Układ wewnątrzwydzielniczy- systema endocrinum

- w organiźmie człowieka są dwa typy gruczołów

- pierwsza grupa: gruczoły wyposażone w przewody wyprowadzające- są to gruczoły o wydzielaniu zewnętrznym

- druga grupa: gruczoły nie mające przewodów wyprowadzających, a wytworzone przez nie substancje- hormony, kierowane są bezpośrednio do układu naczyniowego- są to gruczoły o wydzielaniu wewnętrznym, dokrewnym

- hormony odpowiadają za przemianę materii oraz regulowanie i zestrajanie w jedność czynnościową pracy narządów wewnętrznych

- są niezbędne do życia organizmu

- ich nadmiar bądź niedobór powoduje zaburzenia czynności całego organizmu

- gruczoły o wydzielaniu wewnętrznym dzielą sią na dwie grupy: czyste gruczoły dokrewne i gruczoły dokrewne mieszane

- do gruczołów o wyłącznym charakterze wewnątrzwydzielniczym należą: grasica, gryczoł tarczowy, gruczoły przytarczowe, ciałka przyzwojowe, gruczoły nadnerczowe, przysadka mózgowa i szyszynka

- do gruczołów mieszanych zalicza się: trzustkę, jajniki i jądra

Przysadka mózgowa- hypophysis

- ma zasadnicze znaczenie dla czynności pozostałych gruczołów wydzielania wewnętrznego

- leży w rejonie podstawy mózgu i łączy się z międzymózgowiem przez lejek

- układa sie w dole siodła tureckiego, w tzw. dole przysadki

- w przysadce wyróżnia się dwie części: część gruczołową i część nerwową

- część gruczołowa jest większa i tworzy płat przedni (lobus anterior)- który składa sie z części głównej, części pośredniej i części guzowej

- część główna (pars principalis)- leży w płacie obwodowo, a komórki układają się w pasma

- wśród komórke wyróżnia się: komórki kwasochłonne, zasadochłonne i barwnikoodporne

- część pośrednia (pars intermedia)- u człowieka jest częścią zanikającą i ma więcej tkanki łącznej

- część guzowa (pars tuberalis)- jest silnie unaczyniona, a komórki są słabo zasadochłonne

- płat tylny (lobus posterior)- tworzy część nerwową przysadki i zbudowany jest głównie z tkanki glejowej
- nie wykonuje czynności wydzielniczych

- posiada głównie hormony jądra przykomorowego i nadwzrokowego

- czynności przysadki jest dość złożona

- płat przedni przysadki wydziela takie hormony jak:

- hormon gonadotropowy A- pobudza w organiźmie żeńskim dojrzeanie pęcherzyków jajnikowych, u mężczyzn- spermatogenezę

- hormon gonadotropowy B- pobudza wydzielanie dokrewne jądra i jajnika

- hormon wzrostu- somatotropina (STH)- pobudza wzrastanie w obrębie chrząstek nasadowych; nadmiar hormonu może spowodować gigantyzm u ludzi młodych, a u starszych silny wzrost końcowych odcinków kończyn i twarzy, tzw. akromegalię, natomiast niedobór powoduje wzrost karłowaty

- hormon tyreotropowy (TSH)- pobudza dokrewne wydzielanie tarczycy

- hormon adrenokortykotropowy (ACTH)- pobudza czynność kory nadnerczy

- prolaktyna (PRL)- hormon ten związany jest z rozwojem ciałka żółtego podczas ciąży i sprzyja rozwojowi gruczołów mlekowych

- w płacie tylnum w wyniku neurosekrecji są trzy hormony:

- oksytocyna- działa na mięsień macicy, wywołując jej skurcz

- wazopresyna- wywołuje skurcz mięśni małych tętnic i podnosi ciśnienie tętnicze krwi

- adiuretyna- hamuje wydzialnie moczu w nerkach, obniżając wydalanie wody z organizmu

Szyszynka- corpus pineale

- jest połączona z międzymózgowiem przez przypocowanie do spoidła uzdeczki i spoidła tylnego mózgu

- przestrzeń między tymi blaszkami tworzy zachyłek szyszynkowy (recessus pinealis) komory trzeciej międzymózgowia

- w budowie wewnętrznej wyróżnia się wiele grup komórkowych przedzielonych pasmami łącznotkankowymi na zraziki

- szyszynka zawiera wiele komórke glejowych i nerwowych

- zawiera też tzw. piasek mózgu (acervulus cerebri)

- młodym wieku hormon szyszynki hamuje prawdopodobnie wydzielanie hormonów gonadotropowych przysadki i opóźnia dojrzewanie płciowe

- szyszynka określana jest jako gruczoł niewinności

Tarczyca- Gruczoł tarczowy- glandula thyroidea

- leży w przednio- dolnej okolicy szyi

- przykryty jest od przodu mięśniami podgnykowymi i powięzią szyi, a od boku ograniczony tętnicami szyjnymi wspólnymi

- gruczoł ten ma kształt podkowiasty, otwarty do góry

- składa sie z dwóch płatów: prawego i lewego (lobus dexter et sinsiter), połączonych więziną (isthmus), która przylega do górnej części tchawicy

- od więziny do góry odchodzi tzw. płat piramidowy (lobus piramidalis)

- płaty tarczycy dochodzą do górnego brzegu chrząstki tarczowatej

- tarczyca objęta jest torebką włóknistą, która do wnętrza gruczoły wysyła łącznotkankowe przegrody, tworzące zrąb gruczołu (stroma glandulae thyroidea)

- wewnątrz tej struktury są pęcherzyki (folliculi)

- pęcherzyki te łączą się i tworzą zraziki gruczołu (lobuli glandulae thyroidea)

- pęcherzyki wypełnia koloid zawierający tyroksynę

- torebkę włóknistą od zewnątrz pokrywa powięź tarczowa (fascia thyroidea)

- czynność tarczycy zależy od hormonu tyrotropowego przysadki mózgowej i jodu- z którego syntezowana jest tyroksyna

- tyroksyna reguluje przemianę materii, odpowiada więc za rozwój i wzrastanie

- niedobór tego hormonu w młodym wieku powoduje zahamowanie wzrastania, zahamowanie rozwoju narządów płciowych i rozwoju psychicznego

- nadmiar hormonu przyspiesza przemianę materii, powodując nadmierne wychudzenie, wzmożoną pobudliwość układu nerwowego oraz wytrzeszcz gałek ocznych

UNACZYNIENIE:

- tarczyca jest bogato unaczyniona i unerwiona

- zaopatrywana jest przez cztery, pięć tętnic pochodzących z tętnicy szynje zewnętrznej i tętnicy podobojczykowej

UNERWIENIE:

- nerwy współczulne pochodzące ze zwojów szyjnych, a przywspółczulne z nerwu błędnego

Gruczoły przytarczowe- glandulae parathyroideae

- cztery gruczoły przytarczowe leżą na tylnej powierzchni płatów tarczycy, na powięzi tarczowej

- gruczoły te mają różną wielkość- przypominają ziarno pieprzu

- mają żółtawe zabarwienie

- struktura gruczołów składa się z pasm i beleczek tkanki nabłonkowej, które są utworzone przez komórki główne i komórki kwasochłonne

- czynność tych gruczołów związana jest z gospodarką wapniową i fosforową organizmu

- gruczoły te wydzielają hormon zwany parathormonem- który reguluje przemiany wapniowe i fosforowe

- usunięcie gruczołu powoduje zaburzenia między poziomem jonów wapnia (obniżenie) i fosforu (podwyższenie), wywołując tężyczkę (tetania)

- nadmiar tego hormonu wywołuje zjawisko odwrotne czyli podniesienie stężenia jonów wapnia, a obniżenie fosforu we krwi

Grasica- thymus

- leży na granicy szyi i klatki piersiowej, tuż za mostkiem

- liczne zraziki grasicy łączą sie i tworzą dwa płaty: prawy i lewy (lobi thymi dexter et sinister)

- płaty te są spojone cienką warstwą tkanki łącznej

- zraziki są połączone tkanką łączną, a wewnątrz narządu łączą sie wspólnym pasmem rdzeniowym

- w budowie wewnętrznej wyróżnia sie korę i jaśniej zabarwiony rdzeń

- zrąb gruczołu tworzą gwiazdkowate komórki, które łączą sie wypustkami

- między tymi komórkami są limfocyty

- w rdzeniu grasicy są ciałka Hassala

- grasica osiąga największy rozwój około 12 roku życia, a potem zanika powoli

- grasica jest narządem wytwarzającym limfocyty i bierze udział w wytworzeniu ciał odpornościowych przeciw zakażeniom i zatruciom

Nadnercza- Gruczoł nadnerczowy- glandula suprarenalis

- leży na górnym biegunie nerki, w tylno- górnej okolicy brzucha

- oddzielony od nerki jest cienką warstwą tkanki tłuszczowej i otoczony jest torebką tłuszczową nerki

- nadnercze prawe ma kształt trójkąta, a lewe- przypomina półksiężyc

- w nadnerczach wyróżnia się powierzchnię przednią i powierzchnię tylną (facies anterior et posterior) oraz wklęsłą powierzchnię nerkową (facies renalis)

- nadnercza pokrywa łącznotkankowa torebka, ktora zbudowana jest z włókien kolagenowych i sprężystych

- w budowie wewnętrznej wyróżnia się korę oraz rdzeń

- kora (cortex)- składa się z trzech warstw: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej

- warstwa kłębkowata (zona glomerulosa)- leży pod torebką, komórki mają układkłębkowaty- jest to najcieńsza warstwa kory

- warstwa pasmowata (zona fasciculata)- jest najgrubsza, a beleczki nabłonka mają układ promienisty

- warstwa siatkowata (zona reticularis)- przylega do rdzenia,a pasma komórek tworzą sieć

- kora pochodzi z mezodermy, a komórki kory gromadzą lipidy

- rdzeń (medulla)- ma pochodzenie ektodermalne, a komórki mają zdolność barwienia się solami chromu- są to tzw. komórki chromochłonne

- rdzeń zawiera adrenalinę i noradrenalinę

- czynność nadnerczy jest zróżnicowana

- hormony kory, tzw. steroidy- odgrywają rolę w przemianie materii i są niezbędne do zachowania życia

- do najważniejszych hormonów należą: kortykosteron, kortyzon i aldosteron- które regulują przemianę mineralną, białkową i węglowodanową i biorą udział w kształtowaniu odporności organizmu

- funkcja wydzielnicza kory jest regulowana przez hormon przysadki mózgowej- hormon adrenokortykotropowy

- hormon rdzenia- adrenalina- wzmaga czynność części współczulnej układu autonomicznego, podnosi ciśnienie tętnicze krwi i zawartość cukru we krwi, wzmaga czynność serca,a hamuje czynność cewy żołądkowo- jelitowej

UNACZYNIENIE:

- gałęzie tętnicy nerkowej i tętnicy nadnerczowej środkowej i górnej

UNERWIENIE:

- nerw błędny i nerwy zwoju trzewnego

Trzustka- pancreas-Narząd wyspowy trzustki

- należy do gruczołów o podwójnym: zewnętrznym i wewnętrznym

- w trzustce wytwarzane są fermenty trawienne

- enzymy te przewodem trzustkowym są odprowadzane do dwunastnicy

- funkcja wewnątrzwydzielnicza trzustki polega na wydzielaniu hormonów regulujących stężenie cukru we krwi- insulina powoduje obniżenie cukru we krwi i gromadzenie go w wątrobie (glikogen), a glukagon uwalnia cukier z wątroby, przez co stężenie cukru we krwi wzrasta

- trzustka leży w górnej części jamy brzusznej, zaotrzewnowo, poprzecznie między dwunastnicą, a śledzioną, do tyłu od żołądka

- trzustka ma budowę zrazikową

- składa się z trzech części: głowy (caput), trzonu (corpus) i ogona (cauda)

- głowa trzustki (caput pancreatis)- najszersza część narządu, która przylega do wklęsłej części dwunastnicy

- trzon trzustki (corpus pancreatis)- leży na wysokości pierwszego i drugiego kręgu lędźwiowego

- wyróżnia sie trzy powierzchnie: tylną, przednią i dolną (facies posterior, anterior et inferior), które są oddzielone brzegami: górnym, dolnym oraz przednim (margo superior, inferior et anterior)

- trzon trzustki przechodzi w ogon trzustki (cauda pancreatis)

- trzustka jest zaopatrzona w dwa przewody: przwód trzustkowy i przewód trzustkowy dodatkowy

- przewód trzustkowy (ductus pancreaticus)- uchodzi rzemz przewodem zółciowym wspólnym na brodawce większej dwunastnicy

- przewód trzustkowy dodatkowy (ductus pancreaticus accessorius)- leży w rejonie głowy trzustki, a wytwarzaną przez nią wydzielinę odprowadza częściowo do przewodu głownego

- gruczoł dokrewny trzustki składa się z licznych skupisk komórek tworzących wysepki Langerhansa

- wysepki te zwane są też wyspami trzustki, utworzone są z tkanki nabłonkowej

- w wysepkach występują dwa typy komórek: komórki A (niezbyt liczne)- wytwarzają hormon glukagon; komórki B (bardzo liczne)- wydzielają hormon insulinę

UNACZYNIENIE:

- pochodzi od tętnicy pnia trzewnego i tętnicy krezkowej górnej

UNERWIENIE:

- włókna współczulne pochodzą ze splotu trzewnego

- włókna przywspółczulne pochodzą od nerwu błędnego

Jądro- testis

- leży w mosznie, ma owalny kształt

- oba jądra oddziela łacznotkankowa przegroda moszny

- wyróżnia się dwie powierzchnie: boczną i przyśrodkową (facies lateralis et medialis), brzeg tylny i przedni (margo posterior et anterior) oraz koniec górny i dolny (extremitas superior et inferior)

- do górnego końca jądra i brzegu tylnego przylega najądrze (epididymis)

- w budowie wewnętrznej wyróżnia się dwie części: łącznotkankową błonę białawą (tunica albuginea), która pokrywa jądro i zrasta się od zewnątrz z blaszką trzewną błony pochwowej jądra oraz miąższ jądra (parenchyma testis)

- błona biaława wpukla sie do wewnątrz, tworząc śródjądrze (mediastinum testis)

- od śródjądrza biegną przegródki jądra (septula testis), które dzielą miąższ jądra na liczne płaciki (lobuli testis)

- w zraziku (płaciku) są cewki nasienne kręte wytwarzające plemniki

- cewki te przechodzą w cewki nasienne proste

- cewki proste w śródjądrzu tworzą siatkę jądra

- w cewkach nasiennych krętych są komórki płciowe (plemniki) i komórki podporowe Sertolego

- komórki podpórkowe odżywiają komórki płciowe

- w procesie spermatogenezy są kolejne fazy rozwoju komórek płciowych od spermatogonii, które dzielą się i osiągają postać spermatocytów I rzędu

- ze spermatocytów I rzędu powstają dwa spermatocyty II rzędu

- kolejna postać to spermatydy, z których powstają dojrzałe komórki płciowe męskie tj, plemniki (spermia)

- plemnik składa się z trzech części: główki, szyjki oraz witki

- komórki tkanki łącznej śródmiąższowej tworzą część gruczołową dokrewną jądra

- komórki te wytwarzają hormony płciowe męskie- angrogeny (testosteron)

- androgeny mają wpływ na kształtowanie drugorzędnych cech płciowych oraz prawidłową funkcję gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych

Jajnik- ovarium

- leży na bocznej ścianie miednicy mniejszej, wewnątrzotrzewnowo

- ma kształt owalny, kolor czerwonoszary

- w jajniku wyróżnia się powierzchnię przyśrodkową i boczną (facies maedialis et lateralis), koniec górny zwany jajowodem oraz koniec dolny tzw. maciczny

- stałe położenie jajnika zabezpieczają dwa więzadła: więzadło właściwe jajnika oraz więzadło wieszadłowe jajnika

- jajnika pokrywa nabłonek płciowy, pod którym leży błona biaława

- w budowie wewnętrznej wyróżnia się warstwę obwodową zwaną korą oraz rdzeń

- rdzeń zbudowany jest z kolagenowej tkanki łącznej

- rdzeń przerywa korę w pobliżu wnęki jajnika

- w obrębie kory są komórki jajowe

- najbardziej powierzchownie są pęcherzyki jajnikowe pierwotne, które przechodzą w głębiej położone pęcherzyki wtórne, a te w największe pęcherzyki dojrzewające tzw. pęcherzyki Graafa

- pęcherzyk Graafa wytwarza hormon odpowiedzialny za rozwój błony śluzowej macicy

- dojrzały pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową do otrzewnej

- strzępki jajowodu przejmują komórkę jajową i kierują ją do ujścia brzusznego jajowodu

- proces pękania pęcherzyka dojrzałego nazywa się jajeczkowaniem lub owulacją

- po uwolnieniu komórki jajowej rozwija się tzw. ciałko żółte- wytwarzające hormon

- jeżeli nie dochodzi do zapłodnienia to ciałko żółte zanika

- jeżeli dochodzi do zapłodnienia, ciałko żółte przekształca się w ciałko żółte ciążowe, które utrzymuje sie do połowy ciąży

- za rozwój ciałka żółtego odpowiada hormon przysadki mózgowej, tzw. hormon lutenizujący

UNACZYNIENIE:

- tętnica jajnikowa

UNERWIENIE:

- splot jajnikowy

2

---