Wstęp do pedagogiki

Pedagogika- (pais- chłopiec, ago- prowadzę) samo dzieło wychowania, czyli zespół czynności i umiejętności wychowawczych. Pedagogika- to nauka, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogiki, wszelkiego rodzaju sztuki i techniki wychowania, czyli wychowawczego prowadzenia dzieci i młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych. Przedmiotem badań pedagogiki są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności opracowane teoretycznie tworzące wielokierunkową pomoc wychowawczą dla doskonałego i pełnego wszechstronnego rozwoju ludzi. Zadania: *gromadzenie wiedzy o rzeczywistości społecznej (wychowawczej) *rzetelny opis tej rzeczywistości *szukanie związków i zależności między faktami a zjawiskami i procesami *sformułowanie twierdzeń, pojęć, tez, praw *przewidywanie przebiegu przyszłych zjawisk wychowawczych *sformułowanie dyrektyw ogólnych, wskazań dla pedagogów, n-li, trenerów, wychowawców (jak należy postępować w różnych sytuacjach wychowawczych). Funkcje: 1.diagnostyczna- polega na gromadzeniu wiedzy o tym, co do tej pory w pedagogice zrobiono i czym się zajmuje obecnie. 2.prognostyczna- określenie na podstawie poznanych prawidłowości przebiegu zjawisk, przyszłych zmian i rozwoju obiektywnej rzeczywistości. 3.instrumentalno- techniczna- dostarczenie wiedzy o tym, jak zrealizować określone cele wychowawcze. 4. humanistyczna- umożliwia zaspokajanie potrzeb instrumentalnych człowieka w dziedzinie jego dążeń do pełnego poznania obiektywnej rzeczywistości. 5.światopoglądowa- pozwala na kształtowanie się naukowego poglądu o świecie wychowanka.

Wychowanie wg Suchodolskiego- jest przygotowaniem człowieka do zadań, jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji. Jest ono zarazem przysposobieniem jednostki do życia. Wychowanie- to wspieranie indywidualnego rozwoju wychowanka z poszanowaniem jego odrębności psychicznej: *całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie *system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych *całokształt procesów za pomocą których jednostka ludzka rozwija swe zdolności, postawy; kształtuje formy zachowania o pozytywnej wartości dla społeczeństwa, w którym żyje *proces społeczny w którego toku jednostka zostaje poddana świadomym i celowym wpływom zorganizowanego środowiska, tak by mogła ona być przygotowana do życia i aby mogła ona osiągnąć optymalny rozwój osobowości *szczególny rodzaj ludzkiej działalności, który polega na zamierzonym wytwarzaniu określonych zmian w osobowości człowieka. Drogi wychowania: -kształcenie i nauczanie, -grupa rówieśnicza, rodzinna, -środki masowego przekazu, -instytucje wychowawcze

Kształcenie- są to samodzielne i kierowane czynności człowieka podejmowane dla osiągnięcia określonego zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznania siebie samego, zdobycia umiejętności potrzebnych mu do przeobrażania świata i do rozwoju jego określonych uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej. Wyróżniamy kształcenie: ogólne, specjalistyczne i ustawiczne.

Nauczanie- nieodzownym warunkiem nauczania jest świadome i aktywne współdziałanie n-li i uczniów. Jest to proces społeczny, w którym świadomie i aktywne współdziałają ze sobą ludzie należący do 2 różnych kategorii, a których łączy jeden cel- spowodowanie określonych zmian w osobowości uczniów. Nauczanie to kierowanie procesem uczenia się.

Uczenie się- to proces zmieniania się. Zamierzone zdobywanie i utrwalanie w pamięci wiadomości, zdobywanie nawyków i sprawności. Uczenie się jest procesem wymagającym zaangażowania wszystkich cech osobowości uczniów. Uczenie się to samodzielne zdobywanie wiedzy.

Kultura- całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalony i wzbogacony w ciągu jej dziejów i przekazywany z pokolenia na pokolenie. Elementem kultury jest układ wyuczonych sposobów postępowania będący wspólną właściwością danego społeczeństwa i przez nie przekazywany. Wyróżniamy kult: fiz, osobistą.

Osobowość- to zespół względnie stałych cech i mechanizmów wewnętrznych odróżniający jedną jednostkę od drugiej w sensie psychicznym (budowa ciała, system nerwowy, układ krążenia, charakter). Jest to złożona struktura cech psychofizycznych pozostających w charakterystycznej współzależności i wzajemnych związkach, warunkujące względną stałość i odrębność danej jednostki ludzkiej, regulujące jej zachowanie i przebieg procesów psychicznych.

Środowisko- to otaczający nas krąg osób i rzeczy. Wyróżniamy środowisko: *biologiczne- jest to układ wszystkich czynników otoczenia: ożywionych i nieożywionych, oddziałujących na organizmy żywe i ulegający zmianom pod wpływem tych organizmów *geograficzne- to na ogół otaczająca ludzi przyroda, zewnętrzne warunki życia człowieka jak i ziemia, woda, klimat *kulturowe- to wartości, normy, wzory, zachowania, poglądy i wyobrażenia przyjęte w danej zbiorowości ludzkiej, jej systemy i tradycja *społeczne- zespół czynników tj. ludzie, rzeczy, instytucje i inne powstałe w takim współżyciu i rozwoju historycznego społeczeństwa. Środowisko społeczne jest czynnikiem oddziałującym na człowieka, bowiem wyznacza ono lub współwyznacza jego procesy życiowe.

Czas wolny- to czas pozostający poza wykonywaniem wszelkich koniecznych obowiązków takich jak praca zawodowa, obowiązki gospodarsko- domowe i obowiązki społeczne. Czas wolny dzieci i młodzieży to czas, który pozostaje po zaspokojeniu potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków szkolnych, domowych, w którym mogą oni wykonywać czynności wg swoich upodobań związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem własnych zainteresowań np. rekreacja fiz- czas służący zdrowiu psychicznemu.

Metoda- zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. Metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do technik i narzędzi badawczych. Wyróżniamy metody: 1)eksperyment pedagogiczny- jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej polegającą na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian. 2)sondaż diagnostyczny- jest sposobem gromadzenia wiedzy o cechach strukturalnych i funkcjonalnych zjawisk wychowawczych instytucjonalnie nie zlokalizowanych, a posiadających znaczenie wychowawcze o opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilania się i kierunkach rozwoju tych zjawisk na podstawie badania dobranej grupy reprezentacyjnej populację ogólną, w której badane zjawisko występuje, np. opinia studentów na temat gwałtów lub przemoc w rodzinie w opinii socjologów. 3)monografia pedagogiczna- metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, która prowadzi do gruntownego rozpoznania ich struktury, instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych. 4)metoda indywidualnych przypadków- inaczej studium indywidualnych przypadków polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej widzianych przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Technika- czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii, faktów. Wyróżniamy następujące techniki badań: 1)wywiad- jest rozmową badającego z respondentem prowadzoną wg opracowanych wcześniej dyspozycji lub na podstawie specjalnego kwestionariusza. Celem wywiadu jest poznanie faktów życia, opinii i postaw danej zbiorowości. Typy wywiadu: -jawny, -jawny nieformalny, -ukryty. Ze wzgl. na liczbę osób: -indywidualny, -zbiorowy. 2)obserwacja- jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Obserwację można nazwać prostą, nieplanowaną rejestrację zdarzeń i faktów, a także złożony proces systematycznej obserwacji kontrolowanej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych włącznie z filmem i magnetofonem. Rodzaje obserwacji: -otwarta, -swobodna, -systematyczna, -pośrednia, -bezpośrednia, -uczestnicząca (jawna i ukryta).3)ankieta 4)badanie dokumentów 5)techniki socjometryczne 6)badanie wytworów 7)techniki pomiaru środowiska wychowawczego- celem pomiaru jest uzyskanie ścisłej wiedzy o środowisku wychowawczym w celu podjęcia działań interwencyjnych lub w celu postawienia diagnozy określonej sytuacji.

Składniki wychowania: *bios- to podstawowa siła działająca w wychowaniu. Jest to pęd życiowy do naturalnego, psychicznego rozwoju organizmu określany na podstawie dziedziczonej konstrukcji budowy ciała, systemu nerwowego i hormonalnego w organizmie po rodzicach i szeregu pokoleń przodków. Bios wyraża się w rozmachu życiowym, który może być od przyjścia dziecka na świat b silny, intensywny, odporny na czynniki stresowe, żywotny lub przeciwnie- może być słaby i nikły. Na siłę biosu danej jednostki składają się: -dane wyposażenia dziedzicznego obok dziedziczenia biologicznego, -dziedziczenie dyspozycji psychicznych np. talentów, zdolności lub upośledzenia, zwyrodnienia naturalnego. *etos- (z greckiego ethos- obyczaj, przyzwyczajenie) siła społecznej obyczajowości i moralności zbiorowej kształtującej bios przy pomocy przymusu, nacisku, presji, opinii publicznej, sankcji karnych. Moc etosu zależy od: -moralności grup rodzinnych, szkolnych, zawodowych, -organizacji państwowej i narodowej. Etos działa na bios przez stwarzanie sytuacji wychowawczych w środowiskach społecznych (rodzinie, szkole, grupie koleżeńskiej), w której obowiązują określone wzorce postępowania, odgrywanie ról zgodnie z normami społecznymi np. dobrego syna, ucznia, obywatela. W sytuacjach społecznych dzięki stosunkom społecznym kształtuje się etos pracy i zabawy, zależności i stosunków między ludźmi. *agos- (z greckiego agos- prowadzę) to siła działania moralnego i umysłowego autorytetu wychowawców jako ludzi najlepszych danego społeczeństwa tzw. prowadzenie wzwyż. Siła prowadząca agosu może przyczynić się do tego, że wychowanek wzniesie się ponad swoje popędy biosu i ponad przeciętność etosu grupowego. Agos wychowawców kieruje rozwojem wychowanków, stanowi trzecią siłę wychowania podnoszącą i uszlachetniającą młode pokolenia jako dojrzałe osobowości w procesie personalizacji. *los- czwarty składnik wychowania, najbardziej tajemniczy, nieobliczalny. Jest siłą niewymierną i nie dającą się przewidzieć, decydująco wpływa na życie, rozwój i wychowanie człowieka. Los narzuca nam wyposażenie dziedziczne rodziców, układa koleje i warunki życia jako dolę szczęśliwą lub niedolę. Los może być traktowany: -fatalistycznie- jako nieubłagany los, który jest nam przeznaczony i wobec którego jesteśmy bezradni. -deterministycznie- gdy los zależy od przyczynowego porządku świata i od praw rządzących rzeczywistością, dzięki czemu człowiek ma możność wpływania na swój los przez posłuszeństwo prawom natury, -indeterministycznie- gdy los pojmujemy jako działanie czystego przypadku a nie konieczności.

Czynniki rozwojowe człowieka: *wewnętrzne (biologiczne)- anatomiczne i fizjologiczne wyposażenie oraz kształtowanie się organizmu dzieci i młodzieży; potrzeby skłonności i dążenia stojące u źródeł aktywności własnej dziecka. *zewnętrzne (środowiskowe, społeczne)- bodźce i wpływy środowiska warunkujące i aktualizujące rozwój psychiki dzieci i młodzieży; umyślne, celowe rozwijanie i kształtowanie przez nauczanie i wychowanie.

Są to mechanizmy wewnętrzne u człowieka, które uruchamiają ilościowy i jakościowy proces rozwoju, a także mają wpływ na jego ukierunkowanie w górę, w dół lub poziomo. Arystoteles wyróżnia 3 czynniki kształtujące rozwój człowieka: 1.physis- natura ludzka jako organizm biologiczny, 2.ethos- obyczaj, przyzwyczajenie pod wpływem życia społecznego, 3.logos- rozum, umysł człowieka. Trójczynnikowa teoria Arystotelesa rozszerza się dziś w oparciu o współczesną naukę na 3 grupy czynników: 1.wewnętrznych (dziedziczonych)- obejmuje dziedziczność biologiczną, wrażliwość pewnych cech nabytych w czasie prenatalnym oraz stany somatyczne organizmu. 2.zewnętrznych (środowiskowych)- wpływy zewnętrzne środowiska zarówno niezamierzone (klimat, krajobraz, zwierzęta, rośliny) jak i celowe (rodzina, szkoła). 3.osobowościowych (duchowych)- tworzy ją duchowość człowieka.

Teoria natywistyczna- głosi, że rozwój człowieka dokonuje się samorzutnie pod wpływem działania pewnych samorzutnych czynników biologiczno- psychologicznych. Głosi, że jednostka przynosi ze sobą na świat w formie zalążkowej, całe swe wyposażenie umysłowe, moralne, artystyczne itp. W ciągu swego życia człowiek jedynie urzeczywistnia te określone możliwości, które istniały w nim od urodzenia. Natywiści nie uznawali, by w tym procesie mogły zachodzić jakiekolwiek odchylenia pod wpływem zachowania i warunków życia.

Teoria środowiskowa- głosi, że rozwój człowieka dokonuje się pod wpływem otoczenia, w jakim człowiek wzrasta. Jednakże środowisko nie jest czymś niezmiennym, ciągle się zmienia, a człowiek cały czas uczestniczy w tych przemianach. Dlatego gdy likwidujemy analfabetyzm tworzymy podstawy naukowego spojrzenia na świat, kształtujemy nowych ludzi, którzy przestają ślepo ulegać swemu staremu środowisku. Tak więc o losach człowieka rozstrzyga wychowanie, a nie fatalistyczny wpływ środowiska.

Teoria konwergencji (2 czynników)- człowiek wyposażony jest od urodzenia w określone zadatki. Jednak one same nie mają siły rozwojowej. Rozwinąć się mogą tylko pod wpływem odpowiedniego oddziaływania środowiska. Gdy warunki środowiska będą nieodpowiednie zadatki wrodzone przepadną. Z drugiej strony samo środowisko również nie ma mocy stworzenia czegokolwiek w człowieku. Jeśli w danym osobniku nie ma określonych zadatków, to nawet wpływ najlepszego środowiska nie potrafi niczego dokonać.

Dydaktyka

Pochodzi z greckiego dydaktikos- pouczający, didasko- uczę. Po raz pierwszy użyto tego pojęcia w 1613 r w Niemczech, użyli go Helwig i Jung. Głosili oni, że dydaktyka to sztuka nauczania, zwracali uwagę na n-la. Jan Amos Komeński mówił, że dydaktyka to sztuka nauczania i wychowania (XIX w). Jan Fryderyk Herbart opracował teoretyczne podstawy dydaktyki- teoria nauczania wychowującego. John Dewey opracował teorię uczenia się, zwraca uwagę na ucznia. Dydaktyka- to nauka o nauczaniu i uczeniu się. A więc system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania- uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Dydaktyka ogólna- obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej wszystkich typów szkół. Dydaktyki szczegółowe- metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów np. metodyka matematyki, metodyka nauczania historii, wych fiz. Na kurs dydaktyki ogólnej składa się analiza: *celów i treści kształcenia *zasada nauczania *procesu nauczania- uczenia się *metod nauczania *form organizacyjnych nauczania *środków nauczania *planowania pracy dydaktycznej w zakresie wszystkich przedmiotów nauczania. Funkcja dydaktyki: -poznawcza, -utylitarna.

Proces uczenia się. Cechy: planowość, systematyczność (w przypadku uczenia się przypadkowego cechy te nie występują), aktywność uczącego się podmiotu, „ukierunkowanie na wynik”. Przyczyny: dostatecznie silne motywacje np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb poznawczych, wykonanie zadania. Skutki: nabycie przez uczący się podmiot pewnych wiadomości, umiejętności, nawyków jako podstawa modyfikacji dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania nowych form np. przedmiot, rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa.

Podział systemów dydaktycznych: 1.System tradycyjny Herbartowski (przewaga nauczania nad uczeniem się)- najwyższym celem wychowania jest wg Herbarta kształcenie u ludzi silnych, moralnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swoim postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka: *idea doskonałości *życzliwości *prawa *słuszności *wewnętrznej wolności. Służą temu zabiegi: -kierowania dziećmi i młodzieżą, -karność i ściśle z nią związane nauczanie. Herbart dokonał analizy procesu przyswojenia wiedzy przez uczniów: I etap: -zgłębianie spoczywające- jasność, -zgłębianie postępujące- kojarzenie. II etap: -ogarnianie spoczywające- system, -ogarnianie postępujące- metoda. Stopnie formalne nauczania: wg Herbarta: 1.jasność 2.kojarzenie 3.system 4.metoda, wg Reina: 1.przygotowanie 2.podanie 3.powiązanie 4.zebranie 5.zastosowanie.

2.System związany z nurtem tzw. nowego wychowania- dydaktyka progresywistyczna (deweyowska- przewaga uczenia się nad nauczaniem). Stopnie formalne: 1.odczucie trudności 2.sformuowanie problemów 3.wysunięcie hipotezy 4.weryfikacja logiczna hipotezy 5.działanie zgodnie z obraną hipotezą.

3.System dydaktyki współczesnej (nauczanie równe jest uczeniu się)- uczeń sam dochodzi do zdobycia wiedzy, n-el nie przekazuje wiadomości, lecz stwarza sytuacje, aby uczeń odczuwał trudności. N-el wysuwa problem i może naprowadzić ucznia na jego rozwiązanie. Uczeń zmuszony jest do logicznego, twórczego myślenia. Wiedza ta będzie na pewno trwała i operatywna. I etap: -zgłębianie spoczywające- poprzez zadawanie pytań n-le stara się wyrwać z masy wiadomości interesujące go fakty. U ucznia występuje wtedy jasność. -zgłębianie postępujące- skojarzenie przedstawień z bieżących i bieżących między sobą. II etap: -ogarnianie spoczywające- chodzi o znalezienie miejsca w masie na napływające bieżące przedstawienia, a więc stworzenie pewnego systemu wiedzy. -ogarnianie postępujące- umiejętność wykorzystania i zastosowania wiedzy w praktyce, a zatem metoda.

Porównanie dydaktyki w szkole tradycyjnej i progresywistycznej. Szkoła tradycyjna: *podział treści nauczania na przedmioty *przekaz wiedzy przez n-la *uczniowie są na ogół pasywni *uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania *dominuje uczenie się pamięciowe *zachęcać uczniów do nauki mają motywy zewnętrzne np. stopnie *częsta kontrola wyników nauczania *współzawodnictwo *szkoła jest jedynym terenem uczenia się, tylko prace domowe wykonywane są poza nią *słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów. Szkoła progresywistyczna: *podział treści na interdyscyplinarne bloki *samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, n-el pełni funkcję obserwatora dzieci i młodzieży *uczniowie są aktywni *uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania *dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów *pobudzać uczniów do nauki mają motywy wewnętrzne, w tym potrzeby i zainteresowania poznawcze *niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, nacisk na samokontrolę *współpraca *szkoła jest głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się *silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów.

Kształcenie ogólne. Strony: 1. rzeczowa (obiektywna)- wiąże się z poznawaniem świata obiektywnego, nabywaniem sprawności pozwalających brać udział w jego kształtowaniu. 2.osobowościowa (podmiotowa)- poznawanie samego siebie, kształtowanie motywacji i zainteresowań oraz nabywanie sprawności sprzyjających kształtowaniu samego siebie. Cele kształcenia ogólnego: *rozpatrywanie od strony rzeczowej: -zaznajomienie się z podstawami i usystematyzowanie wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce. -ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. -kształtowanie u uczniów przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako swoistej całości. rozpatrywanie od strony podmiotowej: -ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych tj. myślenie, zdolność obserwacyjna, wyobraźnia, pamięć, uwaga. -kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań uczniów do samoedukacji. System dydaktyczny- to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania- uczenia się tworzą spójną wewnętrzną strukturę i podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Cele kształcenia zawodowego: *rzeczowe: -opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin, które są wspólne dla zawodów objętych danym terytorium kształcenia zawodowego, -przygotowanie do pracy wytwórczej, praktyczne opanowanie metod, środków i form działania typowych dla danego zawodu i dla zawodów pokrewnych, -kształtowanie postaw obywatelskich i przekonań naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem dziedziny życia związanej z przyszłym zawodem. *podmiotowe: -rozwinięcie specjalnych uzdolnień ważnych dla wykonania danego zawodu, -rozwinięcie potrzeb, motywów i zainteresowań związanych z danym zawodem w celu osiągnięcia identyfikacji zawodowej, -wdrożenie do ciągłego doskonalenia kwalifikacji zawodowych przez samokształcenie.

Treść kształcenia- to całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole. Wymagania społeczne, zawodowe, kulturowe: -działalność polityczna, -polityka ludnościowa, -działalność gospodarcza, -dobra kulturowe. Wymagania naukowe: -wymagania nauki, -weryfikacja programów, -natura psychologiczna, -natura dydaktyczna (systematyczność i korelacja). Układ treści i nauczania: -liniowy, -koncentryczny, -spiralny.

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia: 1.Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)- Spencer, Doerpfeld. Podstawowym celem kształcenia powinno być przekazanie uczniom możliwie najobszerniejszego zakresu wiadomości z różnych dziedzin nauki. 2.Formalizm dydaktyczny- Schmid. W programach kształcenia powinny znaleźć się te treści, które najbardziej sprzyjają rozwijaniu sprawności intelektualnych, zdolności poznawczych i zainteresowań. Uznano, że treści takie występują przede wszystkim w matematyce, logice, fizyce i językach klasycznych. 3.Utylitaryzm dydaktyczny (przełom XIX i XX w)- Dewey, James. Indywidualna i społeczna działalność ucznia. Nacisk na przygotowanie do wykonywania zadań praktycznych, do pracy zawodowej. Rekonstrukcji społecznych doświadczeń ludzkich jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia, a różnorodne zajęcia praktyczne mają spełniać rolę czynnika aktywizującego myślenie i działanie uczniów. Zgodnie z założeniem utylitaryzmu starano się: - zapewnić uczniom maksymalną swobodę, m. In. W zakresie doboru przedmiotów nauczania (obowiązkowe, fakultatywne), -dostosować pracę dydaktyczno- wychowawczą do subiektywnych potrzeb uczniów, -nadać nauczaniu jak najbardziej naturalny charakter, -uczynić szkołę miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży. 4Teoria problemowo- kompleksowa- Suchodolski. Wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być wyznaczana tylko ze wzgl. na potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów. O treści wykształcenia musi decydować jego funkcja. Treści programowe powinny dotyczyć problemów świata współczesnego. Układ treści w programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy wprowadzać stopniowo, na wyższych poziomach kształcenia. Należy również wprowadzić problemowo- kompleksowy układ materiału nauczania. 5.Strukturalizm- Sośnicki. Przesłanką wyjściową strukturalizmu było stwierdzenie, że programy nauczania są przeładowane materiałem, a postulat redukcji materiału pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki, której osiągnięcia powinny być uwzgl. w programach szkolnych. Mechaniczna realizacja wymienionego postulatu mogłaby naruszyć zasadę systematycznego układu treści kształcenia. Aby tego uniknąć należy włączyć do programów treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki. Nawiązujące jednak i do historycznych jej źródeł i do osiągnięć najnowszych. 6.Egzemplaryzm (1958)- Schueuerl. Postuluje konieczność redukcji materiału nauczania, co jednak nie może prowadzić do zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów. Proponuje 2 sposoby rozwiązania: -koncepcja nauczania pragmatycznego- materiał należy układać w sposób wzorcowy i n-el powinien mieć swobodę wyboru tematów spośród wielu zawartych w programie. -zasada egzemplarycznego układu treści- należy operować egzemplarzami tematycznymi. Celem pracy dydaktycznej jest zaznajomienie uczniów z reprezentatywnymi fragmentami materiału nauczania i wdrożenie ich do poznania całości poprzez gruntowną analizę jakiegoś typowego dla tej całości fragmentu. 7.Materializm funkcjonalny- Okoń. Teoria, która zapewnia uczniom zarówno wiedzę jak i umiejętność posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. U podstaw tej teorii musi więc znaleźć się założenie o integralnym związku poznania z działaniem. Podstawowym kryterium doboru i układu treści są względne światopoglądowe. Należy umożliwić uczniom wykorzystanie zdobytej wiedzy do przekształcania dostępnych fragmentów rzeczywistości. 8.Teoria programowania dydaktycznego- rzecznicy tej teorii przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści kształcenia, a więc składających się na tę teorię wiadomości oraz zachodzących między nimi związków. W tym celu posługują się przeważnie metodą tzw. macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów.

Zasady nauczania. Cele i treści nauczania określają, czego należy uczyć, natomiast zasady nauczania wskazują jak powinno się nauczać. Zasady nauczania są ogólnymi normami postępowania dydaktycznego, które przypominają n-lowi o konieczności liczenia się z prawidłowościami procesu nauczania. Zasady nauczania czerpią swoją treść przede wszystkim z analizy procesu nauczania. Liczbę zasad nauczania należy traktować jako otwartą. Lista zasad nauczania, która może z czasem ulec rozszerzeniu obejmuje zasady: 1.poglądowości- zgodnie z zasadą poglądowości cała nauka szkolna powinna opierać się na poznawaniu samej rzeczywistości tzn. konkretnych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów lub przynajmniej ich obrazowych przedstawień. Poznawanie przez uczniów konkretnych rzeczy, zjawisk, wydarzeń dostarcza im budulca do tworzenia uogólnień. Poznawanie przez uczniów rzeczywistości za pomocą słów, często nie rozumianych nazywamy werbalizmem, który także prowadzi do niepowodzeń szkolnych. Racjonalne poznawanie rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów odbywa się zarówno w drodze bezpośredniej jak i pośredniej (słownej). Stąd też zasadę poglądowości można realizować przez: -kojarzenie rzeczy i słów, -kojarzenie rzeczy i działania. Pomoce naukowe dzielimy na: -naturalne obrazy w naturalnym środowisku, -okazy spreparowane, -modele, -przyrządy i urządzenia, -obrazy ruchome i nieruchome, -środki umowne. 2.przystępności (stopniowania trudności)- zgodnie z zasadą stopniowania trudności n-el powinien przechodzić w pracy dydaktycznej od tego, co bliskie dla ucznia, do tego, co dalekie, od łatwego do trudnego, od znanego do nieznanego. Przestrzeganie zasady przystępności wymaga od n-la uwzgl Indywidualnych różnic między uczniami. Indywidualizacja nauczania polega na przystosowaniu do możliwości każdego ucznia zarówno treści jak i tempa pracy dydaktycznej. 3. świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania- uczenia się- zasada ta wymaga, aby n-el nie zastępował pracy uczniów, własną pracą. Właściwej realizacji zasady sprzyja ukierunkowana przez n-la aktywność dzieci i młodzieży. Szerokie rozumienie tej zasady w procesie nauczania- uczenia się wiąże się z uwzgl następujących czynników: -świadomość celów nauczania, -świadomego i aktywnego udziału w samym nabywaniu wiadomości, umiejętności i nawyków, -świadomej autokontroli w osiąganiu wyników. Świadomość celów uczenia się w szkole staje się pomocne w kształtowaniu u uczniów wartościowych motywów uczenia się. Świadomy i aktywny udział uczniów w opanowywaniu umiejętności, wiadomości i nawyków przyczynia się do rozwijania u uczniów zdolności obserwacyjnych oraz takich operacji myślowych jak: analiza, synteza i porównanie. Świadomy i aktywny udział w kontroli o ocenie uzyskiwanych wyników wdraża uczniów do samokontroli i samooceny. Nieprzestrzeganie w nauczaniu tej zasady powoduje, że u uczniów kształtuje się bierny, konsumpcyjny stosunek do nauki, nie rozwija samodzielności myślenia i działania. Słowem, stanowi istotną przyczynę niepowodzeń szkolnych. 4.systematyczności- postulat systematyczności w nauczaniu odnosi się do programów nauczania, pracy n-la oraz pracy uczniów. Systematyczność w programach nauczania polega na planowym, logicznym i uporządkowanym układzie treści nauczania w: -poszczególnych przedmiotach nauki, -wszystkich przedmiotach nauki. Uczeń poznaje różne aspekty rzeczywistości za pomocą różnych przedmiotów nauczania. Aby jednak wiedza nie była „poszufladkowana” n-el musi pamiętać o postulacie korelacji (łączności). Zgodnie z tą zasadą i postulatem korelacji uczniowie powinni tak zdobywać wiedzę, by nowe wiadomości i umiejętności opierały się na materiale już opracowanym, a zarazem stanowiły podstawę dla opanowywania nieznanego materiału. W myśl tej zasady nauczanie powinno przebiegać rytmicznie, zarówno na każdej l-cji jak i podczas całego roku szkolnego. Można powiedzieć, że nieprzestrzeganie tej zasady jest jedną z istotniejszych przyczyn niepowodzeń szkolnych.

5.trwałości wiedzy uczniów- zasada ta wymaga od n-la posługiwania się takimi metodami i środkami dydaktycznymi, które powodują, że wiadomości ucznia są trwałe, dokładne, głębokie, usystematyzowane, użyteczne. Najczęstszym sposobem utrwalania wiadomości jest powtarzanie. Warunkiem skutecznego utrwalania wiadomości jest rozbudzanie zainteresowań ucznia wiadomościami oraz wdrażanie ich do systematycznego wysiłku i rozumienie przyswajanych treści. Powtarzaniu towarzyszy zazwyczaj usystematyzowanie. Ważną rolę w utrwalaniu spełniają: kontrola i samokontrola, samoocena i ocena uzyskiwanych wyników nauczania. Wiadomości nietrwałe i nieusystematyzowane są świadectwem niewłaściwej realizacji zasady trwałości wiedzy uczniów. 6.operatywności wiedzy uczniów- w myśl tej zasady wiedza zdobywana przez uczniów nie może być jedynie wiedzą książkową, ale poszukując np. pomysłu rozwiązania jakiegoś problemu, zdobywają nowe wiadomości i umiejętności, dzięki którym uczą się nie dla szkoły lecz dla życia. 7.wiązania teorii z praktyką- właściwa realizacja tej zasady w nauczaniu powoduje, że uczniowie nie tylko poznają rzeczywistość, lecz także uczą się ją przekształcać w dostępnym im zakresie. Zasada ta prowadzi do tego, że uczniowie wiedzą ale nie umieją albo też potrafią wykonywać określone czynności praktyczne, ale nie rozumieją ich podstaw teoretycznych.

Metody nauczania- to sposób pracy n-la z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością stosowania jej w praktyce, jak również rozwijania zdolności i zainteresowań. Kryteria doboru metod: -wiek uczniów, -cele i zadania dydaktyczne, -specyfika przedmiotu, -przygotowanie pedagogiczne n-la, -poziom umiejętności uczniów. Metody oparte na słowie (wg Kupisiewicza): *opowiadanie- zaznajomienie uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie ich słownego opisu. Metoda ta znajduje zastosowanie w niższych klasach szkoły podstawowej i w klasach wyższych np. na l-cjach języka ojczystego, geografii. Skuteczność tej metody zależy od tego czy n-el operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów. *opis- dotyczy na ogół charakterystycznych cech, budowy, struktury itp. Określonych rzeczy. Służy do przedstawienia układów statycznych. *dyskusja- istotą jej jest wymiana poglądów na określony temat. Warunkiem skutecznego posługiwania się tą metodą w pracy dydaktycznej jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli. W dyskusji muszą występować 2 strony, Które mają różne punkty widzenia na dany problem. *pogadanka- wymaga nie tylko od uczniów myślenia za n-elem, ale zmusza ich również do samodzielnej pracy myślowej. Istota tej metody polega na rozmowie n-la z uczniem, ale n-el jest osobą kierującą. Aby osiągnąć znany sobie cel, n-el zadaje pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi, przyswajając sobie w ten sposób nowe informacje. *wykład- służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze. Od opowiadania różni się tym, że oddziałuje na wyobraźnię i uczucie oraz pobudza myślenie konkretno- obrazowe. Przedmiotem wykładu jest opis złożonych układów, rzeczy i związków między nimi. Dominuje w szkolnictwie wyższym i średnim oraz w najwyższych klasach szkoły podstawowej. *praca z książką- do samodzielnego posługiwania się książką uczniowie muszą być odpowiednio przygotowani przez szkołę. Najważniejszym elementem przygotowania są: umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem i umiejętność sporządzania notatek. Uczniów ostatnich klas szkoły podstawowej, młodzież szkolną, młodzież średnich klas należy wdrażać do lektury codziennej prasy i wybranych periodyków. *wyjaśnienie- to zwięzłe określenie faktu, podaje ono zakres i treść lub przyczyny jakiegoś nieznanego zjawiska. Metody oparte na obserwacji i pomiarze: *pokaz- to zespól czynności dydaktycznych n-la polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń, procesów i objaśnieniu ich istotnych cech. największą wartość dydaktyczną ma ta forma pokazu, której przedmiotem są naturalne rzeczy, zjawiska, procesy występujące w naturalnym otoczeniu. Jeżeli jest to możliwe to eksponuje się okazy w naturalnym środowisku. Przedmiotem pokazu mogą być tablice statystyczne, wykresy, schematy itp. *pomiar- to czynności wykonywane bądź przez n-la w postaci pokazu, bądź przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem. Dzięki pomiarowi uczniowie poznają ilościowe cechy analizowanych rzeczy i zjawisk. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów: *laboratoryjna tradycyjna- n-el gromadząc niezbędne pomoce naukowe i odpowiednio przygotowując l-cję umożliwia uczniom wykonanie określonych eksperymentów: biologicznych, chemicznych, fizycznych itp. Uczniowie zdobywają wiadomości i umiejętności bezpośrednio, bo mają kontakt z poznawanymi fragmentami rzeczywistości, *laboratoryjna problemowa (deweyowska)- polega na wdrażaniu dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania, rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych w czasie zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych (1.odkrycie, 2.sformułowanie problemu, 3.wysunięcie hipotezy, 4.weryfikacja, 5.rozwiązanie problemu.). *zajęć praktycznych- obejmuje szeroki zakres czynności uczniów np. obróbkę drewna i metali, różnorakie prace na działce, obsługa aparatów i maszyn, rysunek techniczny itp. Metoda ta rozwija umiejętność stosowania teorii z praktyką. Metoda gier dydaktycznych: *burza mózgów- inaczej giełda pomysłów. Korzysta się z niej w celu wysuwania przez uczniów pomysłów umożliwiających rozwiązanie jakiegoś niestereotypowego zadania na zasadzie „pierwsza myśl- najlepsza”. Metoda ta służy do rozwiązywania problemów opartych na intuicji i wyobraźni. *sytuacyjna- służy wyrobieniu u uczniów umiejętności wszechstronnego analizowania problemów składających się na tzw. sytuację trudną i podejmowaniu na tej podstawie odpowiednich decyzji, wykazywaniu prawidłowości następstw i poczynań zgodnie z tymi decyzjami. *biograficzna- polega na szukaniu pomysłów rozwiązań określonych problemów w biografii ludzi, którzy mieli lub mają do czynienia z podobnymi problemami. *stymulacyjna- na ogół przez stymulację rozumie się przedstawienie określonych fragmentów rzeczywistości w sposób uproszczony, ułatwiający obserwację lub manipulowanie nimi. Przedstawieniom tym nadaje się zazwyczaj formę rysunków, modeli, map plastycznych, wzorów matematycznych, różnorakich zabaw lub gier. *inscenizacji- zajęcia prowadzone tą metodą wymagają od uczniów odgrywania ról. Uczniowie mają podane tylko ogólne wskazówki dotyczące zachowań i postaw poszczególnych osób. Metoda ta służy wyrobieniu odpowiednich zachowań w kontaktach z ludźmi w sytuacjach konfliktowych. Nauczanie programowane: *zasada małych kroków- materiał nauczania należy dzielić na możliwie małe dawki, gdyż są one łatwiejsze do opanowania. *zasada natychmiastowego potwierdzania odpowiedzi- natychmiast po udzieleniu odpowiedzi na zawarte w tekście programowanym pytanie lub po wypełnieniu figurującej w ramce programu luki, uczący powinien sprawdzić czy dobrze odpowiedział. W tym celu musi on porównać własną odpowiedź z odpowiedzią właściwą umieszczoną w programie przeważnie na marginesie następnej ramki programu. *zasada indywidualizacji tempa uczenia się- wymaga ona, aby uczeń przechodząc kolejno przez wszystkie ramki programu pracowali w stosownym dla siebie tempie, gdyż tylko wtedy mogą oni uzyskać odpowiednie efekty uczenia się. *zasada stopniowania trudności- wskazówki naprowadzające które ułatwiają osobom korzystającym z programu wypełnianie zawartych w tekście luk, podlegających stopniowemu ograniczeniu, w wyniku czego zwiększa się stopień trudności programu. *zasada zróżnicowanego stopniowania wiadomości- każde uogólnienie występujące w tekście programowanym należy parokrotnie powtórzyć w różnych kontekstach treściowych, a ponadto zilustrować za pomocą odpowiednio licznych starannie dobranych przykładów. *zasada ujednoliconego toku uczenia się instrumentalnego- wyznacza ona procesowi uczenia się z programów o strukturze liniowej ustalonego toku. Ucząca się jednostka podlega działaniu uporządkowanego łańcucha bodźców, na które reaguje w specyficzny sposób tzn. konstruuje odpowiedzi. Jej reakcje są wzmacniane pozytywnie lub negatywnie dzięki porównywaniu odpowiedzi samodzielnie udzielanych z podanymi w programie, wskutek czego popełniają mało błędów i utrwalają reakcje właściwe- zdobywają wiedzą małymi krokami.

N-el musi znać każdego ucznia oraz jego potencjalne możliwości. Na tej podstawie dzieli uczniów na grupy, w których może zastosować jeden z programów. Wyróżniamy: 1.program liniowy- dla osób najzdolniejszych, -małe dawki materiału, -jedna trafna odpowiedź umożliwia przejście do następnej partii materiału, -jedna droga dojścia do celu, -tempo pracy dostosowane do umiejętności uczenia się, -indywidualne tempo uczenia się. 2.program rozgałęziony- stosowany u osób mniej uzdolnionych oraz mających luki programowe, -duże dawki materiału, -kilka odpowiedzi, ale jedna trafna umożliwia przejście do następnej partii materiału (ramki korektywne), -wiele dróg dojścia do celu, -tempo pracy zależy od potrzeb ucznia, -indywidualizacja tempa i treści uczenia się.

Podział metod wg Sośnickiego: 1.podające, 2.poszukujące. wg Nawroczyńskiego: 1.podające, 2,poszukujące, 3.laboratoryjne. wg Lernera i Skatkina: 1.objaśniająco- poglądowe, 2.problemowe, 3.częściowo- poszukujące, 4.badawcze.

Formy organizacyjne nauczania. O skuteczności pracy dydaktyczno- wychowawczej decydują nie tylko stosowane w niej metody, lecz również formy organizacyjne. Formy te są z kolei determinowane przez: -cele i zadania kształcenia, -liczbę uczniów, -charakterystyczne właściwości przedmiotów nauczania, -miejsce i czas pracy dzieci i młodzieży, -wyposażenie szkoły w pomoce naukowe. Kryteria podziału organizacyjnych form nauczania: ze wzgl. na liczbę uczniów uczestniczących w procesie: -jednostkowe- jest to najstarsza forma organizacyjnego procesu nauczania. Polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej pomocy n-la. Zaletą takiego nauczania jest to, że umożliwia pełną indywidualizację treści i tempa uczenia się, co z kolei pozwala na stałą i dokładną kontrolę zarówno przebiegu jak i wyników pracy ucznia, -zbiorowe- powstało na przełomie XV i XVI w. Koncepcję tą opracował Komeński. Tej formie nauczania zbiorowego nadano nazwę systemu klasowo- lekcyjnego. System ten wykazuje następujące cechy; ze wzgl. na miejsce uczenia się dzieci i młodzieży: -zajęcia ruchowe (klasowo- lekcyjne, laboratoryjne, świetlicowe, warsztaty produkcyjne), -zajęcia pozaszkolne (koła zainteresowań, wycieczka, zajęcia w warsztatach, zakładach produkcyjnych, prace domowe); ze wzgl. na czas trwania zajęć dydaktycznych: -zajęcia lekcyjne, -zajęcia pozalekcyjne;

Teoria wychowania.

Pojęcie wychowania i współczesne jego koncepcje. Wychowanie- to wspomaganie rozwoju wychowanka z poszanowaniem jego odrębności psychicznej. Jest to działanie zmierzające do trwałej modyfikacji ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno- wolicjonalnych, a więc kierunkowych osobowości jednostki. Dyspozycje kierunkowe- decydują o tym, jak człowiek ustosunkowuje się do świata i siebie samego, co sobie ceni i ku czemu dąży. Dyspozycjami kierunkowymi jednostki są jej ideały, postawy, przekonania, upodobania, zamiłowania czy zainteresowania.

Wyróżniamy 3 podstawowe nurty we współczesnej ideologii wychowania: Ideologia romantyczna. Prekursorzy i przedstawiciele: Rousseau, Freud, Korczak, Ruciński. Twierdzili oni, że to co pochodzi od dziecka, jest najważniejszym aspektem jego rozwoju. Wiedzą jest to , co stanowi bezpośrednie, wewnętrzne doświadczenie jednostki. Teoria rozwoju rozumianego jako dojrzewanie- organiczny wzrost: jest wzrostem rozwoju fizycznego, poznawczego, emocjonalnego i wolicjonalnego poprzez stadia, mające uprzednio ustalone wzory. Strategie definiowania celów wychowania: strategia „ pożądanych cech”, „zasobu cnót”. Humanistyczne kryteria wewnętrznej jakości doświadczeń dziecka, które sprzyjają jego rozwojowi (np. zainteresowania).Podstawowe kategorie pojęciowe stosowane w badaniach empirycznych nad efektami wychowania: samorozwój, samoaktualizacja, autonomiczność, tożsamość, aktywność własna, niezależność. Pojęcie wychowania: -celem wychowania jest: rozwój jednostki, jej tożsamość, ujawnienie wrodzonych możliwości, dyspozycji, wzorca, zasób cnót. -cele wychowania skupione są na: wewnętrznych stanach jednostki, -najważniejsze jest to co: jednostkowe, osobiste, nowe, -zadaniem wychowania jest: ochrona wewnętrznego „ja” dziecka poprzez stwarzanie mu warunków dla pełnego rozwoju tego „ja”.Wartości: maksymalizacja wolności jednostki dającej się pogodzić z wolnością innych.

Ideologia „ transmisji kulturowej”. Prekursorzy i przedstawiciele: Herbart, Muszyński, Sośnicki. Uważali oni, że wychowanie jest transmisją zdobyczy kulturowych.Wiedzą jest to, co obiektywne, sprawdzone, uznane, powtarzalne. Teorie rozwoju człowieka: asocjacyjna teoria uczenia się lub teoria niezależności środowiskowych. Rozwój pojmowany jest jako asocjacja pojedynczych bodźców ze sobą, z reakcjami podmiotu. Strategie definiowania celów wychowania: „przepowiadania sukcesu, psychologii przemysłowej”, standardy wiedzy i zachowań, zgodność zachowań dziecka ze standardami kulturowymi ( np. stopnie szkolne)Podstawowa kategorie pojęciowe: Różnice indywidualne w wymiarze: -osiągnięć sukcesu, -uspołecznienia, zachowania społecznego, osobowości społecznej. Pojęcie wychowania: -cele wychowania: standardy wiedzy i zachowań, różnicowanie indywidualne, stworzenie bezkonfliktowego środowiska, -cele wychowania skupione są na: zachowaniach i funkcjonowaniu zewnętrznym jednostki, -najważniejsze jest to, co wspólne i ustalone kulturowo, -zadaniem wychowania jest: przekazywanie zasobów wiedzy i umiejętności, norm i wartości nagromadzonych w przeszłości- transmisja zdobyczy określonej kultury. Wartości: wolność w obowiązującym systemie społecznym.

Ideologia progresywistyczna. Prekursorzy i przedstawiciele: Dewey, Piaget. Twierdzili oni, że wychowanie powinno podtrzymywać naturalne interakcje dziecka z rozwijającym się społeczeństwem lub środowiskiem. Wiedzą jest to, co pozwala równoważyć relacje między jednostką a światem, czyli posiadane kompetencje poznawcze i instrumentalne- stosowane sposoby równoważenia relacji. Teorie rozwoju człowieka: teorie rozwojowe o charakterze interakcyjnym „model postępu idei w dyskursie i konwersacji”. Rozwój przebiega wg. stadiów Piageta czy Eriksona. Strategie definiowania celów wychowania: strategia „logiki rozwojowej”. Standard adekwatności i odpowiedniości. Integracja zachowań i stanów wewnętrznych dziecka. Podstawowe kategorie pojęciowe: posiadane kompetencje poznawcze i instrumentalne np. rodzaj stosowanych operacji myślowych. Pojęcie wychowania: -celem wychowania jest logika rozwojowa człowieka; aktywność jednostki w rozwiązywaniu problemów, -cele wychowania skupione są na aktywności w rozwiązywaniu konfliktów między jednostką a środowiskiem, -najważniejsze jest to, co nowe- wyższy poziom interakcji człowieka ze światem, -zadaniem wychowania jest pomoc wychowankowi w osiąganiu coraz wyższych stadiów rozwoju poznawczego, moralnego, społecznego i estetycznego, czyli reorganizacja struktur psychicznych umożliwiająca funkcjonowanie na coraz wyższych poziomach rozwoju. Wartości: zasady etyczne wyznaczają cele i środki wychowania.

Wychowanie i jego miejsce w procesach rozwoju osobowości.

Wyróżniamy 3 teorie rozwoju osobowości człowieka:

1. Behawiorystyczna ( Watson)- wg niego przeżycia wewnętrzne jednostki są jej sprawą osobistą i nie powinny interesować innych. Wszelkie zachowania człowieka jest jedynie reakcją na bodźce z zewnątrz tj. na środowisko i otoczenie. Wychowanie jest bezpośrednim oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka. Polega na jawnym kierowaniu jego rozwojem. Nie uwzględniają lecz lekceważą przysługujące mu prawa do własnej aktywności i samodzielności. Rozumiane tak wychowanie usprawiedliwia wszelkie przejawy manipulacji i indokrynacji w wywieraniu wpływu na dzieci i młodzież. Wychowanie polega głównie na manipulacji wzmocnieniami (nagrody, kary) w celu sterowania zachowaniem wychowanków.

2. Humanistyczna ( Maslow, Rogers, Perls)- wg nich człowiek jest jednostką aktywną I samodzielną, a nie bezwolnie ulegającą wpływom środowiska społecznego I fizycznego oraz podatną na zachowanie reaktywne i operatywne. Każdy człowiek jest podmiotem działania odpowiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowania o swoim losie. Innym ważnym założeniem jest to, ze jednostka jest sterowana głównie przez własny sposób postrzegania zarówno samego siebie jak i swojego otoczenia. Wychowanie ma jedynie pomóc stać się osobą w pełni funkcjonującą, otwartą na nowe doświadczenia, o poczuciu własnej wartości, utrzymującą poprawne stosunki z innymi ludźmi.

3. Psychospołeczna (Adler, Fromm, Sulivan)- wg nich na kształtowanie osobowości szczególny wpływ mają nie tyle czynniki biologiczne, ile uwarunkowania społeczne. Człowiek jest istotą społeczną i o jego zachowaniu decyduje najczęściej sytuacja społeczna z jaką spotyka się w rodzinie, w szkole, w zakładzie pracy. Samowychowanie polega na odpowiednim organizowaniu współżycia i wspłódziałania dzieci, młodzieży i dorosłych.

Główne instytucje wychowawcze: rodzina, szkoła, klasa szkolna. Rodzina- jest najbardziej powszechnym środowiskiem wychowawczym, wywiera istotny wpływ na zachowanie się jednostki, na jej stosunek do innych osób, świata, wartości, systemu norm i wzorców postępowania. Środowisko rodzinne jako pierwsze i najbliższe oddziałuje na dziecko przetwarzając jego cechy wrodzone, temperamentu i biopsychiczne w cechy nabyte, które z kolei wpływają na postawę dziecka- jego nawyki i zasady postępowania. Wg Szczepańskiego rodzina to grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i stosunkiem rodzice i dzieci. Rodzina może obejmować 2- 3 pokolenia, które tworzą jedno gospodarstwo domowe i zamieszkują pod jednym dachem. W rodzinie dziecko nabywa pewności siebie, zdobywa równowagę uczuciową lub przeżywa pierwsze porażki. Tu dokonuje się wprowadzenie dziecka w krąg kontaktów społecznych. Rodzina to bogate źródło wzorów zachowań w różnych sytuacjach, przez wiele lat wpływa na koleje życia dziecka, wyznacza jego miejsce w grupie rówieśniczej, stymuluje ambicje i aspiracje życiowe. W prawidłowo ukształtowanej rodzinie tkwią walory wychowawcze nie do zastąpienia przez inne środowiska. Rodzina w sposób najbardziej pewny zaspokaja potrzeby fizyczne, psychiczne swoich członków, a w szczególności potrzebę miłości, przynależności, bezpieczeństwa, życzliwych interakcji osobniczych. Wpływ jaki wywiera na dziecko jest wpływem najwcześniejszym i mającym cechy znacznej trwałości. Rodzina kieruje procesami poznawania przez dzieci przyrody i kultury, procesami rozumienia zjawisk i faktów otaczającego świata. Dokonuje się to w okresie dzieciństwa przez naśladowanie rodziców i domowników. Dziecko naśladuje zachowania osób z którymi jest emocjonalnie związane, przyjmuje styl ich bycia. Szkoła- jest to instytucja oświatowo- wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i programów, odpowiednia kadra pedagogiczna. Na terenie szkoły funkcjonuje system społeczny jako układ pewnych ról- głównie ról nauczycieli i uczniów. Szkolny system społeczny spełnia 4 funkcje: 1.zewnętrzno- celową, 2.wewnętrzno- celową, 3.zewnętrzno- instrumentalną, 4.wewnętrzno- instrumentalną.

Oprócz systemu społecznego funkcjonują też inne systemy: -dydaktyczny , -wychowawczy, -wartości kulturalnych, -administracyjny, -ekonomiczny. Systemy te są współzależne od siebie, ale jednocześnie zachowują pewną odrębność. W całej tej strukturze jaką jest szkoła ważną rolę odgrywa organizacja form nauczania i wychowania oraz życie społeczne zbiorowości szkolnej. W skład niej wchodzą: -zbiorowość uczniowska, -grono nauczycielskie, -grono rodziców, -administracja, -społeczność lokalna. Struktura szkoły ma służyć sprawnemu spełnianiu jej zadań pedagogicznych oraz interakcji zachodzących między nauczycielem a uczniem. Klasa szkolna- jest terenem pracy dydaktyczno- wychowawczej nauczyciela, jest formą organizacyjną stanowiącą podstawową jednostkę we współczesnej strukturze systemu szkolnego. Klasę stanowi dobrana wg pewnych kryteriów grupa dzieci i młodzieży, która jest poddawana oddziaływaniom dydaktycznym i wychowawczym nauczycieli. W miarę zżywania się uczniów w toku zajęć lekcyjnych, a zwłaszcza w wyniku ich kontaktów poza lekcjami staje się ona grupą społeczną. Klasa jako grupa ma znaczny wpływ zarówno na osiągnięcia uczniów w nauce jak i przejawiane przez nich postawy.

Błędy i zagrożenia w wychowaniu. Na błędy w wychowaniu składają się niewłaściwości w postępowaniu (wychowawców, rodziców, nauczycieli i innych instytucji i środowisk) z dziećmi i młodzieżą w procesie ich rozwoju i wychowania. Wyróżniamy 2 źródła błędów wychowania: -przyczyny endogenne (wewnętrzne), -przyczyny egzogenne (zewnętrzne).

Błędy wychowawcze rodziców są często bezpośrednim następstwem pogłębiającej się dezintegracji życia rodzinnego. Wyrażają się wadliwymi postawami rodziców wobec dziecka:

1.autokratyczna (zbytni rygor), 2.liberalna (nadmierne rozpieszczanie), 3.niezdecydowana,

4.nadmierna, nadgorliwa troskliwość. Przyczyny błędów popełnianych przez rodziców:

-przenoszenie doświadczeń wyniesionych z domu rodzicielskiego do własnej praktyki wychowawczej, nie licząc się ze zmianą warunków życia, -bezrefleksyjne naśladowanie wzorów postępowania innych osób, -tworzenie własnej koncepcji wychowania dziecka w oparciu o subiektywne wyobrażenia o tym, co dla niego jest dobre, -nadkompensacja w zaspokajaniu potrzeb dziecka, -nadmiernie uczuciowa koncentracja na dziecku, -wiązanie z dzieckiem zbyt wygórowanych ambicji i aspiracji, -niekonsekwentne i nieprzemyślane postępowanie z dzieckiem. Przyczyny błędów popełnianych przez nauczycieli: - niedostateczne merytoryczne przygotowanie do funkcjonowania w zawodzie, -brak doświadczenia pedagogicznego. Podstawowe błędy popełniane przez nauczycieli:

1.nieuwzględnianie zasady indywidualizacji w procesie nauczania i wychowania, 2.nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności w ocenianiu uczniów, 3.brak znajomości podstawowego środowiska życia (rodziny dziecka), 4.nieumiejętność nawiązywania kontaktów z rodzicami, 5.brak konsekwencji w stawianych wymaganiach i ich egzekwowaniu, 6.brak poszanowania godności osobistej ucznia, 7.faworyzowanie ucznia ze względu na pozycję społeczną rodziców, 8.obciążanie ucznia odpowiedzialnością za niewłaściwe zachowania rodziców. Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym: -dziecko odsuwa się od grupy, -niedostateczna dojrzałość szkolna, -powolniejszy proces rozwoju dziecka (niechętnie angażuje się w pracę, jest znudzone, zniechęcone, brak mu wyobraźni),

-dziecko nie umie nawiązać kontaktu z rówieśnikami, przyjmuje postawę konsumpcyjną (więcej bierze niż daje od siebie), -kłamie, buntuje się, jest podejrzliwe, nieufne i wścibskie, -ukrywa problemy przed rodzicami, -jest podatne na zły wpływ otoczenia, -drugoroczność, -odsiew szkolny.

Metody wychowania w poglądach pedagogów polskich. wg. Kruszewskiego

1.m. strukturalne

• stanowienie obyczajów

• dyfuzja obyczajów

• pobudzenie wynalazczości zespołowej

2.m. sytuacyjne

• nagradzanie i karanie

• przekazywanie i stawianie zadań

wg. Konarzewskiego

1.m. indywidualne

• nagradzanie i karanie

• m. modelowania

• m. perswazji

• m. zadaniowa

2.m. grupowe

• m. kształtowania odniesienia porównawczego

• m. kształtowania nacisku grupowego

• m. kształtowania systemu ról i norm społecznych

• m. kształtowania grupowych wzorów życia

wg. Muszyńskiego

1.m. wpływu sytuacyjnego

• nagradzanie i karanie

• instruowanie

• organizowanie doświadczeń wychowanka

• przewidywanie następstw wychowawczych

• przydzielanie funkcji i ról społecznych

2.m.wpływu osobistego

• wysuwanie sugestii

• perswazja

• przykład osobisty

• aprobata i dezaprobata

3.m. wpływu społecznego

• modyfikacja celów zespołu

• kształtowanie norm postępowania obowiązujących w zespole

• przekształcanie struktury wewnętrznej zespołu

• nadawanie właściwego kierunku działania kontroli społecznej zespołu

4.m. kierowania somowychowaniem

• m. przybliżania wychowankom celów pracy nad samym sobą

• m. stymulowania wychowanków do realizacji programu

• m. przyswajania wychowankowi określonych technik nad samym sobą

wg Suchodolskiego

1. metody wyjaśniające

• rozmowy

• opowiadania

• pogawędki

2. przykład

• opowiadanie

• czytanie fragmentów literatury

• filmy

• wycieczki

• fotografie

• deklamacje pieśni

• spotkania z ciekawymi ludźmi

3. metody oparte na pracy

• lekcja

• praca fizyczna

• praca społeczna

4. system organizacyjny uroczystości szkolnych

• zbiorowe przygotowanie akademii

• popisy uczniów

• przygotowanie zakończenia roku szkolnego

5. system zachęt i kar

Rodzaje zachęt

• aprobata

• pochwała

• nagroda

rodzaje kar

• naturalne

• sugestie

• ograniczenie uprawnień

wg Krzysztoszek

1. Metody bezpośredniego oddziaływania wychowawczego

• wyjaśniania (słowna)

• ocena postaw społeczno- moralnych (słowna)

• kara i nagroda

2. Metody pośredniego oddziaływania wychowawczego

• organizowanie wielostronnej aktywności ucznia wokół zadań ważnych dla jednostki, zespoły, szkoły i środowiska

• organizowanie zespołu uczniowskiego

• kierowanie procesem samowychowania

Ogólne zasady wychowania 1. Z. instancji obiektywnych- zjawisko wychowania nie wyczerpuje się w stosunkach między wychowawcą a wychowankiem, w wychowaniu bierze udział także społeczno- kulturowy świat obiektywny, w którym żyją i działają zarówno wychowawca jak i wychowanek. Świat wyznacza im obu określone zadania i dokonuje oceny ich działania 2. Z. aktywności wychowanków- w procesie wychowania szczególnie ważna jest aktywność wychowanka, ponieważ tylko dzięki niej możliwe jest głębsze i trwalsze przyswojenie wychowania. Bez takiej aktywności przyswojenie jest tylko pamięciowe i werbalne, powierzchowne i nieosobiste. 3. Z. indywidualizacji wychowanka- akcentując potrzebę aktywności ukazujemy równocześnie konieczność uwzględniania indywidualnych właściwości wychowanka. Oznacza to dyrektywę rozbudzania i rozwijania indywidualnych zamiłowań i uzdolnień. 4. Z. organizowania zespołu i środowiska wychowawczego- wychowawca może oddziaływać na wychowanka za pośrednictwem odpowiednio zorganizowanego środowiska wychowawczego (np. zespół rówieśniczy) i że takie oddziaływanie wychowawcy może być niejednokrotnie bardziej skuteczne niż oddziaływanie bezpośrednie 5. Z. postawa wychowawcza- postawa wychowawcza powinna być taka, aby uczucia sympatii i życzliwości w stosunku do wychowanków splatały się w niej z surowością i konsekwencją wymagań. Ważnym składnikiem postawy wychowawczej jest umiejętność zdawania sobie sprawy z doznań wychowanka, umiejętność „wczuwania się” w jego psychikę i trafnego przewidywania jego reakcji. Ważne jest również, aby postawa wychowawcza nauczyciela zyskiwała mu u wychowanków szacunek i zaufanie oraz autorytet.

Zasady wychowania wg. profesora Cieślińskiego

1. Z. wychowującego nauczania

2. Z. jednolitości oddziaływań wychowawczych szkoły, domu, najbliższego otoczenia

3. Z. powiązania celów wychowania jednostki z jej dobrem i szczęściem

4. Z. łączenia teorii z praktyką

5. Z. świadomej aktywności ucznia

• w poczuciu odpowiedzialności za własne czyny

• w poczuciu trwałości przekonań

• w inicjatywach wychowawczych przejawianych przez wychowanków

Z. stawiania wysokich wymagań dostosowanych do możliwości wychowanków

Z. poszanowania godności i osobowości wychowanka

Z. wychowania w zespole z jednoczesnym, indywidualnym podejściem do każdego wychowanka

Z. jednolitości oddziaływań wychowawczych zespołu nauczycielskiego na cały zespół wychowanków

Z. dostosowania środków i metod oddziaływań wychowawczych do poziomu intelektualnego i moralnego wychowanków.

Funkcje i zadania wychowawcy klasy. Wychowawca spełnia wiele funkcji: - informacyjną , - organizacyjną, - porządkową, - doraźną. Obowiązki i zadania: * troska o wyniki w nauce i wychowanie * prowadzenie dokumentacji klasowych i dziennika klasowego * współpraca z innymi n-lami * likwidowanie trudności wychowanków- opiekowanie się uczniami, którzy wymagają specjalnej troski *upominanie uczniów naruszających regulamin * interweniowanie na rzecz dzieci w różnych sytuacjach np. opieka społeczna * rozmowy z uczniami o charakterze profilaktycznym * rozmowy z uczniami na temat zachowania się na l-cjach, przerwach i poza szkołą * utrzymywanie kontaktów z rodzicami- rozmowy indywidualne, zebrania, odwiedzanie uczniów w domu) * spotkania z przedstawicielami komitetu rodzicielskiego * wzywanie rodziców do szkoły. Sprawy organizacyjno-porządkowe: - codzienne sprawdzanie klasy przed zajęciami, - zbieranie składek, - zawiadamianie uczniów o terminach, obowiązkach i zarządzeniach, - organizowanie imprez okolicznościowych, - towarzyszenie dzieciom podczas imprez pozaszkolnych, - prowadzenie charakterystyki danego ucznia, która zawiera: obserwację, rozmowę z uczniami i innymi n-lami, rodzicami. Badania n-la- testy socjometryczne, które badają zawartość klasy, osoby odrzucone i osoby lubiane. Głównym zadaniem wychowawcy jest zadbanie o ogólny rozwój intelektualny i osobowościowy wychowanka.

Zbieranie informacji o uczniu i klasie. Dziedziny poznawania ucznia: 1.poznanie zespołu wychowanków- poznanie struktury zespołu, role uczniów w zespole, przywództwo w zespole jak również normy obowiązujące w zespole. 2.poznanie pojedynczego ucznia- diagnoza stanu faktycznego, samowiedza i samoocena, wartości cenione przez ucznia i jego aspiracje. 3. poznanie stosunku ucznia do szkoły: - n-le, - przedmioty nauczania, - szkoła jako instytucja, - strategie uczniowskie radzenia sobie z wymogami szkoły. Poznanie środowiska pozaszkolnego ucznia: - rodzina, - sposoby spędzania czasu wolnego, - zainteresowania.. 5. informacje zwrotne o własnej pracy n-la: - styl pracy n-la, - styl kierowania, - samopoczucie w roli n-la, - strategie prowadzenia przez niego zajęć, - negocjacje, - interakcje zachowań n-la i uczniów. Warunki skutecznego poznawania uczniów: * szczerość * zdawanie sobie sprawy z tzw. dystansu szkolnego * umożliwienie przepływy informacji * orientacja na punkt widzenia * rozumienie komunikatów niewerbalnych * zaufanie ze strony uczniów * empatia. Zjawiska utrudniające poznawanie uczniów: * sytuacyjne ograniczenie możliwości obserwowania * nauczycielskie widzenie świata * nadmierna władza nad porozumiewaniem się w klasie. Główne sposoby porozumiewania się uczniów: 1) obserwacja 2) wywiady 3) ankiety 4) socjometria- umożliwia rozpoznanie poziomu uspołecznienia danej grupy 5) metody projekcyjne- analiza wytworów działania ucznia oraz analiza jego zachowań (met te wymagają odpowiednich umiejętności interpelacyjnych)

Samorządność dzieci i młodzieży. Przez samorządność dzieci i młodzieży rozumie się ich współudział w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonaniu przez nich konkretnych działań zgodnie z podjętą wcześniej decyzją. Samorządność traktuje się też jako zasadę współżycia samosterujących się grup społecznych. Chodzi o zasadę wg której kształtują się reguły współżycia jednostek w grupie uczniów, n-li polegające na posiadaniu i wykorzystywaniu uprawnień do podejmowania decyzji wewnątrz grupowych wewnątrz klasowych) o nieskrępowanych możliwościach organizowania się, solidarnego wystąpienia w obronie interesów grupowych, autonomicznego działania w obrębie oddolnie stworzonych organów samorządowych lub nieformalnie stworzonych wspólnot rówieśniczych.

Płaszczyzny pracy wychowawcy: 1.zorganizowanie społeczności uczniowskiej w szkole i jej znaczenie wychowawcze, struktura społeczności i organizacji jej życia publicznego. 2.formy stałego przepływu informacji (narady, spotkania, apele, gazetki szkolne). 3.tradycje i obrzędy szkolne, ich kultywowanie i wychowawcze zastosowanie. 4.wewnętrzne prawodawstwo szkolne (kodeks ucznia, regulamin szkolny). 5.stymulacja postępowania uczniów i rywalizacja między klasowa, działanie opinii publicznej oraz ocena ze sprawowania. 6.praca wychowawcza związana z bohaterem szkoły.

Formy pracy z uczniem zdolnym: * akceleracja (przyspieszanie) treści kształcenia * grupowanie wg: - poziomu zdolności, - rodzaju zdolności * praca zindywidualizowana * tworzenie specjalnych klas * odrębne szkoły dla szczególnie uzdolnionych * konsultacje * doradztwo.

Historia oświaty i wychowania.

Wychowanie w Sparcie. W Sparcie wyróżnia się 2 okresy wychowania: I okres- system wychowania znany z około X- VIII w. P.n.e., wychowaniu podlegali przede wszystkim synowie królów i arystokratów; II okres- czasy homeryckie, główną rolę spełniali tu śpiewacy greccy. Wymagano od nich wszechstronnego wykształcenia z literatury, filozofii, wiedzy przyrodniczej i moralnej. Musieli być muzykami i poetami, znać historię i mitologię. Kult wszechstronnej encyklopedycznej wiedzy został przyjęty w czasach późniejszych. Wychowanie spartańskie: w VI w. p.n.e wydane zostały przepisy nakładające na Geruzję i Eforów obowiązek czuwania nad sprawami wychowawczymi. Nadzór nad wychowaniem szczególnie chłopców rozpoczynał się już od chwili urodzenia. Jeżeli dziecko wg Etorów było wątłe i słabe, rodzice musieli pozostawić go w górach, skazując w ten sposób na śmierć. Do 7 r. Życia dzieci wychowywane były w domu przez rodziców. Po tym okresie dziewczynki organizowano w oddziały ćwiczebne, gdzie uczono ich biegów, skoków, rzutu dyskiem, zapasów, hartowania ciała, przyzwyczajano do trudów i niewygód. Chłopcy natomiast przechodzili do szkół państwowych, a raczej koszar wojskowych. Zorganizowani byli oni w specjalne oddziały wojskowe, warunki były b trudne, prawdziwa szkoła przetrwania. Raz w roku chłopców skazywano na chłostę. Pobyt ten trwał do 17- 18 r. Życia; III okres- wiek od 8- 12 lat przeznaczony był na gry i zabawy na wolnym powietrzu oraz lżejsze ćwiczenia fiz.. Od 12- 16 r. Życia rozpoczynała się surowa dyscyplina ćwiczebna, ćwiczenia miały charakter militarny, nie wolno było opuszczać koszar. Następnie od 17/18- 20 r. Życia chłopcy byli w tzw. efebiach, gdzie uczyli się musztry wojskowej, władania bronią, rzut dyskiem i oszczepem, zapasy. Po ukończeniu efebii należało obowiązkowo zostać w koszarach w ramach służby wojskowej przez 10 lat. Wychowanie spartańskie to prawdziwa szkoła posłuszeństwa. Sparta stworzyła typ wzorowego obywatela, doskonale przygotowanego pod wzgl. sprawnościowym.

Wychowanie w Atenach. Ateńczycy kładli równy nacisk na wychowanie moralne, intelektualne oraz fizyczne. Nadrzędne znaczenie miał ideał kalokagatii (kalos- piękny, agatos- dobry). Wychowanie miało spełniać 2 zadania:- wychować młodzieńca greckiego na pięknego, rycerskiego, szlachetnego człowieka, wytrwałego i odpornego na trudy walki;- zdobywał on ważną dla owych czasów kulturę umysłową, moralną i fiz. Prawo do kształcenia mieli tylko obywatele wolni, szczególnie z rodów arystokratycznych. W wieku 7 lat chłopcy szli do szkoły zwanej palestrą, były to szkoły płatne. Dzieci znajdowały się pod opieką pedagoga i n-la (gramatysta- uczył czytania i pisania, lutnista- gry na lutni, pajdotryb- n-el wych fiz). Dzieci uczyły się ćwiczeń gimnastycznych. Od 16- 18 r. Życia młodzież kształcono w gimnazjach, były to szkoły bezpłatne. W wieku 18 lat rozpoczynała się efebia- szkoła o charakterze wojskowym, która trwała 2 lata. Chłopcy uczyli się kunsztu wojskowego. W wieku 20 lat zakładano rodziny i zajmowano się domem. W wychowaniu ateńskim zaniedbano wychowanie dziewczynek, ich prawidłowy rozwój powierzano rodzinie.

Wychowanie stanowe. W jego skład wchodzi: * wychowanie rycerskie- składa się z 3 etapów: 1.w wieku 7 lat chłopiec oddawany był jako paź na obcy dwór, wcześniej pod okiem matki uczył się grzeczności. Na dworze uczył się jazdy konnej, pływania, strzelania z łuku, a także kształcił się w obyczajowości i duchowości. Uczył się również czytania, pisania i łaciny. 2.w wieku 14 lat zostaje mianowany giermkiem, przechodzi pod nadzór najdzielniejszego rycerza i otrzymuje prawo do noszenia miecza. W wolnych chwilach od ćwiczeń rycerskich towarzyszy damom dworu oraz doskonali śpiew, uczy się tańca i gier towarzyskich. Pod koniec okresu rycerskiego wybiera sobie damę serca. 3.Po 20 r. Życia jest już dojrzały fiz i psychicznie, wtedy zostaje pasowany na rycerza. Rycerz otrzymuje b gruntowne, wszechstronne wykształcenie fiz, duchowe, moralne, estetyczne. Rycerz był ideałem dżentelmenem, zna języki obce i ma opanowaną jazdę konno; *mieszczańskie: wyróżniamy 3 stopnie kształcenia: 1.terminator- usługiwał swoim mistrzom, po kilku latach dopuszczony był do pracy w swoim rzemiośle, 2.czeladnik- pracuje u majstra za wynagrodzenie, samodzielnie wykonuje pracę, 3.majster- tytuł ten nadawał mistrz majstra, pod opiekę którego majster przez jakiś czas zdobywał praktykę, dopiero wtedy mógł ubiegać się o tytuł mistrza; *duchowne- był to najlepiej wykształcony stan, ponieważ mieli oni dostęp do książek, uczyli się w szkołach klasztornych i katedralnych, szkoły parafialne kształciły pod względem duchownym, umieli czytać, pisać, znali łacinę, retorykę, zasady i teorie matematyczne.

System wychowawczy Platona. Łączył w sobie doświadczenia ateńskiego wychowania prywatnego i państwową pedagogikę z Padwy. Z Aten zapożyczony został program kształcenia umysłu i idea harmonijnego rozwoju fiz i duchowego. Ze Sparty zasady wychowania młodzieży pod opieką państwa, przekonanie o wielkim wpływie muzyki na kształcenie charakteru i męstwa. Idea wychowania dziewcząt wg tego samego programu co chłopców, postulat wpajania dzieciom dumy narodowej. System wychowawczy Platona: -radził aby państwo dobierało pary małżeńskie, -dzieci pochodzące od rodziców w niedozwolonym wieku państwo miało niszczyć, a pozostałe były oddawane do domów dziecka, -oddziaływaniom wychowawczym podlegały dzieci w 3 r. Życia, -wychowanie przedszkolne odbywało się przy świątyniach pod opieką wychowawczyń, -celem głównym był harmonijny rozwój fiz i moralny, -do 6 r. Życia chłopców i dziewczynki wychowywano razem. Potem dzieci wychowywane były oddzielnie ale wg jednakowego programu, -do 10 r. Życia dzieci uprawiały ćwiczenia gimnastyczne i uczestniczyły w uroczystościach, -nauka szkolna rozpoczynała się po 10 r. Życia. Pierwsze 3 lata stanowiła nauka czytania, pisania i rysunków. W wieku 13- 14 lat dzieci kształcono pod wzgl. literackim i muzycznie. Na wszystkich stopniach nauczano matematyki, astronomii i geometrii. W 17 r. życia dziewczyny i chłopcy rozpoczynali szkolenie fiz- wojskowe zwane efebią. Eliminowano pracę umysłową na rzecz ćwiczeń fiz. W tym okresie dokonywano selekcji wśród chłopców, by najbardziej wartościowych zatrudnić w urzędach. Przechodzili oni 10- letni okres studiów wyższych. Po studiach część mężczyzn obejmowała stanowiska państwowe, a jednostki wybitne kontynuowały naukę do 35 r. życia. Następnie odbywali 15- letnią praktykę w instytucjach wojskowych i cywilnych. W wieku 50 lat mogli piastować urząd najwyższy- byli to już tzw. filozofowie.

System wychowawczy Arystotelesa. Arystoteles zalecał dbałość od pierwszych dni życia o zdrowie, dostosowane do wieku odżywianie, o hartowanie przez właściwe ubieranie i ćwiczenia ruchowe na powietrzu. W tym celu polecał dostarczać dzieciom przystosowane do ich wieku zabawki. Okres II w rozwoju dzieci rozpoczyna się wówczas, gdy w pełni rozwija się dusza zwierzęca wspomagana duszą rozumną. Wtedy na pierwszym planie powinno znaleźć się wychowanie moralne, które nie polegało nz uświadamianiu dzieci co jest dobre a co złe, ale na żmudnych ćwiczeniach aż do osiągnięcia pożądanych nawyków. Wychowanie fiz i moralne trwają do 7 r. Życia i odbywa się w domu rodzinnym. Do 5 r. Życia dzieci powinny spędzać czas na zabawach i grach, słuchaniu bajek i wierszyków, uprawianiu lekkich ćwiczeń fiz. W 3 okresie rozwoju dziecka dusza rozumna zaczyna dominować. Dziecko zdolne jest do rozwijania rozumu i pracy umysłowej. Etap ten przypada na okres szkolny.

Szkolnictwo w wiekach średnich. Obejmuje okres 500 lat i trwa do końca XIV w., jego podstawą były szkoły elementarne i pałacowe. Szkoły katedralne- kształcą dla potrzeb społeczeństwa, obowiązywał program tridum, kwadribium zw. Inaczej 7 szkół wyzwolonymi, które kształciły kleryków. W Polsce powstały w XIII w. I stały się szkołami publicznymi. Miały obowiązek przyjęcia wszystkich zgłaszających się lecz rzeczywiście kształciły tylko kandydatów do stanu duchownego w szkołach wewnętrznych. Dla kleryków z innych diecezji oraz kandydatów do zakonu organizowano szkoły zewnętrzne. Szkoły parafialne- powstały w XIII i XIV w. , były to pierwsze szkoły które kształciły dla potrzeb świeckich. Program kształcenia obejmował: -naukę śpiewu psalmów, -naukę czytania i pisania. Szkoły klasztorne- pojawiły się w XI w., wiek rozkwitu przypadł na XII i XIII wiek. Obowiązuje program tridum i kwadribium, są to szkoły które kształcą dla potrzeb duchowieństwa.

Zasługi pedagogiczne Jana Henryka Pestalozziego. (1746- 1827) ur. Się w Zuruchu w Szwajcarii. Już w dzieciństwie spotkał się z wyjątkowym wyzyskiem ludu feudalnej Szwajcarii. W okresie studiów związał się z rewolucyjną ideologią oświecenia francuskiego, za co został skazany na pobyt w więzieniu. Wielki pedagog wychodził z założenia, że celem wychowania powinno być przygotowanie dzieci i młodzieży warstw najuboższych do życia. WG. Pestalozziego przygotowanie do życia, to rozwijanie osobowości przez kształtowanie jego zdolności, rozbudzanie jego umysłu i wyobraźni oraz poczucia własnej godności. Zgodnie z ideologią oświecenia Pestalozzi stał na stanowisku, że rozwojem człowieka rządzą podobne prawa co i rozwojem przyrody. Ponieważ prawa natury są niezmienne, zatem wychowanie może być skuteczne tyko wtedy, kiedy będzie się ściśle na nich opierać. Aby skutecznie realizować w praktyce zasady wszechstronnego rozwoju dziecka, muszą ulec gruntownej zmianie metody nauczania i wychowania, treści nauczania i organizacja szkoły. Aby poznać nowy przedmiot czy zjawisko, n-el tak powinien kierować obserwacją dzieci, by mogły one wyodrębnić je z innych jak samodzielną jedność lecz powiązaną z tłem. Na podstawie etapów procesu dydaktycznego Pestalozzi opracował program nauczania i wychowania, który opierał się na nauce rachunków, geometrii, rysunków oraz języka. Ważnym osiągnięciem pedagogiki Pestalozziego była próba łączenia nauczania i wychowania z pracą produkcyjną. Uważał on, że wiedza teoretyczna ma wartość tylko wtedy, kiedy dziecko potrafi ją stosować. Koncepcja organizacji szkoły elementarnej, a szczególnie metodyki nauczania początkowego Pestalozziego odegrała ogromną rolę w procesie upowszechniania oświaty ludowej. Niemal do końca XIX w. Metodyka nauczania początkowego i wychowania przedszkolnego nawiązywała w dużym stopniu do osiągnięć Pestalozziego.

Zasługi pedagogiczne Johna Lockea (1362- 1704). Pochodzi z rodziny prawniczej, nie zadawalała go nauka w ekskluzywnej i arystokratycznej szkole oraz na Uniwersytecie Oxfordzkim. Interesowały go studia przyrodnicze, medyczne i dyplomatyczne. Locke twierdził, że: 1.należy od najwcześniejszych lat wyrabiać karność i grzeczność, przeciwny jest karze cielesnej, która poniża dziecko i zamyka je w sobie; 2.do nauki należy zachęcać przez rozwijanie zainteresowań; 3.W swoim programie najpierw przewiduje naukę pisania i czytania w języku ojczystym, następnie obcym (np. łacina), naukę rysunku, zaleca też grafikę, arytmetykę, astrologię, historię, prawo, oraz naukę dobrych obyczajów. Osobne miejsce w procesie kształcenia obejmuje taniec, szermierka, jazda konno, muzyka. Locke stał na stanowisku wychowania stanowego. Dla dzieci chłopów, robotników proponował szkoły elementarne, bez nauki czytania i pisania, które miały przygotowywać do pracy w manofakturach. Wychowaniem wszechstronnym należało objąć klasę rządzącą, gdyż musi ona skutecznie kierować i trzymać w posłuszeństwie warstwy niższe. Reasumując można powiedzieć, że poglądy pedagogiczne Lockea sprowadzają się do 2 wielkich problemów. Pierwszy to określenie roli wychowania w rozwoju człowieka, drugi to określenie modelu dżentelmena- przedstawiciela arystokratyczno- burżuazyjnej warstwy rządzącej. W sposobie rozwiązania obydwu problemów ujawnia się niekonsekwencja poglądów Lockea wynikająca z jednej strony z jego liberalizmu filozoficznego, z drugiej zaś strony z konserwatyzmu społecznego. Istotą poglądów pedagogicznych Lockea było twierdzenie, że wychowanie tworzy ludzi. O tym, jakim każdy człowiek jest, dobrym czy złym, pożytecznym czy też nie, decyduje jego wychowanie.

Zasługi pedagogiczne Jana Jakuba Rousseau. Obrońca praw człowieka i jego swobodnego rozwoju. Ur. W Genewie w 1712 r, wychowywał się bez rodziców, nie otrzymał systematycznego wykształcenia, wiedzę otrzymał na drodze samokształcenia, prowadził życie tułacze. Twórca pedagogiki naturalistycznej, wg niego ludzie rodzą się dobrzy i równi. Zło i nierówność wprowadza cywilizacja. Rozwiązaniem jest obalenie ustroju feudalnego, każdy obywatel jest współtwórcą państwa, powołuje lub odwołuje władzę lub tworzy ją dla siebie. Celem wychowania nie jest urabianie wg przyjętych wzorów ani przygotowanie do określonego zawodu. Ma kształcić człowieka poprzez wyzwolenie jego naturalnych i indywidualnych sił. Zadaniem wychowawcy jest umożliwienie samoistnego rozwijania się osobowości dziecka. J. J. Rousseau zalecał wychowanie domowe przez rodziców. Do 12 r. Życia dziecko powinno spędzać czas na zabawach i ćwiczeniach fiz., odnajdywać siebie i samemu dochodzić prawdy o świecie. Od 12 r. Życia przewidywał dla chłopców systematyczną naukę wiedzy użytecznej, rozwijanie zainteresowań. Rousseau nie podawał dokładnego programu nauczania. Podjął ostrą krytykę feudalizmu, wskazywał drogę obalenia różnic stanowych. Sądził, że przez wychowanie nowych, lepszych ludzi można stworzyć nową epokę prawdziwej kultury i sprawiedliwości społecznej. Jego dzieła to: „Rozprawa na temat czy odrodzenie nauk i sztuk przyczynia się do naprawy obyczajów”, „Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi”, „Uwagi nad rządem polskim”, „Wyznania”.

Zasługi pedagogiczne Jana Amosa Komeńskiego (1552- 1670). Najwybitniejszy pedagog duchowny i kierownik szkoły braci czeskich. Opuścił Czechy z powodu swoich zbyt śmiałych koncepcji kształcenia i zamieszkał w Lesznie Wielkopolskim. Przedstawiciel nurtu demokratycznego w wychowaniu, hołdował prawo mas do oświaty; wierzył w moc wychowania podzielając optymizm pedagogów odrodzenia i apelował o upowszechnienie oświaty bez względu na płeć, wiek czy pochodzenie społeczne; pierwszy w Europie opracował projekt jednolitego systemu szkolnego dla ludności; wyróżnił koncepcję 4 okresów w rozwoju człowieka i 4 typy szkół odpowiadające tym okresom: -do 6 lat wychowanie przedszkolne w rodzinie przez matkę, -`6-12 lat szkoły elementarne zw. Szkołami języka obywatelskiego (w każdej miejscowości), -12- 18 lat szkoła języka łacińskiego (gimnazjum), -18- 24 lata akademia dla uczonych. Dydaktyka Komeńskiego stanowiła próbę naukowego ujęcia nauczania. Opracował nawy program nauczania odpowiedni dla uczniów, zgodny ze stanem ówczesnej wiedzy oraz ustalił nowy układ materiału programowanego; - podkreślił znaczenie nauczania języka ojczystego na poziomie szkoły elementarnej; postulował wprowadzenie systemu lekcyjno- klasowego; - autor „Wielkiej dydaktyki” w 1657r. , w dziele tym dokonał analizy procesu nauczania oraz sformułował zasady poglądowości i stopniowania trudnosci; -autor licznych podręczników; -przeciwnik stosowania kar cielesnych i przymusu; -za brak wyników winił n-li, a nie uczniów.

Sofiści o wychowaniu. Sofiści byli filozofami, uczonymi, którzy ze względu na praktyczną znajomość zasad dydaktyki i retoryki oraz wszechstronnego kształcenia (prawnicze, polityczne) stali się pewnego rodzaju zaczynem w procesie demokratyzacji. Nie tworzyli szkół, uczyli doraźnie i to raczej młodzież dorastającą i dojrzałą. Należy uważać ich za prekursorów wiedzy psychologicznej. Wystąpili z rewolucyjnym twierdzeniem, że w życiu nie są ważne wrodzone cnoty czy ingerencja bogów, lecz odpowiednie nauczanie. Twierdzili, że rozwojem człowieka można kierować i że najlepiej robią to oni. Przygotowywali młodych ludzi do działalności politycznej. Traktowali swoje umiejętności jako dobry interes, ponieważ za naukę brali pieniądze. Kiedy ich wiedza stała się zbędna lub niebezpieczna ze wzgl. politycznych, zostali wypędzeni z Aten.

Komisja Edukacji Narodowej. Na powstanie KEN złożyło się wiele czynników: -ciężka sytuacja polityczna kraju, -reformatorskie idee oświecenia na Zachodzie, -polskie postępowe tradycje oświaty i wychowania, -propaganda reform, -kasacja zakonu jezuitów. Dorobek KEN można oceniać w dwóch płaszczyznach: pedagogicznej i społeczno- narodowej. Do najważniejszych osiągnięć pedagogicznych możemy zaliczyć: *stworzenie podstaw organizacyjnych nowoczesnego systemu szkolnego, *dostosowanie programu nauczania i wychowania do aktualnych potrzeb życia społecznego i ekonomicznego państwa i narodu, *wprowadzenie do szkolnictwa specjalnie przygotowanych do zawodu n-li świeckich. Również ważna była druga płaszczyzna osiągnięć KEN. Dzięki wychowaniu patriotyczno- obywatelskiemu ugruntowana została świadomość narodowa i to w takim stopniu, że wystarczyło jej na powstania narodowe, różnorodne formy tajnej pracy oświatowej szerzącej wiedzę o Polsce i jej kulturze wbrew polityce zaborców. W jakim zakresie i w jaki sposób program KEN miał być realizowany ustalał podręcznik dla n-li Grzegorza Piriamowicza pt. „Powinności n-la”. Było to vademecum wiedzy nauczycielskiej. Podręcznik tek określał m.in. osobowość n-la, zakres materiału nauczania i wreszcie rolę szkoły i n-la w środowisku. Zgodnie z zaleceniem n-el powinien kierować się w przekazywaniu wiedzy naczelną zasadą użyteczności. Tak, więc obliczanie, mierzenie, ważenie, bezpośrednie oglądanie tartaków, młynów czy zapoznawanie się z pracą warsztatów uważano za właściwy sposób realizacji programu nauczania. Podstawową zasadą nauczania musiała być poglądowość, a poglądy wstępne do działania praktycznego przy sporządzaniu modeli i robieniu doświadczeń.

Wykłady

Metody badań pedagogicznych

W ramach każdej metody możemy wyróżnić kilka technik badawczych najbardziej charakterystycznych dla danej metody. Narzędzie badawcze to jest to czy posługujemy się w badaniach np. druk ankiety, kwestionariusza, kamera, magnetofon i inne urządzenia techniczne. Sondaż diagnostyczny- najczęściej wykorzystywanymi technikami badawczymi w ramach sondażu diagnostycznego są: -badania ankietowe (ankieta, kwestionariusz), -wywiad (druk wywiadu, kamera, taśma magnetofonowa). Techniki badawcze w stosunku do siebie mogą spełniać 2 funkcje: -uzupełniającą, -weryfikacyjną.

Metoda eksperymentu pedagogicznego: Ograniczenia: -jest metodą trudną, pracochłonną, wymagającą dobrego przygotowania, dużego doświadczenia badacza, -eksperymentem z reguły kieruje doświadczony pracownik, -każdorazowo wymaga zgody władz oświatowych (MEN), -w pewnych dziedzinach nie wolno prowadzić eksperymentów, (dlatego prowadzi się je na zwierzętach) np. wpływ palenia papierosów na wydajność umysłową uczniów.

Eksperymentu nie można przeprowadzić, jeżeli nie jesteśmy pewni, że przyniosą uczniom określone korzyści. Jako trenerzy, nauczyciele wychowania fizycznego, instruktorzy możemy przeprowadzać eksperyment, jeżeli wiemy, że przyniesie on uczniom korzyści np. wpływ kroku na rozbieg przy zjeździe na nartach. Tworzymy 2 grupy (1 gr. Kontrolna, 2- eksperymentalna). Przed eksperymentem muszą odnosić takie same wyniki.

Metoda eksperymentu polega na wprowadzeniu do jakiejś grupy zbiorowości (klasy szkolnej) jakiegoś nowego czynnika zw. Eksperymentalnym albo zmienną niezależną i obserwowaniu zmian, jakie ten czynnik wywołuje. Czynniki eksperymentalne: -nowy program nauczania, -nowa metoda nauczania matematyki, -nowa metoda czytania, -nowa metoda nauczania języka obcego. Wyróżniamy 3 podstawowe techniki eksperymentu: -grup równoległych: gr. Kontrolna i gr. Eksperymentalna, -jednej grupy: Jest tylko jedna gr., która jest raz gr. Kontrolną raz eksperymentalną (na przemian), -technika rotacji: są 2 grupy- na przemian ta sama gr. Jest grupą kontrolną, a następnie eksperymentalną

Najczęściej stosuje się technikę gr. Równoległych. Eksperyment techniki gr. Równoległych polega na tym, że gr. Kontrolne muszą być równoważne (identyczne). Po przeprowadzeniu eksperymentu ponownie badamy wyniki (testem).

Monografia pedagogiczna

Polega na wnikliwej penetracji naukowej i opisie instytucji i placówek oświatowo- wychowawczych, w tym zakresie kultury fizycznej, np. klubów sportowych, szkół sportowych, domów turysty, ognisk kultury fizycznej, OSIR- u, MOSIR- u.

Metoda ta wymaga: -analizy struktury badanej instytucji, -analizy dziejów i przeobrażeń tej instytucji (geneza powstania i jej dzieje do czasów współczesnych), -analizy zasad organizacyjnych (regulamin, statut klubu), -analiza metod i treści oddziaływania wychowawczego, -analizy efektów pracy i niepowodzeń oraz ich uwarunkowań (dorobek sportowy, sankcje klubu, niepowodzenia, ich uwarunkowania i przyczyny)

Badania w tej metodzie powinny zmierzać do przedstawienia koncepcji ewentualnych modyfikacji w funkcjonowaniu badanych instytucji np. dorobek sportowy klubu.

Techniki badawcze: -analiza dokumentacji wytworów pracy- dyplomy, puchary, medale. (zanim zabierzemy się do pracy musimy sprawdzić czy klub ma dokumentację- dokumenty, protokoły- pisemna analiza wyników), -wywiady- z trenerami, działaczami sportowymi, zawodnikami, -obserwacja uczestnicząca- wybieramy się na mecz, na zebranie klubu, -badania ankietowe- stosujemy, gdy chcemy zebrać informacje o zawodniku (wiek, data urodzenia, miejsce zamieszkania, stan finansowy)

Metoda biograficzna

Polega na opisie postaci w procesie rozwoju. Bierzemy pod uwagę historię życia, w której poszukujemy roli i miejsca czynników pedagogicznych np. kształcenie, warunki wychowawcze, nagrody za zwycięstwa, porażki, zachowania się zawodnika, cechy intelektualne, życie uczuciowe, stosunek do kolegów, usposobienie, empatia, stosunek do zespołu, cechy charakteru, zamiłowanie do czystości, stosunek do służby wojskowej.

W tej metodzie analizujemy: -życiorysy, -pamiątki zawodnika, -zwycięstwa i porażki, -charakterystyka służbowa, -pamiętniki

Metoda indywidualnych przypadków- polega na poznawaniu indywidualnych biografii ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na badaniu określonych sytuacji wychowawczych przez pryzmat indywidualnych biografii ludzkich np. trudności wychowawcze i ich przyczyny, źródła niepowodzeń szkolnych, nieszczęśliwe przypadki w sporcie. W tej metodzie studiuje się typowe przypadki i szuka się ich źródeł i przyczyn. Przy czym każdy przypadek bardzo dokładnie się opisuje.

Dyrektywy pedagogiczne (Siwiński): 1.ustala się bardzo dokładnie właściwości osobowościowe oraz warunki środowiskowe i rodzinne, w jakich żyje badany (poznanie biografii- cechy osobowości, stan zdrowia, czym się zajmują rodzice, stosunek rodziców do dziecka), 2.postawienie wstępnej hipotezy, co do przyczyn i warunków zaistnienia danego przypadku. Systematyczne zbieranie faktów w celu wstępnej weryfikacji hipotezy, 3.podjęcie odpowiednich zabiegów w celu usunięcia tej przyczyny lub jej zniwelowania, 4.postawienie dalszej diagnozy. Podstawową techniką jest analiza dokumentacji wytworów prac i wywiad (zwłaszcza środowiskowy).

Metoda egzaminacyjna- sprawdzanie wiadomości, umiejętności i sprawności (między innymi sprawności fizycznej).

Podstawowa technika w tej metodzie to testy i zadania kontrolne np. testy wiadomości, testy umiejętności, testy inteligencji.

Ogniwa procesu nauczania- uczenia się

Czynności nauczyciela: 1.uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji, stawianie problemów, 2.zaznajamianie uczniów z nowym materiałem przez użycie odpowiednich środków techniczno- poglądowych i słowa żywego lub drukowanego, 3.kształtowanie uogólnień, głównie pojęć i sądów, 4.utrwalenie wiadomości, 5.kształtowanie umiejętności i nawyków, 6.wiązanie teorii z praktyką, 7.kontrola i ocena wyników nauczania

Czynności ucznia: 1.powstawanie u uczniów wartościowych motywów uczenia się tzw. ładu wewnętrznego, 2.procesy poznawcze: obserwacja, myślenie, zapamiętywanie oraz różnorakie czynności praktyczne, rozwiązywanie problemów i przyswajanie gotowych wiadomości, 3.dokonywanie przez uczniów takich operacji myślowych jak: analiza, synteza i porównanie, 4.procesy zapamiętywania oraz ćwiczenia, 5.ćwiczenia, 6.czynności teoretyczne (wnioskowanie, dowodzenie, tłumaczenie, sprawdzanie) i praktyczne podlegające obserwacji z zewnątrz, 7.samokontrola i samoocena

Wszystkie ogniwa nie muszą wystąpić na jednej lekcji. Z reguły jest tak, że na jednej lekcji występuje tylko kilka ogniw (1 lub2), z których jedno pełni rolę dominującą, tzn. zajmuje większą część czasu lekcji. Wszystkie ogniwa muszą wystąpić bądź w cyklu lekcji poświęconym realizacji szerszego tematu bądź działu programowego.

Wyniki procesu nauczania- uczenia się realizowanego zgodnie z omawianą koncepcją ogniw (momentów, aktów) zależą w decydującym stopniu od tego, czy nauczyciel potrafi właściwie kierować pracą lekcyjną uczniów.

Uświadomienie uczniom celu i zadań nauczania.

Wzbudzenie w uczniach pozytywnej motywacji, aby zrozumieli sens. Uświadomienie zajmuje w czasie lekcji 2- 3 min., kiedy zaczynamy nowy temat, nowy dział lub nowy przedmiot uświadomieniu poświęcamy więcej czasu. Ogniwo to powinno wystąpić na każdej lekcji, po podaniu tematu i zadań lekcji.

Sposoby uświadamiania uczniom celu i zadań lekcji:

1. urozmaicanie lekcji (prowadzenie ciekawej i interesującej lekcji)

2. stosowanie metod aktywnych na lekcji (zmuszają ucznia do myślenia, wysiłku)

3. prace przygotowawcze (np. gromadzenie książek, czasopism, zbiorów, notatek)

4. wycieczki, filmy, ilustracji, wykresy, modele

5. gazetki ścienne

6. spotkanie danej klasy z klasą wyższą, o dobrych wynikach w nauce

7. sposób werbalny (słowny)

Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem.

To ogniwo występuje na lekcjach najczęściej. Może być przeprowadzane w formie praktycznej (notowanie) lub teoretycznej (słuchanie). Zajmuje większą część lekcji.

Główne sposoby zaznajomienia uczniów z nowym materiałem:

1. poznanie umysłowe ( dominuje w klasach młodszych)

• zetknięcie ucznia z przedmiotami naturalnymi w naturalnym środowisku

• zetknięcie ucznia z przedmiotami naturalnymi w sztucznym środowisku (dominuje w klasach starszych)

• zetknięcie ucznia ze środkami zastępczymi mniej lub bardziej zbliżonymi do rzeczywistości np. modele, obrazy, rysunki, wykresy, maty, tabele (występuje w różnych klasach na różnych poziomach)

2. działanie praktyczne- jedną z funkcji praktyki jest to, że jest źródłem wiedzy i poszerza dotychczasową wiedzę (stosowane jest na technice, prace w szkole, prace domowe)

3. werbalny (słowny)- im klasa starsza, tym częściej stosowany

W procesie opanowywania pojęć wyróżniamy 4 szczegółowe momenty:

1. porównywanie danej rzeczy (zjawiska) z innymi w celu wyodrębnienia ich z pośród innych

2. wykrywanie cech podobnych (zewnętrznych i istotnych) i ich uogólnianie np. szukanie tego, co jest wspólne dla różnych owoców

3. poszukiwanie cech różniących dane rzeczy od innych (różnicowanie) zarówno tych zewnętrznych, nieistotnych, różniących dane przedmioty między sobą ( kształt, barwa, smak owocu), jak i cech istotnych, różniących dane rzeczy od innych (np. owoce od innych części rośliny) oraz ujawniających związki i zależności między nimi

4. synteza- połączenie w całość poszczególnych elementów prowadząca do wytworzenia pojęcia.

Utrwalanie przyswojonego materiału.

Występuje po realizacji szerszego tematu, po realizacji działu programowego.

Czynniki determinujące trwałość wiadomości:

1. różnica czasu, jaka upłynęła między zdobywaniem wiadomości, a ich utrwalaniem. Im różnica jest mniejsza, tym większa jest trwałość wiadomości

2. cechy pamięci (pamięć logiczna, mechaniczna)

3. ilość materiału

4. sposób opanowywania wiadomości

5. sposób utrwalania wiadomości

6. stopień zrozumienia wiadomości

7. siła procesów pobudzania

8. i hamowania

9. w trakcie procesu uczenia się

Metody utrwalania wiedzy:

• streszczenia

• zbieranie artykułów

• wyciągi z tekstów, książek

• prace pisemne

• prace praktyczne

• filmy

• powtarzanie

• ćwiczenia

• uczenie się na pamięć

Wymagania dotyczące utrwalania:

• utrwalanie nie powinno być mechaniczne, powinno odbywać się w tej samej kolejności, porządku, układzie, w jakim wiadomości były zdobywane

• należy wzmacniać aktywność uczniów podczas utrwalania. Środki stosowane: zachęta, pochwała, odwołujemy się do doświadczeń ucznia, do praktyki, wskazujemy korzyści wypływające z utrwalania wiedzy, pokazujemy zastosowanie tej wiedzy w praktyce, odwołujemy się do poczucia odpowiedzialności, do życia

• odpowiednia atmosfera i klimat (nie należy zastraszać ucznia)

Kiedy powinny być stosowane lekcje utrwalające:

1. po zrealizowaniu szerszego tematu, obejmującego od kilku do kilkunastu lekcji

2. po zrealizowaniu działu programowego

3. po zrealizowaniu kursu przedmiotu w danym roku szkolnym

Kształtowanie umiejętności i nawyków.

Umiejętność- to sprawność w posługiwaniu się właściwymi dla danego przedmiot nauczania, regułami przy wykonywaniu określonych zadań.

Nawyk- to wyćwiczona umiejętność.

Etapy kształtowania umiejętności i nawyków:

1. uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności

2. sformułowanie, na podstawie znanych uczniom wiadomości, jednej lub kilka reguł działania

3. wzorowy pokaz danej czynności przez nauczyciela (ucznia)

4. pierwsze samodzielne próby uczniów pod kierunkiem nauczyciela i ścisłą jego kontrolą (uczniów)

5. ćwiczenia, doskonalenie (aż do przekształcenia ich w nawyk)

Wiązanie teorii z praktyką.

Praktyka spełnia 3 podstawowe funkcje:

1. jest źródłem wiedzy- uczeń zdobywa wiedzę poprzez praktykę

2. pogłębia naszą wiedzę- wiedza, którą posiadamy pogłębiana jest podczas praktyki

3. jest sprawdzianem słuszności wiedzy

4. jest ostatecznym celem poznania- działając praktycznie przekształcamy naszą rzeczywistość

Sposoby wiązania teorii z praktyką w warunkach szkolnych:

1. zajęcia praktyczno- techniczne

2. eksperymenty

3. koła zainteresowań

4. konkretyzacja wiedzy

Przykłady lekcji wiązania teorii z praktyką wg Lecha

Lekcja opisująca działanie silnika w szkole wiejskiej oraz w mieście.

WNIOSEK! - w małej szkółce lekcja została poprowadzona lepiej, ponieważ nauczyciel zmuszał uczniów do myślenia.

Kontrola i ocena wyników.

Wyniki nauczania:

1. w znaczeniu wąskim- to zmiany w wiadomościach ucznia

2. w znaczeniu szerokim- to zmiany zachodzące w uczniach pod wpływem wiadomości.

Po co nauczyciel kontroluje i co powinien kontrolować?

• aby zobaczyć, jakie są braki w wiadomościach ucznia

• aby uzupełnić te wiadomości

Ocena mówi nam, jaki jest poziom wiadomości, w jakim stopniu uczeń opanował wymagania programowe.

Uwagi dotyczące ocen (stopni):

Ocena musi być słuszna w przekonaniu nauczyciela i ucznia.

System dydaktyki tradycyjnej Herbarta.

Herbart- przekazywał uczniom jak największą wiedzę, która była uporządkowana w ramach wielu szczegółowych przedmiotów nauczania. U Herbarta aktywny był n-el, a ucz bierni. Zadaniem ucz było słuchać, zapamiętywać i odtwarzać wyuczony materiał. Była to szkoła typowo kształcąca. Uczniowie uczyli się bez zrozumienia, co prowadziło do poszufladkowania wiedzy.

Proces przyswajania wiedzy przez ucznia.

Wyróżniamy 2 etapy:

1.Zgłębianie

• spoczywające- jasność

• postępujące- kojarzenie (łączenie wiedzy uprzednio zdobytej z wiedzą zdobywaną)

2.ogarnianie

• spoczywające- system (systematyzowanie wiedzy, porządkowanie jej)

• postępujące- metoda (zastosowanie zdobytej wiedzy w praktyce)

Aktualnie zdobywana wiedza spycha uprzednio zdobytą wiedzę pod próg świadomości i tworzy masę apercepcyjną (masę przyswojonej wiedzy). Pojęcie zdobywanej wiedzy Herbart nazywa przedstawieniami. Tworzą one masę apercepcyjną.

Uczniowie Herbarta: Ziller i Rein rozbudowali stopnie formalne.

Wg Zillera- podanie celu:1)jasność (analiza, synteza),2) kojarzenie,3)system,4)metoda

Wg Reina- podanie celu:1)przygotowanie albo omówienie wstępne, 2)podanie nowego materiału,3) powiązanie nowych wyobrażeń ze sobą oraz ze starymi, 4)zebranie lub uporządkowanie materiału pojęciowego,5)zastosowanie zdobytej wiedzy ogólnej.

Podany przez Herbarta schemat budowy lekcji obowiązywał każdego n-la. Błąd polegał na tym, że nie można zbudować każdej l- cji tak samo.

Szkolne wychowanie fizyczne w szkole tradycyjnej.

Zarzuty: *wpisanie wych. fiz. w ramy przedmiotowe- wych fiz jako przedmiot w szkole traktowany był jako zabierający czas. N-le wych fiz domagali się wprowadzenia ocen, zaczęto zwracać uwagę na czas, długość l-ji itd. *preferowanie programu edukacji umysłowej, a nie dostrzeganie edukacji fizycznej. Szkoła tradycyjna kładła nacisk na edukację umysłową. W programie szkoły powinna być równowaga edukacji umysłowej i edukacji fizycznej. *w szkole wych fiz jest w izolacji. Izolacja ta prowadzi do trudności tworzenia wspólnego frontu wychowawczego na rzecz sportu, zdrowia i rozwoju fizycznego. *preferowanie celów doraźnych i funkcji bieżących w wych fiz oraz form sportowych. Ucz. uważa, że odpowiedzialnym za jego zdrowie jest szkoła, a tym samym n- el wych fiz. *cały proces wych fiz sprowadza się do obowiązkowej l-ji wych fiz. *szkoła tradycyjna preferuje pracę zbiorową- utrudnia to kształtowanie u uczniów postaw prosomatycznych oraz organizację zajęć wych fiz, aby każdemu uczniowi udało się odnieść sukces na jego miarę, a nie na miarę ambicji sportowych n-la wych fiz. *w szkole tradycyjnej jest dominacja nauczania i usprawniania nad wychowaniem. W wych fiz faworyzuje się kompetencje technologiczne, instrumentalne, nastawienia sportowe, a zaniedbuje kompetencje intelektualno-teoretyczne i nastawienia empatyczno-humanistyczne. *szkoła tradycyjna koncentruje się na funkcji selekcyjnej- prowadzi to do wczesnej selekcji sportowej na uczniów uzdolnionych i słabych. *szkoła tradycyjna eliminuje uśmiech dziecka, ogranicz wyrażanie uczuć *w szkole tradycyjnej n-el kurczowo trzyma się oceny i przywiązuje wielką wagę do oceny z wych fiz *szkoła tradycyjna uwzględnia potrzeby nauczyciela a nie ucznia.

Czynności n-la na l-ji:

1.Zaznajomienie ucz z nowym materiałem

2.utrwalenie przyswojonego materiału

3.kontrola i ocena

4.kształtowanie umiejętności i nawyków

Są przedmioty, na których poświęca się całą l-cję na tą samą czynność.

W 1965 stwierdzono, że do nauczania należy wprowadzić nauczanie problemowe, stąd l-cja problemowa. Najważniejszą rolę w powstawaniu l-cji nauczania problemowego odegrali: Kupisiewicz, Okoń, Lech. Uważano, że nauczanie problemowe rozwiąże wszystkie problemy w Polsce. Problem1- można formułować w formie pytania ogólnego, (jakie jest przygotowanie do studiów studentów AWF-u?) i pytania szczegółowego (jaki typ szkoły ukończyliśmy? Jaki odsetek uczniów uprawiał sport przed podjęciem studiów? Jakimi motywami kierowaliśmy się przy podjęciu studiów? Problem2- pyt. ogólne, (jaka jest sytuacja uczelniana), pyt. szczegółowe (jakie są warunki do nauki, do zajęć, warunki zakwaterowania, pomoc socjalna, wyniki studiujących?). Pytanie jest wtedy problemem, gdy występują elementy znane oraz elementy nieznane.

Budowa l-cji

1.stworzenie sytuacji problemowej. N-el stwarza sytuację problemową,aby ucz mogli ją rozwiązać. 2.swormułowanie problemu przez n-la lub ucz. 3.wysunięcie hipotezy na podstawie własnych doświadczeń, lektury, podręcznika. 4.weryfikacja hipotezy przez przeprowadzenie doświadczenia, eksperymentu, lektury, podręcznika, książki. 5.ustalenie i sformułowanie prawidłowych rozwiązań. 6.utrwalenie zdobytej wiedzy. 7.zastosowanie zdobytej wiedzy w sytuacjach praktycznych lub teoretycznych

L- cja kombinowana (mieszana)

1)część wstępna- czynności porządkowo-organizacyjne mające na celu uspokojenie uczniów. 2)sprawdzenie pracy domowej- w klasach młodszych napisanie liter na pół strony zeszytu, coś zrobić, skleić, namalować. 3)pogadanka wstępna- met typowa w klasach najmłodszych. To żywa rozmowa n-la z ucz. N-el stawia proste pytania, na które ucz odpowiadają. 4)opracowanie nowego materiału np. pisanie, rozwiązywanie treści zadania, ucz mogą śpiewać, rysować. 5)usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości. 6)zastosowanie nowych wiadomości w nowych sytuacjach. 7)zadanie i objaśnienie pracy domowej

L-cja poświęcona opracowaniu nowego materiału

1)sprawdzenie pracy domowej. 2)ustalenie tematu i celów l-cji i planu l-cji (w punktach)

3)opracowanie treści l-cji ( może trwać nawet 30 min.) 4.usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości- n-el zostawia czas na pytania ucz, wskazówki i wyjaśnienia. 5.zadanie i objaśnienie pracy domowej- jeżeli praca domowa nie wiąże się z tematem l-cji, to sprawdzamy ją na końcu l-cji.

L-cja powtórzeniowa (utrwalająca)

Stosowana po zakończeniu realizacji szerszego tematu, po zrealizowaniu działu programowego, po zrealizowaniu kursu danego przedmiotu w semestrze.

1)sprawdzenie pracy domowej. 2)podanie planu powtórzenia (w pkt)- plan powtórzenia musi być skonstruowany tak, żeby ucz mógł się posłużyć wiadomościami z kilku l-cji. 3)powtarzanie wiadomości wg planu. 4)uzupełnienie wiadomości przez n-la- n-el dodaje także nowe elementy do tego co już było. 5)analiza i ocena wiadomości uczniów- n-el zwraca uwagę co jeszcze ucz powinni się nauczyć, jakie lektury zadać dodatkowo. 6)zadanie pracy domowej- może być związana z dalszym powtarzaniem i utrwalaniem lub z przygotowaniem materiału do nowego działu.

L-cja ćwiczeniowa.

Jest to ogólny schemat budowy l-cji wych fiz. Kształtuje się umiejętności, które przekształcają się w nawyki.

1)podanie tematu ćwiczenia oraz ustalenie nazwy i znaczenia danej umiejętności bądź nawyku. 2)ustalenie zasad i reguł, w których stosowaniu ćwiczą się uczniowie. 3)wzorowy pokaz danej czynności, przez n-la (ucznia). 4)pierwsze samodzielne próby uczniów- zwracamy uwagę na poprawność wykonania danej czynności. 5)ćwiczenia w wykonywaniu danej czynności- zdolniejsi uczniowie mogą pomóc uczniom, którzy popełniają błędy (kontrola wykonywanych czynności). 6)krótkie podsumowanie. 7)zadanie pracy domowej.

L-cja kontrolno-oceniająca.

Ma b różną budowę, zależnie od stosowanej metody. Np. ucz piszą dyktando, n-el mówi, jaki jest cel kontroli i oceny. Ucz piszą wypracowanie, n-el wyjaśnia, jakie części trzeba uwzględnić. Ucz piszą test, n-el wyjaśnia zasady jak wypełnić test. Niektórzy l-cję kontolno-oceniającą budują podobnie jak l-cję powtórzeniową. L-cje te są podobne w budowie, ale na l-cji kontrolno- oceniającej ucz dostają oceny. Sprawdzenie wiadomości powinno polegać na rozmowie z ucz. L-cję kontrolno-oceniającą stosujemy po zrealizowaniu szerszego tematu, działu programowego, na koniec każdego semestru. Częste odpytywanie jest szkodliwe i nie przynosi pożytku. Najlepiej jest, kiedy ucz wie, kiedy będzie odpytywany.

Przygotowanie rzeczowe i metodyczne n-la do l-cji.

Doświadczony n-el przygotowuje się do l-cji pisząc ogólny plan l-cji. Kiedy l-cja jest b trudna może napisać częściowo uszczegółowiony plan l-cji. Wych fiz jest jednym z trudniejszych przedmiotów do prowadzenia l-cji. L-cja wych fiz wymaga przygotowania metodycznego, organizacyjnego (przygotowanie przyborów, przyrządów, miejsca do ćwiczeń). Przygotowania na piśmie wymaga się od n-li w okresie startu zawodowego (3 lata od rozpoczęcia pracy).Wniosek: do l-cji należy zawsze przygotować się na piśmie.

Przygotowanie rzeczowe polega na opanowaniu przez n-la treści, wiadomości z którymi ucz mają zapoznać się na l-cji. N-el powinien zapoznać się z odpowiednim rozdziałem podręcznika, żeby wiedzieć, jaki jest zakres wiadomości, które ucz mają opanować. N-el powinien poszerzyć wiedzę z podręcznika na dany temat. N-el powinien iść na l-cję z założeniem takim, że jest jedna przynajmniej osoba, która wie więcej od niego na dany temat.

Przygotowanie metodyczne wyraża się w opracowaniu na piśmie: a) konspektu l-cji, b) planu l-cji częściowo uszczegółowionego, c) ogólnego planu l-cji

N-el, który nie ma przygotowania metodycznego bierze pod uwagę:* ustalenie tematu l-cji, * zakres wiadomości, które mają ucz opanować, * ustalenie zadań i celów l-cji, * dobór met nauczania, * dobór pomocy dydaktycznych, przyborów, przyrządów, * ustalenie form organizacyjnych pracy z ucz (jednostkowa, zespołowa, zbiorowa), * ustalenie planu l-cji i jej przebiegu wraz z określeniem ilości czasu potrzebnego na realizację poszczególnych pkt planu, * obmyślenie tematu i sposobów zadania pracy domowej, * dokonanie samooceny l-cji

Budowa konspektu l-cji: 1.temat l-cji, 2.cele i zadania l-cji, 3.met nauczania, 4.miejsce przeprowadzenia l-cji, 5.zaznaczona ilość osób na l-cji, 6.pomoce, 7.plan l-cji, tzn. kolejne części l-cji i czas potrzebny na jej przeprowadzenie, 8.przebieg l-cji- rozwinięcie poszczególnych pkt. planu l-cji (najważniejsze pytania i wypowiedzi n-la, opis najważniejszych czynności n-la i czynności ucz), 9.temat pracy domowej.

Plan l-cji: 1.temat l-cji, 2.cele i zadania l-cji, 3.met nauczania, 4.miejsce przeprowadzenia l-cji, 5.ilość osób, 6.pomoce, 7.plan l-cji w pkt (ilość czasu przeznaczonego na poszczególne czynności, 8.praca domowa.

Plan częściowo uszczegółowiony- zawiera rozwinięcie tylko niektórych pkt

Teoria i metodyka wychowania

Niebezpieczeństwa zagrażające samorządowi szkolnemu.

Samorząd klasowy- opiekun to wychowawca klasy

Samorząd szkolny- opiekun to n-el wyznaczony przez radę pedagogiczną. Uczniowie mają większy wpływ na życie szkoły.

1.Niebezpieczeństwa nadmiernych podniet

Niektórzy, aby pobudzić samorząd do działania wprowadzają nowe środki pobudzające np. zawody, rozgrywki, b bogate formy współzawodnictwa. Jest to dobre wtedy, kiedy samorząd się rozpada, a jego działanie jest niewidoczne, kiedy chcemy, by samorząd podjął jakąś inicjatywę, by zainteresował się nową rzeczą. Lecz gdy dobrze działa to wprowadzenie tych środków jest niekorzystne- zwycięstwo za wszelką cenę. Należy wybierać takie formy współzawodnictwa, by widoczna była równość szans lub dla przegranych nie było to tak widoczne.

2.Niebezpieczeństwo nadmiernej aktywności i odpowiedzialności (przeciążenie działalności). Zmusza się samorząd do działań, które przerastają jego członków np. żądanie przez studentów juwenaliów- jeśli nie wyjdzie to odpowiedzialność spadnie na samorząd i może wtedy zrezygnować z tego działania. By uniknąć takich sytuacji należy zachować zdrowy rozsądek w przydzielaniu zadań, wciągnąć większe rzesze młodzieży do tych zadań (rozszerzenie aktywu młodzieżowego).

3.Samorząd zaniedbany przez wychowawcę. Nie interesuje się nimi, nie pomaga (tylko w sytuacjach, gdy ktoś zwróci się z prośbą). To nie tylko przyjemność (zarówno jak pomaga może również szkodzić). Musi dbać, czuwać, członkowie muszą wiedzieć, że mają wsparcie u opiekuna, nie mogą być zaniedbani.

4.Przywódcy samorządu wyradzający się w klika (klika- popieranie swoich, lekceważenie kolegów, donos, pochlebstwo). * kiedy wychowawca b redukuje pojęcie samorządu, określa ściśle, co wolno a czego nie, * przejawia się w rządzeniu kolegami, * występuje najczęściej w zakładach poprawczych, internatach.

5.Pozytywy rzeczowe osiągane kosztem spraw wychowawczych. Liczy się sukces, wynik bez względu na sprawy wychowawcze. Wychowawca koncentruje się nie na dobrym wychowawczym funkcjonowaniu samorządu, ale na konkretnych wynikach. Wychowawca stosuje różne formy nacisku np. moralny- łatwiej potraktują cię na egzaminie- daje efekt, ale na krótko- wyrządza się wielkie szkody moralne i wychowawcze. Opiekun musi być przygotowany na podejmowanie trudnych i niepopularnych decyzji np. zwolnienie na pół roku z treningu z powodu złych ocen.

6.Gorset wychowawczy. Pedagogiczna nadgorliwość wychowawców, polegająca na usztywnianiu działania uczniów przepisami, nakazami, b szczególnym rozpisaniem czynności w ciągu dnia. Prowadzi to do tego, że uczeń nie myśli, nie uczy dokonywania wyboru, brak inicjatywy ze strony ucznia.

7.Atrakcyjność zastępująca planową, systematyczną aktywność. Samorząd działa na bazie doraźnych zleceń, które odbywają się tylko, co pewien czas, na co dzień się nic nie dzieje. Brakowało w szkole systematycznej pracy wychowawczej, występuje tylko praca akcyjna.

8.Blaga społeczna- w wyniku natłoku wielu zadań obserwuje się pozorną, formalną pracę samorządu. Kamiński podaje np1. przyjmowanie w kilku organizacjach funkcji- prowadzi to do pośpiechu, powierzchowności, opóźnienia w nauce.np2 kilka organizacji przypisuje sobie te same działania.

9.Rozbudowany samorząd zagrożony zasklepieniem się w samym sobie. Mamy tu do czynienia z samorządem samowystarczalnym tzn. zamyka się w obrębie np. akademika nie wychodzi ze swoimi działaniami na zewnątrz, nie integruje się z młodzieżą. Dobry samorząd to samorząd otwarty na wpływy z zewnątrz. Często taki samorząd ma poczucie większej wartości.

Pojęcie, przedmiot i zadania teorii wychowania.

Teoria i metodyka wychowania jest jednym z działów pedagogiki. Jest nauką o: * celach i treściach działalności wychowawczej, * formach wychowania oraz o metodach i środkach wychowawczych stosowanych w działalności wychowawców, instytucji i podmiotów wychowawczych, * ustala zasady postępowania wychowawczego.

Zasady teorii wychowania są tylko ogólnymi wytycznymi, nie można stosować ich w każdej sytuacji.

Złożoność działalności wychowawczej wynika z: 1) zmieniającej się formy aktywności dziecka: * w rozwoju osobniczym, w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym dominuje zabawa, * w okresie szkolnym działalność poznawcza, sportowa, artystyczna, koła naukowe, * w szkołach zawodowych- działalność produkcyjna, * u dorosłego- produkcyjna i zarobkowa

2) uczestniczenie dzieci i młodzieży w różnych grupach społecznych, w rodzinie, grupie rówieśniczej, członkowie instytucji, obywatele, członkowie grup towarzyskich. 3) działalność wychowawcza nie ogranicza się do oddziaływania wychowawca- wychowanek, ale obejmuje udział wychowanków w życiu różnych grup i w kulturze.

Przedmiot teorii wychowania.1) działalność wychowawców z dziećmi i młodzieżą w różnym wieku, 2) działalność wychowawcza dzieci i młodzieży w różnych instytucjach i placówkach, organizacjach (szkoła, internat, dom dziecka, organizacje dziecięce, młodzieżowe, Uks-y, kluby sportowe). Każda z instytucji, placówek ma różną specyfikę i różne potrzeby, dlatego działalność wychowawcza jest specyficzna dla danej instytucji, placówki.

Zadania teorii wychowania:* badanie i opisywanie działalności wychowawczej osób i różnego rodzaju placówek wychowawczych, * analiza faktów i zjawisk występujących w działalności wychowawczej i szukanie między nimi zależności, * formułowanie pewnych dyrektyw postępowania wychowawczego dla praktyki.

Troska o wyniki wychowania i nauczania: * wychowawca powinien rozmawiać z n-lami poszczególnych przedmiotów, żeby się zorientować, jakie uczeń ma trudności i jakie są możliwe drogi ich usunięcia np. dodatkowe zajęcia z danego przedmiotu, * rozmowy indywidualne z uczniami.

Ścisła współpraca z rodzicami uczniów. Formy współpracy: * zebrania rodzicielskie, * odwiedzanie uczniów, * spotkania z komitetem rodzicielskim, * zapraszanie rodziców na l-cję, * włączanie rodziców w różne sprawy szkoły, * rozmowy indywidualne z rodzicami poprzez wezwanie do szkoły.

Sprawy organizacyjno-porządkowe klasy: * sprawdzanie klasy do l-cji, * lustracje klasy przed lekcjami, * zwracanie uwagi na czystość i higienę, * z.u. na to czy wietrzone jest pomieszczenie, * z.u. na temperaturę w klasie, * z.u .na okrycia uczniów, * zbieranie różnych opłat, składek, * zawiadamianie uczniów o różnych obowiązkach, terminach.

Organizowanie imprez okolicznościowych: * święta szkoły, * uroczystości wpisane w kalendarz szkoły np. Dzień n-la, Święto Wiosny, * przygotowanie programu imprez, * gromadzenie materiałów, * próby z dziećmi wykonywanie różnych prac z dziećmi.

Towarzyszenie dzieciom w czasie imprez pozaszkolnych: * podczas wyjścia do kina uczniom towarzyszyć powinien wychowawca i n-el polonista, * wyjście do teatru, * badania lekarskie (obowiązek wychowawcy), * wycieczki krajoznawcze, przedmiotowe.

Godziny do dyspozycji wychowawcy klasowego. Należy opracować tematykę tych godzin. Na zebraniu rodzicielskim rodzice również mogą zaproponować tematy na godzinę wychowawczą. N-el powinien zasięgnąć opinii uczniów i rodziców. Tematyka: * sprawy ogólno- wychowawcze( zachowanie się uczniów, motywowanie uczniów do nauki, niebezpieczeństwa zagrażające uczniom np. narkomania, sprawy wychowawcze typowe dla wieku dojrzewania, przygotowanie do życia w rodzinie i sprawy związane z wychowaniem seksualny), *ważne wydarzenia klasy, szkoły, środowiska, kraju, świata, * bieżące sprawy klasy (organizacyjno- porządkowe).

Planowanie pracy wychowawczej z klasą. W każdej szkole jest plan dydaktyczno- wychowawczy szkoły, który zatwierdzony jest przez Radę Pedagogiczną Szkoły. Plan ten obejmuje okresy semestralne, roczne, a nawet miesięczne. Ogniwem podstawowym tego planu jest okres miesięczny.

Zarys planu: 1. cele, działania pracy wychowawczej. 2. konkretne działania w poszczególnych działaniach pracy wychowawczej. 3. w planie wychowawczym powinien być wstęp (krótka, zwięzła charakterystyka klasy, osiągnięcia klasy w poprzednim semestrze, zachowanie uczniów, zmiany w ich postawach, zachowaniach, starania samowychowawcze uczniów). Do opracowania tego planu należy wciągnąć uczniów, uwzględnić ich inicjatywy i pomysły. Można uczniom nadać określone funkcje, które sami wnieśli. Należy uczniów rozliczać za realizację poszczególnych zadań planu. Przy opracowaniu planu należy szukać pomocy w literaturze, czasopismach pedagogicznych (np. Plan rozwoju zawodowego), u opiekuna (np. n-el dyplomowany).

Dokumentacja pracy wychowawcy klasowego. Wychowawca musi sporządzić dokumentację każdego ucznia. Pod koniec roku szkolnego musi sporządzić charakterystyki indywidualne wybranych uczniów (prowadzi cały czas obserwację, rozmawia z n-lami, rodzicami, odwiedza uczniów w domu), powinien sporządzić notatki (osiągnięcia i upadki ucznia), Powinien przede wszystkim skupić swoją uwagę na zachowaniach dobrych.

Charakterystyka indywidualna ucznia powinna zawierać: * postępy w nauce, (z jakimi przedmiotami sobie radzi a z którymi idzie mu gorzej), * opis warunków życia w rodzinie i środowisku (warunki, zainteresowanie rodziców), * stan rozwoju fiz ucznia (poziom rozwoju sprawności ucznia, wady postawy, opinia pielęgniarki), * uzdolnienia ucznia (humanistyczne, matematyczne, techniczne, naukowe, artystyczne), *zainteresowania ucznia, * wzmianka o cechach temperamentu, *stopień równowagi nerwowej (przewaga procesów: pobudzania czy hamowania), * postawa społeczna (czy chętnie podejmuje pracę). Charakterystykę tą piszemy dla uczniów mających problemy oraz uczniów wybitnie zdolnych. Należy unikać opinii skrajnych np. uczeń krnąbrny.

Dokumenty, jakie powinien prowadzić n-el: * wytyczne szkoły do pracy wychowawczej, * plan pracy wychowawczej, * problematyka godzin do dyspozycji wychowawcy klasowego (tematy zajęć na godziny wychowawcze), * notatnik wychowawcy klasowego, * indywidualne charakterystyki wybranych uczniów, * różne materiały pochodzące od dzieci, a zwłaszcza takie, które są dla nich charakterystyczne.

Współpraca wychowawcy klasy z rodzicami i ze środowiskiem: * upowszechnianie wiedzy pedagogicznej i dopomaganie rodzicom w wychowywaniu dzieci (Podstawową formą upowszechniania wiedzy pedagogicznej są tzw. pogadanki. Wychowawca powinien ustalić sobie system pogadanek w ciągu całego roku oraz tematy tych pogadanek. Na pierwszym zebraniu z rodzicami wychowawca powinien przedstawić rodzicom tematy pogadanek. N-el powinien również określić terminy zebrań. Układając tematykę pogadanek powinien wziąć pod uwagę następujące elementy: - wiek dzieci, - sytuacje wychowawcze, jakie mają miejsce w danym czasie, - zainteresowania rodziców, - charakter środowiska, - aktualne potrzeby rodziców), * wciąganie rodziców do współpracy ze szkołą, * udzielanie rodzicom wszechstronnej pomocy, * dzielenie się dobrymi doświadczeniami w dziedzinie wychowania rodzinnego i upowszechnianie tych doświadczeń na terenie szkoły.

Klasowe zebrania rodzicielskie. Zebrania rodzicielskie to podstawowa forma współpracy. Na pierwszym klasowym zebraniu rodzicielskim należy: * przedstawić się rodzicom, * powiedzieć coś o sobie, * poinformować rodziców o wymaganiach szkoły, * poinformować o sposobie kontrolowania prac domowych swoich dzieci, * poinformować, w jaki sposób rodzice mogą pomóc w odrabianiu l- cji, * zapoznać rodziców z zadaniami szkoły w danym roku, * przybliżyć rodzicom podstawowe kwestie wychowawcze, * zaznajomić rodziców z przedmiotami, które będą w danym roku w danej klasie, * zapoznać z n-lami tych przedmiotów. Przygotowanie do zebrania powinno się opierać na porządku dziennym. Należy ustalić to z Komitetem Rodzicielskim i powiadomić na piśmie rodziców o zebraniu klasowym. Zebrania powinny odbywać się maksymalnie co miesiąc, optymalnie raz na pół roku w końcu okresu i na początku roku.

Pod koniec semestru zebrania powinny być poświęcone: * analizie wyników nauczania i wychowania, * określeniu zadań na semestr następny, * pokazaniu dorobku uczniów w minionym semestrze np. nowe książki, literatura pedagogiczna polecana dla rodziców, najlepsze zeszyty.

Zebrania na koniec roku szkolnego (semestru) powinny być poświęcone: * podsumowaniu całego roku: - osiągnięciom i niepowodzeniom dydaktycznym oraz osiągnięciom i niepowodzeniom wychowawczym, * określeniu zadań na rok następny ( wynikają z analizy roku mijającego), * analizie zagrożeń i patologii szkolnej ( narkotyki, zagrożenia wychowawcze), * zwróceniu uwagi na obyczaj (eksponuje się dobre wzory zachowań), * należy wspomnieć o pracy indywidualnej z rodzicami (zapraszanie rodziców do szkoły, by pochwalić ucznia, w celu udzielenia różnych form pomocy, by dowiedzieć się jak wychowują swoje dzieci. Nie należy zapraszać rodziców tylko wtedy, gdy uczeń opuścił się w nauce), * wizyty n-li w domach rodziców (należy uprzedzić o wizycie telefonicznie lub pocztą, podajemy cel wizyty), * kontakty indywidualne n-li z rodzicami poprzez tzw. dzienniczki, * uczestnictwo rodziców w niektórych l-cjach.

Uwagi prof. Janowskiego. Zasady postępowania wychowawcy, który chce być wychowawcą demokratycznym: 1.zasada właściwych proporcji między zachowaniami karzącymi i nagradzającymi, 2.zasada uwzględniania opinii wychowanków, 3. zasada włączania zespołu uczniowskiego do podejmowania decyzji dotyczących tego, co w przyszłości będzie się działo w klasie, 4. zasada życzliwego stosunku do wychowanków.

Sytuacja, kiedy kierowanie demokratyczne nie daje pożądanych efektów: * zdeprawowanie grupy (mocna grupa), * wychowawca dostaje klasę, która jest negatywnie nastawiona do swojego wychowawcy.

Formy pracy wychowawcy w szkole.

Realizacja procesu wychowawczego: 1. kształcenie- przez wykorzystanie wychowawczych walorów treści nauczania np. czytanka z klasy II lub III, w czytance ukryte są walory wychowawcze (np. dobro, koleżeńskość), uczeń uczy się czytać, streszczać, opowiadać, analizować treść. 2. godziny do dyspozycji wychowawcy klasowego. 3. zajęcia pozalekcyjne np. koła zainteresowań. 4. organizacje uczniowskie np. ZHP, ZUCH, LPP, SKS, UKS mają program wychowawczy. 5. samorząd szkolny (samorządy klasowe). 6. imprezy, uroczystości wydarzenia szkolne.

Formy pracy wychowawczej w szkole: # formy stałego przepływu informacji w życiu szkoły. Brak informacji prowadzi do podejrzeń, oskarżeń: A) narady- to szersze zebranie z udziałem przedstawicieli wyższego i niższego szczebla. Celem narady jest przedstawienie czegoś doniosłego w życiu szkoły np. nowego regulaminu. Wyróżniamy 2 rodzaje narad: - o charakterze poznawczym, _ narady informacyjne- służące przekazaniu informacji. B) spotkania- zapraszanie osób znanych, wybitnych, zasłużonych. C) apele- najprostsza forma przepływy informacji od władz do ogniw oddolnych i do uczniów. Wyróżniamy 2 rodzaje organizowania apelów: - w szkołach mniejszych apele mogą się odbywać naraz ze wszystkimi klasami,- w szkołach dużych organizuje się apele dla tzw. grup wiekowych. Apel jest zapoczątkowaniem dnia albo tygodnia nauki, powinien trwać od 10- 15 min. musi być dobrze przygotowany i zorganizowany. Apel przygotowują poszczególne klasy i ich wychowawcy albo jakieś organizacje i ich opiekunowie. Apele uroczyste organizowane są dla uczczenia jakiejś rocznicy. Różnica między apelem zwykłym a uroczystym polega na tym, że na apelach uroczystych występuje najczęściej część artystyczna lub sportowa. Zwykłe apele poświęcone są celom informacyjnym, zapoznanie z czymś, omówienie ważnych zadań szkoły, poświęcone są również sprawom wychowawczym, nauczania, wynikom sportowym. Nie należy zbyt często organizować apeli oraz należy unikać stereotypów. D) gazetki ścienne- przepływ informacji wśród uczniów, w środowisku szkolnym. Gazetka nie może być opracowywana nieregularnie, okolicznościowo. Gazetki pełnią następujące funkcje: * informacyjną- informuje o życiu szkoły, życiu poszczególnych klas, ważniejszych wydarzeniach społeczno- politycznych. Artykuły z gazet powinny być streszczone przez uczniów, a nie wycięte z gazety. Należy zatrudnić zespół respondentów, których funkcją jest regularne pisanie do redakcji, zapewnienie stałego dopływu informacji. Gazetki może pisać każdy uczeń. * organizatorska- gazetka organizuje opinię społeczną i aktywność uczniów, które są pilne i ważne dla szkoły. * inspiratorska- gazetki inspirują różne akcje, popularyzują pewne idee. * wychowawcza- pełni rolę zdrowej opinii społecznej, zespołu szkolnego. Gazetka jest organem samorządu, dlatego musi współrealizować przedsięwzięcia uczniów. Gazetka powinna popularyzować osiągnięcia szkoły, klas, uczniów chwaląc ich za wyniki sportowe, średnią ocen, czystość. W gazetce można stosować krytykę z dużą rozwagą i umiarem w stosunku do uczniów. Należy przywiązywać dużą uwagę do graficznej strony gazetki. Informacje ważne i pilne należy eksponować kolorem, wielkością czcionki, druku. Gazetkę opiekuje się samorząd oraz zespół redakcyjny. Gazetka to przepływ informacji od dołu do góry. # tradycje i obrzędy szkolne: Rodzaje tradycji szkoły: 1. tradycyjne święta szkolne związane z ważnymi rocznicami historycznymi np. Święto Niepodległości, 3 Maj. 2. święta o znaczeniu lokalnym: - rozpoczęcie i zakończenie roku, -święta sportu np. kult fiz, wych fiz,- Dzień Wiosny, - Juwenalia, Kozienalia. 3. święta związane z codziennym życiem szkoły. Wyrastają one z uporczywie realizowanych wymagań n-la, dyrektora szkoły, Rady pedagogicznej: - odwiedziny chorego ucznia w szpitalu. Wychowawcza rola tradycji:, * jeżeli pewne elementy powtarzają się z roku na rok, to stają się stałym elementem życia szkoły i w ten sposób nabierają cech obrzędowości. * w tradycji akcentuje się cechy zewnętrzne, a to silnie działa na uczniów np. uroczysty przemarsz zwartą kolumną uczniów, przemarsz ze sztandarem, przemarsz przy orkiestrze, chwila milczenia i bicie w werble, pokazanie proporca szkoły. * tradycja pogłębia uczuciowy stosunek do szkoły. Przejawia się to w powiedzeniu „moja szkoła”, „moja klasa”. * mobilizuje uczniów do pewnych prac, wyrabia poczucie odpowiedzialności. * tradycja jest czynnikiem regulującym wzajemne stosunki między uczniami, staje się normą moralną, która określa postępowanie uczniów w szkole i poza nią. Tradycje szkoły: - punktualność na zajęciach, - nie używanie wulgarnych słów, - niepalenie,- Połowinki,- Bal mgr. Tradycja staje się przyzwyczajeniem i potrzebą. Nosicielami tradycji stają się najstarsi uczniowie. Uczniowie młodsi powinni być najlepsi, dobrze się uczyć, dbać o interesy szkoły. # bohater szkoły (imiennik szkoły) oraz praca ze sztandarem szkoły. * Bohater szkoły widnieje w nazwie szkoły. B ważny jest dobór bohatera, nie może to być osoba obca, najlepiej żeby była to osoba znana w środowisku szkolnym. Imię nadaje się szkole, dlatego że jest to pewien wzór osobowy (najważniejsze są idee, jakim służył). Bohaterem szkoły mogą być wybitni pisarze, poeci, uczeni, bohaterowie najnowszej historii Polski. Unikamy postaci budzących wątpliwości. Bohatera powinna dobierać Rada pedagogiczna, ale uczniowie również powinni mieć wpływ na wybór. Praca wychowawcza z bohaterem polega na organizowaniu uroczystości związanych z rocznicami śmierci (wiersze, fragmenty literatury). Na ogół rocznice śmierci obchodzi się corocznie np. święto patrona szkoły. * sztandar szkolny- sztandar w państwie jest symbolem państwowości, narodu i niepodległości, sztandarowi towarzyszy hymn. W szkole sztandar jest symbolicznym ukazaniem wzniosłej służby, jaką pełni szkoła. Sztandar rzadko pokazujemy uczniom tylko w sytuacjach doniosłych, np. rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego, ważne święto szkoły. W uczelniach wyższych rozpoczynamy rok akademicki ze sztandarem, święta państwowe np. 3 maja, Dzień Niepodległości, ślubowanie, w trakcie przyrzeczeń, przysięgi (w wojsku, w szkole). Sztandar powinien być przechowywany w szkole w wyeksponowanym miejscu np. szafa oszklona, izba pamięci. Szczególna uroczystość jest wtedy, gdy nadaje się szkole sztandar. W uroczystości tej uczestniczy cała szkoła, zaproszeni są najwybitniejsze osobistości (posłowie, senatorowie), organizowane są teatrzyki, przemówienia, występy, delegaci wręczają upominki szkole. Uroczystość ta zaczyna i kończy się odśpiewaniem hymnu.

1.pedagogika, zadania pedagogiki,funkcje pedagog

2.drogi wychowania, nauczanie, uczenie się, kultura

3.osobowość, środowisko, czas wolny, poj. Metoda

4.rodzaje mtod:

5.składniki wychowania, etos, agos…

6.czynniki rozwojowe człowieka:

7.trójczynnikowa teoria Arystotelesa, Teoria Natywistyczna, Teoria Środowiskowa, Teoria konwergencji

8.Dydaktyka, dyd ogólna, proces uyczenia się

9.Podział Systemów dydaktycznych:

10.Szkoła progresywistyczna, kształcenie ogólne:

11.pedagog teorie doboru treści kształcenia: materializm dyd, formalizm dyd, utylitaryzm dyd…

12.teoria problemowo-kompleksowa, strukturalizm, egzemplaryzm

13.materializm funkcjonalny, zasady nauczania: poglądowość

14.przystępność, świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania i uczenia się

15.systematyczność, trwałośc wiedzy uczniów, operatywność wiedzy uczniów

16.wiązania teorii z praktyką, metody nauczania, kryteria doboru metod, metody oparte na słowie

17. metody oparte na obserwacji i pomiarze:

18.nauczanie programowane

19.podział metod wg Sosnickiego, Teoria wychowania,

21.ideologia romantycnza, ideologie rózne… 22cd

23.Wychowanie i jego miejsce w procesie rozwoju osobowośi, 3 teorie rozwoju osobowości 24cd…

25.błędy i zagrożenia w wychowaniu: 26cd

27. Metody wychowania w poglądach pedagogów polskich wg Kruszewskiego, wg Konarzewskiego, wg Muszyńskiego

28. wg Suchodolskiego, wg Krzysztoszek 29cd…

30.Zasady wychowania wg profesora Cieślińskiego, warunki skutecznego poznawania uczniów

31 cd…

32.historia oświaty i wychowania, wychowanie w Sparcie,

33. wychowanie stanowe, wych rycerskie, wych mieszczańskie, wych duchowe

34.cd…

35. system wychowawczy Platona

36.system wychowawczy Arystotelesa

37. zasługi pedagogiczne Pestalozziego

38.zasługi pedagogiczne Lockea

39.zasługi pedagogiczne Rousseau, zasługi pedagogiczne J A Komeńskiego

40.Sofiści o wychowaniu, KEN

41.KEN

42.metody badań pedagogicznych

43.monografia pedagogiczna

44.metoda biograficzna, metod indywidualnych przypadków

45.ogniwa procesu nauczania-uczenia się

46cd…

47.cd…

48.cd…

49.system dydaktyki tradycyjnej Herbarta

50cd…

51.czynności nauczyciela na lekcji

52. wszystkie rodzaje lekcji……….

53. cd…

54. przygotowanie rzeczowe naucz do lekcji, metodyczne

55. Teoria i metodyka wychowania, niebezpieczeństwa agrazające samorządowi szkolnemu

56.cd..

57.pojęcie przedmiot i zadania z teorii wychowania.

58.cd…

59cd…

60. charakterystyka indywidualna ucznia, dokumenty jakie powinien prowadzic nauczyciel, współpraca wychowawcy z rodzicami

61.cd…

62. uwagi profesora Janowskiego dla nauczyciela który chce być wychowawcą

63cd….

9

---