Biologia

Nauka o organizmach żywych ich pochodzeniu, rozwoju, funkcjach i współzależnościach z innymi organizmami. Dzielimy ją na trzy główne nauki:zoologię,botanikę,antropologię.

Parazytologia

Dział biologii, nauka zajmująca się badaniem pasożytów zwierząt i człowieka. Gr. darmozjad; wyróżniamy 2 grupy: zwierzęta pasożytnicze i grzyby.

Biosfera

Przestrzeń ziemi zasiedlona przez żywe organizmy. Części biosfery:

• Litosfera-środowisko lądowe, czyli gleba i powierzchnia ziemi

• Hydrosfera-życie tu zależy od różnych czynników a przede wszystkim od światła (do 200 m pod wodą może toczyć się proces fotosyntezy)

• Atmosfera-(aerosfera)-sfera gazowa nad powierzchnią ziemi (10-15 km)

• Ontosfera-środowisko istot żywych będących miejscem żerowania pasożytów. Może wchodzić w atmosferę,litosferę,itp.

Środowisko przyrodnicze

(ekosystem) system (zbiór) elementów przyrody żywej i nieożywionej.

EKOSYSTEM=BIOCENOZA+SIEDLISKO(życia lub zamieszkiwania przez biocenozę).

Biocenoza

Zbiór wszystkich żywych organizmów zamieszkujących określone środowisko.

Ekosystemy naturalne-np.las;istnieje tu względna równowaga dynamiczna.Kataklizmy i masowe wymieranie.

Ekosystemy sztuczne-np.park,szpital.

Homeostaza

Zdolność samoregulacji ekosystemu.

Biotop organizmu

Określona przestrzeń życiowa osobnika.

Czynniki środowiska:

1. Biotyczne-wszystkie żywe organizmy w tym środowisku

2. Abiotyczne- woda, ciśnienie wody, ciśnienie powietrza, skład powietrza w n.p.m. (ciśnienie osmotyczne), fale dźwiękowe,temperatura,prominiowanie.

Gatunek

Podstawowa jednostka taksonomiczna.Zbiór osobników podobnych do siebie morfologicznie i anatomicznie(DNA), związanych ze sobą zjawiskiem rozrodu, dających płodne potomstwo i tworzących zamknięty układ genetyczny.

Jednostki taksonomiczne

TYP-strunowce

PODTYP-kręgowce

GROMADA-ssaki

RZĄD-naczelne

RODZINA-człekokształtne

PODRODZINA-człowiekowate

RODZAJ-człowiek

GATUNEK-człowiek rozumny

Systematyka roślin:

KRÓLESTWO- rośliny

PODKRÓLESTWO- procariota

TYP- bakterie

TYP- sinice

PODKRÓLESTWO- eucariota

TYP- zielenice, okrzemki, chryzofity, brunatnice, krasnorosty, grzyby, porosty, mszaki, paprotniki, rośliny nasienne (nagonasienne i okrytonasienne

Systematyka zwierząt:

KRÓLESTWO-zwierzęta

TYP-pierwotniaki

GROMADA-wiciowce,korzenionóżki,zarodnikowce,orzęski

TYP-gąbki

TYP-jamochłony

GROMADY-stułbiopławy,krążkopławy,koralowce,żebropławy

TYP-płazińce(robaki płaskie)

GROMADY-wirki,przywry,tasiemce

TYP-obleńce

GROMADY-nicienie,kolcogłowy,wrotki

TYP-pierścienice

GROMADY-skąposzczety,wieloszczety,pijawki

TYP-stawonogi

GROMADY-skorupiaki,owady,pajęczaki,wije,pratchawce

TYP-mięczaki

GROMDY-ślimaki,małże,głowonogi

TYP-szkarłupnie

GROMADY-rozgwiazdy,jeżowce,liliowce

TYP-strunowce

PODTYP-bezczaszkowce(lancetnik)

PODTYP-kręgowce

GROMADY-ryby,kręgouste,płazy,gazy,ptaki,ssaki

Ontogeneza

Rozwój osobniczy od momentu zapłodnienia do momentu śmierci.

Filogeneza

Rozwój rodowy człowieka trwający w długich szeregach pokoleniowych.

Prawo biogenetyczne

Ontogeneza jest skróconym powtórzeniem filogenezy oznacza to:przez główne etapy rozwoju rodowego tzn. odtworzone zostają kolejno cechy dorosłych przodków.

Homeostaza ontogenetyczna

Homeostaza;utzymanie stanu równowagi dynamicznej (w ramach normy reakcji osobnika między czynnikami wewnątrz osobnika,ciągle zmiennymi czynnikami środowiska zewnętrzego).Czynniki regulujące ontogenezę:

1. Endogenne genetyczne-kod genetyczny osobnika

2. Endogenne paragenetyczne-większy jest wpływ cech fizycznych

3. Egzogenne-bezpośrednie czynniki, które wpływają na nasze życie np. infekcje, przeżycia psychiczne.

Etapy ontogenezy:

1. Okres życia wewnętrznego macicznego:embrionalny okres KYEMATOGENEZA

• Podokres jaja płodowego od zapłodnienia do 8 dni

• Podokres zarodkowy-1-sze 8 tygodni życia

• Podokres płodowy-od 9-40 tygodni

2. Okres postembrionalny

• Okres noworodka-4 tygodni

• Okres niemowlęcia-1 rok

• Okres wczesnego dzieciństwa do 7 lat

• Okres starszego dzieciństwa do osiągnięcia: DZ-15;CHŁ-18

• Młodzińczy(dorastanie):K-20;M-23

• Okres wieku dorosłego-do 1-szych objawów starzenia:K-35;M-40

• Okres wieku dojrzałego:K-50;M-też się to odbywa

• Okres starości po 60 roku życia

Zapłodnienie

Zachodzi w jajowodzie.Plemnik zachowuje żywotność w środowisku macicy do 48 godzin. Jest to proces w wyniku, którego dochodzi do połączenia materiału genetycznego zawartego w jądrze komórkowym plemnika i jaja, tworzy się zygota.

Oogeneza

Proces powstawania 40 dojrzałej kom. jajowej, w wyniku, którego uzyskuje ona zmniejszoną o połowę liczbę chromosomów (po podziałach komórkowych zw. podziałami dojrzewania), zapasowe materiały odżywcze- żółtko oraz infrosomy zawierające rozwojową .

Spermatogeneza

Proces powstawania plemników w jego wyniku plemniki uzyskują zmniejszoną o 1/2 liczbę chromosomów oraz narząd ruchu- wić.

Determinacja płci

Występowanie XY- u mężczyzn i XX-u kobiet.

Błony płodowe

Specjalne struktury wytwarzane przez owodniowce zapewniające zarodkom najlepsze warunki rozwoju na lądzie. Błony płodowe otaczają zarodek.

Owodnia

Najbardziej wew., bezpośrednio otacza zarodek i jej jama wypełniona jest płynem-chroni zarodek przed uszkodzeniami (amortyzuje wstrząsy) oraz zabezpiecza przed wysychaniem.

Omocznia

Gromadzi szkodliwe produkty przemiany materii i na początku bardzo się rozrasta, ponieważ zarodek produkuje amoniak. W późniejszym okresie, kiedy zarodek przekształca zarodek przekształca amoniak w mniej szkodliwe produkty przemiany materii (mocznik, kwas moczowy), omocznia kurczy się, a woda resorbowana jest przez zarodek. W ścianach omoczni znajdują się naczynia krwionośne, które są częścią układu krwionośnego zarodka, co usprawnia proces wymiany gazowej(gromadzi wydaliny).

Kosmówka

Otacza zarodek wraz z pozostałymi błonami i przez to pełni funkcję ochronną, a stykając się z białkiem pobiera z niego różne sub. Pokarmowe. W późniejszym okresie rozwojowym jest bogato unaczyniona i uczestniczy w wymianie gazowej między zarodkiem a powietrzem przenikającym przez pory w skorupie.

Łożysko

Jest narządem, w którym dochodzi do przylegania lub zrośnięcia się błon płodowych z błoną śluzową macicy w celu wymiany fizjol.

Bruzdkowanie

Podziały mitotyczne zapłodnionego jaja, w wyniku, których powstają komórki potomne, zwane blastomerami. W wyniku bruzdkowania powstaje wielokomórkowy zarodek zwany blastulą.

Gastrulacja

Dynamiczny proces przekształcania się zarodka ze stadium blastuli w gastrulę; polega na przemieszczaniu się komórek w obrębie zarodka i wyodrębnieniu listków zarodkowych.

Morula

Wielokomórkowy zarodek powstały z wielokrotnych podziałów zygoty. Kulista bryłka złożona z kilkunastu komórek poprzedza blastulę.

Blastula

Grupa komórek, która zmieniła się w pęcherzyk. Zbudowana z blastomerów.

Gastrula

Wczesne stadium rozwojowe zarodka występujące po blastuli.

Listki zarodkowe

Grupy komórek o podobnych właściwościach rozwojowych, dające początek określonym narządom(organogeneza).

Ektoderma

Wytwarza: nabłonki pokrywające ciało, układ nerwowy, narządy zmysłów, nabłonki wyściełające początkową i końcową część przewodu pokarmowego.

Mezoderma

Mięśnie, szkielet wew., nabłonki wyściełające wtórną jamę ciała, skóra właściwa kręgowców, układ krwionośny, układ wydalniczy, układ rozrodczy.

Endoderma

Nabłonki wyściełające środkową część przewodu pokarmowego, gruczoły trawienne, płuca, pęcherz moczowy.

Komórka

Jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną żywej materii.

Zarodek

Organizm ludzki lub zw rozwijający się z zapłodnionego jaja do wyklucia się z jaja lub porodu.

Pasożytnictwo

Forma współżycia dwu gatunków organizmów, z których jeden (pasożyt) bytuje stale lub czasowo kosztem drugiego (żywiciela), będącego dla niego źródłem pokarmowym.

Ekosystem

Samodzielna jednostka ekologiczna. Składa się z środowiska nieożywionego i bytującej w nim biocenozy.

Interakcje międzygatunkowe:

1. KOEGZYSTENCJA- współistnienie

2. KOMENSALIZM- współbiesiadnictwo - 2 gatunki żywią się tym samym pokarmem

3. MUTUALIZM- obustronna korzyść

4. AMENSALIZM- antybioza- 1 ogranicza rozwój 2-go

5. PASOŻYTNICTWO

Podział pasożytów:

• Pasożyty bezwzględne- nie może żyć bez swojego żywiciela np. tasiemiec, owsik

• Pasożyty względne- pijawka

II.

• Stałe- całe życie żyją na lub w organizmie żywiciela i bez niego nie może przeżyć

• Okresowe- pijawka

III.

• Zew- ektopasożyty na skórze, na tkankach, np. grzyby

• Wew.- endopasożyty robaki, pierwotniaki

IV.

• Monokseniczne- jednogatunkowa żeruje w jednym gatunku żywiciela np. owsik (wyłącznie jelito człowieka)

• Polikseniczne- włosień spiralny

V.

• Lokalne- żyją w określonym rejonie na świecie np. świdrowiec śpiączki afrykańskiej żyje na równiku

• Kosmopolityczne- np. glista, żyje wszędzie.

Żywiciel pośredni

Żywiciel, w którym rozwijają się formy larwalne pasożyta.

Żywiciel ostateczny

Żyje w nim dorosły płciowo pasożyt; dochodzi w nim do rozwoju pasożyta występują tu objawy chorobowe.

Inwazja pasożytnicza

Zaatakowanie organizmu żywiciela (choroby pasożyty= choroby inwazyjne).

Transmisja

Przenoszenie z żywiciela na żywiciela.

Mitoza

Jest podziałem komórkowym, podczas którego z 1 komórki macierzystej powstają 2 komórki potomne, których ilość materiału genetycznego jest taka sama jak w komórce macierzystej, z której powstała.

Mejoza

Jest podziałem redukcyjnym, podczas którego z 1 komórki macierzystej (2n) powstają 4 komórki potomne, których ilość materiału genetycznego jest zredukowana do n. Proces ten zachodzi tylko w gruczołach rozrodczych, a komórki w nim powstające to gamety

KOMÓRKA MACIERZYSTA 2n= 46 CHROMOSOMÓW

KOMÓRKA POTOMNA n=23 CHROMOSOMY

Mejoza nie zachodzi w komórkach haploidalnych. Zachodzi w męskich i żeńskich organach rozrodczych.

N=4n

DNA

Występuje na terenie jądra komórkowego i jest nośnikiem informacji genetycznej. Kw. DNA jest polimerem jego monomerami są nukleotydy.

RNA

• m RNA kw. Rybonukleinowy- przenosi informację genetyczną dotyczącą białek na rybosomy

• t RNA- transport aminokwasów do rybosomów z cytoplazmy

• r RNA- wchodzi w skład rybosomów.

Komórka

Jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną żywej materii. Przeciętna wielkość komórki waha się od 0,001-0,1 a u człowieka 0,001-0,003. Największą komórką ludzką jest jajo ¼ mm. Kształty są przeróżne

Błona komórkowa

Oddziela organizm od środowiska w sposób umożliwiający wybiórczą wymianę substancji z otoczeniem. Występuje we wszystkich żywych komórkach. Składnikami występującymi zawsze w błonach są białka i tłuszcze(rys).

ER-siateczka śródplazmatyczna

System błon lipidowo-białkowych tworzących w cytoplazmie niewielkie kanaliki i wakuole. Błony siateczki połączone są wieloma organellami. Występuje tylko w kom eukariotycznych ( oprócz dojrzałych erytrocytów ssaków). Wyróżniamy 2 rodzaje ER:

1. RER- szorstkie, występują na nich liczne rybosomy

2. SER- gładkie, nie ma rybosomów

Funkcje: zwiększa wew. powierzchnię komórki, umożliwia zachodzenie jednocześnie 2 wykluczających się procesów np. wymagających innego pH.

Cytoplazma

Jest substancją podstawową, w której rozmieszczone są pozostałe organella kom. Jest półpłynna, elastyczna, ciągliwa, galaretowata. Ma postać koloidu, którego fazą rozpraszająca jest woda, a fazą skupiającą lipidy, węglowodany, sole mineralne.(pH ok. 6,8).składniki cytoplazmy: 88%-woda; 1-2%-tłuszcze; 7-10%- białka.

Aparat Golgiego

Występują tylko w komórkach eukariotycznych. Są to błoniaste pory zbudowane z 4-8 spłaszczonych woreczków ułożonych w stos oraz kulistych pęcherzyków. Pojedynczy aparat nosi nazwę diktiosomu. Funkcja wydzielnicza.

Lizosomy

Występują tylko u eukariota. Są wypełnione enzymami zdolnymi rozłożyć przy udziale wody większość pospolitych związków organicznych. Znajdują się w stanie latencji (uśpienia). U zwierząt umożliwiają one wew kom trawienie różnych substancji pobranych spoza komórki. Oddzielają i trawią zbędne składniki komórki.

Rybosomy

Występują we wszystkich żywych komórkach oraz mitochondriach. Od cytoplazmy nie są oddzielone żadną błoną. Zbudowane są z białka i m RNA. ROLA: przeprowadzają biosyntezę białka.

Jądro komórkowe

Typowe jądro występuje tylko u eucariota, u procariota -nukleoid. Jądro pozwala na oddzielenie od cytoplazmy głównego zasobu informacji genetycznej komórki. Cząsteczka DNA u procariota nazywana jest genoforem

ROLA: 1. Jest nośnikiem informacji genetycznych zapisanych w DNA

1. Umożliwia przekazywanie informacji genetycznej wszystkim rodzajom komórek danego organizmu

2. Steruje metabolizmem komórkowym.

Wakuole

Występują w komórkach eukariotycznych roślinnych i zwierzęcych, lecz różnią się funkcją i wielkością. W komórkach roślinnych wakuole są duże i nieliczne, a ich rola polega na magazynowaniu zbędnych produktów przemiany materii oraz substancji zapasowych. W komórkach zwierzęcych wodniczki są mniejsze, ale w większej ilości i spełniają różne funkcje np. wodniczki tętniące u pierwotniaków usuwają produkty przemiany materii i nadmiar wody.

Choroby genetyczne:

• Zespół Patau- trisomia 13 pary chromosomów

• Zespół Edwards'a - trisomia 18 pary chromosomów

• Zespół Downa- trisomia 21 pary chromosomów

• Zespół Turnera

Gen

Jest podstawową jednostką dziedziczności. Jest to odcinek DNA zawierający informację o kolejności aminokwasów w łańcuchu poilpeptydowym.

I prawo Mendla

Zwane prawem czystości gamet, „DO KAŻDEJ GAMETY WCHODZI 1 ALLEL Z 1 PARY. GENY WYSTĘPUJĄ U OSOBNIKÓW PARAMI”. W czasie wytwarzania gamet następuje rozdzielenie genów i ich przechodzenie do różnych gamet w ten sposób że każda gameta zawiera tylko 1 gen każdego rodzaju.

II prawo Mendla

Zwane prawem niezależnego dziedziczenia się cech. „POSZCZEGÓLNE CECHY DZIEDZICZĄ SIĘ NIEZALEŻNIE OD SIEBIE TWORZĄC W GAMETACH WSZYSTKIE KOMBINACJE Z JEDNAKOWYM PRAWDOPODOBIEŃSTWEM, A W POTOMSTWIE CAŁĄ MOZAIKĘ CECH OKREŚLONYCH W STOSUNKU LICZBOWYM”. Geny należące do różnych par alleli dziedziczą niezależnie i są przekazywane do gamet oddzielanie na zasadzie segregacji losowej.

1

6

---