Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli ustala wymóg zamieszczenia w dokumentacji załączonej do wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego sprawozdania z realizacji własnego planu rozwoju zawodowego.
Przyznajmy, że czasami występują trudności w prawidłowym stosowaniu terminów cel i zadanie. Warto w tym miejscu uświadomić sobie znaczenie tych terminów.
Ogólnie rzecz ujmując, cel to wyobrażenie sobie przyszłego stanu rzeczy w jakiejś dziedzinie, który warto osiągnąć. Przyszły stan rzeczy dzięki naszemu działaniu, staraniom będzie lepszy od obecnego.1 Przykładem może tu być nabycie umiejętności obsługi komputera i prowadzenie zajęć z wykorzystaniem technologii komputerowej.
Przyszłe stany rzeczy stają się głównymi celami systemu awansu zawodowego nauczyciela. Cele rozwoju zawodowego nauczyciela konkretyzują wymagania kwalifikacyjne i egzaminacyjne ustalone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego.
Natomiast zadanie to konkretna czynność do wykonania przez nauczyciela, ujęta w planie rozwoju zawodowego, wraz z terminem realizacji.2 Przykładowo: „Wezmę udział w warsztatach Pomiar osiągnięć uczniów z historii i wiedzy o społeczeństwie”.
Sprawozdanie w rozumieniu słownikowym - to ustne lub pisemne przedstawienie przebiegu wydarzeń, wykonywanych prac.3
T. Pszczołowski wyjaśniając to pojęcie zwraca uwagę na to, że sprawozdanie stanowi przygotowanie do oceny lub kontroli funkcjonowania pracownika albo jednostki organizacyjnej.4
Sporządzanie sprawozdania
Napisanie poprawnego sprawozdania z realizacji własnego planu rozwoju zawodowego nie jest łatwym zadaniem. W realizacji tego zadania proponujemy wyróżnić następujące kroki:
1. sformułowanie celu,
2. podział materiału informacyjnego,
3. określenie koncepcji sprawozdania,
4. pisanie tekstu.
Przystępując do sporządzania sprawozdania warto sformułować cel, który zamierzamy osiągnąć. Zauważmy, że ocena dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu dokonywana jest przez dyrektora szkoły z uwzględnieniem stopnia realizacji planu rozwoju zawodowego. Z kolei stopień realizacji planu rozwoju zawodowego jest przez dyrektora oceniany m.in. na podstawie sprawozdania złożonego po zakończeniu stażu z wykonania zadań zamieszczonych w planie. Dodajmy, że na podstawie i planu rozwoju zawodowego, i sprawozdania z jego realizacji komisja kwalifikacyjna lub egzaminacyjna wyrobi sobie wstępną ocenę o nauczycielu ubiegającym się o awans. Stąd niezwykle istotne jest, aby sprawozdanie było zwięzłe, przejrzyste, czytelne i jasno świadczyło o kompetencjach nauczyciela.
Kolejnym krokiem jest posegregowanie materiału informacyjnego. Często ulegamy pokusie podania w sprawozdaniu wszystkich możliwych faktów, szczegółów. Aby tego uniknąć, należy zastanowić się, jak zaprezentować zebrane informacje. Podkreślić trzeba, że organizacja materiału informacyjnego powinna wynikać z układu planu rozwoju zawodowego. Im bardziej precyzyjnie, jasno, komunikatywnie skonstruowano plan rozwoju zawodowego, tym łatwiejsza jest weryfikacja tego, co zostało zrealizowane. Na tym etapie celem sporządzania sprawozdania jest organizacja zebranego materiału i redukcja informacji mało istotnych.
Aby to osiągnąć, segregujemy materiał informacyjny na grupy tematyczne. Kryterium podziału mogą stanowić sfery rozwoju zawodowego, a może bardziej wymagania wynikające z rozporządzenia MEN w sprawie awansu. Materiał informacyjny można zorganizować na różne sposoby. Jednak, niezależnie od wybranego sposobu, należy przestrzegać zasad logiki.
Ważnym krokiem jest określenie koncepcji sprawozdania. Warto nadmienić, że wytyczne dotyczące awansu zawodowego nauczycieli nie precyzują, w jaki sposób należy opracować sprawozdanie, ani jaką formę redakcyjną powinno ono posiadać. Tak więc forma sprawozdania pozostaje w pełni autonomicznym wyborem nauczyciela.
W tej sytuacji proponujemy sprawozdanie o konstrukcji trójdzielnej, składające się z części wstępnej, zasadniczej i końcowej.
Część wstępną, w której zamieszczamy nasze dane, wyjaśniamy przedmiot i zakres informacji, traktujemy jako wprowadzenie do sprawozdania. Godne polecenia jest podanie informacji o naszych dotychczasowych osiągnięciach zawodowych. Ten fragment części wstępnej powinien mieć charakter syntetyczny. Chodzi tu o wskazanie, czy i w jakim stopniu kontynuowaliśmy w okresie stażu dotychczasowy rozwój zawodowy.
Część zasadnicza sprawozdania powinna obejmować opis realizacji zadań planu rozwoju zawodowego oraz opis dorobku zawodowego w okresie stażu.
Warto odnotować, że w ujęciu Józefa Pielachowskiego dorobkiem zawodowym nauczyciela są trwałe, potwierdzone i pozytywnie ocenione rezultaty jego pracy na płaszczyźnie rozwoju i sukcesów jego wychowanków oraz w odniesieniu do rozwoju szkoły, w której pracuje, wreszcie wzbogacenie przez niego metod, organizacji i warsztatu pracy własnej i innych nauczycieli.
Część zasadniczą sprawozdania tworzą części szczegółowe. Ich liczba i objętość zależą bezpośrednio od wymagań umożliwiających uzyskanie awansu na dany stopień oraz dokumentów i materiałów potwierdzających realizację zadań i osiągnięte efekty.
Pochodną konstrukcji jest układ sprawozdania. Wybór mamy tu niewielki, ograniczony w zasadzie do ujęcia materiału sprawozdawczego przedmiotowo (problemowo), w granicach czasowych odbywanego stażu. Ewentualnie może wchodzić w rachubę próba połączenia ujęcia przedmiotowego i chronologicznego.
Strukturę sprawozdania uczynimy czytelną przez wykaz wymagań (tematyki wg rozporządzenia MEN) umożliwiających uzyskanie awansu na dany stopień i powiązanych z nimi kolejnych zadań wraz z uwagami o ich realizacji i odesłaniem do dokumentacji. Przykładowo: Podejmowałem działania mające na celu usprawnienie i wzbogacenie warsztatu pracy edukacyjnej i doradczej:
1. Po remoncie budynku szkolnego ponownie zorganizowałem Salę Tradycji i Współczesności II Liceum Ogólnokształcącego w Lublinie i pracownię historyczną.
2. Urządziłem gabinet metodyczny.
3. Zakupiłem 50 symbolicznych środków dydaktycznych (wykresy, schematy, mapy) do nauczania historii i wiedzy o społeczeństwie.
Relację z przebiegu działań związanych z realizacją zadań łączymy z ukazywaniem wpływu nabytej wiedzy, umiejętności, wzbogaconego warsztatu pracy na doskonalenie działalności dydaktyczno-wychowawczej.
Z istoty sprawozdania wynika nie tylko jego funkcja informacyjna, lecz także dokumentacyjna. Stąd nie wolno zapomnieć o dołączeniu do sprawozdania załączników - dokumentów i materiałów potwierdzających wykonanie zadań i osiągnięte efekty. Dokumentację szczegółowo omawia rozporządzenie MEN w sprawie awansu. Należy zadbać o czytelne uporządkowanie dokumentacji przebiegu stażu. Zgromadzoną dokumentację układamy według porządku przyjętego w sprawozdaniu.
Zakończenie jest naszym krótkim ustosunkowaniem się do całości sprawozdania. Mamy tu więc skrótowe przypomnienie zamierzeń ujętych w planie rozwoju i opis stopnia ich realizacji. Ta część sprawo-zdania powinna zawierać wyjaśnienie przyczyn przekroczenia względnie niewykonania zadań objętych planem. Zauważmy, że rozporządzenie MEN określa jedynie minimum tego, co należy osiągnąć.
Przedmiotem części wstępnej i zasadniczej sprawozdania są nasze dokonania. W zakończeniu warto wskazać na plany, kierunki dalszego rozwoju, które są konsekwencją działań podjętych w okresie stażu. Formułowanie w sprawozdaniu zamierzeń jest godne polecenia, gdyż może być uznane za autentycznie twórczą postawę autora sprawozdania do pracy zawodowej i społecznej.
Gdy zebrany materiał jest już zorganizowany i koncepcja przemyślana, czas przystąpić do pisania sprawozdania.
Napisanie sprawozdania nie będzie sprawą trudną, jeżeli plan spełniał kryterium operacjonalizacji celów i zadań, a także jeśli nauczyciel gromadził na bieżąco dokumentację ilustrującą podejmowane działania.
Fakt, że sprawozdanie jest ważnym dokumentem, nie oznacza jeszcze, że musi być zawiłym elaboratem. Łączy się z tym wymóg:
kompletności materiału,
wewnętrznej spójności elementów sprawozdania,
zróżnicowanej formy podawczej tekstu,
wiernego relacjonowania faktów,
starannej selekcji faktów zmierzającej do uniknięcia drobiazgowości,
samooceny tego, czego się było sprawcą,
przejrzystości, jasności i zwięzłości tekstu bez zbędnych dygresji.
Sposób pisania często odzwierciedla sposób myślenia. Prezentujemy tekst w formie zwięzłej, ujmującej wszystkie istotne informacje na zaledwie kilku stronach. Unikamy zdań długich i zawiłych. Przekazujemy konkrety, liczby, przykłady a nie ogólnikowe formuły typu „praca z uczniem zdolnym”. Jeżeli używamy skrótów, za pierwszym razem należy podać pełną nazwę a dopiero potem posługiwać się skrótem. Należy zadbać o estetyczny układ tekstu, ponieważ jego wygląd w pewnym stopniu może decydować o jego odbiorze. Przejrzysty system odsyłaczy do załączników ułatwi potwierdzenie realizacji działań.5
Zaprezentowana forma sprawozdania nie jest jedyną formą prawidłową. Irena Dzierzgowska proponuje trójdzielną kompozycję sprawozdania nauczyciela kontraktowego. Z tym, że w pierwszej znajdzie się wykaz zadań wykonanych w czasie stażu, ich terminy i krótkie uwagi o realizacji. Część druga to wnioski i refleksje na temat rozwoju w czasie stażu. Z kolei część trzecia obejmuje uwagi opiekuna stażu na temat sposobu realizacji stażu i propozycję oceny wraz z uzasadnieniem, a także ocenę dorobku zawodowego nauczyciela dokonaną przez dyrektora szkoły.6
Wymieniany już J. Pielachowski podaje, że sprawozdanie może być opracowane w formie opisu osiągniętych celów i zrealizowanych zadań lub w formie tabeli.7
1 |
2 |
3 |
Zadania zamieszczone |
Samoocena stopnia realizacji |
Wykaz dokumentów potwierdzających realizację |
Podsumowując, stwierdzić można, iż sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego służy nie tylko ocenie naszego dorobku zawodowego, lecz także samokontroli i samoocenie. W artykule tym napisanym w oparciu o dostępną, bardzo skromną literaturę i własne przemyślenia - zawarto propozycje wskazówek praktycznych i wzorów oraz schemat do wypełnienia przez Koleżanki i Kolegów treścią własnych działań w okresie stażu.
Bibliografia
1. I. Król, J. Pielachowski: Nauczyciel i jego warsztat pracy. Poznań 1997 s. 71-72
2. Tamże, s. 162
3. Słownik współczesnego języka polskiego. T. 2, Warszawa 1998 s. 342
4. T. Pszczołowski: Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wrocław 1978 s. 228
5. S. Borowkin: Słownik terminów piśmienniczych. Kielce 1996 s. 93; R. Jay: Sztuka pisania sprawozdań. Raport Wirting. Tłum. M. Gizmajer. Warszawa 1994 s. 8-9, 11-17, 20, 24; J. Pielachowski: Rozwój i awans zawodowy nauczyciela. Poznań 2000 s. 14-15, 40-42
6. I. Dzierzgowska: Wspinaczka po stopniach awansu. II. Nauczyciel kontraktowy. Warszawa 2001 s. 32-33
7. J. Pielachowski: op. cit. s. 40