KURS OLIGOFRENOPEDAGOGIKI

GRUPA III

ROK SZKOLNY 2005/2006

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PRACA KONTROLNA

 Z PODSTAW PSYCHOLOGII GŁĘBOKO

UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

 

 

 

 

TEMAT: Charakterystyka typowych postaw rodziców wobec dziecka niepełnosprawnego oraz ich wpływ na rozwój psychofizyczny.

 

 

 

                                                                               

WYKŁADOWCA ANNA STĘPNIAK

 

 

 

 

 

                                                                          OPRACOWANY PRZEZ:

 

                                                                                                     BARBARĘ PRZYCHOĆKO

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        Rodzice najpierw czekają na dziecko - jest to okres radości, nadziei i marzeń. Gdy ten oczekiwany moment porodu już nadejdzie czasem od razu wiadomo, że jest upośledzone umysłowo, a czasem rodzice muszą chodzić do różnych specjalistów, przedstawiać im swoje obawy i obserwacje. Wreszcie dostają diagnozę - upośledzenie umysłowe. Jest to okres szoku i rozpaczy. Porównują swoje dziecko z innymi dziećmi i kiedy różnice są bardzo wyraźne - następuje okres buntu, a czasem wstydu i poszukiwań, jest to również okres, kiedy, kiedy wszystko poza chorobą dziecka przestaje się liczyć. Często słyszą z różnych ust., że ich dziecko jest niepełnowartościowe, że aż sami zaczynają czuć się niepełnowartościowymi. Robią to wszystko, co jest możliwe - w oparciu o swoją intuicję, wiedzę, poziom intelektualny, preferowany tryb życia, środki finansowe i możliwości czasowe. Są zdezorientowani - różne diagnozy, różne metody, oceny, porady ( Kwiatkowska M.,1997).

Rodzice w momencie uzyskania informacji, że ich dziecko jest, bądź będzie niepełnosprawne przeżywają bardzo silne negatywne emocje od buntu, żalu, gniewu, złości aż po agresję skierowaną do siebie lub na kogoś.

      

Po czasie uczucia te ewoluują. Przychodzi moment zastanowienia się, refleksji, pozornego przystosowania się, a potem konstruktywnego akceptowania. Dokładnie te okresy charakteryzuje T. Gałkowski (1979).

 

 

I okres to szok (okres krytyczny zwany okresem wstrząsu) - następuje bezpośrednio po tym, kiedy rodzice dowiadują się, że ich dziecko jest niepełnosprawne.

II okres to kryzys emocjonalny (zwany okresem rozpaczy lub depresji). Rodzice nie potrafią pogodzić się z myślą, że ich dziecko jest niepełnosprawne. Winią się wzajemnie za ten stan. Między rodzicami pogłębiają się konflikty i kłótnie.

  III okres pozornego przystosowania się, rodzice podejmują w tym okresie próby przystosowania się do sytuacji, odwiedzają różnych specjalistów, łącznie z bioenergoterapeutami.

   IV okres konstruktywnego przystosowania - rodzice szukają metod w jaki sposób można pomóc dziecku, jaka będzie jego przyszłość, czego go nauczyć, jak zorganizować wspólne życie?

   Niewątpliwie istotny wpływ na przeżycia emocjonalne rodziców i na fakt na jakim etapie rozwoju dziecka pojawi się niepełnosprawność, jeżeli zaraz po porodzie to okres szoku trwa krócej, jeżeli na wskutek choroby trwa dłużej, gdyż rodzice obwiniają się wzajemnie i obarczają odpowiedzialnością za upośledzenie dziecka. (Boczar K.,1982).

Innym czynnikiem, mającym wpływ na przeżycia rodziców jest to, w jaki sposób rodzice dowiadują się o niepełnosprawności dziecka, jaki jest stopień i rodzaj tej niepełnosprawności oraz czy niepełnosprawność jest widoczna. Na przeżycia rodziców wpływają również preferowane przez nich wartości i cele życiowe. Współżycie z niepełnosprawnym dzieckiem niewątpliwie przekształca system wartości rodziców.(Obuchowska I.1999).

Urodzenie dziecka niepełnosprawnego oznacza dla jego rodziców zasadniczą i trwałą zmianę ich egzystencji i sytuacji socjalnej. Wielopłaszczyznowa zależność istniejąca między matką a dzieckiem sprawia, że niepełnosprawność dziecka jest dla matki szczególnie traumatycznym przeżyciem.

Rodzice dziecka niepełnosprawnego „..... mają poczucie zawodu i niespełnionych nadziei spowodowane rozbieżnością między wymarzonym a rzeczywistym obrazem dziecka. W przeżyciach rodziców dominują: poczucie klęski życiowej, poczucie osamotnienia, skrzywdzenia przez los i beznadziejności. Często rodzice przeżywają poczucie winy.” (Obuchowska I.,1999,s.22).

Umysłowo upośledzony w rodzinie bywa odbierany jako obraz braków i ułomności człowieka, jako obciążający rodziców i całą sytuację rodzinną, która staje się trudna do zniesienia, dopóki nie zostanie zaakceptowana ze świadomością, że dziecko, to Boży dar a dziecko niepełnosprawne to Boże zadanie. Stosunek rodziców do upośledzonego dziecka rzutuje na stosunek do niego jego rodzeństwa. Co więcej, jest to wszystko zanurzone w postaci osób z otoczenia, rodząc u rodziców poczucie osamotnienia. Powstają wtedy konflikty, kończące się niekiedy rozbiciem rodziny.

Postawa bezradności rodziców (a także postawa górowania), odbija się na opóźnieniu rozwoju zdolności u dzieci i na ich samopoczuciu. Trudności w rodzinach posiadających dzieci upośledzone umysłowo przejawiają się w narzekaniu, skarżeniu się, nadopiekuńczości lub wrogości, unikaniu lub ograniczaniu kontaktów społecznych. Kontakty społeczne zaś, są bardzo ważne, zwłaszcza przy współuczestniczeniu w nich osób niepełnosprawnych umysłowo. W Polsce niestety nie rozpowszechniła się jeszcze praktyka wychodzenia do znajomych wraz ze swoim dzieckiem upośledzonym umysłowo, bo wtedy relacje jego z rodzicami były by pełniejsze, a są one przecież ważne dla atmosfery rodziny i społecznego rozwoju (red. Otrębski W., 1997).

 

POSTAWY RODZICIELSKIE

 

WŁAŚCIWE
1. Akceptacja dziecka - przyjęcie go takim, jakim ono jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, umysłowymi możliwościami i trudnościami w jakichś dziedzinach . Rodzice dają mu do zrozumienia, że jest kochane, cenione, że znają jego potrzeby i starają się je zaspokoić . W takiej rodzinie dziecko czuje się bezpiecznie, jest zadowolone ze swego istnienia , nawiązuje trwałe więzi emocjonalne , potrafi wyrażać swoje uczucia , jest wesołe , miłe , odważne .
2. Współdziałanie z dzieckiem - świadczy o zainteresowaniu rodziców tym , co robi dziecko . Rodzice angażują je w zajęcia i sprawy domowe , odpowiednie do jego możliwości rozwojowych . Ma ono prawo do wyrażania swojej własnej opinii, decydowania o sprawach bliskich mu osób, czuje się potrzebne w rodzinie i wartościowe
3. Danie mu rozumnej swobody - rodzice darzą dziecko zaufaniem i pozostawiają mu duży margines swobody. Potrafią jednak utrzymać swój autorytet i odpowiednio kierować dzieckiem. Dziecko z takiej rodziny jest bystre, pomysłowe , współdziała z rówieśnikami .

4. Uznawanie praw dziecka - rodzice pozwalają dziecku samodzielnie działać i dają mu do zrozumienia, że jest odpowiedzialne za wyniki tego działania. Kierują nim stosując sugestie, wyjaśnienia i tłumaczenia, wspólne uzgadnianie jego praw i obowiązków. Dziecko dokładnie wie, czego się od niego oczekuje na miarę jego możliwości rozwojowych. Dziecko z takiej rodziny jest samodzielne, lojalne, solidarne. ·

NIEWŁAŚCIWE
1. Postawa odtrącająca - cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym i dominacją rodziców. Dziecko jest dla nich ciężarem, wzbudza ich niechęć. Rodzice tacy otwarcie krytykują dziecko, nie dopuszczają go do głosu, stosują surowe kary, represyjne żądania, postępują z nim w sposób brutalny .
2. Postawa unikająca - cechuje się nadmiernym dystansem uczuciowym rodziców wobec dziecka, ich uległością i biernością. Rodzice wykazują beztroskę posuniętą do braku odpowiedzialności, ignorują dziecko, zaniedbują je pod względem uczuciowym, opiekuńczym oraz stawianych dziecku wymagań. Dzieci z takich rodzin cechuje brak wytrwałości w działaniu, nieufność, strach , konfliktowość w kontaktach z ludźmi .
3. Postawa nadmiernie wymagająca - przejawia się dominacją rodziców w postępowaniu z dzieckiem. Zmuszają je, aby dostosowało się do wytworzonego przez nich wzoru, bez liczenia się z możliwościami dziecka, bez uznania jego praw i poszanowania jego indywidualności. Stawiają mu wygórowane wymagania, ograniczają jego samodzielność swobodę, narzucają mu swoją wolę przez zmuszanie, stosowanie nagan, sztywnych reguł postępowania. Dzieci takie cechuje brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, uległość, przewrażliwienie, brak zdolności do koncentracji uwagi .
4. Postawa nadmiernie chroniąca - podejście rodziców do dziecka jest bezkrytyczne, uważają je za wzór doskonałości, ulegają mu, tolerują jego niewłaściwe postępowanie, zaspokajają każdy kaprys, pozwalają panować nad całą rodziną , są przesadnie opiekuńczy i nadmiernie troskliwi przez co utrudniają dziecku samodzielność . Dzieci z takich rodzin wykazują opóźnienie dojrzałości społecznej, bierność, zarozumiałość, poczucie większej wartości, nadmierną pewność siebie , zależność od matki , nieustępliwość

 

 

 

 

 

Nadmiernie

wymagająca

DOMINACJA

odtrącająca

 

 

 

 

 

Nadmiernie skoncentrowana na dziecku

Nadmierny dystans

IDEALNY RODZIC OPTYMALNY

 

 

 

 

 

 

 

Postawa nadopiekuńcza

Postawa unikająca

 

 

ULEGŁOŚĆ

 

 

 

 

 

 

 

Postawa rodziców wobec dziecka niepełnosprawnego, a jej wpływ na rozwój psychofizyczny.

 

1.     Postawa unikająca.

 

Rodzice reprezentujący postawę unikająca cechują się dużym dystansem uczuciowym w stosunku do swoich dzieci i nie potrafią stawiać im jakichkolwiek wymagań. Są to często ludzie o miłej powierzchowności, szerokich zainteresowaniach i wykonujących ciekawe zawody. (J. Kielin) nie poświęcają jednak swoim dzieciom dostatecznej uwagi, często zastępując okazywanie im uczuć obdarowywaniem prezentami.

 Poglądy rodziców reprezentujących postawę unikającą:

        Kocham moje dziecko, przecież kupiłam mu taką drogą zabawkę na urodziny;

        Nie należy zbytnio przejmować się sytuacją mojego dziecka;

        Dziecko z tego wyrośnie;

        Problemy z dzieckiem z czasem same się rozwiążą;

        Niech dziecko uczy się samo na własnych doświadczeniach;

        Dziecko samo wie, czego chce;

        Nie jestem odpowiedzialny za to, co robi moje dziecko;

        Dziecko powinno mieć dużo swobody.

 

  Rodzice ci nie mają poczucia odpowiedzialności za swoje dziecko. Przebywanie z nim odbierają jako trudne i męczące. Zajmowanie się dzieckiem, zwłaszcza specjalnej troski, jest frustrujące- zabiera czas, który można poświęcić innym ważnym celom i zainteresowaniom. Rodziców tych irytuje niedojrzałość i brak samodzielności ich dzieci. Cieszą się, kiedy ktoś inny zajmuje się ich synem czy córką. Nie okazują agresji wobec swoich dzieci, często podkreślają swoją miłość do nich, jednak rzadko uzewnętrzniają to uczucie, a czasem robią to tylko na pokaz. Zachowanie tej grupy rodziców jest dość charakterystyczne. Bez względu na to, jak dużo mówią o swojej miłości do syna czy córki, zachowują się bardzo beztrosko, co czasem może być groźne dla dziecka na przykład zaniedbują leczenie jego choroby, nie przestrzegają zasad higieny i inne. Rodzice tacy ignorują próby dziecka nawiązania z nimi kontaktu. Wolą często kupić cos dziecku, nawet bardzo drogiego, niż się z nim pobawić. Nie interesują się jego problemami, nie obchodzą ich postępy dziecka w terapii. Na skutek takiej postawy dzieci mają problemy emocjonalne, nie są zdolne do nawiązywania trwałych więzi z ludźmi, są niestałe uczuciowo, zmienne w swoich planach, przesadnie się chwalą. Mogą się czuć prześladowane, żalić się nad swym losem lub pocieszać. Mogą być nieufne, bojaźliwe lub wchodzić w konflikt z otoczeniem.

Rodzice chętnie zgadzają się na wszelkie warunki proponowane im przez terapeutę, lecz może zdarzyć się, że dziecko będzie przychodziło brudne, bez zeszytu, a rodzice nie będą mieli na nic czasu.

 

 

2.     Postawa nadmiernie wymagająca.

 

Rodzice reprezentujący postawę nadmiernie wymagającą poświęcają dziecku bardzo dużo czasu i uwagi oraz stawiają mu wymagania przekraczające jego możliwości. Tacy rodzice usiłują dopasować dziecko do stworzonego przez siebie wzoru bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami i możliwościami.

 

 Poglądy rodziców reprezentujących postawę nadmiernie wymagającą:

        Dzieciom nie można pobłażać;

        Należy wykorzystać każdą możliwość, aby dziecko się czegoś nauczyło;

        Dzieci powinny mieć dobrze zorganizowany czas;

        Rodzice powinni stawiać swojemu dziecku wymagania, gdyż tylko dzięki temu cos osiągnie;

        Z dzieckiem trzeba pracować.

 

Rodzice nadmiernie wymagający pragną przede wszystkim przyspieszyć rozwój dziecka. Gdy się to nie udaje są rozczarowani, źli i rozżaleni.

 

Zachowanie tej grupy rodziców cechuje:

        Stawianie zbyt wygórowanych wymagań w stosunku do dziecka;

        Ograniczenie dziecku swobody;

        Określanie sztywnych reguł postępowania;

        Narzucanie licznych propozycji;

        Krytyczny i oceniający stosunek do poczynań dziecka niespełniającego idealnego wzorca określonego przez rodziców;

        Prezentowany na zewnątrz zachwyt nad wyimaginowanymi, niemającymi realnego potwierdzenia, osiągnięciami dziecka.

 

   Dzieci rodziców nadmiernie wymagających nie mają wiary we własne siły, są bojaźliwe, niepewne, uległe, maja problemy z koncentracja uwagi, czasami są wyjątkowo buntownicze.

Bunt dziecka jest reakcją korzystną i oznacza osłabienie negatywnego wpływu rodziców na jego postępowanie.

Problemem jest także nierealistyczne ocenianie możliwości własnego dziecka przez ten typ rodziców. Zwykle uważają, że dziecko umie o wiele więcej, niż ma miejsce w rzeczywistości, co uzasadnia ich nierealistyczne oczekiwania.

 

3.      Postawa nadmiernie opiekuńcza.

 

Rodzice reprezentujący postawę nadopiekuńczą bardzo się koncentrują na dziecku i nie stawiają mu żadnych wymagań. Jest to chyba jedyna negatywna postawa, do której rodzice chętnie się przyznają, a nawet są z niej dumni, uważając, że troszczą się o swoje dziecko lepiej niż inni. Niestety, z czasem prowadzi to do ubezwłasnowolnienia dziecka. Nadopiekuńczość jest, więc pewną formą agresji, przekazywaną dziecku za pomocą wielu serdecznych i miłych słów.

 

Poglądy rodziców reprezentujących postawę nadopiekuńczą

 

        Dzieci nie należy spuszczać z oczu;

        Dziecko nie powinno tego robić, bo się zmęczy (pobrudzi, uderzy, przestraszy);

        Dziecko nie powinno za często wychodzić na podwórko, bo tam jest zbyt wiele zagrożeń;

        Dziecko nie może przebywać z innymi, bo się od nich czymś zarazi;

        Dziecku ciągle trzeba tłumaczyć, jakie grożą mu niebezpieczeństwa.

 

  Rodzice nadopiekuńczy wciąż odczuwają lęk przed niebezpieczeństwami, jakie mogą spotkać dziecko. Często jest to obawa o zdrowie syna czy córki. Biorą odpowiedzialność za wszystko, co się dziecku przydarza (na przykład za grypę). Troskę łączą z lekceważeniem możliwości fizycznych i zdrowotnych dziecka oraz jego zdolności i talentów.

   Zachowanie tej grupy rodziców cechuje:

        Rozwiązywanie problemów za dziecko;

        Pełna kontrola nad zachowaniem dziecka;

        Izolowanie społeczne dziecka;

        Ograniczanie ruchu fizycznego dziecka, (bo się spoci);

        Sprzeciwianie się próbom stawiania dziecku wymagań przez osoby z zewnątrz lub próbom ich oceny;

        Uleganie dziecku;

        Realizowanie wszystkich zachcianek i kaprysów dziecka;

        Koncentrowanie całego swojego życia (i życia rodziny) wyłącznie wokół dziecka;

        Ciągłe przebywanie przy dziecku;

        Brak konsekwencji w wychowaniu.

  Postawa nadopiekuńcza rodziców opóźnia rozwój dojrzałości społecznej dziecka, powoduje bierność, brak inicjatywy, ustępliwość. Natomiast wobec własnych rodziców dziecko jest zbyt pewne siebie, zarozumiale, wszczyna awantury (wręcz tyranizuje matkę lub ojca). Są to cechy tak zwanego dziecka rozpieszczonego.

 

4.     Postawa odtrącająca.

 

Rodziców o postawie odtrącającej cechuje duży dystans uczuciowy w stosunku do dziecka oraz dominacja nad nim. Duży dystans oznacza, że rodzice spędzają bardzo mało czasu ze swoim dzieckiem. Ich wzajemne kontakty mają charakter formalny i powierzchowny. Przebywanie z synem czy córką nie sprawia matce czy ojcu żadnej przyjemności i satysfakcji. Dominacja zaś wynika z poglądu rodziców, że wiedzą, co jest dobre dla dziecka i próbują to egzekwować. Ich wewnętrzne przekonanie, czego ich dziecko potrzebuje, nie ma w tym wypadku żadnego związku z tym, jakie potrzeby ma dziecko w rzeczywistości.

 

Poglądy rodziców o postawie odtrącającej:

        Dziecko nie powinno przeszkadzać mi w życiu;

        Mam prawo wymagać od mojego dziecka tego, co uważam za słuszne;

        Mogę karać dziecko za to, że nie wykonuje moich poleceń;

        Dziecko często specjalnie robi mi na złość;

        Moje dziecko jest nieodpowiedzialne ( głupie, pyskate, złośliwe, itp.);

        Dziecko naraża mnie na wiele wyrzeczeń, wymaga dużego wysiłku i pochłania wiele czasu;

        Dziecko powinno znać swoje miejsce;

        Dziecka nie należy wyręczać

        Dziecka nie należy rozpieszczać.

 

   Uczucia rodziców odtrącających do dziecka są przeważnie negatywne i wypływają z tego, iż postrzegają oni swojego syna lub córkę jako jeszcze jedną krzywdę, która ich spotkał. Rodzice ci w ogóle mają wiele pretensji do świata. Po prostu czują się skrzywdzeni. Chcą osiągnąć sukcesy materialne, zawodowe i inne a dziecko im w tym przeszkadza. Dziecko wyzwala w nich niechęć, złość, agresję i poczucie krzywdy.

 

Zachowanie rodziców o postawie odtrącającej cechuje:

        Nieokazywanie dziecku pozytywnych uczuć;

        Demonstrowanie uczuć negatywnych wobec dziecka;

        Krytyka zachowań dziecka;

        Dezaprobata zachowań dziecka;

        Obarczanie innych osób i instytucji opieką nad dzieckiem;

        Częste wydawanie dziecku rozkazów;

        Stawianie licznych i regresywnych żądań;

        Surowe karanie dziecka;

        Zastraszanie dziecka;

        Niedocenianie pozytywnych zachowań dziecka;

        Brak tolerancji wobec niedociągnięć, braku zdolności, niedostatków fizycznych, braku urody;

        Nieakceptowanie sprzeciwu i negatywnych uczuć dziecka.

 

Na skutek takiej postawy rodzicielskiej dziecko jest nieposłuszne, krnąbrne, kłótliwe i agresywne, niekiedy unika kontaktów z ludźmi, bo czuje się zastraszone, co utrudnia mu zaadoptowanie do nowych warunków i otoczenia, zaakceptowania nowych osób i tym podobne.

 

5.     Postawa pozytywna.

Najogólniej mówiąc rodzice „pozytywni” nie mają jakiś zasadniczych problemów w relacji ze swoimi dziećmi, co nie oznacza oczywiście, że nie mają ich wcale. Każde dziecko w swoim życiu boryka się z wieloma różnorodnymi problemami. W życiu spotykają nas ból, cierpienie, lęk, poczucie bycia gorszym, itp. Rodzice o postawach pozytywnych potrafią nie tyle zmienić ten stan rzeczy, ile towarzyszyć i wspierać swoje dzieci w trakcie ich rozwoju. Nie są oni przy tym wolni od własnych trosk, lecz nie przysparzają ich własnym dzieciom.

 

 

 

Bibliografia

1.J.Kielin Jak pracować z rodzicami dziecka upośledzonego Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne Gdańsk 2002
2. K. Boczar, Młodzież umysłowo upośledzona w rodzinie i środowisku pracy, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1982.
3. F. Wojciechowski, Dziecko upośledzone umysłowo w rodzinie. Studium porównawcze, WSiP, Warszawa 1990.
4. J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002.
5. J. Carr, Pomoc dziecku upośledzonemu, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1984.

---