52. Behawioryzm - psychologiczne źródła, charakterystyka techniki literackiej, przykładowe utwory.
1. Jako kierunek psychologii XX-wiecznej.
- kwestionował metody psychologii introspekcyjnej (niespełniającej wymogów intersubiektywności)
- wersje:
- skrajna- twórca: Watson; Skinner (behawioryzm deskrypcyjny); wszelkie stwierdzenia psychologii są opisem bodźców i odpowiedniej reakcji (zachowania zewnętrzne) lub po prostu stwierdzeniem stanu rzeczy ; termin np. „świadomość” nie mają prawa się pojawić
- neobehawioryzm - mniej radykalna, Tolman (behawioryzm celowościowy); prócz tego co w skrajnym to również dopuszczenie terminów teoretycznych bez przedmiotowych odniesień, termin „świadomość” jeśli porządkuje pewną strukturę
Termin przeniesiony na zasadzie luźnych skojarzeń na krytykę literacką. Stąd trafił do literatury.
2. Behawioryzm w literaturze.
narracja behawioralna |
- wyraźne ograniczenia: tzw. „zjawiska psychiczne” nie pojawiają się w wypowiedziach narratora (brak opisu psychiki, przeżyć wewnętrznych) -> takie wypowiedzi zdarzają się tylko w wypowiedziach przytoczonych lub w parafrazach lub innych zapożyczanych przez narratora - brak analizy psychologicznej w wypowiedzi narratora (wyjątki jw.) - zazwyczaj w pierwszej osobie (ponieważ narrator nie może informować o stanach psychicznych, o tym co bohater przeżył - ograniczenie mowy pozornie zależnej - dialog i jego rozbudowa (choć nie zawsze) - wypowiedzi reprezentujące bezpośrednio stanowisko narratora - wypowiedzi głoszące iż dana osoba nie znalazła się w takim stanie psychicznym lub nie przejawiała jakiś predyspozycji (nie mylić z niebehawioralnym była smutna czy mogła być smutna) |
3. Przedstawiciele i utwory
Steinbeck - Myszy i ludzie
Caldwell - Droga tytoniowa, Poletko pana Boga
Do pewnego stopnia w Obcym Camusa
W Polsce:
Pierwsza faza: Nałkowska Medaliony, Borowski, J. J. Szczepański Buty, Czeszko Przed świtem (opowiadanie) - następstwo odrzucenia wzorów powieści psychologicznej okresu międzywojennego i jako opozycja wobec tych którzy chcieli te wzorce podtrzymywać (czyli np. Breza Mury Jerycha, Mach Rdza)
Załamanie 49-50 - przyczyny: zmiana kierunku polityki w lit. - do roku 54
Po 54:
początek drugiej fazy: Mach - Jaworowy dom, Różewicz - opowiadani Ciężar, Hłasko (Pierwszy krok w chmurach, Cmentarze, Następny do raju, Wszyscy byli odwróceni, Brudne czyny) - jako przeciwieństwo do oficjalnej prozy socrealizmu (po odwilży zatracił swój charakter), technika behawioralna uniemożliwiała przedstawianie obiegowych pomysłów artystycznych, znika ostry podział stylów literackich , w skutek czego nie ma już czystej lit. behawioralnej i sama technika zanika
1