np. Plan rozwoju zawodowego), u opiekuna (np. n-el dyplomowany).
Dokumentacja pracy wychowawcy klasowego. Wychowawca musi sporządzić dokumentację każdego ucznia. Pod koniec roku szkolnego musi sporządzić charakterystyki indywidualne wybranych uczniów (prowadzi cały czas obserwację, rozmawia z n-lami, rodzicami, odwiedza uczniów w domu), powinien sporządzić notatki (osiągnięcia i upadki ucznia), Powinien przede wszystkim skupić swoją uwagę na zachowaniach dobrych.
Charakterystyka indywidualna ucznia powinna zawierać: * postępy w nauce, (z jakimi przedmiotami sobie radzi a z którymi idzie mu gorzej), * opis warunków życia w rodzinie i środowisku (warunki, zainteresowanie rodziców), * stan rozwoju fiz ucznia (poziom rozwoju sprawności ucznia, wady postawy, opinia pielęgniarki), * uzdolnienia ucznia (humanistyczne, matematyczne, techniczne, naukowe, artystyczne), *zainteresowania ucznia, * wzmianka o cechach temperamentu, *stopień równowagi nerwowej (przewaga procesów: pobudzania czy hamowania), * postawa społeczna (czy chętnie podejmuje pracę). Charakterystykę tą piszemy dla uczniów mających problemy oraz uczniów wybitnie zdolnych. Należy unikać opinii skrajnych np. uczeń krnąbrny.
Dokumenty, jakie powinien prowadzić n-el: * wytyczne szkoły do pracy wychowawczej, * plan pracy wychowawczej, * problematyka godzin do dyspozycji wychowawcy klasowego (tematy zajęć na godziny wychowawcze), * notatnik wychowawcy klasowego, * indywidualne charakterystyki wybranych uczniów, * różne materiały pochodzące od dzieci, a zwłaszcza takie, które są dla nich charakterystyczne.
Współpraca wychowawcy klasy z rodzicami i ze środowiskiem: * upowszechnianie wiedzy pedagogicznej i dopomaganie rodzicom w wychowywaniu dzieci (Podstawową formą upowszechniania wiedzy pedagogicznej są tzw. pogadanki. Wychowawca powinien ustalić sobie system pogadanek w ciągu całego roku oraz tematy tych pogadanek. Na pierwszym zebraniu z rodzicami wychowawca powinien przedstawić rodzicom tematy pogadanek. N-el powinien również określić terminy zebrań. Układając tematykę pogadanek powinien wziąć pod uwagę następujące elementy: - wiek dzieci, - sytuacje wychowawcze, jakie mają miejsce w danym czasie, - zainteresowania rodziców, - charakter środowiska, - aktualne potrzeby rodziców), * wciąganie rodziców do współpracy ze szkołą, * udzielanie rodzicom wszechstronnej pomocy, * dzielenie się dobrymi doświadczeniami w dziedzinie wychowania rodzinnego i upowszechnianie tych doświadczeń na terenie szkoły.
Klasowe zebrania rodzicielskie. Zebrania rodzicielskie to podstawowa forma współpracy. Na pierwszym klasowym zebraniu rodzicielskim należy: * przedstawić się rodzicom, * powiedzieć coś o sobie, * poinformować rodziców o wymaganiach szkoły, * poinformować o sposobie kontrolowania prac domowych swoich dzieci, * poinformować, w jaki sposób rodzice mogą pomóc w odrabianiu l- cji, * zapoznać rodziców z zadaniami szkoły w danym roku, * przybliżyć rodzicom podstawowe kwestie wychowawcze, * zaznajomić rodziców z przedmiotami, które będą w danym roku w danej klasie, * zapoznać z n-lami tych przedmiotów. Przygotowanie do zebrania powinno się opierać na porządku dziennym. Należy ustalić to z Komitetem Rodzicielskim i powiadomić na piśmie rodziców o zebraniu klasowym. Zebrania powinny odbywać się maksymalnie co miesiąc, optymalnie raz na pół roku w końcu okresu i na początku roku.
Formy pracy wychowawcy w szkole.
Realizacja procesu wychowawczego: 1. kształcenie- przez wykorzystanie wychowawczych walorów treści nauczania np. czytanka z klasy II lub III, w czytance ukryte są walory wychowawcze (np. dobro, koleżeńskość), uczeń uczy się czytać, streszczać, opowiadać, analizować treść. 2. godziny do dyspozycji wychowawcy klasowego. 3. zajęcia pozalekcyjne np. koła zainteresowań. 4. organizacje uczniowskie np. ZHP, ZUCH, LPP, SKS, UKS mają program wychowawczy. 5. samorząd szkolny (samorządy klasowe). 6. imprezy, uroczystości wydarzenia szkolne.
Formy pracy wychowawczej w szkole: # formy stałego przepływu informacji w życiu szkoły. Brak informacji prowadzi do podejrzeń, oskarżeń: A) narady- B) spotkania-. C) apele-. D) gazetki ścienne-
Erazm z Rotterdamu
„Pochwała głupoty”
Jan Ludvik Vives
„Przeciwko pseudo dialektykom”, „O wychowaniu szlachetnych młodzieńców i dziewcząt”, „Wychowanie kobiety Chrześcijanki”
Vittorino da Feltre
„Domem Radości”
Piotr Paweł Vergerio
„Książeczka o szlachetnych obyczajach i studiach”
Tomasz Morus
„Utopii”.
Franciszek Rebelais
„Gargantua i Pantagruel”,
Michel Eyquem Montaigne
„ O wychowaniu dzieci”,
J. Locke
„Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego”.
„Myślach o wychowaniu”
Jan Amos Komeński
: „Drzwi języków otworzone”, „Wielka dydaktyka”, „Świat zmysłowy w obrazach”
Jana Jakuba Rousseau
„Rozprawa na temat czy odrodzenie nauk i sztuk przyczynia się do naprawy obyczajów”, „Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi”, „Uwagi nad rządem polskim”, „Wyznania”.
Jana Amosa Komeńskiego
„Wielkiej dydaktyki”
2