Społeczeństwo Majów
Społeczeństwo Majów dzieliło się generalnie na tych, którzy należeli do elity i tych, którzy do niej nie należeli. Członkowie elity, czyli swoista arystokracja rodowo - plemienna, monopolizująca dostęp do władzy politycznej, wojskowej i sakralnej to tzw. „ah mehenob” (można to przetłumaczyć jako: „ci, którzy mają ojców i matki”, w znaczeniu znają swe szlachetne pochodzenie i są go świadomi). Pozostała część społeczności to tzw. „ah chembal uinikob” (można to przetłumaczyć jako: „ludzie niscy”, czy „ludzie dolni”, w znaczeniu podlegli, znajdujący się na niższym szczeblu hierarchii).
Członkowie elity („arystokracja”) to przede wszystkim władcy samodzielnych miast - państw (państwa takie to „ahaulel”, „awahlel”), władcy mniejszych, uzależnionych ośrodków (ośrodki takie to „sahalel”), ich rodziny i krewni, kapłani i pisarze/skrybowie stanowiący namiastkę administracji, w późniejszym okresie również i naczelnicy wojskowi i zawodowi wojownicy, tworzący coś na kształy drużyn władców, oraz służący władcom nadworni artyści.
Władcy samodzielnych miast - państw, których w okresie klasycznym było 20 - 30 na samym tylko obszarze nizin, nosili tytuł „k'uhul ahau” („k'uhul ahaw”), co przretłumaczyć można jako „umiłowany przez bogów”/„święty” „pan”/”władca”. Sprawowali oni najwyższą władzę polityczną, wojskową i sakralną i byli uważani za przedstawicieli bogów (trzy aspekty władzy monarszej - aspekt polityczny, czyli kierowanie państwem i dbanie o jego pomyślność; aspekt militarny, czyli obrona państwa przed zagrożeniami i umacnianie jego wpływów poprzez ekspansję; aspekt sakralny, czyli komunikowanie się z bogami i pośredniczenie w kontaktach między światem ludzi a światem bogów i duchów). Pojmanie władcy i złożenie go w ofierze było ukoronowaniem wyprawy wojennej i często jej celem, a przerwanie patrylinearnej ciągłości rodu panującego mogło zagrozić bytowi państwa. Władcy najbardziej znaczących i wpływowych państw, takich jak Tikal, Calakmul, Copan nosili tytuł „kaloomte” („kalomte”, „kalom”), co przetłumaczyć można umownie jako „król królów”. Niektórzy, szczególnie wpływowi członkowie rodzin władców nosili sam tylko tytuł „ahau” („ahaw”), czyli „pan”/”władca”. Często był to tylko tytuł honorowy, często jednak „ahau” zarządzał mniejszym ośrodkiem wchodzącym w skład miasta - państwa władcy. Znany jest też przypadek, gdy tytuł ten nosił pisarz/skryba pochodzący z rodziny władcy (syn jednego z władców Naranjo). W okresie klasycznym pojawił się też tytuł „sahal”, występujący głównie w rejonie rzeki Usumacinty. Przysługiwal on władcom zależnym, władającym ośrodkami podporządkowanymi, czy też wchodzącymi w skład większych, w pełni suwerennych miast - państw. „Sahalowie” posiadali władzę polityczną, wojskową oraz pewne uprawnienia sakralne, uczestniczyli w wyprawach wojennych władców, którym podlegali, w organizowanych przez nich ceremoniach religijnych czy uroczystościach; pełnili też często funkcje ich politycznych wysłanników czy emisariuszy. Stopień ich zależności od zwierzchnich władców był różny i zazwyczaj płynny - prawdopodobnie zależało to od tego w jakim stopniu byli oni powiązani z rodziną władcy zwierzchniego i jakimi wpływami i siłą militarna dysponowali. Kobiety także mogły nosić tytuły „ahau” i „sahal”.
W okresie póżniejszym (choć być może i wcześniej…) funkcjonowali też naczelnicy osad podległych miastom - państwom. Nosili oni tytuł „batab” i sprawowali w swych osadach/wioskach dziedziczna władzę administracyjną i sądowniczą - w okresie wojny zaś dowodzili oddziałem złożonym ze zmobilizowanych mieszkańców swej osady/wioski. „Batabowie” mieli swych pomocników, noszących tytuł „ah kulelob” („ah lelob”), kontrolujących wykonywanie ich poleceń, składających im raporty i odpowiedzialnych za pobór podatków i innych świadczeń uiszczanych przez chłopów. Ci „delegaci” „batabów” stanowili, podobnie jak i sami „batabowie” „lokalną arystokrację”. W osadach/ wioskach byli jeszcze tzw. „ah holpol” („ah popol”), czyli nie wywodzący się już spośród „szlachetnie urodzonych” kierownicy tańców rytualnych, intonujący również pieśni podczas ceremonii religijnych. Nie mieli oni jednak żadnego znaczenia jeżeli chodzi o zarządzanie osadą/wioską.
Tak więc, jeżeli chodzi o najwyższe „tytuły arystokratyczne” wyglądało to następująco:
1.”kaloomte”
2.”k'uhul ahau”
3.”ahau”
4.”sahal”
Z innych tytułów na pewno używanych przez elity w okresie klasycznym znane są takie jak:”yahau k'ak” („yahaw k'ak”), co przetłumaczyć można jako „ten od ognia”, „wielki ogień”; „ah k'u hun” („ah k'uh hun”), co przetłumaczyć można jako „ten od świetych/boskich ksiąg”; „ah tz'ib” („ah ts'ib”), co przetłumaczyć można jako „ten od ksiąg”; „ah uxul”, co przetłumaczyć można jako „ten od rzeźb”. „Yahau k'ak” był być może kimś w rodzaju zarządcy pałacu/domu władcy, „ah k'u hun” może najwyższej rangi pisarzem/skrybą (przełożonym pisarzy/skrybów niższej rangi), „ah tz'ib” to pisarz/skryba, „ah uxul” to rzeźbiarz - kamieniarz, ale nie zwykły rzemieślnik, lecz ktoś znacznie wyższej rangi.
Z innych, być może występujących w okresie klasycznym tytułów, wymienić można „ah kin” („ten od słońca”), „chilam” („chihlam”), „nakom” („nacom”), „chak” („chac”). Są to tytuły kapłanów różnej rangi - „ah kin” to kapłan najwyższy, „chilam” to główny kapłan - ofiarnik, interpretujący też święte księgi i przepowiadający przyszłość, a więc i wróżbita, „nakom” to mistrz ceremonii ofiarnych, kapłan zabijający ofiarę, ale też i tytuł naczelników wojskowych, zawodowych i dziedzicznych wojowników, „chak” z kolei to tytuł przysługujący czterem pomocnikom mistrza ceremonii ofiarnych trzymającym ofiarę.
Inne tytuły to np. „ah b'ik'al” - „skrobiący”, prawdopodobnie niższej rangi skryba, „kokom” lub „uyub'”, czyli „rachmistrz”, „rewident”, „matz” lub „miyatz” - „mędrzec”.
Większą część społeczności stanowili chłopi („kolkab”) mieszkający w wioskach, lub na obrzeżach miast. Musieli oni oddawać 1/3 zbiorów na potrzeby rezydującej w ośrodkach miejskich „arystokracji” i 1/3 na potrzeby świątyń i kapłanów zatrzymując dla siebie tylko pozostałą 1/3. Do ich obowiązków należała również praca przy budowie budowli „użyteczności publicznej” (światynie, pałace, drogi itd.), do której mogli być powoływani w okresie między siewem a zbiorami. Powoływano ich również w razie potrzeby pod broń - tworzyli wówczas oddziały pod dowództwem swych „batabów”, czy „sahali”.
Ludność miast stanowili kupcy („ppolms”), rzemieślnicy („ah chuen”, „chuwen”), robotnicy i służący pracujący na potrzeby elity („hab'tal”), oraz stojący najniżej w hierarchii społecznej niewolnicy („pentakab”). Kupcy i rzemieślnicy stanowili grupy uprzywilejowane, tworzące wręcz coś na kształt „klasy średniej” - dotyczyło to zwłaszcza kupców, którzy być może, podobnie jak kupcy azteccy mieli rodzaj swego samorządu. Wśród rzemieślników dużym prestiżem cieszyli się rzeźbiarze - kamieniarze („anab'”, „anib'”).
Niewolnikami zostać mogli jeńcy wojenni i ogólnie ludzie chwytani podczas działań wojennych na terytorium wroga, pod warunkiem że byli plebejuszami (pochwyconych członków elity zazwyczaj składano w ofierze), złodzieje i inni przestępcy skazani na niewolę na mocy wyroku, niewypłacalni dłużnicy (do czasu wykupienia ich przez krewnych), dzieci i potomkowie niewolników, cudzoziemcy. Teoretycznie niewolnik mógł być odsprzedany tylko za swoją zgodą, był też traktowany zazwyczaj względnie dobrze. Niewolników zatrudniano do pomocy w domu i usługiwania (dotyczyło to zwłaszcza kobiet), do pracy przy wznoszeniu różnych budowli, czy do noszenia ładunków (dotyczyło to mężczyzn), prawdopodobnie też w warsztatach rzemieślników np. przy tkaniu (kobiety), czy obróbce kamieni lub produkcji wapna (mężczyźni).
Z innych przedstawicieli warstw niższych społeczeństwa można wymienić np. myśliwych („ah chih”) czy rybaków („kayom”) - byli to naturalnie mieszkańcy osad/wiosek. Myśliwstwo, rybołówstwo czy zbieractwo stanowiły bowiem uzupełnienie rolnictwa jeżeli chodzi o pozyskiwanie żywności. Znani są też znachorzy/uzdrawiacze, czy też czarownicy („ah men” lub „men”), oraz aktorzy/iluzjoniści/sztukmistrzowie („ah tel ez”).
W uroczystościach i ceremoniach brali udział specjalni śpiewacy („k'ayom”) i trębacze („ah ub'”). Znani są też posłańcy („eb'et”) i nadzorcy/strażnicy („chan”) - być może ci ostatni byli wykwalifikowanymi służącymi dbającymi o bezpieczeństwo w domach „arystokracji”. Wojowników określano słowem „holkan” („holcan”).
W okresie postklasycznym pojawiają się „ah kanul” („ah canul”), czyli „obrońcy” - cieszący się wielkim respektem meksykańscy najemnicy tworzący najprawdopodobniej jakby gwardię przyboczna władców Mayapan.
Tytuły i zawody:
„kaloomte” - tytuł władców najpotężniejszych i najbardziej znaczących miast - państw; „król królów”.
„k'uhul ahau” - tytuł władców suwerennych miast - państw; „święty pan”.
„ahau” - tytuł przysługujący najbardziej znaczącym członkom rodzin władców często rządzącym miastami wchodzących w skład miasta - państwa władcy; „pan”.
„sahal” - tytuł przysługujący władcom zależnych miast - państw.
„yahau k'ak” - prawdopodobnie zarządca pałacu władcy; „ten od ognia”.
„ah k'u hun” - prawdopodobnie przełożony pisarzy; „ten od świętych ksiąg”.
„ah tz'ib” - pisarz; “ten od pisma”.
“ah b'ik'al” - prawdopodobnie pisarz nizszej rangi, skryba; “skrobiący”.
“kokom” lub “uyub'” - rachmistrz.
“ah uxul” - nadworny rzeźbiarz; „ten od rzeźb”.
„ah kin” - najwyższy kapłan; „ten od słońca”.
„chilam” - kapłan ofiarnik zajmujący się również interpretacją świętych ksiąg i przepowiadaniem przyszłości.
„nakom” -kapłan mistrz ceremonii ofiarnej, również naczelnik wojskowy, zawodowy wojownik wysokiej rangi.
„chak” - kapłan pomocnik mistrza ceremonii ofiarnej.
„batab” - dziedziczny naczelnik osady/wioski posiadający w niej najwyzszą władzę administracyjna i sądowniczą oraz dowodzący podczas wojny jej zmobilizowanymi mieszkańcami.
„ah kulelob” - pomocnik bataba kontrolujący wykonywanie jego poleceń i dbający o terminowe zbieranie i przekazywanie danin do miasta - państwa, któremu podlegała wioska.
„ah holpop” - nie wywodzący się spośród „szlachetnie urodzonych” wioskowy funkcjonariusz kierujący tańcami obrzędowymi i intonujący pieśni religijne podczas uroczystości.
„ppolms” - kupiec.
„ah chuen” - rzemieślnik.
„ah chih” - myśliwy.
“kayom” - rybak.
“kolkab” - chłop.
“hab'tal” - robotnik, sługa.
“pentakab” - niewolnik.
“matz” lub “miyatz” - mędrzec.
“ah men” - znachor, uzdrawiacz, czarownik.
„ah tel ez” - aktor, iluzjonista, sztukmistrz.
„k'ayom” - śpiewak.
„ah ub'” - trębacz.
“anab'” - rzeźbiarz, kamieniarz.
“chan” - nadzorca, strażnik.
“eb'et” - posłaniec.
“holkan” - wojownik.
“ah kanul” - meksykańscy najemnicy.
“ah kuch kabob” - rada przyboczna władcy złożona z “arystokratów” I kapłanów.