Piotr Gradek
Wydział Elektryczny
Informatyka
Grupa 4
Ochrona własności intelektualnej
mgr Agnieszka Woźniak
Podmiot prawa autorskiego (twórca, autor)
Wstęp
Podmiotem praw autorskich jest osoba, która stworzyła utwór, czyli autor. Wyjątkiem od tej ogólnej zasady może być sytuacja, kiedy na przykład autor został zatrudniony, aby stworzyć utwór. Wówczas pracodawca autora, a nie sam autor staje się podmiotem praw autorskich do utworu. Autorstwo pracy naukowej przysługuje za wkład intelektualny, czyli:
a) koncepcję badań;
b) protokół badań;
c) interpretację danych;
d) raport końcowy.
Podmiotem prawa autorskiego może być każda osoba, niezależnie od tego, czy posiada zdolność do czynności prawnych, czyli także nieletnia, czy ubezwłasnowolniona. Wprawdzie zdolność taką ma ktoś, kto skończył trzynaście lat, ale nie oznacza to, że utwory stworzone przez młodsze dziecko nie są objęte ochroną. Oznacza to tylko, że rozporządzać nimi będą , w imieniu osoby nieletniej, rodzice jako przedstawiciele ustawowi.
Autorstwo nie przysługuje za: zbieranie danych, uzyskanie środków do badania, obliczenia statystyczne lub kierowanie jednostką badawczą. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Dopóki jednak twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Prawa twórcy
Twórcy przysługują dwa rodzaje praw: zbywalne i dziedziczne prawa majątkowe, które po pewnym czasie wygasają, oraz prawa osobiste, które w polskim systemie prawnym są niezbywalne i niedziedziczne oraz trwają wiecznie; dlatego też muszą być respektowane zawsze.
W zakresie praw majątkowych twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim, oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Jeżeli inny podmiot chciałby więc w jakikolwiek sposób eksploatować dzieło, np. wytworzyć jego egzemplarze (np. płyty), użyczać, wynajmować je albo publicznie wykonać chroniony utwór, nadać go drogą emisji radiowej lub telewizyjnej czy wprowadzić do sieci komputerowej, musi - co do zasady - uzyskać zezwolenie twórcy, z którym często związany jest obowiązek zapłaty wynagrodzenia. Z wynagrodzenia autor może oczywiście zrezygnować, lecz musi to być w umowie wyraźnie zaznaczone. Zezwolenie może przybrać postać przeniesienia praw lub licencji (umowy zawierającej zgodę na korzystanie z utworu w określony w licencji sposób).
Najważniejsze prawa osobiste twórcy to prawo do autorstwa, do decydowania o sposobie oznaczenia autorstwa utworu (nazwiskiem czy pseudonimem albo też udostępniania go anonimowo), do nienaruszalności utworu (co oznacza, że nie może on być zasadniczo bez zgody twórcy zmieniany) oraz prawo decydowania o pierwszym publicznym udostępnieniu dzieła.
Współtwórcy
O współautorstwie mówimy wtedy, gdy utwór powstaje w wyniku pracy więcej niż jednej osoby. Nie bez znaczenia w celu określeniu praw współtwórczych jest sprecyzowanie wkładu poszczególnych osób biorących udział w tworzeniu utworu- czy to technicznych, pomocniczych. Aby zakwalifikować prawnie współtwórczość musi zachodzić zaangażowanie twórcze każdej ze stron przy jednoczesnym ich porozumieniu stworzenia wspólnego dzieła.
Każdy współtwórca ma prawo wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu, jeżeli chce skorzystać z praw przysługujących całemu utworowi, musi posiadać zgodę pozostałych autorów utworu. Każdy kto, tworzy dzieło z tytułu posiadanych praw osobistych, ma prawo do:
autoryzacji utworu;
nienaruszalności treści i formy utworu;
fachowego wykorzystania utworu;
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, ewentualnie anonimowo;
kontroli nad wykorzystaniem swojego dzieła przez innych;
decydowania o pierwszym publicznym udostępnieniu.
Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka uwzględniając interesy wszystkich współtwórców.
Każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów. W przypadku braku określenia wielkości udziałów przez twórców, domniemywa się, że wielkości ich udziałów są równe.
Do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. Natomiast w przypadku gdy twórcy połączyli swoje odrębne utwory w celu wspólnego rozpowszechniania, każdy z nich może żądać od pozostałych twórców udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie tak powstałej całości, chyba że istnieje słuszna podstawa odmowy, a umowa nie stanowi inaczej.
Prawa do utworów encyklopedycznych
Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Przepisem, który w inny sposób kreuje prawo do utworu jest art. 11. Zgodnie z tym artykułem autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie ich twórcom. Utworem zbiorowym jest utwór, który składa się z różnych materiałów bądź utworów (w encyklopedii odrębnych haseł) zebranych w jedną całość w odpowiednim układzie i doborze. W myśl postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie (Wyrok SA z dnia 26 stycznia 1995 r. I ACr 1037/94, nie publikowany) takiemu charakterowi dzieła nie sprzeciwia się opatrywanie poszczególnych haseł nazwiskami ich autorów, gdyż nadal są to odrębne utwory połączone w dziele zbiorowym, dzięki określonej (przez wydawcę) koncepcji (idei przewodniej). Inne, poza encyklopedią, przykłady utworów zbiorowych to słowniki encyklopedyczne, księgi pamiątkowe, kalendarze lub przewodniki encyklopedyczne. Do kategorii dzieł zbiorowych zalicza się także jedno z najnowszych dzieł, jakim są utwory multimedialne. Prawa producenta lub wydawcy w omawianym przypadku powstają do całego dzieła z mocy przepisu ustawy. Za przyznaniem ochrony właśnie tym osobom przemawia fakt, iż to oni ponoszą ryzyko związane z produkcją lub wydaniem utworu. Encyklopedie lub publikacje periodyczne powstają nakładem dużych środków finansowych i organizacyjnych. Nierzadko wydawcy przyczyniają się także w sposób twórczy do powstania utworów zbiorowych opracowując koncepcję merytoryczną dzieła. Przyznanie producentowi lub wydawcy prawa do dzieła zbiorowego nie pozbawia twórców praw autorskich do stworzonych przez nich części lub haseł. Domniemywa się, że producentowi lub wydawcy przysługuje prawo do tytułu.
Prawo autorskie w relacjach pracownik-pracodawca
Kwestie tych regulacji reguluje art. 12 ustawy o prawie autorskim, który określa, iż jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Tym niemniej powyższy przepis ma charakter względnie obowiązujący, a zatem znajduje on zastosowanie tylko wówczas, jeżeli strony (pracownik i pracodawca) nie ukształtują w umowie w inny sposób autorsko-prawnych aspektów dotyczących korzystania z "utworów pracowniczych". Wobec czego jeśli wykonywanie obowiązków ze stosunków pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy, do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę własności tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia - tezę tą znajdujemy w wyroku Sądu ( I PKN 196/98). Tak samo brak umowy stron stosunku pracy przewidującej nabycie przez pracownika praw autorskich do programu komputerowego stworzonego przez niego w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych sprawia, iż właścicielem tych praw staje się ów pracodawca.
Z kolei, jeśli pracodawca, w okresie 2 lat od daty przyjęcia utworu, nie podejmie działań mających na celu rozpowszechnianie w/w utworu, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy chyba, że umowa stanowi inaczej.
Oczywiście strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu.
Poza tym, jeżeli umowa o pracę nie określa inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.
Ogólna zasada stanowi, iż jeżeli zaś pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie 6 miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Oczywiście również w tym wypadku strony mogą określić inny termin.
Publikacja utworów przez instytucje naukowe
Jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.
Instytucja naukowa może, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału naukowego zawartego w utworze, o którym mowa w ust. 1, oraz udostępniać ten materiał osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie.
Domniemywa się, że producentem lub wydawcą jest osoba, której nazwisko lub nazwę uwidoczniono w tym charakterze na przedmiotach, na których utwór utrwalono, albo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.