Marta Małek
Ruth Benedict, Wzory kultury, rozdz. I i II
Nauka o zwyczajach
antropologia → nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie; bada społeczeństwa inne niż nasze (cywilizacji zachodniej)
antropolog interesuje się:
zachowaniem ludzkim ukształtowanym przez wszelką tradycję
gamą zwyczajów
zadanie antropologa → zrozumienie zróżnicowania kultur oraz sposobu w jaki zwyczaje danego ludu funkcjonują w życiu poszczególnych składających się na niego jednostek
zwyczaje społeczeństwa kształtują doświadczenia i zachowania jednostki od chwili jej narodzin
dziecko urodzone w danej grupie społecznej dzieli jej zwyczaje, wierzenia, przejmuje zachowania - tego wszystkiego nie jest w stanie w takim stopniu nauczyć się dziecko pochodzące z innej grupy społ.
Przy badaniu naukowym:
wymaga się, aby nie podwyższać rangi jednego elementu badania nad innym
konieczną metodą badania jest zebranie i uporządkowanie odpowiedniego materiału oraz zwrócenie uwagi na wszystkie możliwe formy i kombinacje badanego zjawiska
nauki społeczne badając człowieka ograniczyły się do badania tylko jednej formy lokalnej - cywilizacji zachodniej
cechą cywilizacji zachodniej jest przeświadczenie o jedyności instytucji i osiągnięć tej cywilizacji:
dzięki szybkiemu i szerokiemu jej rozprzestrzenianiu się (uwarunkowania historyczne)
rozprzestrzenianie się dzięki zdobyczom w dziedzinie transportu i szeroko rozgałęzionym stosunkom handlowym
przez owo rozprzestrzenianie → narzucanie wzorów zachowania ludzkiego
przekonanie o uniwersalności kultury zachodniej przejawiające się w uznaniu, że:
pierwotna motywacja natury ludzkiej → współzawodnictwo ekonomiczne
psychologia dziecka → zbadana i uzasadniana na podstawie obserwacji zachowań dzieci europejskich jest stosowana do wyjaśniania zachowań dzieci na całym świecie
etyka lub organizacja rodziny → na podstawie obserwacji zachowań europejczyków
→ wszystkie te elementy traktowane są jako jedyne, właściwe i uniwersalne na całym świecie
rozróżnienie między „moją własną” zamkniętą grupą a grupą obcych → uznane za jedną z najwcześniej pojawiających się cech ludzkich
w sensie religijnym (w cywilizacjach zachodnich): opozycja prawdziwi wyznawcy a poganie
jednak dziś podejmuje się badania porównawcze nad religią
badania zwyczajów rozpoczęto stosunkowo niedawno → ponieważ: zwyczaje wkomponowane były w sposób postrzegania przez ludzi świata; (wspomniane wcześniej) elementy np. psychologii czy ekonomii cywilizacji zachodniej rozpatrywane były jako jedyne słuszne i to one kształtowały świadomość badaczy, którzy nie brali pod uwagę uwarunkowań kulturowych
wiele cywilizacji zostało zmuszonych do zaciśnięcia ze sobą kontaktów → reakcją na tę sytuację stało się wykształcenie nacjonalizmu i snobizmu rasowego
wykształciło się zjawisko pogardy w stosunku do obcych
społeczeństwa zachodnie podtrzymujące i usprawiedliwiające stanowisko rozróżnienia na „ludzi z grupy” i spoza niej jako pierwotne i charakterystyczne dla ludzi, mają o wiele mniejsze prawo do usprawiedliwiania w ten sposób swoich zachowań, niż przedstawiciele jakiegokolwiek ludu pierwotnego
chociaż mogą odbywać podróże do różnych krajów, nie zdołali pojąć względności nawyków kulturowych
„w epoce swobodnego ruchu ludności i małżeństw mieszanych, od dawna najbardziej pożądanych elementów w życiu społecznym, ośmielamy się głosić ewangelię czystej rasy” - R. B.
odpowiedzią antropologii na zjawisko „ewangelii czystości krwi” są dwie próby wytłumaczenia:
1. dotyczy istoty kultury:
a) istnieją społeczeństwa, w których natura, z pomocą mechanizmów biologicznych, utrwala nawet najbardziej nieznaczne sposoby zachowania → są to jednak społeczeństwa owadów, a nie ludzi: np. królowa mrówek, która przeniesiona do samotnego gniazda odtworzy każdy szczegół życia zorganizowanego mrowiska
b) człowiek, który zostanie wychowany przez środowisko, z którego nie pochodzili jego biologiczni rodzice, zyskuje cechy, sposoby zachowania i myślenia tego środowiska (np. w przypadku adopcji przez rodziców innej rasy) → człowiek jest w stanie przyjąć kulturę ludów innej krwi
c) dzieci porzucone i wychowywane poza środowiskiem ludzkim nie przyjęły cech charakterystycznych dla istot ludzkich (przez Linneusza klasyfikowane były jako odrębny gatunek - homo ferus) → kultura nie jest kompleksem zjawisk przekazywanych biologicznie (człowiek przystosowuje się do otoczenia dzięki swojej plastyczności)
2. dotyczy istoty dziedziczenia:
a) dziedziczenie jest sprawą związaną jedynie z rodzinnym pokrewieństwem
b) każda analiza budowy fizycznej jakiejś populacji wykazuje mieszany charakter
c) krzyżowanie się w obrębie jednej, tej samej grupy daje mniej więcej typ lokalny („ale sytuacja taka niemal nie zdarza się w naszej kosmopolitycznej, białej cywilizacji”)
tym, co rzeczywiście wiąże ludzi ze sobą jest typ ich kultury - wspólne idee i sposób życia
najlepszym „obiektem” badań kultury są społeczeństwa pierwotne (tradycja kulturowa jest tam na tyle prosta, że zawiera się w wiedzy osobników dorosłych, a obyczaje i moralność grupy ukształtowane są w ramach jednego, ściśle określonego wzoru)
jednak nie ma usprawiedliwienia dla utożsamienia jednego współczesnego obyczaju prymitywnego z pierwotnym typem ludzkiego zachowania
z metodologicznego punktu widzenia istnieje tylko jeden sposób na to, aby zbadać początki ludzkości → jest nim badanie rozmieszczenia kilku cech, które uważane są za uniwersalne lub niemal uniwersalne
te cechy to przede wszystkim animizm i egzogamiczne ograniczenia małżeńskie
Różnorodność kultur
opowieść wodza Indian Kopaczy - Ramona o swojej kulturze, która zniknęła jak rozbity kubek (kultura jako kubek dany od Boga)
kultura jako wielki łuk, ogarniający wszystkie możliwe zainteresowania związane z różnymi okresami życia, ze środowiskiem lub różnoraką działalnością człowieka → tożsamość kultury zależy od wyboru pewnych segmentów tego łuku (należy dokonać selekcji, podobnie jak w przypadku dźwięków używanych do artykulacji określonego języka) → każde społeczeństwo ludzkie dokonało tego rodzaju wyboru w ramach swoich instytucji kulturowych:
przypadek okresu dojrzewania stojący w centrum zainteresowań cywilizacji zachodniej
rytuały okresu dojrzewania są terminem odnoszącym się do dojrzewania społecznego a nie biologicznego; w danej kulturze warunkują to, co rozumie się w niej przez dojrzałość
w środkowej części Ameryki Północnej → dojrzałość to zdolność brania udziału w wojnie
w Australii → dojrzałość to prawo uczestnictwa w kulcie wyłącznie męskim (symboliczne zerwanie więzów z płcią żeńską)
w Kolumbii Brytyjskiej i w plemieniu Nandi → rytuały dojrzewania dotyczą zarówno dziewcząt, jak i chłopców
istnieją rytuały, które nie obejmują chłopców → np. instytucja „domu tuczenia” dla dziewcząt w Afryce Środkowej
okres dojrzewania może być uznawany jako źródło niebezpieczeństwa (u Indian Carrier w Kolumbii Brytyjskiej) lub błogosławieństwa (u Apaczów)
powstaje pytanie, czy członkowie wszystkich kultur mają „problemy” z wejściem w okres dorosłości? → badania dr Margaret Mead na Samoa potwierdzają, że nie musi tak być → okres dojrzewania dziewcząt przebiega tam bezkonfliktowo i spokojnie
przypadek wojny jako drugiego tematu społ., wykorzystywanego lub nie w danej kulturze:
u Azteków wojna była sposobem zdobywania jeńców na ofiary religijne
Eskimosi nie używali pojęcia wojny, a wszelkie morderstwa rozpatrywano na jednej płaszczyźnie (nie dostrzegano np. zabójstw chwalebnych jak te na polu bitwy)
pojęcia wojny nie znali także Indianie Misyjni z Kalifornii
przypadek tabu kazirodztwa:
istnieją plemiona, w których rozwinęły się bardzo silne ograniczenia egzogamiczne → np. wśród pewnych plemion w Australii Wschodniej (np. Kumajowie)
społeczeństwa zachodnie dzielą krewnych na tych z linii prostej i bocznej
Kumajowie posiadają ściśle lokalne reguły wyboru partnerki (kobiety obowiązuje tabu pokrewieństwa albo przeznaczenia ich jakiemuś starcowi → dlatego często jedyną drogą do zdobycia partnerki jest porwanie)
kilka słów podsumowania:
nikt nie może w pełni uczestniczyć w jakiejś kulturze, jeśli nie został w niej wychowany i nie żył zgodnie z jej zasadami
charakter cechy kulturowej będzie zupełnie różny w różnych regionach, zależnie od elementów, które się na nią składają → dlatego nie można generalizować → np.:
sztuka nie musi służyć religii: przykład Indian Pueblo oraz ludów Ameryki Południowej i Syberii
chociaż totemizm istnieje we wszystkich częściach świata, a antropologowie twierdzą, że totem klanowy wywodzi się z „totemu osobistego”, czyli ducha opiekuńczego → nabiera różnego charakteru na różnych obszarach, łącząc się z rytuałami związanymi z dojrzewaniem (na Wyżynie Kolumbijskiej) czy z organizacją klanową, dziedzicznymi przywilejami klanu (u Osagów)
interpretacje cech kulturowych pojawiają się i znikają, a historia kultury jest przede wszystkim historią losów i wzajemnych powiązań tych cech
kilka słów o Ruth Benedict:
książka Wzory kultury wydana została w 1934 r.
Benedict: uczennica Franza Boasa; przeciwniczka ewolucjonistycznej koncepcji w interpretacji kultur ludów pierwotnych; twórczyni prądu umysłowego zwanego konfiguracjonizmem
kultura wg Benedict → to syntetyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów myślenia (zorganizowana wokół wzoru głównego); kultura jest niepowtarzalna i niesprowadzalna do swych elementów; nie można analizować pojedynczych wzorów w oderwaniu od całości
„wzór kultury" → to dominujący w określonej społeczności element umożliwiający integrację jednostek w obrębie tej grupy ludzkiej
materiały:
tekst główny
notatki własne
notka o Benedict wsparta Wikipedią ;)