|
Alkohol, substancja działająca tłumiąco i toksycznie na komórki nerwowe o.u.n., jest najczęściej używanym środkiem psychoaktywnym na świecie. Dotyczy to również Polski, w której jednak w odróżnieniu od innych cywilizowanych państw, zamiast spadku średniego spożycia alkoholu, obserwuje się wzrost jego spożycia, wynoszący wg niektórych szacunków około 50% w skali ostatnich 4 lat. Niekorzystna jest również struktura spożycia: w Polsce zwykle spożywa się znaczne duże ilości, przeważnie wysokoprocentowego alkoholu, i to w krótkim czasie. Biorąc pod uwagę to, że wzrost średniego spożycia alkoholu na głowę w mieszkańca powoduje geometryczny wzrost liczby problemów alkoholowych, możemy spodziewać się w najbliższym czasie, wzrostu szkód zdrowotnych (patrz niżej) spowodowanych alkoholem w naszym kraju.
Do własnej refleksji pozostawiam fakt, że wpływy ze sprzedaży alkoholu stanowią aż 14% dochodu w budżecie naszego państwa.
Ocenia się, że w Polsce nadużywa napojów alkoholowych około 10% populacji, co stanowi około 4 milionów osób. Liczbę uzależnionych od alkoholu, szacuje się na około 1 mln. ludzi (2,5% populacji). Uzależnienie od alkoholu znacznie częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet (8-9:1), jednak w ostatnich latach panie stopniowo zaczynają nadrabiać tę różnicę. U kobiet w większym stopniu niż u mężczyzn, podłoże uzależnienia stanowią zaburzenia nastroju, nerwicowe i osobowości. Największe ilości piją panowie między 20 a 30 r.ż., a kobiety między 30 a 40 r.ż.
Choroba alkoholowa, alkoholizm i uzależnienie od alkoholu są pojęciami oznaczającymi to samo, chociaż alkoholizm jest pojęciem wieloznacznym, przez co unikanym obecnie w środowisku medycznym. Chorobę tę charakteryzuje zespół objawów somatycznych (fizycznych), behawioralnych (dotyczących zachowania) oraz psychologicznych w których picie alkoholu góruje nad innymi zachowaniami (przynajmniej trzy z ośmiu objawów, obecne przez co najmniej jeden miesiąc):
1. Poczucie przymusu lub przemożna chęć picia alkoholu
2. Upośledzona zdolność kontrolowania jego spożycia
3. Wzrost tolerancji (konieczność zwiększania dawek alkoholu dla uzyskania pożądanego efektu)
4. Picie alkoholu w celu złagodzenia objawów abstynencyjnych
5. Występowanie objawów abstynencyjnych
6. Postępujące pomijanie innych zainteresowań i przyjemności na rzecz picia
7. Spożywanie alkoholu w taki sam sposób zarówno w dni świąteczne jak i zwykłe, nieliczenie się ze społeczną dezaprobatą
8. Kontynuowanie picia alkoholu mimo znajomości negatywnych konsekwencji zdrowotnych (np. marskości wątroby) i społecznych (utrata pracy)
Ponadto u uzależnionych często występują głębokie stany upojenia alkoholowego pokryte niepamięcią (tzw. palimsesty alkoholowe), a także spożywanie alkoholi niekonsumpcyjnych.
Uzależnienie od alkoholu charakteryzuje jeden z trzech sposobów picia:
1. Codzienne picie nie za dużych dawek alkoholu w celu zadowalającego funkcjonowania.
2. Regularne, co weekendowe spożywanie znacznych ilości alkoholu.
3. Wielodniowe (wielomiesięczne) ciągi picia występujące naprzemiennie z okresami trzeźwości.
Termin ten jest w zasadzie bliski pojęciom "problemów alkoholowych" i "niesprawności związanych z piciem alkoholu" oraz określeniu nadużywanie alkoholu.
Picie szkodliwe oznacza różnorakie komplikacje spowodowane spożywaniem alkoholu (nawet jednorazowym) u osób nieuzależnionych i uzależnionych:
a. przede wszystkim szkody zdrowotne - somatyczne (wywoływanie i pogarszanie przebiegu wielu chorób, zwiększona urazowość itp.) i psychoemocjonalne (agresja, stany lękowe, depresje, psychozy alkoholowe i inne).
b. społeczne (konflikty rodzinne i zawodowe, absencja w pracy)
c. prawne (wypadki komunikacyjne spowodowane prowadzeniem pojazdów w stanie nietrzeźwym, bójki itp.)
Należy pamiętać, że uzależnieni od alkoholu stanowią jedynie małą część grupy ludzi, którzy muszą szukać różnorakiej pomocy w placówkach służby zdrowia, z powodu picia alkoholu. W jednym z zestawień statystycznych oszacowano, że alkohol odpowiedzialny jest za 30% wszystkich problemów zdrowotnych będących przyczyną przyjęć do szpitali. Właśnie do osób jeszcze nie uzależnionych, ale pijących szkodliwie powinny być skierowane główne działania profilaktyczne.
Szkody zdrowotne oraz straty ekonomiczne związane z nadużywaniem i uzależnieniem od alkoholu stanowią jeden z podstawowych problemów społecznych i to nie tylko w Polsce.
Osoby nadużywające alkoholu żyją średnio 10-22 lata krócej od wieku oczekiwanego. Dowiedziono, że jest on jednym z głównych czynników zwiększających ryzyko zgonu przed 65 r ż , co jest szczególnie istotne w naszym kraju, gdzie jest olbrzymi jak na warunki europejskie współczynników zgonów przedwczesnych, czyli przed 65 r.ż - wynoszący 40%. Prowadzenie samochodu w stanie nietrzeźwym jest przyczyną około 40% wypadków drogowych, z których wiele kończy się zgonem lub trwałym kalectwem. Prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa przez osoby pijące jest od 3 do 9 razy wyższe niż w grupie nie pijących.
Nadużywanie alkoholu posiada bardzo negatywny wpływ na wiele narządów i układów człowieka, przez co jego nadużywanie może prowadzić do wystąpienia wielu chorób, takich jak:
· Stłuszczenie, zapalenie i marskość wątroby
· Stany zapalne przełyku, choroba wrzodowa żołądka
· Ostre i przewlekłe zapalenie trzustki
· Zaburzenia wchłaniania i niedobory pokarmowe: witamin - zwłaszcza z grupy B (tiamina), kwasu foliowego, niedobory soli mineralnych; w cięższych przypadkach zaburzenia metabolizmu białek, węglowodanów (cukrów) i lipidów (tłuszczy) oraz elektrolitów
· Kardiomiopatia idiopatyczna (pierwotna choroba serca), zaburzenia rytmu serca
· Skłonność do nadciśnienia tętniczego
· Szereg zaburzeń układu hormonalnego: wśród nich podwyższony poziom kortyzolu, ginekomastia u mężczyzn, zaburzenia miesiączkowania u kobiet
· Zmniejszenie odporności na infekcje bakteryjne i wirusowe (immunosupresja)
· Domniemany wpływ rakotwórczy (rak przełyku, jelita grubego, żołądka, wątroby, prostaty i sutka)
· Nasilanie osteoporozy
· Alkoholowy zespół płodowy (FAS), czyli zespół objawów takich jak upośledzenie wzrostu i wagi, zaburzenia o.u.n. i inne występujące u płodów a następnie dzieci matek, które nadużywały alkoholu w ciąży
· Zwiększone narażenie na choroby weneryczne
· Powikłania neuropsychiatryczne o których będzie trochę szerzej w dalszej części tekstu, w tym miejscu wymienię tylko polineuropatię, zaniki kory, nerwów czaszkowych i móżdżku oraz tzw. encefalopatię Wernickiego (zmiany krwotoczno-zapalno-degeneracyjne mózgu). Powyższe zmiany są spowodowane bezpośrednim toksycznym wpływem alkoholu na komórki nerwowe oraz przewlekłymi niedoborami witamin (zwłaszcza tiaminy) występującymi u osób przewlekle pijących alkohol
Powyższa - długa lista nie wyczerpuje z pewnością wszystkich negatywnych konsekwencji zdrowotnych spowodowanych nadużywaniem alkoholu.
Z drugiej strony, w ostatnich latach mówi się o pozytywnym (ochronnym) wpływie regularnego spożywania niewielkich dawek alkoholu na układ sercowo-naczyniowy. Wiąże się to prawdopodobnie z pozytywnym wpływem alkoholu na frakcję HDL lipidów krwi, zmniejszeniem krzepliwości tej ostatniej oraz występowaniem antyoksydantów w niektórych gatunkach alkoholu (czerwone wytrawne wino). Jednakże wyniki badań nie są jednoznaczne i zalecanie picia alkoholu z powodów zdrowotnych jest cokolwiek nieuzasadnione naukowo
PSYCHIATRYCZNE NASTĘPSTWA NADUŻYWANIA ALKOHOLU
STAN ZWYKŁEGO UPOJENIA ALKOHOLEM
Powoduje znaczne zmiany w zachowaniu: chwiejność nastroju - od euforii (najczęściej) do przygnębienia, pobudzenia, a czasami agresji. Ponadto występuje upośledzenie uwagi i innych funkcji psychomotorycznych. Dochodzi do zmiany lub zaostrzenia posiadanych cech charakteru, np. do wzrostu otwartości i ekspansywności u introwertyka (osoby zwykle zamkniętej w sobie). Pojawienie się objawów zależy od indywidualnej tolerancji na alkohol i stanu odżywienia.
ALKOHOLOWY ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY
Rozwija się po około 12-24 h po odstawieniu alkoholu, będąc wyrazem neuroadaptacji (przyzwyczajenia się komórek mózgu) do tej substancji u uzależnionych osób. Obejmuje następujące objawy (głównie wegetatywne): wzmożoną potliwość, wzrost ciśnienia tętniczego krwi i częstości pracy serca, wzrost temperatury, nudności i wymioty, drżenia rąk i języka, bóle głowy, męczliwość; ponadto lęki, obniżenie nastroju i zaburzenia snu. Dość częstym zjawiskiem są napady drgawkowe.
MAJACZENIE ALKOHOLOWE (delirium tremens)
Jest to ostra psychoza alkoholowa występująca u około 5% uzależnionych, na ogół w 2-3 dobie po zaprzestaniu lub znacznym ograniczeniu picia. Do objawów wegetatywnych zespołu abstynencyjnego dołączają się stopniowo: zaburzenia świadomości (zwłaszcza zaburzenia poczucia czasu) oraz zaburzenia wytwórcze - typowo żywe, sceniczne omamy i iluzje wzrokowe (przysłowiowe białe myszki) oraz wtórne do nich urojenia, przeważnie o treści prześladowczej. Ponadto charakterystyczny jest wyraźny niepokój i narastające pobudzenie psychoruchowe.
Majaczenia alkoholowe stanowi bezwzględne wskazanie do hospitalizacji, ponieważ jest potencjalnie groźne dla życia. Śmiertelność, kiedyś poważna, obecnie kształtuje się na około 1%. Do zejścia śmiertelnego może dojść w mechanizmie hipertermii (przegrzania), zaburzeń elektrolitowych i innych.
OSTRA HALUCYNOZA ALKOHOLOWA
Podobnie jak majaczenie pojawia się w 2- 3 dobie abstynencji, jednak w odróżnieniu od niej nie obecne są zaburzenia świadomości, a objawy wegetatywne są słabo nasilone. Dominują omamy, zwłaszcza słuchowe o przykrych treściach, wywołujące lęk i poczucie zagrożenia.
Przewlekła halucynoza alkoholowa
Rozpoznajemy ją - kiedy objawy ostrej halucynozy utrwalą się, czyli trwają powyżej 7 dni. Typowo pacjent słyszy parę głosów odbywających nad nim sąd.
Czasami zwana również zespołem Otella. Charakteryzują ją urojenia niewiary małżeńskiej, które początkowo - nim przybiorą absurdalne kształty - mogą być trudne do odróżnienia od nadmiernej zazdrości.
ZESPÓŁ AMNESTYCZNY KORSAKOWA
Dochodzi w nim do rozległego uszkodzenia tzw. układu limbicznego mózgu czego konsekwencją są zaburzenia pamięci, zwłaszcza zapamiętywania. Luki pamięciowe pacjent pokrywa konfabulacjami, czyli wymyślonymi historiami, które nie miały w rzeczywistości miejsca. Często towarzyszą mu neurologiczne objawy encefalopatii Wernickego (oczopląs, ataksja...) co razem tworzy zespół Wernickego-Korsakowa.
Może być zejściem zespołu Korsakowa lub narastać powoli w ciągu wielu lat nałogu. Współodpowiedzialna za jego wystąpienie jest również wysoka urazowość głowy wśród pijących.
Tutaj możliwości jest kilka.
Depresja typowo może pojawić się w późnym okresie zespołu abstynencyjnego. Za jej wystąpienie są odpowiedzialne zaburzenia neuroprzekażnictwa serotoninergicznego i noradrenergicznego. Depresja może mieć również charakter reaktywny (wtórny) jako wyraz konfrontacji osoby uzależnionej ze swoją złą sytuacją życiową, albo też ma ona charakter endogenny i jest jedynie maskowana alkoholizmem.
Benjamin J. Sadock(Editor), Virginia A. Sadock (Editor) Kaplan & Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry/VII , Lippincott Williams & Wilkins Publishers, 1999 Bilikiewicz Adam. Psychiatria. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. 2000.
|