Zasady oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego

Wymagania prawne

Pojęcie ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w zakładach wynika
z uwarunkowań prawnych obowiązujących w RP.

1. Zgodnie ustawą z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz. U. Nr 21 poz. 94) pracodawca jest obowiązany informować każdego pracownika o ryzyku zawodowym które wiąże się z wykonywaną przez niego pracą oraz o zasadach ochrony przed istniejącymi zagrożeniami.

2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129, poz. 844), zobowiązuje ono pracodawcę do oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego, występującego przy określonych pracach oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych, zmniejszających ryzyko.

3. Ustawa o służbie medycyny pracy z dnia 27 czerwca 1997r. (Dz. U. Nr 96, poz. 593), która między innymi określa podstawowe działania służby medycyny pracy, a w szczególności w zakresie informowania pracowników o zasadach zmniejszania ryzyka zawodowego, jego rozpoznawania i ocenie w środowisku pracy.

4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 01 grudnia 2004r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. Nr 280 poz. 2771).

5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 86).

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 05 sierpnia 2005r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318).

7. PN-N-18002:2000 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

8. PN-N-18001:2004 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania.

Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego

Ocenianie i dokumentowanie ryzyka zawodowego, występującego przy określonych pracach ma na celu, w szczególności:

1. Zapewnienie organizacji pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości.

2. Zapewnienie likwidacji zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń.

3. Stosowanie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych i technicznych, w tym odpowiednich środków ochrony zbiorowej, ograniczających wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników, w sytuacjach gdy ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa.

4. Zapewnienie pracownikom środków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju i poziomu zagrożeń, wszędzie tam gdzie ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające.

5. Prowadzenie szeroko pojętej profilaktyki ochrony zdrowia, poprzez informowanie pracowników o zagrożeniach występujących w związku z wykonywaną pracą.

6. Opracowanie i wdrożenie działań korygujących i zapobiegających występowaniu ryzyka zawodowego, w celu jego eliminacji i ograniczenia.

Schemat oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy

1. Zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego (określenie
   i opisanie stanowisk pracy).

2. Zidentyfikowanie zagrożeń.

3. Oszacowanie ryzyka zawodowego początkowego i jego analiza.

4. Oszacowanie ryzyka końcowego.

5. Wyznaczenie stosowanych barier na dane zagrożenie.

6. Weryfikacja oceny ryzyka zawodowego.

7. Akceptacja przyjętego ryzyka.

8. Opracowanie planu ograniczającego ryzyko (działań korygujących i / lub zapobiegawczych).

9. Realizacja planu.

10. Monitorowanie przyjętego poziomu ryzyka zawodowego.

11. Informowanie pracowników o ryzyku zawodowym.

12. Dokumentowanie oceny ryzyka.

Określenie i opisanie (ocena) stanowisk pracy

W celu umożliwienia bieżącej oceny warunków na stanowiskach pracy stworzono KARTĘ OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. Karta zawiera:

1. Opis (ocenę) stanowiska pracy.

2. Tabelę identyfikacji zagrożeń.

3. Ocenę ryzyka zawodowego.

4. Plan redukcji ryzyka dla ryzyka „dużego” i „bardzo dużego”.

5. Listę osób zapoznanych z kartą oceny ryzyka zawodowego.

Zidentyfikowanie zagrożeń

Zagrożeniem człowieka w zakładzie xxxxx jest sytuacja charakteryzująca się zwiększonym ryzykiem utraty zdrowia lub życia poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia. Do identyfikacji zagrożeń wykorzystano istniejące:

1. Klasyfikację wypadków pracowników własnych.

2. Podział wypadków na grupy według statystyki.

3. Wykaz chorób zawodowych.

Na podstawie powyższego zidentyfikowano zagrożenia występujące w zakładzie xxxx.

Identyfikacji zagrożeń dokonują kierownicy podstawowych komórek organizacyjnych zakładu z udziałem pracowników Działu BHP oraz Szkolenia - DB.

Oszacowanie ryzyka zawodowego i jego analiza

Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu:

1. Jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń (P),

2. Jaka może być ciężkość szkodliwych następstw tych zagrożeń (S).

Jako podstawę do oszacowania ryzyka zawodowego przyjęto dane o wypadkach, chorobach zawodowych, informacje zawarte w przepisach prawnych, pomiarach czynników szkodliwych i normach, a także opinie ekspertów.

W zakładzie xxxxxx do oszacowania ryzyka zawodowego przyjęto tabelaryczną pięciostopniową metodę oceny, która jest zalecana przez normę PN-N-18002:2000.

Metodę tą przedstawia poniższa tabela.

Tabela nr 1.

Prawdopodobieństwo (P)	Ciężkość następstw (S)
		Mała szkodliwość (Ms.)	Średnia szkodliwość (Śrs.)	Duża szkodliwość (Ds.)
Mało prawdopodobne (Mp)	Bardzo małe (Bm) 1	Małe (M) 2	Średnie (Śr) 3
Prawdopodobne (Pp)	Małe (M) 2	Średnie (Śr) 3	Duże (D) 4
Wysoce prawdopodobne (Wp)	Średnie (Śr) 3	Duże (D) 4	Bardzo duże (Bd) 5

Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej gdzie :

1. P - prawdopodobieństwo wystąpienia następstw zagrożeń.

2. S - strata (ciężkość następstw - szkodliwość).

3. M - ryzyko zawodowe małe (o wskaźniku liczbowym 2).

4. Bm - ryzyko zawodowe bardzo małe (o wskaźniku liczbowym 1).

5. Śr - ryzyko zawodowe średnie (o wskaźniku liczbowym 3).

6. D - ryzyko zawodowe duże (o wskaźniku liczbowym 4).

7. Bd - ryzyko zawodowe bardzo duże (o wskaźniku liczbowym 5).

Przy szacowaniu ryzyka (R) zgodnie z Tabelą 1 ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia (S) i prawdopodobieństwo ich wystąpienia (P) można określić stosując niżej wymienione zasady:

1. Do następstw o małej szkodliwości Ms (mała strata) zalicza się te urazy
   i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości; są to np. niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp..

2. Do następstw o średniej szkodliwości Śr zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe nawracające okresowo dolegliwości; są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, proste złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo - szkieletowego (np. zapalenia ścięgna), itp.

3. Do następstw o dużej szkodliwości Ds zalicza się te urazy i choroby , które powodują ciężkie i stałe dolegliwości lub śmierć; są to np. oparzenia III stopnia z uszkodzeniem ścięgien, oparzenia II i III stopnia dużej powierzchni ciała, amputacja kończyn, skomplikowane złamanie z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe w wyniku narażenia na czynniki rakotwórcze, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych
   i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne (np. polineuropatia, nefropatia, hepatopatia), choroba wibracyjna, astma, zaćma, zespół cieśni kanału nadgarstka, itp., tj. inne choroby zawodowe.

4. Do mało prawdopodobnych Mp zalicza się następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.

5. Do prawdopodobnych Pp zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą nastąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika,

6. Do wysoce prawdopodobnych Wp zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.

Tam gdzie jest to możliwe, zaleca się oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie. Ogólne wskazówki do oszacowania ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela nr 2.

Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P)	Ryzyko zawodowe bez zastosowania „środków ochrony”	Ryzyko zawodowe po zastosowaniu odpowiednich „środków ochrony”
P>Pmax	B. duże (Bd) Duże (D)	Średnie (Śr)
Pmax ≥ P>0,5 max	Średnie (Śr)	Małe (M)
P≤ 0,5 Pmax	Małe (M)	B. małe (Bm)
P≤ 0,1 Pmax	zagrożenie nie występuje
UWAGA Pmax - wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, ustalana na ogół na podstawie obowiązujących przepisów (może to być odpowiednia wartość NDS - najwyższego dopuszczalnego stężenia lub NDN - najwyższego dopuszczalnego natężenia). W wypadku braku ustalonych wymagań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów lub wziąć pod uwagę opinie pracowników.

Tabela nr 2. Ogólne wskazówki do oszacowania ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie.

Uwaga:

Podane wyżej ogólne wskazówki oszacowania ryzyka zawodowego nie uwzględniają zmniejszenia narażenia przez zastosowanie środków ochrony indywidualnej czy też innych środków tzw. „barier” (szacowanie ryzyka początkowego). W przypadku zastosowania i prawidłowego doboru tych środków można zmienić oszacowanie ryzyka zawodowego, np. z dużego na średnie (szacowanie ryzyka końcowego).

Dane, którymi należy się posłużyć przy szacowaniu ryzyka zawodowego są ujętew opisie (ocenie) stanowiska pracy. Są to zawsze dane za ostatnie 5 lat.

5.8. Weryfikacja oceny ryzyka zawodowego (wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego)

Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania obowiązujących przepisów prawnych i innych.

W Tabeli nr 3 podano zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego, które zostało oszacowane w skali pięciostopniowej.

Oszacowanie ryzyka zawodowego	Dopuszczalność ryzyka zawodowego	Niezbędne działania
Bardzo duże (Bd)	Niedopuszczalne	Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
Duże (D)			Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
Średnie (Śr)		Dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
Małe (M)			Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie.
Bardzo małe (Bm)			Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań.

Tabela 3. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecania dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali pięciostopniowej).

Na podstawie sporządzonych kart oceny ryzyka zawodowego przyjęto, że jego wielkość będzie opiniowana przez Dział BHP oraz Szkolenia - DB oraz Zakładowego Społecznego Inspektora Pracy zakładu górniczego.

5.9. Akceptacja przyjętego poziomu ryzyka

KRZG podejmuje decyzję o:

1. opracowaniu planu ograniczającego określone ryzyko doprowadzając go do wielkości ryzyka dopuszczalnego,

1. zaakceptowaniu wielkości ryzyka zawodowego z koniecznością jego nadzorowania i oceny.

Jako akceptowalne (dopuszczalne) przyjmuje się ryzyko bardzo małe (Bm), małe (M) i średnie (Śr) (bez konieczności przygotowywania dodatkowych działań profilaktycznych). Dla ryzyka zawodowego Bardzo małego nie ma konieczności przeprowadzania działań profilaktycznych. Ryzyko zawodowe na poziomie Dużym (D) i Bardzo dużym (Bd) jest niedopuszczalne i wówczas niezbędne jest opracowanie planu redukcji ryzyka zawodowego.

5.10. Opracowanie planu ograniczającego ryzyko (plan działań korygujących i /lub zapobiegawczych)

Wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią podstawę planowania działań korygujących i/lub zapobiegawczych na stanowiskach pracy, dlatego bardzo ważne jest właściwe ocenienie priorytetów środków prewencyjnych, które ograniczają poziom ryzyka.

W przypadku, gdy poziom ryzyka jest mały, nie ma konieczności wprowadzania dalszych działań mających na celu zmniejszenie poziomu ryzyka zawodowego. Jednak wprowadzanie dalszych zmian może być uzasadnione wyłącznie wtedy, jeżeli za ich wprowadzaniem przemawiają względy ekonomiczne. W przypadku, gdy poziom ryzyka jest duży lub bardzo duży należy podjąć działania w celu jego zmniejszenia. Dla realizacji powyższego jest tworzony plan redukcji ryzyka. Powyższy plan sporządza kierownik podstawowej komórki organizacyjnej
w porozumieniu ze służbą bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z zakładową społeczną inspekcją pracy, natomiast przełożony dokonuje weryfikacji (wyboru opcji przewidzianej do realizacji). Decyzję o zatwierdzeniu wielkości ryzyka podejmuje KRZG.

5.11. Informowanie pracownika o wielkości ryzyka zawodowego

Po zatwierdzeniu przez KRZG karty oceny ryzyka zawodowego, każdy pracownik zakładu górniczego będzie zapoznany z wielkością oszacowanego ryzyka występującego na jego stanowisku pracy. Fakt zapoznania się z ryzykiem pracownik będzie potwierdzał własnoręcznym podpisem na imiennej liście w karcie oceny ryzyka zawodowego.

5.12. Monitorowanie przyjętego poziomu ryzyka zawodowego

Każda ocena ryzyka zawodowego pociąga za sobą konieczność poniesienia przez zakład górniczy wydatków na ten cel. Związane jest to z koniecznością wykonania pomiarów środowiska pracy oraz wykonania oceny bezpieczeństwa pracy. Z tego powodu przy ustalaniu terminu kolejnej oceny ryzyka zawodowego należy wziąć pod uwagę:

1. aktualny poziom ryzyka oraz szybkość zmian następujących
   w środowisku pracy,

2. możliwość dalszego obniżenia poziomu ryzyka,

3. wysokość spodziewanych zysków ekonomicznych.

Jeżeli czynniki wpływające na poziom ryzyka zawodowego utrzymują się na stałym poziomie i poziom ryzyka jest akceptowalny, kolejne oceny ryzyka zawodowego mogą być dokonywane w znacznej perspektywie czasowej.

Z uwagi na powyższe czynniki przyjęto w zakładzie górniczym jako okres bazowy pięć lat do kolejnej weryfikacji ryzyka zawodowego na wybranych stanowiskach pracy. Ma to uzasadnienie w zmianach w technologii eksploatacji, którą prowadzi zakład górniczy.

5.13. Aktualizowanie kart oceny ryzyka zawodowego

Aktualizacja kart oceny ryzyka zawodowego przeprowadzana jest zgodnie
z zapisami „Procedury oceny, analizy i dokumentowania ryzyka zawodowego” pkt. VIII „Weryfikacja kart oceny ryzyka zawodowego”, który szczegółowo określa tryb postępowania dla weryfikacji: doraźnej, okresowej - co rok i kompleksowej - co 5 lat.

5.14. Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego

Podstawowym dokumentem oceny ryzyka zawodowego jest karta oceny ryzyka zawodowego. Dokument ten opracowywany jest w dwóch egzemplarzach,
z których jeden jest przechowywany w komórce organizacyjnej (działu/oddziału),
a drugi w Dziale BHP oraz Szkolenia - DB. Powyższe dokumenty będą przechowywane przez okres pięciu lat.

Szczegółowe zasady oceny, analizy i dokumentowania ryzyka zawodowego zostały wprowadzone „Procedurą oceny, analizy i dokumentowania ryzyka zawodowego”, zawartą w wykazie załącznika Nr 6, rozdziału 11 Dokumentu Bezpieczeństwa.

....................................................................... Pełnomocnik Dyrektora

ds. Zarządzania Bezpieczeństwem Pracy

..................................................................... ..........................................................................

Kierownik Ruchu Zakładu Górniczego Przedsiębiorca

Sporządził: Artur Brudecki Data: 08.11.2006 r.

Numer weryfikacji: 4 Data weryfikacji: 08.11.2006 r.

4

---