Nie tylko pedagogiczne uwagi o programie próby na stopień instruktorski |
Nie tylko pedagogiczne uwagi o programie próby na stopień instruktorski
Stawanie się instruktorem Nikt nie urodził się instruktorem, każdy staje się nim w toku zbieranych przez życie doświadczeń. Tej prawdy nie trzeba udowadniać większość z nas z nią się zgadza. Istnieje jednak druga prawda, o której wielu zapomina. Instruktorami stajemy się i powinniśmy się stawać cały czas. O ile fakt stawania się jest naturalnym procesem społecznym i trudno o nim dyskutować, o tyle niepokój budzi brak świadomego stosunku instruktorów do tego zjawiska. Przychodzi taki moment, gdy część harcerzy dochodzi do wniosku - „Chcę być instruktorem" Czasami różnym osobom wydaje się, że wystarczy ukończyć kurs. Niestety, bez wcześniejszej formacji i harcerskiego doświadczenia nie wystarczy on do pełnego przygotowania instruktora. Niezależnie jednak od sposobu i przebiegu harcerskiego doświadczenia, końcem formacji instruktora jest próba instruktorska, która spełnia dwie funkcje. Po pierwsze sprawdza czy kandydat na instruktora spełnia wymogi, by się nim stać. Po drugie jest drogą rozwoju i uzyskania pełnych uprawnień instruktora ZHP. Na drodze swojego instruktorskiego rozwoju instruktor spotyka się z osobą opiekuna próby oraz z zespołem nazywanym Komisja Stopni Instruktorskich w skrócie KSI.. Temu ważnemu momentowi próby instruktorskiej oraz jej programowi warto poświęcić kilka uwag. Teoria i praktyka Moment próby instruktorskiej jest między innymi dlatego tak szczególny, że w nim skupia się relacja miedzy teorią a praktyką i miejscem ich obu w doświadczeniu i postępowaniu instruktora. Niekiedy słyszy się tezy typu „teoria teorią a praktyka i tak sobie". Cóż nie sposób ich ignorować z drugiej jednak strony nie łatwo na nie odpowiadać. Jest to jednak ważny element ściśle związany z kształtowaniem postawy instruktora i nie sposób go pominąć. Osoby, które lekceważą przepisy czy teorię popełniają niewątpliwie błąd. Tak jak popełnia błąd żeglarz, który wyrzuca mapę wód, po których pływa. Ci jednak, którzy próbują wszystkie problemy rozwiązywać tylko na bazie teorii i przepisów zachowują się jak osoba, która znając na pamięć mapę pływa z zawiązanymi oczyma. Znajomość teorii, zasad przepisów czy metodyki powinna i może pomagać nam w pełnieniu służby. Może być dla każdego wskazówką jak rozwiązać dany problem czy jak postępować w danej sytuacji. Większość opracowań czy tak zwanych metodyk to nic innego jak suma doświadczeń często wielu pokoleń instruktorów. Lekceważenie ich jest zwyczajną głupotą. Gdyby jednak było tak, że wystarczyły by standardy, przepisy, opisy, wymagania i regulaminy nie było, by potrzeby powoływania komisji stopni, opiekuna próby, a nawet samej próby. Po cóż bowiem komisja, opiekun itp., wystarczy sprawdzić czy wypełniono co napisane, a do tego wystarczy jedna osoba nawet nie musi to być instruktor byle umiała odhaczyć punkty na właściwym druku. Czasami jest tak, że trzeba na boku zostawić przepisy regulaminy i teorie a posłużyć się właśnie mądrością, znajomością środowiska. Są sprawy w których od kwitów ważniejsze jest zaufanie, przyjaźń, braterstwo wszystko to co stanowi o istocie harcerstwa. Dlatego właśnie potrzebna jest hufcowi komisja stopni, a nie komisarz do spraw stopni, dlatego wybieramy opiekuna, a nie naznaczamy inspektora do spraw przebiegu, i dlatego odbywamy próbę, a nie wypełniamy ankiety aplikacyjnej. Dobry program próby Ponieważ przebiegowi próby i zadaniom opiekuna poświęciłem osobny artykuł tu nadmienię tylko, że to właśnie opiekun współpracuje z podopiecznym przy układaniu programu próby oraz, że według aktualnych regulaminów opiekunem próby przewodnikowskiej może być tylko instruktor posiadający stopień harcmistrza lub podharcmistrza. Przejdźmy do układania programu próby. Dobrze jest je zacząć od określenia swoich celów zarówno tych harcerskich jak i tych życiowych. Po tym możemy (a nawet powinniśmy) określić priorytety, które chcemy i powinniśmy zrealizować teraz w ciągu najbliższego roku. Albowiem próba powinna trwać około roku (to nie jest warunek). Program próby, aby był dobry powinien spełniać kilka warunków - powinien być:
Wymagania na stopnie instruktorskie Gdy mówi się o próbie wypada porównać wymagani stopni instruktorskich w szczególności tych zdobywanych w hufcu przewodnika i podharcmistrza. Najlepiej widać to, gdy zestawimy je w tabeli. Analizując je dostrzegamy różnice tych wymagań. Istotna tu jest różnica nie tylko dotycząca samej treści wymagań, ale ich charakteru. Istotny jest fakt, że są to wymagania pisane dla ludzi często na całkowicie innym etapie życia i to nie tylko harcerskiego, ale przede wszystkim społecznego.
Przewodnik Podharcmistrz
idea Poznaje siebie i motywy swojego postępowania. Jest wzorem dla harcerzy. Ma uzdolnienia przywódcze. We współdziałaniu z dziećmi i młodzieżą znajduje radość, umie być starszym kolegą i przewodnikiem. Świadomie stosuje metodę harcerską do realizacji celów wychowawczych. Ma poczucie odpowiedzialności za pracę i powierzony zespół. Bierze aktywny udział w pracach zespołów instruktorskich w swoim hufcu. Określa kierunki swojego rozwoju. Swoją postawą propaguje harcerski system wartości. Rozumie ludzi i otaczającą go rzeczywistość - reaguje na ich potrzeby. Potrafi zauważyć sytuacje problemowe i je rozwiązywać. Umie spojrzeć na nie szerzej, niż tylko z perspektywy własnego środowiska. Buduje swój autorytet. Doskonali swą wiedzę i umiejętności wychowawcze. Pracuje w zespole instruktorskim - ma własny pogląd na sprawy nurtujące jego środowisko harcerskie.
Warunki otwarcia Złożenie Przyrzeczenia Harcerskiego. Przedstawienie KSI programu swojej próby, zapewniającego realizację wymagań. Ukończone 16 lat.
Pozytywnie oceniona praca na funkcji instruktorskiej, przez co najmniej 12 miesięcy od przyznania stopnia przewodnika. Zaliczona służba instruktorska. Przedstawienie KSI programu swojej próby, zapewniającego realizację wymagań. Ukończenie 18 lat.
Warunki zamknięcia Posiadanie wiedzy i umiejętności na poziomie piątego stopnia harcerskiego. Zrealizowanie wymagań próby. Zrealizowanie wymagań próby. Pełnienie funkcji instruktorskiej.
Odznaka Oznaką stopnia przewodnika jest granatowa podkładka pod krzyżem harcerskim i granatowa lilijka na lewym rękawie munduru. Oznaką stopnia podharcmistrza jest zielona podkładka pod krzyżem harcerskim i zielona lilijka na lewym rękawie munduru.
Wymagania Kształtuje własną osobowość zgodnie z Prawem Harcerskim. Pogłębia swoją wiedzę i rozwija swoje zainteresowania. Podejmuje stałą służbę w swoim harcerskim środowisku i odpowiada za powierzony sobie zespół. Zachowuje właściwe proporcje w wypełnianiu obowiązków wynikających z przynależności do różnych grup społecznych (rodzina, szkoła, drużyna, środowisko zawodowe). Wykazał się znajomością podstawowych dokumentów Związku, w tym Statutu. Bierze udział w życiu hufca. Współorganizował przedsięwzięcie dla kilku drużyn. Wykazał się umiejętnością pracy wychowawczej z dziećmi lub młodzieżą w wybranej grupie wiekowej, w tym: znajomością specyfiki rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży, stosowania harcerskiego systemu wychowawczego w pracy z drużyną (gromadą), umiejętnością organizowania pracy z grupą (w systemie małych grup), umiejętnością tworzenia planu pracy i jego realizacji, umiejętnością prowadzenia dokumentacji niezbędnej do działania drużyny (gromady). Przestrzega przepisów dotyczących zasad bezpieczeństwa w pracy z dziećmi i młodzieżą. Uwzględnia elementy wychowania ekonomicznego w swojej działalności harcerskiej. Pełnił funkcję podczas HAL lub HAZ. Wykazał się znajomością harcerskiej literatury i prasy. Współpracuje ze środowiskiem działania - rodzicami, szkołą itp. Ukończył kurs drużynowych lub przewodnikowski. Wykazał się umiejętnością stawiania celów w życiu, podejmowania działań (do ich realizacji), oceny i wyciągania wniosków. Podnosi swoje umiejętności i kwalifikacje. Orientuje się w aktualnej sytuacji kraju. Bierze czynny udział w życiu otaczającego go środowiska społecznego. Wykazał się umiejętnością pracy w zespole, komunikowania się oraz motywowania innych. Pogłębił znajomość harcerskiego systemu wychowawczego oraz zasad metodyki grup wiekowych. Stosuje metodę harcerską w pracy z instruktorami. Doskonali swoje umiejętności harcerskie i instruktorskie na kursach, warsztatach i konferencjach. Bierze udział w kształceniu kadry. Przygotował się do roli opiekuna próby na stopień przewodnika. Opracował i upowszechnił przynajmniej w swoim środowisku materiały programowe lub metodyczne. Uczestniczy w pracach zespołu instruktorskiego. Zrealizował zadanie instruktorskie na poziomie hufca. Pozyskał sojuszników do działalności harcerskiej. Pełnił funkcję instruktorską w czasie roku harcerskiego i HAZ lub HAL. Orientuje się w aktualnej sytuacji harcerstwa. Korzysta z harcerskiej literatury i prasy. Wykazał się znajomością zasad prowadzenia obozu harcerskiego zgodnie z przepisami finansowymi i organizacyjnymi. Wykazał się umiejętnością pozyskiwania środków na zaplanowane działania harcerskie.
Różne są zakresy uprawnień wiążących się z oboma stopniami. Co niesie za sobą odmienne zakresy wymagań odnoszących się do wiedzy i umiejętności instruktorskich. Może on kierować zespołami drużyn (szczep, związek drużyn), pracować z kadrą instruktorską (namiestnictwo, zespół kształcenia) wreszcie prowadzić samodzielnie obozy harcerskie. Przewodnik to stopień dla harcerza będącego dopiero na starcie swojej drogi, często zdobywany przez ludzi bardzo młodych (16 lat), posiadających niekiedy bardzo mały zakres doświadczeń harcerskich - stad zapis „Posiadanie wiedzy i umiejętności na poziomie piątego stopnia harcerskiego." i „Kształtuje własną osobowość zgodnie z Prawem Harcerskim." Lub „Podejmuje stałą służbę w swoim harcerskim środowisku i odpowiada za powierzony sobie zespół." Wszystkie te zapisy świadczą o tym, że może być to osoba o bardzo małym zakresie doświadczeń. Dotyczy to również doświadczeń i umiejętności inter i intrapersonalnych, które mogą być na bardzo niskim poziomie. Często jest tak, że kandydaci na przewodnika w praktyce nie potrafią kierować własnym rozwojem, a nawet maja kłopot z poznawaniem samych siebie. Wiąże się to z okresem wchodzenia w dorosłość, fazą rozwoju niezwykle burzliwą i trudna w życiu człowieka. W tych wszystkich wypadkach próba instruktorska powinna pomóc im w realizacji. Rola opiekuna w takiej sytuacji jest nie do przecenienia. Przewodnik to osoba kierująca jednostką podstawową ZHP. Pracuje on zwykle pod kierunkiem i nadzorem innego instruktora. Natomiast podharcmistrz jest instruktorem w znacznym stopniu działającym samodzielnie. Zadania próby na stopień przewodnika powinny umożliwić mu wykazanie się tymi podstawowymi umiejętnościami, które powinien przewodnik posiadać. Często się mówi o „ambitnych próbach" od takich lepsze są „próby adekwatne", które jasno i dobrze wykazują posiadany zakres wiedzy i umiejętności kandydata oraz dają pogląd o prezentowanej przez niego postawie. Przewodnik nie musi i nie powinien w trakcie próby dokonywać „cudów". Owszem jeden ciekawy wyczyn, atrakcyjna prezentacja udział w bardzo ważnym przedsięwzięciu pozwalający na zaprezentowanie się środowisku instruktorskiemu hufca, ale nie cała próba wyczynów i akcji. Jego zadaniem będą nie akcje, ale systematyczna i konkretna praca instruktorska związana z pełnieniem konkretnej funkcji i do tego przede wszystkim próba ma go przygotować. Podharcmistrz to zazwyczaj osoba znacznie dojrzalsza. Zwykle stopień ten zdobywają osoby, które w znacznym stopniu zaplanowały już swoje życie - również to harcerskie. Często są to osoby pracujące lub przynajmniej „zarobkujące" i częściowo utrzymujące się. Niekiedy bywa tak, że do zdobywania tego stopnia przystępują osoby całkowicie dojrzałe. Rola stopnia jest więc tu inna. Chociaż podobnie jak u przewodnika stopień ten powinien stymulować i wspierać rozwój, to jednak inna powinna być forma oddziaływania. Dlatego o podharcmistrzu mówi się, że „Wykazał się umiejętnością stawiania celów w życiu, podejmowania działań (do ich realizacji), oceny i wyciągania wniosków." czy też „Bierze czynny udział w życiu otaczającego go środowiska społecznego." co oznacza, że jest to osoba rozwijająca się „w działaniu". Idea stopnia określa również wyraźnie, że podharcmistrz „Określa kierunki swojego rozwoju. (...) Rozumie ludzi i otaczającą go rzeczywistość - reaguje na ich potrzeby." stawiając stopień podharcmistrza jako stopień człowieka dojrzałego i samodzielnego społecznie. Wszystkie te różnice powodują, że próby na stopnie instruktorskie powinny być traktowane odmiennie w odniesieniu do form, treści i sposobu prowadzenia. Program próby a środowisko Kiedy mówimy o zdobywaniu stopnia nie możemy go nie odnieść również do środowiska działania, a w szczególności do wspólnoty instruktorskiej jaką tworzą instruktorzy hufca. Próba instruktorska nie może więc być realizowana w oderwaniu od wspólnoty instruktorskiej, a również od innych grup harcerskich w hufcu. Instruktorzy nie biorą się z łapanki, wykształcenie dobrego instruktora to lata pracy wychowawczej wielu ludzi miedzy innymi drużynowego. Próba i jej program nie może być więc tworem, który funkcjonuje w oderwaniu od środowiska, w którym rozwijali się i będą pracować przyszli instruktorzy musi ona. uwzględniać jego potrzeby, oczekiwania, a również tradycje i zwyczaje.
Przewodniczący KSI Hufca Warszawa-Centrum hm. Jakub Jerzy Czarkowski |