Środowisko przedszkolne interakcji z dzieckiem 3- letnim w okresie adaptacji.

Przedszkole jako tworzone środowisko wychowawcze i jego cele:

- wspieranie rozwoju osobowości dzieci od 3 do 6 roku życia

-wszechstronne przygotowanie ich do nauki w szkole

Pomoc rodzicom pracującym zawodowo w zakresie opieki nad dziećmi nakłada na przedszkole określony rytm i czas pracy.

Zadania przedszkola:

- kompensowanie dziecku niedoborów poprzednich środowisk wychowawczych

- korygowanie wad i zaburzeń rozwoju

- przystosowanie do nowego środowiska

Przystosowanie jest zjawiskiem, które najpierw związane jest ze sfera emocjonalno-społeczną dziecka, podstawową w jego rozwoju.

Cele wychowania:

-zapewnienie dziecku poczucia psychologicznego bezpieczeństwa

-możliwość wyrażania i rozwijania własnego „ja”

-uczenia się rozwiązywania problemów

Najczęściej przedszkola w Polsce, a zwłaszcza w miastach, czynne są od godziny 6 do 17. Od godziny 8 rano prawie 100% wychowanków jest już w przedszkolu. Między godziną 15 a 17 dzieci opuszczają je. Dla większości dzieci przedszkolnych jest to 8-10- godzinna rozłąka z matką.

Dzieci w przedszkolu wykonują szereg czynności według określonego regulaminu dnia

Regulamin dnia:

-bawią się

- uczestniczą w zajęciach organizowanych przez nauczycielkę

-nawiązują kontakt z rówieśnikami

-jedzą

-śpią

-uczą się samoobsługi i samodzielności w zaspokojeniu podstawowych potrzeb swojego organizmu

Wychowankowie przebywają w grupach 20-30 osobowych zazwyczaj takich samych wiekowo pod opieką jednej nauczycielki przez 5 godzin dziennie, a następnie przez 4,5 godziny pod opieką drugiej opiekunki. Nauczycielkom w pełnieniu ich obowiązków pomaga woźna oddziałowa i, pomoc wychowawcza.

Nauczyciel kreuje środowisko wychowawcze przez :

-jego materialne wyposażenie ,

- tworzenie sytuacji wychowawczych,

- zaspokajanie potrzeb dziecka,

- aranżowanie atmosfery emocjonalnej w grupie

Do realizacji założonych celów i treści programowych nieustannie szuka się wzorów instytucjonalnych, specyficznych form organizacyjnych i rozwiązań metodycznych wspierających pracę nauczyciela, co stanowi jedno z zadań pedagogiki przedszkolnej.

Przedszkole- środowisko ważne dla wychowania i rozwoju dzieci.

Rozpoczęcie przez dziecko edukacji przedszkolnej to moment przełomowy w jego życiu społecznym. Dla wielu dzieci oznacza on pierwsze kontakty z dużą grupą społeczną, która jakoś jest znacząca dla rozwoju i późniejszego funkcjonowania w różnych środowiskach,. Fakt ten wiąże się ze zmianą dotychczasowego trybu życia i standardów zaspokajania potrzeb. Niesie to za sobą większe napięcie emocjonalne .

Dziecko wchodzi do przedszkola z pewnym już standardem zachowań, przyzwyczajeń, doświadczeń społecznych, które są wyznacznikami procesu adaptacji ale mogą też je utrudniać..

Przedszkole jak i dziecko ma też pewien zasób oczekiwań i nastawień względem siebie.

Adaptacja z perspektywy dziecka, można wyróżnić 3 aspekty działań przedszkola:

-jakość i tryb zaspokajania indywidualnych potrzeb wychowanka w warunkach zbiorowego wychowania

- nawiązywanie przez dziecko interakcji z innymi ludźmi i otoczeniem materialnym

- sytuacje uczenia się przez dziecko roli członka społeczności przedszkolnej

Dwa warianty zachowań:

1. Pasywny- zakładający, że dziecko musi przystosować się do istniejących już warunków w placówce w przekonaniu, że pojawiające się trudności mają na ogół charakter przejściowy

2. Otwarty na potrzeby i trudności dziecka w okresie wstępnej adaptacji, zmotywowanej do roli wspierającej indywidualne zdolności wychowanków oraz wykorzystywania ich szans rozwojowych, znaczących dla dalszego przebiegu tego procesu

Przedszkole oczekuje że dziecko 3-letnie powinno mięć opanowane następujące czynności samoobsługowe:

- samodzielne jedzenia łyżką

- mycie rąk

-czynności higieniczne przy załatwianiu potrzeb fizjologicznych

- zdejmowanie i ubieranie podstawowych części garderoby

- rozpoznawanie swoich rzeczy wśród innych

- wycieranie nosa

- w miarę rytmiczne chodzenie po schodach przy poręczy

- znajomość swojego imienia i nazwiska

Aby 3-letnie dziecko mogło uczyć się zachowań przystosowujących je do środowiska instytucjonalnego, muszą być spełnione pewne warunki, które wynikają z jego właściwości psychofizycznych.

Małe dziecko odbiera otoczenie i bodźce z korzyścią dla swojego rozwoju tylko w poczuciu bezpieczeństwa, które z kolei zapewnia mu matka, ponieważ to ona zaspakaja jego najważniejsze potrzeby.

Najtrudniejsze problemy dla dziecka:

- nawiązanie kontaktu z nie znanymi dorosłymi i bardzo wieloma rówieśnikami w krótkim czasie,

- poznanie otoczenia materialnego i opanowanie przestrzeni

- poznanie funkcji pomieszczeń i sposobów korzystania z zawartych w nich urządzeń

- pozyskanie informacji o organizacji dnia w przedszkolu związanej z tym orientacji czasowej

- wymagań dotyczących uczestnictwa w życiu grupy

Istotne znaczenie dla przystawania ma zakres posiadanych umiejętności samoobsługowych dziecka, ponieważ mają one wpływ na jego poczucie niezależności.

Zakres zadań i trudności, jakie ma do pokonania małe dziecko podczas adaptacji, uświadamia ze do ich realizacji należy włączyć aktywnie osoby dorosłe ze środowiska rodzinnego i przedszkolnego.

W środowisku przedszkolnym najważniejszą osobą dla dziecka wchodzącą z nim w emocjonalny kontakt jest nauczycielka, która pomaga mu odnaleźć się w roli przedszkolaka.

Program realizacji celów:

- wymaganie dziecka w procesie przystosowania do, życia w warunkach zinstytucjonalizowanych poprzez umożliwienie mu poznawania nowego otoczenia w poczuciu bezpieczeństwa, wyrabianie orientacji czasowej , przyswajanie stopniowe wiedzy o przeznaczeniu i sposobie korzystania z różnych pomieszczeń, kształtowanie poczucia przynależności do grupy przedszkolnej

- przygotowanie rodziców do udzielenia dziecku wsparcia psychicznego i pomocy w procesie przystosowania

-wyposażenie nauczycielek przedszkoli w wiedzę psychologiczną o problemach przystosowawczych małego dziecka

- ograniczenie w środowisku przedszkolnym liczby bodźców utrudniających dziecku adaptację.

Pedagogiczny program działań ułatwiających dziecku adaptację:

- nawiązanie współpracy przez przedszkole z rodziną w celu włączenia jej w przygotowaniu dziecka do roli przedszkolaka

-program specjalnych zajęć i spotkań organizowanych przez nauczycielkę dla rodziców i dzieci na terenie przedszkola

- zmiana w organizacji pracy oddziałów przedszkolnych objętych eksperymentem

Dlaczego maluchy tak trudno przystosowują się do przedszkola?

Od trzeciego roku życia dziecka zaczyna się okres zwany przedszkolnym. Oznacza to, że trzylatek może już przez dłuższy czas przebywać poza domem pod opieką osób trzecich. Dlatego rodzice zapisują dzieci do przedszkola i są przekonani, że jeat to korzystne dla ich rozwoju.

Świadectwo nauczycielki

Henrietta Front-Sikora z Rybnika

Nauczycielka z 16-letnim stażem pracowała z dziećmi z wszystkich przedziałów wiekowych. Najboleśniejszym doświadczeniem było przyjmowanie w wrześniu do przedszkola dzieci

3-letnich.

Pierwszy dzień mijał zazwyczaj w miarą spokojnie, w drugim natomiast zaczynał się koszmar. Każdy ranek wiązał się z płaczem dzieci, która za wszelką cenę starały się zatrzymać mamę. Często za drzwiami grupy płakały też mamy. Wielu nauczycieli zna doskonale takie sceny. Niektóre dzieci wchodziły do sali przekonane, że za chwile przyjdzie mama.

Dorośli musza patrzeć, jak dziecko rozpaczliwie broni się przed przebywaniem w obcym miejscu. Nie pomagają zapewnienia: „niedługo przyjdę po Ciebie…, zabiorę cie po obiadku…, Mamusia wróci za 3 godzinki…”

Im dłużej dorośli mówią tym gorzej!

Wypowiadane słowa oznaczają dla dziecka jedno obawę przed czymś nowym i niebezpiecznym. Dlatego wystraszony maluch trzyma się kurczowo rodzica, że trzeba go siłą oderwać w wprost wepchnąć do Sali.

Niestety dramatu nie da się uniknąć, ale można go zmniejszyć.

Cele wynikające ze spotkań adaptacyjnych:

Dzieci:

 Wiedzą, jak wygląda przedszkole: sala, szatnia, łazienka, plac zabaw.

 Zyskają czas na poznanie „swojej” pani.

 Mają możliwość poznania placówki razem z rodzicami (osobami, przy których

czują się bezpiecznie).

 Mają możliwość odczuć, że w przedszkolu są ważne i kochane (zmniejszy to

ich lęk przed rozstaniem z rodzicami).

 Unikną drastycznej rozłąki z rodzicami i sytuacji, w której są nagle same w

obcym nieznanym środowisku.

Rodzice:

 Zwrócenie uwagi na ważną i znaczącą rolę, jaką pełnią w momencie kontaktu

dziecka z przedszkolem.

 Mogą uzgodnić z nauczycielem swoje propozycje, potrzeby, oczekiwania.

 Mogą opowiedzieć nauczycielowi o swoim dziecku (wspólnie omawiając ich

odpowiedzi zawarte w ankiecie).

 Mają możliwość zapoznać się z rozkładem dnia w przedszkolu (mogą przygotować

swoje dziecko w domu do pór posiłków, snu itd.).

 Poznają warunki, w jakich będzie przebywało ich dziecko (wygląd pomieszczeń,

wyposażenie placówki).

Nauczyciele:

 Nawiążą bliski kontakt z dziećmi i rodzicami.

 Poznają ich oczekiwania i propozycje.

 Zwrócą uwagę na indywidualne potrzeby dzieci.

7

 Zapoznają się z relacją rodziców dotyczącą sposobu zachowania się dziecka

w domu, nawyków żywieniowych, upodobań itd.

 Unikną chaosu wynikającego z nieznajomości dzieci i rodziców.

 Zyskają czas na przygotowanie do zajęć integrujących grupę już od pierwszych

dni września (znają poszczególne dzieci, ich sposób zachowania i reakcji,

dzieci znają już swoich kolegów).

 Zaproponują dzieciom już od pierwszego dnia interesujące zabawy, przez co

podtrzymują ich chęć do przybywania w przedszkolu.

Najtrudniej zaadaptować się do warunków przedszkola dzieciom, które:

• miały przykre doświadczenia w relacjach z obcymi dorosłymi osobami np. były poddawane licznym zabiegom medycznym, przebywały w szpitalu itp.

• mają za sobą nieudaną próbę adaptacji w przedszkolu;

• są nieśmiałe i lękliwe;

• mają nadopiekuńczych rodziców;

• miały dotychczas bardzo mało kontaktów z rówieśnikami;

• mają nieszczęście trafić na nauczycielkę, której od pierwszego spotkania nie lubią lub się jej boją.

Możliwości adaptacyjne dziecka 3-letniego

Małe dziecko w domu jest otoczone troską i uwagą, a jego potrzeby zaspokaja rodzina.

Kiedy znajdzie się w przedszkolu, obce jest wszystko: miejsce, jedzenie,

nauczyciel zamiast mamy i dużo dzieci.

Do przedszkola dzieci przyjmowane są według kryterium wieku kalendarzowego,

czyli po ukończeniu 3. roku życia, a nie według wieku rozwojowego. I tak w jednej

grupie są zazwyczaj dzieci ze stycznia i z grudnia danego roku. Wiek kalendarzowy

nie musi odpowiadać wiekowi rozwojowemu. Wiek przedszkolny charakteryzuje

się rozwojem wielu procesów poznawczych, dojrzewaniem i doskonaleniem różnych

funkcji organizmu, kształtowaniem struktur osobowości. Nie oznacza to jednak, że

wszystkie sfery rozwij ają się równomiernie, zazwyczaj istnieje miedzy nimi dysharmonia,

która jest w tym wypadku zjawiskiem naturalnym.

Dzieci 3-letnie są w pierwszej, wczesnej fazie okresu przedszkolnego, co może oznaczać

w ich rozwoju bardzo duże zróżnicowanie w reakcjach na szereg bodźców. Dla jednych

może to być ostatnia faza wieku poniemowlęcego, a dla innych już wiek przedszkolny.

Proces adaptacji dziecka do nowego środowiska odbywa się we wszystkich sferach

działania organizmu, a szczególnie w sferze Þ zjologiczno-biologicznej, emocjonalno-

społecznej i poznawczej.

CO UTRUDNIA ADAPTACJĘ

! Układ nerwowy dziecka 3-letniego jest słaby i delikatny. Nie jest ono zdolne do

odbierania większej ilości silnych bodźców, do dłuższego jednostajnego wysiłku,

znoszenia ograniczeń w zaspokajaniu podstawowych potrzeb.

! Mimo iż organizm dziecka rozwij a się bardzo szybko, doskonali się wiele funkcji,

poprawia sprawność motoryczna i Þ zyczna, dziecko nadal nie jest odporne na

zmęczenie, wysiłek Þ zyczny i hałas. Ma trudności w samoobsłudze, potrzebuje

pomocy przy wielu czynnościach.

! Procesy poznawcze dziecka 3-letniego są w fazie intensywnego rozwoju, ale żadna

z podstawowych funkcji psychicznych nie jest w pełni rozwinięta i ukształtowana.

Poziom rozwoju mowy stwarza liczne bariery w pełnym werbalnym porozumiewaniu

się dziecka z otoczeniem, a język odgrywa istotną rolę w adaptacji.

! Dziecko 3-letnie nie zna i nie rozróżnia prawidłowo stosunków czasowych i przestrzennych.

Utrudnia mu to rozpoznanie i właściwą ocenę wielu sytuacji społecznych

związanych z jego funkcjonowaniem w nowym otoczeniu i wzbudza lęk.

W odczuciu dziecka matka, która zostawia je w nieznanym środowisku, odchodzi

na zawsze. Dlatego ważna jest konkretna, zrozumiała odpowiedź na powtarzające

się często pytanie: .Kiedy przyjdzie mama?.

1

1 Materiał opracowany na podstawie: Lubowiecka J.: Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola. Warszawa,

WSiP, 2000.

TRUDNOŚCI Z INTEGRACJĄ

E1

s. 7

WP1004

Trudne sytuacje w przedszkolu

Możliwości adaptacyjne dziecka 3-letniego

! 3-latek ma jeszcze trudności z identyÞ kowaniem swojego .ja.. Przypisuje się je,

właściwej dla tego wieku zależności emocjonalnej dziecka od matki oraz trudnościom

w nawiązywaniu dłuższych kontaktów z nieznanymi osobami, nawet rówieśnikami.

! Najważniejszą potrzebą małego dziecka jest bezpieczeństwo. W poczuciu bezpieczeństwa

dziecko uczy się rzeczy nowych. Niezaspokojenie tej potrzeby powoduje

u dziecka pojawienie się poczucia opuszczenia, braku miłości, zagrożenia i lęku.

Momentem krytycznym jest tu z pewnością pójście do przedszkola i rozłąka

z matką, najczęściej na 8.9 godzin dziennie.

! Rozwój społeczny dziecka 3-letniego też nie jest sprzymierzeńcem dobrej adaptacji.

Jest to okres intensywnego poznawania i tworzenia obrazu własnej osoby poprzez

odróżnianie siebie od reszty świata, a to nie sprzyja podporządkowywaniu

się nieznanemu środowisku, spełnianiu jego wymagań, przestrzeganiu reguł, co

jest przecież nieuchronne w przedszkolu

O czym warto pamiętać, gdy dziecko staje się przedszkolakiem

Drogi Rodzicu!

Twojego malucha czekają poważne zmiany w życiu. Dotychczas mama

była zawsze gdzieś blisko, teraz nagle go opuszcza. Maluch musi opuścić

rano dom i udać się w obce mu miejsce, w którym jest inne światło,

inne zapachy, inne głosy, inne zwyczaje.

To, co nowe i trudne, wcale nie musi być niedobre. Należy dziecko przygotować

do takich sytuacji, aby potraÞ ło sobie z nimi poradzić.

1) Uprzedź malucha: .Już za tydzień (za dzień, za dwa dni itp.) idziemy poznać

twoje przedszkole. Mam nadzieję, że będzie miło.. Przypominaj mu

o tym.

2) Opowiedz mu o przedszkolu: co tam się robi, czego się uczy. Nawet dorosły

denerwuje się, wchodząc w nowe środowisko, zmieniając pracę, miejsce

zamieszkania, poznając nowych ludzi.

3) Przygotuj dziecko do rozstania z mamą, zostawiając je na dłużej np. u babci

lub cioci.

4) Weź koniecznie udział w programie adaptacyjnym, który ma na celu zapoznanie

dziecka z nowym miejscem, poznaniem placu zabaw, sali, personelu

i innych dzieci, które będą uczęszczać do przedszkola. Pozwól, aby twój

maluch oswoił się z tym, co nieznane u boku najbliższej osoby.

5) Już w domu ucz samodzielności . samodzielnego jedzenia, mycia rąk, korzystania

z toalety, ubierania się i rozbierania. Im dziecko jest bardziej samodzielne,

tym łatwiej mu dostosować się do nowych warunków.

6) Ubranie dziecka musi być wygodne i nie może sprawiać kłopotów. Unikaj

spodni na szelkach lub z trudnymi do odpięcia guzikami. Rękawy swetra

lub bluzki muszą być łatwe do podciągania. Buty i kapcie najlepsze są bez

wiązania lub zapinane na rzepy (chyba że są to buty ortopedyczne, zazwyczaj

wiązane).

7) Czas pobytu małych dzieci w przedszkolu nie powinien być długi. Jeżeli to

możliwe, w pierwszych dniach odbieraj dziecko po obiedzie. Do tak dużej

zmiany warto przyzwyczajać powoli. Małe dziecko szybko się męczy, zwłaszcza

kiedy ma dużo wrażeń.

8) Uwaga! Nie spóźniaj się z odbieraniem . jeżeli obiecałaś, że

przyjdziesz wcześniej, dotrzymaj słowa.

9) Pożegnanie powinno się odbywać bez pośpiechu, ale jednocześnie

bez zbędnego przedłużania samego momentu rozstania. Nie odprowadzaj

dziecka w ostatniej chwili, kiedy zostało ci tylko piętnaście minut

na dojazd do pracy. Maluch powinien mieć trochę czasu na pożegnanie

się z tobą. Jeśli nie możesz wejść z nim do sali, posiedźcie razem kilka

minut w szatni, a potem oddaj go pod opiekę wychowawczyni, pożegnaj się

i wyjdź.

10) Nie oszukuj dziecka! Jeśli obiecałaś, że będziesz z nim w przedszkolu, dopó-

ki się nie przyzwyczai, to nie wymykaj się z sali, gdy maluch się bawi. Następnym

razem nie uwierzy. Kiedy wiesz, że musisz wyjść z przedszkola, uprzedź

o tym dziecko, a jeśli trudno mu się z tobą rozstać, poproś o pomoc nauczycielkę.

Czasem nieuchronne jest przytrzymanie dziecka, które płacze i wyrywa

się. Zapewne serce będzie ci się krajało, ale możesz być pewna, że gdy wychowawczyni

przytuli małego i zapewni go, że mama wróci po obiedzie . łzy

szybko obeschną.

11) Dziecku będzie raźniej, jeśli weźmie z domu ukochaną przytulankę. Czasami

wystarczy, że maluch będzie miał przy sobie coś, co pachnie mamą i domem,

to stwarza poczucie bezpieczeństwa.

12) Dziecko ma prawo płakać. W ten sposób wyraża swój smutek, wyładowuje

napięcie, jakie w nim narosło. Jeżeli płacze w domu, w przedszkolu, po prostu

przytul je, powiedz, że je bardzo kochasz, że też będziesz za nim tęskniła,

że przyjdziesz po nie zaraz po pracy.

13) Jedną z najważniejszych rzeczy, które powinnaś robić nie tylko wtedy, gdy

dziecko idzie do przedszkola, ale wtedy w sposób szczególny, to jak najczęstsze

zapewnianie go o twojej miłości. Jedną z podstawowych potrzeb

człowieka jest potrzeba bezpieczeństwa, a zaraz za nią przynależności i miłości.

Te dwie potrzeby mogą być w niedostatecznym stopniu zaspokajane,

zwłaszcza gdy dziecko większość dnia przebywa w przedszkolu. Słowa .kocham

cię., .będę tęskniła., powinny być obecne w codziennym życiu. Bardzo

ważne są pieszczoty, pocałunki, szczęście i podziw malujący się na twarzy rodzica,

gdy patrzy na dziecko. Ono powinno czuć, widzieć i słyszeć, że jest kochane.

14) Polecamy książkę Frield J.: Moje dziecko idzie do przedszkola. Poradnik dla rodzic

ów. Kielce, Jedność, 2001.

2

---