Pośrednictwo banków w zagranicznych rozliczeniach bezgotówkowych
Banki są ważnym pośrednikiem w rozliczeniach międzynarodowych, realizując zlecenia płatnicze swoich klientów. Współczesne rozliczenia międzynarodowe przebiegają głównie bezgotówkowo, w formie rozliczeń dewizowych. Pozwala to na usprawnienie techniki płatniczej w stosunkach międzynarodowych. Sprawne funkcjonowanie tych rozliczeń jest możliwe dzięki temu, że banki krajowe współpracują w tym zakresie z bankami zagranicznymi.
Rozliczenia dewizowe są bezgotówkową formą rozliczeń, która pozwala na usprawnienie techniki płatniczej w stosunkach międzynarodowych. Sprawne funkcjonowanie rozliczeń za pomocą dewiz jest możliwe dzięki temu, że banki krajowe współpracują w tym zakresie z bankami zagranicznymi.
W bankowych rozliczeniach zagranicznych stosowane są następujące sposoby regulowania płatności:
Rozliczenia bezwarunkowe: czeki, polecenie zapłaty
Rozliczenia uwarunkowane: akredytywa, inkaso
Czeki:
Czek w obrotach zagranicznych jest zleceniem udzielonym zagranicznemu bankowi przez bank krajowy wypłacenia określonej kwoty pieniężnej oznaczonej w nim osobie. Czek aby był ważny musi spełniać określone wymogi formalne. W treści występuje nazwa „czek”. Ma on wyznaczone miejsce płatności, a także miejsce i datę wystawienia oraz podpis wystawcy. Ponadto zawiera bezwarunkowe polecenie wypłacenia określonej kwoty pieniężnej. Wystawca czeku (trasat) powinien dysponować w banku środkami na pokrycie czeku w terminie jego ważności.
Postępowanie z czekiem, który przedstawił kontrahent odbywa się w banku w następujących trybach:
skup czeków, czyli bank przekazuje natychmiast kwotę na rachunek posiadacza czeku (kontrahenta) w zamian za przelanie na bank prawa do czeku,
inkaso czeków, czyli bank przekazuje kwotę na rachunek posiadacza czeku wówczas, kiedy otrzyma środki z banku, w którym wystawca czeku posiada rachunek bankowy (jest to dłuższy proces).
Skup czeków stosowany jest w przypadku czeków znanych wystawców. Chętnie skupowane są czeki podróżnicze bądź czeki wystawiane przez banki (czek bankierski). Wobec pozostałych czeków stosowane jest inkaso.
W rozliczeniach zagranicznych najczęściej występują czeki bankierskie i podróżnicze. Czeki bankierskie wystawiane są przez bank - wystawcę czeku na określony bank lub na określoną osobę/firmę. Takie czeki podpisane przez bank jako wystawcę czeku, są bezpieczną i pewną formą zapłaty. Czeki podróżne emitowane są przez duże i znane banki na określoną sumę pieniędzy wydrukowaną na czeku na imiennie wskazaną osobę. Służą one przede wszystkim jako sposób rozliczania w podróżach dla turystów. Podróżni, nabywając te czeki, umieszczają na nich wzór podpisu, a w momencie realizacji podpisują czek powtórnie.
Polecenie zapłaty:
Jest to zlecenie przelewu (wypłaty) na wskazany rachunek skierowane do banku zagranicznego. Jest to tzw. przekaz importowy. W przypadku otrzymania od banku zagranicznego polecenia przelewu mówimy o przekazach eksportowych.
Uczestnikami polecenia wypłaty są:
zleceniodawca dający bankowi dyspozycje dokonania przelewu na rzecz beneficjenta; w zleceniu powinny być zawarte dane dotyczące kwoty, beneficjenta, banku, do którego należy przesłać pieniądze, a także tytuł przelewu i podział kosztów za jego wykonanie;
bank przyjmujący zlecenie i wykonujący je zgodnie z instrukcjami zleceniodawcy;
beneficjent, na rzecz którego zapłata ma być dokonana;
bank pośredniczący - korespondent zagraniczny realizujący zlecenie zgodnie z otrzymaną instrukcją banku zleceniodawcy.
Polecenie wypłaty jest bardzo powszechną formą realizacji rozliczeń między kontrahentami. Należy jednak zaznaczyć, że stwarza duże ryzyko zarówno dla importera, jak i dla eksportera. Przy przekazie z góry zachodzi obawa o otrzymanie towaru oraz jego jakości i terminowości dostawy. Przy przekazie z dołu, eksporter może obawiać się, czy po wysłaniu towaru otrzyma zapłatę. Jest to zatem forma rozliczeń stosowania między kontrahentami, którzy znają się i maja do siebie zaufanie.
Przekazanie środków pieniężnych odbiorcy zagranicznemu może odbywać się w następujących formach:
przekazanie kwoty na rachunek bankowy,
wręczenie czeku (gdy nie wskazano rachunku bankowego).
Klient banku, który zleca wykonanie przekazu zagranicznego musi dysponować odpowiednią walutą. Klient może ją posiadać, jeżeli prowadzi rachunek walutowy w danym banku, bądź jeżeli kupi od banku walutę na przekaz zagraniczny. Banki, które posiadają uprawnienia do wykonywania operacji zagranicznych oferują codziennie swoim klientom możliwość zakupu i sprzedaży walut i dewiz. Ceny, czyli kursy walut podawane są każdego dnia bądź kilka razy dziennie, jeżeli sytuacja na rynkach walutowych jest bardzo zmienna.
Banki krajowe i zagraniczne w realizacji zagranicznych przekazów pieniężnych wykorzystują system SWIFT. Jest to wystandaryzowany i bezpieczny system zagranicznych rozliczeń międzybankowych. Zlecenia są składane i realizowane według jednakowych zasad.
W celu między innymi szybkiej realizacji przekazów zagranicznych banki utrzymują współpracę z wieloma bankami zagranicznymi. bardzo często z kilkoma w danym kraju. W ten sposób bank tworzy rozległą sieć swoich banków korespondentów.
Akredytywa dokumentowa:
Akredytywa dokumentowa jest zobowiązaniem banku, który działając z polecenia i zgodnie z instrukcjami swojego zleceniodawcy, we własnym imieniu, zobowiązuje się zapłacić beneficjentowi akredytywy należną kwotę. Czyli jest akredytywa stanowi samodzielne pisemne zobowiązanie banku otwierającego wobec beneficjenta do zapłaty lub zabezpieczenia zapłaty określonej kwoty za dokumenty złożone w ramach akredytywy zgdonie z jej warunkami w okresie jej ważności. Akredytywa chroni interesy zarówno dostawcy jak i odbiorcy. Dostawcy zapewnia zapłatę należności, a odbiorcy pozwala w pełni uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków.
Akredytywa jest instrumentem finansowym, który stosowany jest, aby zabezpieczyć zapłatę za sprzedane towary i usługi.
Za najpewniejszą formę zapłaty w obrocie międzynarodowym należy uznać akredytywę. Płatność jest zabezpieczona w takim przypadku przez bank. Należy ją stosować wobec partnerów handlowych, z którymi nawiązujemy współpracę. Pod względem pewności uzyskania zapłaty w dalszej kolejności należy sklasyfikować inkaso. Wprawdzie bez uzyskania zapłaty towar nie przejdzie na własność kontrahenta, jednak nie oznacza to sfinalizowania transakcji. Kontrahent może zmienić zdanie i odstąpić od ustaleń. Wobec tego inkaso można zalecać do stosowania wobec bardziej sprawdzonych kontrahentów. Natomiast płatności zagraniczne regulowane poprzez zagraniczne przekazy pieniężne i czeki są zalecane do stosowania wobec bardzo pewnych partnerów handlowych, ponieważ przekaz przypomina w użyciu krajowe polecenie przelewu bądź dowód wpłaty i nieuczciwy kontrahent może ich nie zlecić bankowi do wykonania, czek natomiast może być wystawiony bez pokrycia na rachunku bankowym.
Należy zwrócić uwagę na następujące aspekty funkcjonowania akredytywy: aby nastąpiła zapłaty muszą zostać spełnione określone warunki (termin dostawy i jakość towaru) itp., natomiast spełnienie określonych warunków oznacza, że bank bezwzględnie zapłaci dostawcy ustaloną kwotę, a zatem zapłata jest pewna.
Za otwieranie akredytywy banki pobierają prowizje.
W rozliczeniach z wykorzystaniem akredytywy bierze udział czterech uczestników:
kupujący (np. towar), zwany dalej zleceniodawcą,
sprzedający, zwany dalej beneficjentem,
bank zleceniodawcy,
bank pośredniczący.
Przebieg transakcji z wykorzystaniem akredytywy jest następujący. Kupujący (importer) zamawia towar u sprzedającego (eksporter). Strony zawierają kontrakt. Eksporter chce mieć pewność, że uzyska zapłatę za sprzedany towar, wobec czego proponuje, aby zobowiązać bank importera do zapłaty za towar. Takie zobowiązanie banku to inaczej otwarcie akredytywy. Importer zleca zatem swojemu bankowi (bank importera), aby ten otworzył akredytywę na rzecz eksportera (beneficjent akredytywy). Bank importera otwiera taką akredytywę. Bank importera wykorzystuje w rozliczeniu z użyciem akredytywy bank pośredniczący. Jest to taki bank, którego oddział znajduje się w pobliżu eksportera bądź jest to bank, w którym eksporter prowadzi rachunek bankowy (w transakcjach zagranicznych jest to reguła, banki bowiem z danego kraju nie dysponują na ogół własnymi placówkami zagranicą dokładnie w miejscu działalności eksportera). Bankowi pośredniczącemu bank zleceniodawcy zleca wykonanie akredytywy (poprzez: potwierdzenie zagranicznej akredytywy bądź rzadziej poprzez otwarcie własnej akredytywy). W takim przypadku wypłaty środków pieniężnych dokonuje bank pośrednik (rozlicza się następnie z bankiem zlecającym). Bank pośredniczący może też jedynie poinformować eksportera o otwarciu akredytywy w banku zleceniodawcy (awizowanie) i przesłaniu tam dokumentów w celu realizacji akredytywy. Eksporter po otrzymaniu wiadomości o otwarciu akredytywy musi porównać, czy warunki jej są zgodne z warunkami kontraktu. Jeżeli są zgodne, wysyła towar. Jeżeli nie są zgodne, interweniuje u importera, aby wprowadził poprawki w akredytywie. Po otrzymaniu wiadomości od banku pośrednika, że zmiany wprowadzono - wysyła towar.
Wykonanie akredytywy (wypłata środków pieniężnych) następuje po przedstawieniu przez beneficjenta odpowiednich dokumentów w banku, który jest pośrednikiem. Dokumenty muszą być zgodne z warunkami określonymi w akredytywie. Typowymi dokumentami wymaganymi w akredytywie są: faktura, dokument przewozowy, dokument ubezpieczeniowy. Występują poza tym różnego rodzaju inne dokumenty, zaświadczenia np. świadectwo pochodzenia towaru.
Otwarcie akredytywy przez bank oznacza pełne zaangażowanie finansowe banku, który akredytywę otworzył. Bank ten ponosi ryzyko transakcji, zatem przed otwarciem akredytywy bank musi ocenić wiarygodność klienta i zabezpieczyć kwotę wymaganą w akredytywie.
Wyróżnia się między innymi następujące rodzaje akredytyw:
akredytywę importową i eksportową.
Akredytywa importowa - to akredytywa otwarta na zlecenie importera w banku importera na rzecz eksportera.
Przez pojęcie realizacji czynności przy akredytywie eksportowej rozumie się na ogół w banku wykonywanie czynności zleconych przez bank zagraniczny, jakimi są: awizowanie akredytywy, potwierdzanie akredytywy bądź otwarcie własnej akredytywy
odwołalną i nieodwołalną,
Akredytywa odwołalna może być zmieniona lub odwołana przez bank otwierający akredytywę bez zgody pozostałych uczestników rozliczeń.
Akredytywa nieodwołalna nie może być zmieniona lub odwołana bez zgody uczestników rozliczeń.
przenośną i nieprzenośną,
Akredytywa przenośna, czyli może być przeniesiona przez beneficjenta na inny podmiot, który nabywa przez to prawa beneficjenta (sytuacja taka może wystąpić wówczas, gdy beneficjent jest tylko pośrednikiem, a nie producentem eksportowanego towaru).
Akredytywa nieprzenośna - nie może być przeniesiona na inny podmiot.
potwierdzoną i niepotwierdzoną,
Akredytywa potwierdzona - oznacza, że wypłatę środków gwarantuje beneficjentowi również bank pośredniczący.
Akredytywa niepotwierdzona - oznacza, że bank pośrednik pośredniczy pomiędzy beneficjentem a bankiem importera w przekazaniu dokumentów dostawy, a środki wypłaca bank importera.
odnawialną i nieodnawialną.
Akredytywa odnawialna - może być stosowana przy wielokrotnych dostawach. Kwota akredytywy jest wówczas niższa niż wartość wszystkich dostaw.
Akredytywa nieodnawialna - jest akredytywą jednorazową dotyczącą jednej dostawy.
Za najbezpieczniejszą akredytywę dla eksportera należy uznać akredytywę nieodwołalną i potwierdzoną. Będąc beneficjentem takiej akredytywy eksporter może być pewny zapłaty, jeżeli spełni warunki ustalone z importerem.
Inkaso dokumentowe:
Inkaso jest operacją podobną do akredytywy. Podstawowa różnica polega na tym, że żaden z uczestniczących w operacji inkasa banków nie bierze na siebie odpowiedzialności za zapłatę na rzecz eksportera.
Inkaso jest to taka forma rozliczeń, w której działający na zlecenie eksportera bank zobowiązuje się do wydania importerowi dokumentów w zamian za zapłatę przez importera określonej kwoty, zgodnie z warunkami wyszczególnionymi przez zleceniodawcę inkasa.
Inkaso może być stosowane w sytuacjach, gdy partnerzy handlowi mają do siebie zaufanie, a sytuacja gospodarcza i polityczna w ich krajach jest stabilna.
Inkaso wykorzystywane jest w celu zwiększenia pewności uzyskania zapłaty za wyeksportowany towar.
W operacji inkasa biorą udział:
eksporter (podawca), który powierza bankowi dokumenty związane z przedmiotem transakcji,
bank eksportera, który przyjmuje zlecenie inkasa i dokumenty od podawcy,
bank inkasujący (bank importera),
importer (płatnik).
Operacja inkasa przebiega następująco: eksporter wysyła towar do importera, natomiast swojemu bankowi zleca wydanie importerowi podanych przez siebie dokumentów dotyczących towaru w zamian za zapłatę od importera. Bank eksportera zleca wykonanie inkasa bankowi zagranicznemu, w którym importer prowadzi rachunek. W zleceniu znajdują się instrukcje jak należy wykonać usługę. Bank importera wykonując zlecenie banku eksportera wydaje dokumenty dotyczące dostawy importerowi, jeżeli importer zapłaci za dostawę.
Przedmiotem inkasa są dokumenty handlowe (faktury, dokumenty tytułu własności, dokumenty transportowe) lub dokumenty finansowe (czeki, weksle). Bez uzyskania tych dokumentów importer nie jest właścicielem nadesłanego towaru.
W przypadku inkasa dokumentów finansowych występuje inkaso finansowe. Natomiast w przypadku inkasa dokumentów handlowych występuje inkaso dokumentowe.
Ze względu na sposób i termin zapłaty za dokumenty wyróżnia się inkaso:
inkaso gotówkowe - wydanie dokumentów dokonywane jest w zamian za zapłatę,
inkaso akceptacyjne - wydanie dokumentów dokonywane jest w zamian za zaakceptowanie zapłaty, która odbywa się w trybie późniejszym.
Ze względu na czynności wykonywane przez bank w usłudze inkasa wyróżnia się inkaso:
inkaso eksportowe - bank pełni funkcję banku podawcy,
inkaso importowe - bank jest bankiem inkasującym.