I. GERONTOLOGIA JAKO NAUKA.
1. Przedmiot badań, miejsce wśród innych nauk, podstawowe pojęcia.
Gerontologia jest nauką o starości i o wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach. Jej nazwa utworzona została ze słów pochodzenia greckiego: geras - starość, geron - starzec lub mędrzec, logos - nauka. Zagadnienia te są obszerne i różnorodne, dlatego gerontologiem może być nie tylko lekarz, lecz i biolog badający zjawiska starzenia się w świecie roślin i zwierząt, a także socjolog zajmujący się społecznymi problemami starości ludzkiej oraz psycholog badający związane ze starzeniem zjawiska i zmiany psychiczne. Gerontologia jest nauką międzydyscyplinarną, tzn. wchodzi w zakres wielu nauk (dyscyplin), skupiając specjalistów kilku dziedzin. Jednym z jej działów jest gerontologia społeczna (socjo-gerontologia), która zajmuje się badaniem warunków życia oraz potrzeb ludzi starszych, dążąc do zaspokojenia tych potrzeb, a także analizując rolę i zadania starszego pokolenia - tak w rodzinie, jak i w społeczeństwie. W krajach Europy często używa się terminu gerontologia kliniczna. Nie jest on równoznaczny z geriatrią przede wszystkim, dlatego, że klinika zajmuje się tylko chorobami i nie obejmuje profilaktyki. Geriatria to dział medycyny wieku starszego. Nauka ta zajmuje się głównie chorobami ludzi starzejących się i starych oraz zapobieganiem chorobom i niedołęstwu wieku starczego. Z geriatria i profilaktyką ściśle łączy się postępowanie rewitalizacyjne. Rewitalizacja to odzyskiwanie i utrzymywanie szeregu podstawowych funkcji starego organizmu za pomocą psychoterapii, leków, diety i fizykoterapii. Prawidłową adaptacje do starości wspomaga geragogika (gerontopedagogika). Analizuje ona ostatnią fazę rozwojową życia ludzkiego, diagnozuje sytuację życiową ludzi starych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się. Prowadzi badania nad przedłużeniem i optymalizacją warunków aktywnego życia osób w wieku poprodukcyjnym. Psychogerontologia zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi adaptacji psychiki ludzi starzejących się do nieuniknionego okresu starości. Jednym z fundamentalnych elementów tej adaptacji jest zgoda na własną starość, uświadomienie sobie, że jest to taki sam etap życia jak inne, posiadający swoje radości i problemy. Akceptacja własnej starości jest połową sukcesu w walce o szczęśliwą, satysfakcjonującą starość.
NAUKI GERONTOLOGICZNE
GERONTOLOGIA (w ujęciu interdyscyplinarnym) |
||||
GERIATRIA |
PSYCHO-GERONTOLOGIA |
SOCJO- GERONTOLOGIA |
GERAGOGIKA |
|
2. Charakterystyka procesu starzenia się.
Starzenie się jako proces zachodzący w organizmie żywym można analizować w kilku aspektach jako proces pierwotny, naturalnie występujący, czyli starzenie fizjologiczne i starzenie patologiczne, starzenie wtórne.
Starzenie się pierwotne, czyli fizjologiczne.
Starzenie się, a w efekcie śmierć organizmu można rozpatrywać jako proces fizjologiczny. Według opinii współczesnej genetyki jest to proces uwarunkowany genetycznie. Komórki w miarę pełnienia coraz bardziej skomplikowanych funkcji, czyli wraz z coraz bardziej szczegółowym różnicowaniem się, tracą zdolność do podziału. Oczywisty dla przyrodnika jest fakt, że fizjologicznie komórka może odnawiać się poprzez podział. Jeśli nie dzieli się w określonym czasie, ulega zwyrodnieniu - umiera. Najwcześniej zdolność do podziału tracą komórki najbardziej zorganizowane i zróżnicowane, takie jak wyspecjalizowane komórki nerwowe czy gruczołowe - wewnątrzwydzielnicze. Uważa się, że wraz z rozwojem organizmu najszybciej przestają się dzielić komórki nerwowe, a następuje to, gdy organizm osiąga 2 rok życia. Czynniki genetyczne mają znaczenie, gdy rozpatrujemy szybkość procesu starzenia się. Nie wiemy, które konkretnie geny determinują i wzrost, i starzenie się. Z pewnością jest to proces dziedziczenia wielogenowego. Nie należy tego rodzaju genetycznego uwarunkowania rozpatrywać w kategoriach obciążeń genetycznych, a jedynie w kategoriach zmienności w populacji ludzkiej.
Starzenie się patologiczne, czyli wtórne
Wtórne (chorobowe) starzenie mogą przyspieszać różne czynniki. Wymieńmy je w kolejności zgodnej z wpływem na przyspieszenie procesu starzenia:
· niewłaściwe odżywianie
· promieniowanie jonizujące
· stres psychiczny
· nałogi i uzależnienia
· brak ruchu
· hałas
· wibracje
· niewłaściwy mikroklimat
Tak wygląda lista zagrożeń, które akcelerują i tak nieunikniony proces starzenia się, przyspieszają zużycie biologiczne organizmu. Niekiedy choroby uwarunkowane genetycznie przy narażeniu na szeroko pojęte czynniki środowiska doprowadzają do stanu patologii, akceleracji starzenia się. Po urodzeniu się człowieka jego genotyp, czyli uwarunkowanie genetyczne jest już zdeterminowane i nie mamy na to wpływu, mamy jednak wpływ na czynniki środowiskowe i mimo, że nie zatrzymamy procesu starzenia się całkowicie, można go opóźnić, a co najważniejsze sprawić, żeby odbywał się w sposób harmonijny.
Biorąc pod uwagę uzasadnione, acz rozbieżne stanowiska badaczy problemów starości, związanych z wyznaczeniem dolnej granicy starości, przyjmuję ustalenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 60 r.ż. Jest to, bowiem stosunkowo łatwy do ustalenia, podlegający obiektywnemu pomiarowi (w jednostkach czasu) wiek metrykalny, chronologiczny, kalendarzowy. Uwzględniany jest w stosunkach prawnych, urzędowych. Nie spełnia jednak kryteriów uniwersalności (różnice osobnicze) i nie może być uznany przez gerontologów za obiektywny wskaźnik starości. Przykładowo poszczególne rasy i narody starzeją się dyferencjalnie lub wzorcową, czyli typowo dla danego obszaru, jego klimatu i rasy tam zamieszkującej. Dyferencjalność procesu starzenia się polega na różnicach w jego tempie w zależności od rasy, klimatu, trybu życia, odżywiania. Na przykład Eskimosi lub środkowoafrykańscy Murzyni żyją przeciętnie 30 lat, a 50-ty rok życia to w owych skrajnych warunkach wiek bardzo zaawansowany. Natomiast Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, kraj Hunza zwany Szczęśliwą Doliną (Himalaje), dolina Vilcambamba w ekwadorskich Andach i Półwysep Bałkański są obszarami długowieczności społeczeństw. Ich członkowie żyją niejednokrotnie ponad 100 lat, ciesząc się zdrowiem i sprawnością. Natomiast wzorzec starzenia się i starości dla rasy białej zamieszkującej Europę, to: okres starzenia się - 40 - 70 lat i starości - wiek powyżej 70 lat (Wiśniewski - Roszkowska 1989). Starość jako stan należy rozpatrywać w powiązaniu ze starzeniem się jako procesem, z jego demograficznymi, ekonomicznymi i społecznymi konsekwencjami, dostrzegając zarazem biologiczne i psychologiczne aspekty osobniczego starzenia się.
3. Kierunki pomocy i opieki geriatrycznej.
Opieka nad osobami w podeszłym wieku jest zadaniem, które współcześnie może mieć różne formy. Wydłużający się nieustannie okres życia starszej generacji sprawia, że coraz więcej ludzi w podeszłym wieku wymaga długoletniej opieki i pielęgnacji fachowego personelu. Opieka ta może im zapewnić zadawalające warunki życia w tym okresie, a prawidłowa pielęgnacja ciała oraz odpowiednie wsparcie duchowe mogą pomóc w znoszeniu trudów i ograniczeń wynikających ze starości oraz cierpienia spowodowanego chorobą.
Zmiany społeczne, jakie zaszły w naszym kręgu kulturowym, sprawiły ponadto, że opieka nad osobą w podeszłym wieku nie obciąża już wyłącznie rodziny. Społeczni opiekunowie wywodzą się z najróżniejszych grup wiekowych i kręgów zawodowych, przyjmują na siebie trud opieki zarówno nad pojedynczymi osobami, jak i nad całymi grupami. Czynności i usługi świadczone przez pielęgniarzy dotyczą najrozmaitszych sfer życia ludzi w podeszłym wieku, takich jak:
Pielęgnacja i opieka nad osobami przebywającymi w ośrodkach dla seniorów (w obrębie ośrodków mieszkaniowych dla jeszcze samodzielnych osób w podeszłym wieku, w ośrodkach opieki nad osobami obłożnie chorymi lub też w zakładach opieki nad chorymi o zmąconej świadomości).
Opieka ambulatoryjna nad osobami w podeszłym wieku przebywającymi we własnych mieszkaniach lub ośrodkach mieszkaniowych dla seniorów (obowiązki te przejmowane są często przez ośrodki pomocy społecznej, które zapewniają różne rodzaje pomocy i opieki).
Całodobowa pielęgnacja obłożnie chorych pozostających w domach, w razie chwilowego braku opieki lub urlopu opiekunów.
Wspólnie z innymi grupami zawodowymi personel pielęgnacyjny zajmuje się:
Opieką nad osobami w podeszłym wieku przebywającymi w hospicjach dziennych, w ośrodkach dziennego pobytu oraz w domach pomocy społecznej.
Organizacją imprez, spotkań towarzyskich oraz zajęć rehabilitacyjnych na terenie klubów dla seniorów, w warsztatach rękodzielniczych, na salach gimnastycznych oraz w ramach różnych kursów szkoleniowych.
Celem opieki nad osobami w podeszłym wieku jest nie tyle dążenie do odzyskania przez nie dawnej witalności i zdrowia, choć i taki efekt jest niewątpliwie pożądany, ile uzyskanie poprawy jakości życia podopiecznych dzięki udzieleniu im niezbędnej w tym wieku pomocy i opieki bez jednoczesnego ich ubezwłasnowolnienia. Zadaniem opiekunów jest przede wszystkim nauczenie i promowanie u podopiecznych sposobów działania prowadzących do samowystarczalności, stymulowanie zrozumienia i akceptacji sytuacji, w jakiej się znaleźli i wpajanie im przeświadczenia, że pomimo choroby i ułomności mogą i powinni prowadzić tryb życia pełnowartościowego człowieka.
Obecnie w Polsce administracja służby zdrowia i opieki społecznej wraz z Okręgowymi Izbami Pielęgniarskimi opracowały ideę i rozpoczynają organizację tzw. Szpitali pielęgniarskich, w których znajdą wielozakresową opiekę osoby starsze, a koszty tej opieki będą znacznie niższe niż w szpitalach ogólnie dostępnych.
II. DLACZEGO ORGANIZM STARZEJE SIĘ -
TEORIE PROCESU STARZENIA SIĘ.
Niewątpliwie, aby zapobiegać skutecznie procesowi starzenia, należy znać jego patogenezę. Powstało szereg teorii, które próbują odpowiedzieć na pytanie, dlaczego organizm musi się starzeć:
1. Teoria zegarowa
Powstała jako wynik obserwacji dynamiki rozwoju i zaniku elementów układu dokrewnego.
Uznaje, że organizm posiada swój własny program rozwoju. Program ten warunkuje czas funkcjonowania poszczególnych narządów i układów. Programator umiejscawiano pierwotnie w podwzgórzu. Uważano, że sterowany czasem program wyznacza moment zaniku funkcji nadzorowanych np. przez podwzgórze, i tak w odpowiednim czasie zanika grasica, gonady, przysadka itd. Podwzgórze jako element zawiadujący układem dokrewnym wyznacza okresy życia i moment zaniku, a w efekcie śmierci.
Teoria musiała zostać zweryfikowana wraz z rozwojem genetyki. Wiadomo, że jeśli starzenie jest zaprogramowane, to z pewnością w materiale genetycznym.
2. Teoria błędów Orgela
Teoria ta zakłada, że w czasie podziałów komórki i multiplikacji materiału genetycznego występują błędy syntezy, szczególnie w strukturze DNA. Błędy pojawiają się przy kolejnych podziałach, niektóre nie są naprawiane. Wraz z ilością podziałów komórkowych następuje akceleracja problemu. Wadliwe kopie materiału genetycznego dają w efekcie niepełnowartościowe peptydy, wadliwie funkcjonujące komórki, narządy tkanki itd. Nie wiadomo do końca, czy błędy syntezy są wynikiem zdarzeń przypadkowych, czy też mają podłoże genetyczne. Na podstawie obserwacji in vitro stwierdzono, że komórka niezależnie od błędów może odtworzyć się kilkadziesiąt razy, później ulega zwyrodnieniu.
Wiadomo także, że każda komórka ma system naprawy DNA. On także jednak może ulegać błędom.
3. Teoria immunologiczna
Zauważono, że z wiekiem układ odpornościowy jest mało sprawny. Człowiek łatwiej zapada na choroby zakaźne. Stwierdzono wyraźne obniżenie parametrów odporności humoralnej i komórkowej, jak również osłabienie aktywności makrofagów. Zauważono także fakt występowania przeciwciał przeciwjądrowych, co mogłoby sugerować autoagresję. Histolodzy wiążą powstawanie blaszek starczych z procesami immunologicznymi. Zauważono, że większość chorób z grupy autoagresji ma swój początek w wieku podeszłym Poza tym liczne dane literaturowe sugerują udział procesów immunologicznych w etiopatogenezie chorób degeneracyjnych, np. choroba Alzheimera.
4. Teoria wolnych rodników
Jest to niewątpliwie najbardziej popularna teoria starzenia się. A oto w dużym uproszczeniu jej założenia.
Wolne rodniki są to bardzo aktywne cząstki powstające w procesie normalnego metabolizmu. Wolne rodniki posiadają pewną liczbę elektronów, a ich struktura i zdolność do oddawania elektronu powoduje, że szczególnie łatwo wchodzą w reakcje z wieloma związkami.
Często reagują z DNA i z fosfolipidami błon komórkowych, zmieniając antygenowość błon komórkowych. Ponadto hamują syntezę prostaglandyn i przez to ułatwiają rozwój miażdżycy. Powodują powstawanie dystrofii barwnikowej komórek. Zauważono, że w mózgu chorych na chorobę Parkinsona czy Alzheimera gromadzi się w neuromelanina, która powstaje w wyniku działania wolnych rodników. Gromadzenie się w skórze tzw. starczego barwnika - lipofuscyny jest także wynikiem działania wolnych rodników.
Ze względu na zanieczyszczenie środowiska i promieniowanie jonizujące organizm ludzki coraz bardziej narażony jest na działanie wolnych rodników. Niemniej warto pamiętać, że ich źródłem jest także dieta obfita w nasycone kwasy tłuszczowe.
Teoria wolnych rodników jest spójną teorią starzenia się organizmu. Łączy i uzupełnia wszystkie inne teorie. Stosowanie terapii antyoksydacyjnej ma, zatem duże uzasadnienie naukowe.
5. Teoria wiązań krzyżowych
Założeniem teorii jest fakt, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego (DNA) poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji. Różnego rodzaju metabolity, także i wolne rodniki, powodują, że długołańcuchowe struktury w naszym organizmie tworzą między sobą połączenia krzyżowe wewnątrz- i międzyłańcuchowe, co usztywnia cząsteczkę i z czasem komórka ulega degeneracji, a tkanki tracą swoje właściwości. Ten proces jest szczególnie wyraźny w obfitej w kolagen tkance łącznej. Wiązania krzyżowe w kolagenie prowadzą do zmniejszenia elastyczności tkanki. Tkanka łączna natomiast jest tkanką skóry i naczyń i w myśl tej teorii one głównie starzeją się.
PSYCHICZNE OZNAKI STARZENIA SIĘ
- ZABURZENIA PAMIĘCI
Oczywiste są zewnętrzne oznaki starzenia się. Wizualnie starzeje się cały organizm. Niemniej w procesie starzenia się zmienia się także funkcjonowanie psychiczne i intelektualne człowieka. Nie istnieją konkretne objawy psychicznego starzenia się organizmu.
Są choroby i patologie mózgu, których częstość występowania w sposób istotny związana jest z wiekiem i z zaburzeniami funkcji psychicznych. Są to choroby neurodegeneracyjne, choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona. Nie występują one jednak u wszystkich ludzi starych a ich patogeneza jest złożona. Wraz ze spowalnianiem się procesów metabolizmu i podziałów komórkowych, spowalniają się procesy psychiczne, szczególnie poznawcze, a zwłaszcza zdolność uczenia się i zapamiętywania.
Pomimo powszechnego przekonania o stałej obecności przejawów pamięci w życiu człowieka, jej istotną rolę dla sprawnego funkcjonowania jednostki docenia się dopiero w sytuacji wystąpienia zaburzeń pamięci.
Naturalne zmiany psychiki związane z wiekiem
Naturalnymi cechami psychiki, które w mniejszym lub większym stopniu mogą pojawiać się w starszym wieku są:
- zmniejszenie ilości zainteresowań, zwłaszcza rzeczami nowymi
- zasadniczość i sztywność poglądów
- lęk przed wszystkim nowym i zmianami
- osłabienie kojarzenia
- zmiany wrażliwości uczuciowej, łatwe wzruszanie się
- poczucie nieomylności (tzw. starcza mądrość)
- skąpstwo
- zbieranie przedmiotów bezużytecznych
- lekceważenie nowych czasów i młodego pokolenia
- drażliwość
- skłonność do zamykania się w sobie
- koncentracja na swoich dolegliwościach
- poczucie niedopasowania i irytacji otaczającym światem.
Jak zapobiegać tym zmianom?
Za wiele zmian zachodzących w psychice starzejącego się człowieka odpowiedzialne jest jego otoczenie. Spychanie go na margines życia, monotonia i szarzyzna życia może być przyczyną niezadowolenia, frustracji i zamykania się sobie. Traktowanie ludzi starych jak dzieci (używanie zdrobnień, lekceważenie) może również wyrządzić wiele szkody.
W sytuacjach, kiedy brak jest poważnych wskazań do leczenia szpitalnego leczenie powinno być prowadzone w domu. Starszy człowiek funkcjonuje lepiej w znanym sobie otoczeniu. Drastyczna zmiana tego otoczenia, jaką jest przeniesienie do szpitala, może spowodować znaczne pogorszenie codziennego funkcjonowania!
Niezwykle istotne jest troska rodziny i otoczenia o sytuację socjalną człowieka starszego.
Psychoza - choroba psychiczna przebiegająca z zaburzeniami myślenia, spostrzegania, woli, uczuć, intelektu, powodująca zwykle trudności adaptacyjne i zaburzenia kontaktu. Najczęściej chory dotknięty psychozą nie ma poczucia choroby.
Etiologia większości psychoz nie jest dokładnie znana. Schizofrenię, psychozy urojeniowe i choroby afektywne uważa się za psychozy wewnątrzpochodne, uwarunkowane najprawdopodobniej genetycznie.
Inne psychozy mogą być wywołane czynnikami reaktywnymi lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego (psychozy starcze, pourazowe, psychozy alkoholowe, infekcyjne, porażenie postępujące). Większość psychoz jest wyleczalna lub w wyniku leczenia oraz psychoterapii następuje znaczna poprawa.
Czy miażdżyca powoduje psychiczne starzenie się człowieka?
Miażdżyca jako rodzaj chorobowego starzenia się ma ogromny wpływ na funkcjonowanie psychiczne człowieka. Miażdżyca jest najczęstszą przyczyną naczyniowych uszkodzeń mózgu, takich jak: niedokrwienie mózgu, zawał i krwotok mózgowy. Każde z tych schorzeń upośledza stan neurologiczny, jak również zmienia, często nieodwracalnie, funkcjonowanie psychiczne chorego. Należy się liczyć z możliwością pogarszania się stanu pacjenta, gdyż płytki miażdżycowe mogą ulec owrzodzeniu, a włóknik, cholesterol i płytki krwi stanowią materiał zakrzepowy powodujący zatory w naczyniach mózgowych.
Funkcjonowanie psychiczne chorego zależne jest od wielu czynników: rodzaju zaburzeń krążenia (zawał/ krwotok/ udar niedokrwienny), wielkości niedrożnej tętnicy (przednia mózgu; środkowa; tylna; kręgowo-podstawna), wieku pacjenta itd. W efekcie mogą powstać zróżnicowane symptomy i syndromy: od zlokalizowanych (ogniskowych) wywołujących systemowe zaburzenia funkcji psychicznych, poprzez liczne objawy zaburzeń poznawczych emocjonalnych i osobowości. Mogą one przybrać formę zaburzeń progresywnych, głębokich zmian wywołujących istotne zaburzenia pamięci.
Nieprawidłowości krążenia mózgowego wywołują nie tylko ogniskowe, systemowe zaburzenia funkcji psychicznych, będące konsekwencją niedrożności poszczególnych tętnic mózgu. Uogólniony proces miażdżycowy może prowadzić do rozlanego zaniku mózgu i powstawania wielu małych ognisk rozmięknienia, rozwijających się w różnych odstępach czasu. W takich przypadkach w obrazie klinicznym obserwuje się zespół objawów określanych terminem otępienia naczyniowego. Według klasyfikacji ICD-10 (1997), otępienie (demencja) jest zespołem spowodowanym przewlekłym lub postępującym schorzeniem mózgu, w którym dochodzi do zaburzenia funkcji poznawczych: pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, liczenia, zdolności uczenia się oraz funkcji językowych. Objawy te współwystępują zazwyczaj z obniżeniem kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją.
Uwzględniając patomechanizm otępienia oraz charakter i lokalizację zmian w tkance mózgowej można mówić o różnych rodzajach otępienia naczyniopochodnego:
- otępienie wielozawałowe (spowodowane mnogimi zawałami zwłaszcza korowymi, ale i podkorowymi o małym nasileniu);
- otępienie w wyniku pojedynczego zawału (nagłe pogorszenie funkcji poznawczych może być konsekwencją pojedynczego uszkodzenia małych rozmiarów, zlokalizowanego w różnych ważnych obszarach unaczynienia korowego i podkorowego lub też pojedynczego bardziej rozległego uszkodzenia);
- otępienie podkorowe (jest wynikiem głównie uszkodzeń podkorowych typu lakunarnego, w których w obrazie klinicznym dominuje apatia, abulia, zaburzenia nastroju i zachowania);
- otępienie spowodowane zmniejszoną perfuzją mózgową (jest następstwem zaburzeń układu krążenia na przykład w wyniku zatrzymania akcji serca czy długotrwałego niedociśnienia tętniczego, które doprowadzają do uszkodzeń mózgu).
- otępienie jako następstwo krwotocznej patologii naczyń mózgowych
W populacji osób starszych występowanie licznych zawałów mózgu jest drugą co do częstości przyczyną otępienia. Demencja wielozawałowa (naczyniowa) odznacza się dużą różnorodnością, dynamiką zmian w obrazie klinicznym. Charakteryzuje ją stosunkowo nagły początek, po którym następuje okres bez ostrych objawów, że stopniowym pogarszaniem się funkcji psychicznych oraz częstymi remisjami. W zależności od rozmiaru i zlokalizowania uszkodzenia tkanki mózgowej początkowo u pacjentów obserwuje się wybiórcze zaburzenia funkcji poznawczych (afazja, apraksja, agnozja) towarzyszące objawom neurologicznym typu niedowładów, napadów drgawkowych oraz skargi na dolegliwości. Dosyć wcześnie w mowie pacjentów pojawiają się deficyty artykulacyjne i melodyczne, a wraz ze wzrostem ciężkości demencji pojawiają się trudności w rozumieniu złożonych poleceń, w generowaniu złożonych wypowiedzi. Stopniowo pojawiają się trudności w koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci krótkotrwałej, zawężenie zainteresowań. Typowa dla pacjentów z demencją naczyniową jest chwiejność uczuciowa, częste są okresy depresyjnego nastroju przechodzące w drażliwość, stany podniecenia i dezorientacji. U chorych z demencją wielozawałową nie obserwuje się zazwyczaj zmian osobowości, chociaż dochodzi czasami do nasilenia pewnych cech przedchorobowych (np. egocentryzm, drażliwość).
Podsumowując, więc proces przyspieszonego starzenia jak w przypadku demencji naczyniopochodnej wymaga przeprowadzenia kompleksowych badań internistycznych, neurologicznych, a jak wynika z powyższych rozważań także neuropsychologicznych.
JAK POWSTRZYMAĆ PROCES STARZENIA SIĘ - HIPOTEZY
Naukowcy nieustannie podejmują próby powstrzymania procesu starzenia się komórek. Powstało kilka hipotez i klinicznych doświadczeń w "leczeniu starości:
· Kuracje prokainowe
· Organoterapie i terapie komórkowe
· Terapia chelatująca
· Terapie hormonalne
· Kuracje kwasami nukleinowymi - RNA i DNA - kuracje genetyczne Zapobieganie tworzeniu się wolnych rodników - program antyoksydacjny.
Poza praktycznymi radami jak zapobiegać starzeniu się organizmu w procesie miażdżycy inne sposoby pozostają ciągle hipotezami, pomysłami. Niemniej dzięki licznym interdyscyplinarnym eksperymentom powstają różne sugestie profilaktyczne i terapeutyczne, wszystkie warte rozważań i dalszych badań.
1