32. Proces likwidacji systemu kolonialnego i jego skutki.

W rezultacie kolonizacji na początku XX w. ogromne kolonialne imperia zajmowały ponad 73 mln km², tj. około 55% powierzchni globu. Mieszkało w nich około 35% ogółu ówczesnej ludności Ziemi. Do zakończenia II wojny światowej kolonie zajmowały około 38 mln km², a zamieszkiwało je prawie 670 mln ludzi. Były to terytoria podporządkowane 12 państwom kolonialnym (m. in. Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, Francji, Belgii, Holandii, Niemcom, Włochom).

Narastanie procesów, które doprowadziły do załamania się systemu kolonialnego, odbywało się przez wiele lat. Najpierw objęły one Azję, a następnie Afrykę. Proces emancypacji przebiegał w różnych regionach w odmiennych warunkach i w rozmaitym czasie. Tam, gdzie warunki polityczne i społeczne sprzyjały prowadzeniu walki zbrojnej, wybuchały powstania antykolonialne (np. Indochiny, Kenia, Algieria). Jednak w większości przypadków do dekolonizacji dochodziło drogą pokojową. W ciągu 45 powojennych lat system kolonialny praktycznie został zlikwidowany i powstało ponad 130 niepodległych państw, w których żyje około 80% ludności Ziemi.

Czynniki decydujące o dekolonizacji:

* Ważnym czynnikiem była II wojna światowa, która przyczyniła się do wzrostu świadomości społecznej i narodowej ludności w koloniach. Biorące udział w wojnie państwa kolonialne, korzystając ze środków masowego przekazu, prowadziły kampanie propagandowe w celu uzyskania poparcia ludności kolonii. Przyczyniło się to do wzrostu zainteresowania problemem walki o niepodległość. Dla wielu Azjatów i Afrykanów wojna była szkołą życia i politycznego myślenia. Zdobyta wiedza i doświadczenie w sferze organizowania walki i jej prowadzenia okazały się przydatne w działalności ruchów niepodległościowych.

* Wojna osłabiła potęgę państw kolonizujących, zarówno wygranych (np. Anglii), jak i przegranych (o pozycji Włoch w dużej mierze decydowały posiadłości kolonialne).

* Duży wpływ na przyspieszenie dekolonizacji wywarła powojenna rywalizacja między Wschodem a Zachodem i wiążące się z tym zabiegi ww. obozów o przychylność kolonii.

* Do omawianych czynników należy też zaliczyć działalność ONZ.

Etapy likwidacji systemu kolonialnego:

* 1945 - 1955. Okres ten bywa nazywany dekadą azjatycką. Niepodległość uzyskało wtedy 11 państw azjatyckich (m. in. Indonezja, Wietnam, Indie, Filipiny) i 1 afrykańskie (Libia). Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu (Indonezja) w 1955 r., na której zdecydowanie opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją kolonializmu oraz poparto walkę wyzwoleńczą narodów krajów kolonialnych i zależnych.

* 1955 - 1965. W tym czasie doszło do największego natężenia tempa procesu wyzwalania się narodów kolonialnych. Z nowych 42 państw aż 30 uzyskało niepodległość w Afryce (przy czym aż 17 tylko w roku 1960, dlatego określa się go jako „rok Afryki”). Nowe niepodległe państwa to m. in. Maroko, Sudan, Kamerun, Algieria, Nigeria, Kuwejt, Singapur, Malezja, Jamajka, Cypr, Malta. Większość tych państw uzyskała niepodległość w wyniku rozwiązań politycznych, lecz część z nich po walce zbrojnej, jak np. Algieria po 8 latach powstania narodowego (1954 - 1962). Istotną rolę na etapie procesu dekolonizacji odegrała deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960 r.

* 1965 - 1975. Rozpadły się wtedy posiadłości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. W tym ostatnim przypadku proces dekolonizacji przyśpieszyła walka zbrojna w koloniach oraz „rewolucja goździków” w Portugalii. Ponadto dekolonizacja objęła małe i peryferyjne posiadłości, w tym położone w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. Niepodległość uzyskały wtedy m. in. Barbados, Mauritius, Gwinea Równikowa, Katar, ZEA, Mozambik, Angola, Bangladesz.

* Ostatni etap dekolonizacji rozpoczął się w 1976 r. Ważne wydarzenia z tego okresu to uzyskanie niepodległości przez Namibię i Erytreę. Po 156 latach zwierzchności Wielkiej Brytanii nad terytorium Hongkongu, w 1997 r. całkowitą kontrolę nad nim przejęły Chiny. Dwa lata później, zgodnie z umową portugalsko - chińską w skład ChRL weszło Makau.

Ważną rolę w likwidacji kolonializmu odegrała ONZ. 14 XII 1960 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło jeden z najważniejszych dokumentów w historii stosunków międzynarodowych - deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Potwierdzała ona prawo do samookreślenia i ustanowienia według własnego uznania statusu politycznego oraz prawo do swobodnego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Zawierała również wezwanie do szybkiego i bezzwłocznego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego przejawach, gdyż stanowi on zaprzeczenie podstawowych praw człowieka i jest sprzeczny z Kartą NZ.

W rezultacie dekolonizacji powstało ponad 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społeczno - politycznego. W odniesieniu do tych państw często używane są zamienne pojęcia: państwa rozwijające się i Trzeci Świat. W 1975 r. ekonomiści z Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej zdecydowali, że nie należy posługiwać się terminem „kraje rozwijające się”, lecz mimo jego wad i braku dostatecznej precyzji - terminem „Trzeci Świat”.

Pojęcia tego po raz pierwszy użył w 1952 r. francuski demograf i socjolog A. Sauvy, nawiązując do słynnego pamfletu księdza E. J. Sieyesa, w którym autor napisał: „Czym jest trzeci stan? Niczym. Czym chce być? Wszystkim.” Korzystając z tej analogii z okresu Rewolucji Francuskiej A. Sauvy oraz inny socjolog francuski G. Balandier w 1956 r. wspólnie posłużyli się tym pojęciem jako metaforą polityczną. W rewolucyjnej Francji ubogi trzeci stan domagał się równych praw obywatelskich. Również Trzeci Świat domagał się równouprawnienia w gronie członków społeczności międzynarodowej.

Od samego początku brakowało wspólnych, zobiektywizowanych kryteriów pozwalających na jednoznaczną identyfikację państw należących do Trzeciego Świata. Najczęściej uwzględniano charakterystyczne wskaźniki niedorozwoju, jak wysoka śmiertelność, niedożywienie, mała konsumpcja energii, wysoki odsetek analfabetów, przewaga ludności wiejskiej, niższa pozycja kobiety i rozpowszechniona praca dzieci. Uwzględniano również to, że kraje Trzeciego Świata łączą dwa wspólne elementy, tj. przeszłość kolonialna i zacofanie gospodarcze.

Państwa Trzeciego Świata były podmiotem rywalizacji dwóch bloków powojennego świata: Wschodu i Zachodu. Dostrzegano w nich możliwości oddziaływania na całokształt polityki globalnej. Od lat 60-tych kraje nowo wyzwolone stały się najliczniejszą grupą państw w ONZ, wywierającą znaczny wpływ na działalność tej organizacji. To właśnie w tej grupie państw ZSRR zyskiwał faktycznych i potencjalnych sojuszników, budując swój prestiż międzynarodowy przez forsowanie problemu dekolonizacji (m. in. inicjatywa delegacji radzieckiej uchwalenia deklaracji dekolonizacyjnej na XV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1960 r.). Dekolonizacja rzeczywiście doprowadziła do zmiany układu sił w ONZ. Wspólny blok głosów ZSRR, jego europejskich i azjatyckich sprzymierzeńców, a później części innych państw afroazjatyckich osłabił pozycję USA w tej organizacji. Przejawem tego było coraz częstsze - co przedtem nie zdarzało się - przegłosowywanie USA na plenarnych posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego. W wielu przypadkach ZSRR i państwa bloku wschodniego mogły liczyć na poparcie ze strony państw postkolonialnych. Obawy Zachodu, że kolejne nowe państwa postkolonialne znajdą się pod wpływami radzieckimi, były więc uzasadnione. Obawy te m. in. przyczyniały się do niechętnych ocen powstającego wówczas ruchu państw niezaangażowanych.

Niezaangażowanie stało się główną częścią polityki zagranicznej krajów postkolonialnych. Początek tego ruchu sięga 1955 r., kiedy to w Bandungu 29 nowo powstałych państw przyjęło deklarację o współpracy, niezaangażowaniu, utrzymywaniu pokojowego współistnienia. W 1964 r. podczas obrad pierwszej konferencji NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) w Genewie utworzono Grupę 77. Nazwę zawdzięcza liczbie państw rozwijających się, a wchodzących do UNCTAD. Celem działania Grupy 77 jest współpraca na rzecz obrony interesów ekonomicznych oraz wypracowanie wspólnego stanowiska w rokowaniach z państwami wysoko rozwiniętymi.

33. Główne założenia polskiej polityki zagranicznej po 1989 r.

Ustalenia „okrągłego stołu” (kwiecień 1989 r.) oraz klęska komunistów i sukces „Solidarności” w wyborach parlamentarnych (czerwiec 1989 r.) zapoczątkowały transformację ustrojową w Polsce. Był to zarazem początek wschodnioeuropejskiej Wiosny Ludów '89, która przyniosła upadek komunizmu i sowieckiej hegemonii w tym regionie, a co za tym idzie odzyskanie możliwości samostanowienia i suwerenności przez wiele krajów, w tym Polskę.

Głównymi celami polskiej polityki zagranicznej były utwierdzanie odzyskanej suwerenności, budowanie bezpieczeństwa narodowego i państwowego, umacnianie pozycji na scenie międzynarodowej, jak również wspieranie gospodarczego i cywilizacyjnego rozwoju narodu i społeczeństwa. Cele te planowano osiągnąć poprzez rozszerzenie powiązań politycznych, gospodarczych i kulturowo - organizacyjnych z Europą Zachodnią i Stanami Zjednoczonymi, integrację z zachodnimi organizacjami militarnymi, politycznymi i gospodarczymi, normalizację stosunków z Rosją będącą sukcesorem ZSRR oraz nawiązywanie i rozszerzanie stosunków dwu- i wielostronnych.

Po wyzwoleniu z krępujących więzów komunizmu Polska, podobnie jak inne państwa Europy Środkowej, nie została automatycznie włączona w obręb instytucji międzynarodowych Zachodu. W dziedzinie bezpieczeństwa i gospodarczej była w ogromnym stopniu zdana tylko na siebie, choć przejściowo znalazła się w strefie zmniejszonego bezpieczeństwa (między Zachodem a ZSRR/Rosją).

Początkowy brak koncepcji i rezerwa Zachodu wobec zaangażowania się w sprawy bezpieczeństwa Europy Środkowej oraz nieprzewidywalność procesów politycznych i związanych z tym zagrożeń na Wschodzie skłoniły Polskę do sformułowania i prowadzenia polityki na rzecz utworzenia kooperatywnego systemu bezpieczeństwa w Europie. Jednym z jej celów było uzyskanie przybliżonego poziomu i niepodzielności bezpieczeństwa europejskiego, czuli usunięcie z Europy Środkowej swoistej próżni bezpieczeństwa. Koncepcja bezpieczeństwa kooperatywnego polegała na stopniowym tworzeniu systemu współzależnych, współpracujących ze sobą i wzajemnie się uzupełniających instytucji oraz podejmowanych w ich ramach różnorodnych krokach na rzecz bezpieczeństwa. Chodziło o współdziałanie: KBWE, Unii Zachodnioeuropejskiej, NATO, Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC), Wspólnot Europejskich, Rady Europy i ewentualnie ugrupowań subregionalnych oraz o przedsięwzięcia o charakterze rozbrojeniowym.

W działaniach Polski na rzecz kooperatywnego systemu bezpieczeństwa w Europie, a w jego ramach bezpieczeństwa państwa, można było wyodrębnić kilka poziomów: powiązania dwustronne, związki regionalne w rodzaju Grupy Wyszehradzkiej, rozwój stosunków Polski z głównymi instytucjami zachodnimi (Wspólnotami Europejskimi, NATO), umacnianie KBWE jako formuły paneuropejskiej, a właściwie euroatlantyckiej, stanowiącej instytucjonalną egidę całego systemu.

Głównym celem europejskiej strategii RP było od początku dążenie do stowarzyszenia, a następnie członkostwa we Wspólnotach Europejskich. Formalny wniosek w sprawie rozpoczęcia negocjacji o stowarzyszeniu Polska przedstawiła już w maju 1990 r. Układ o stowarzyszeniu podpisano w grudniu 1991r., ale wszedł on w życie dopiero w lutym 1994 r. (zwłoka była spowodowana problemami z jego ratyfikacją w niektórych państwach UE).
W kwietniu 1994 r. Polska złożyła formalny wniosek w sprawie pełnego członkostwa w UE. Negocjacje rozpoczęły się w marcu 1998 r. Głównym negocjatorem został J. Kułakowski.

Ważnym krokiem w procesie przyłączania się Polski do instytucji międzynarodowych świata zachodniego było przyłączenie naszego kraju do Rady Europy w listopadzie 1991 r. po spełnieniu wymogu wolnych wyborów parlamentarnych. RE była pierwszą międzynarodowa instytucją zachodnioeuropejską, w skład której weszła Polska. Był to fakt o istotnym znaczeniu politycznym: w ten sposób uzyskaliśmy formalny cenzus państwa demokratycznego. Jednocześnie Polskę zaczęły obowiązywać najwyżej na świecie rozwinięte standardy dotyczące praw człowieka i instytucji demokratycznych; z przystąpieniem do RE wiązał się wymóg podpisania europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych swobód.

Kolejnym zadaniem polskiej polityki zagranicznej był rozwój kontaktów oraz współpracy z zachodnimi instytucjami bezpieczeństwa, a następnie pełnego członkostwa w NATO. Dzięki determinacji i naciskom Polski, szerokiej ofensywie demokratycznej, działaniom dostosowawczym w ramach naszego systemu obronnego i niemałym naciskom USA po zneutralizowaniu oporu Moskwy została podjęta w lipcu 1997 r. w Madrycie na szczycie NATO decyzja o rozszerzeniu sojuszu na pierwsze kraje postkomunistyczne: Polskę, Węgry i Czechy. Polska stała się członkiem Paktu Północnoatlantyckiego w dniu złożenia instrumentów ratyfikacyjnych, tj. 12 marca 1999 r. Stając się członkiem NATO, Polska weszła w skład systemu zbiorowej obrony zapewniającego najwyższy na świecie standard bezpieczeństwa.

Równolegle Polska rozwijała kontakty z UZE, która na mocy traktatu z Maastricht miała się stać „zbrojnym ramieniem” UE. Z chwilą wejścia Polski do NATO nasz kraj uzyskał w UZE status członka stowarzyszonego.

W sferze stosunków dwustronnych z krajami zachodnimi podstawowe znaczenie miała regulacja stosunków ze zjednoczonymi Niemcami. Szczególny ich charakter wynikał z doświadczeń historii, sąsiedztwa, mocarstwowej po zjednoczeniu roli Niemiec w Europie i w instytucjach zachodnich, potencjału oraz nowoczesności gospodarki niemieckiej. Traktatowej regulacji wymagała sprawa granic oraz stosunków wzajemnych. W podpisanym w listopadzie 1990 r. traktacie dwustronnym Niemcy uznały nienaruszalność granicy teraz i w przyszłości i wyrzekły się wszelkich roszczeń terytorialnych.

Ważne znaczenie dla interesów gospodarczych i bezpieczeństwa Polski miała współpraca z USA. W 1991 r. przyjęto specjalna deklarację polityczną mówiącą o zaangażowaniu USA w sprawę bezpieczeństwa Polski oraz zawarto traktat o stosunkach gospodarczych i handlowych. Polska opowiadała się za amerykańską obecnością w Europie, niezbędną dla bezpieczeństwa, stabilności i wzrostu gospodarczego. Przychylność USA dla spraw polskich uwidoczniła się m. in. w roli Waszyngtonu w podjęciu przez Klub Paryski decyzji o redukcji naszego długu o 50% (USA o 70%).

Polska rozszerzała także stosunki z innymi państwami zachodnimi, zarówno dwustronne, jak i w aspekcie polityki europejskiej (m. in. traktaty z Francją, Włochami, Hiszpanią, ratyfikacja konkordatu w 1998 r.).

Rozpad systemu państw komunistycznych, a w konsekwencji gruntowna dekompozycja naszego bezpośredniego otoczenia postawiły przed polską polityką zagraniczną szczególnie trudne zadania. Decydujące znaczenie miały tu stosunki z ZSRR, a potem Rosją. Wobec Wschodu polityka polska napotykała wyjątkowe trudności: zmienność i nieprzewidywalność sytuacji oraz postępującą dezintegrację ZSRR, niestabilny układ polityczny. Głównym zadaniem, zwłaszcza w początkowej fazie, było odzyskanie przez Polskę suwerenności, co wymagało przeobrażenia stosunków politycznych, militarnych i gospodarczych, w tym odrzucenia dotychczasowych więzi sojuszniczych i wycofania wojsk sowieckich z Polski. Wśród innych ważnych kwestii były: ochrona polskiej mniejszości rozrzuconej na terenie byłego ZSRR, sprawa zwrotu zagrabionych dóbr kultury oraz tzw. białe plamy w stosunkach polsko - sowieckich.

Przebudowy wymagały także stosunki wielostronne w tej części Europy. Oznaczało to przede wszystkim konieczność rozwiązania starych struktur (Układu Warszawskiego i RWPG) będących w przeszłości instrumentem dominacji sowieckiej. Moskwa nie chciała się z nimi łatwo rozstać, ponieważ były one także atrybutem jej mocarstwowej roli. Dzięki ścisłemu współdziałaniu z Węgrami i Czechosłowacją udało się doprowadzić do rozwiązania UW. Nieco bardziej złożoną sprawą była likwidacja RWPG. Kraje Rady znajdowały się wprawdzie w sytuacji narzuconej, jednak daleko idącej współzależności - ponad 2/3 obrotów każdego z nich przypadało na pozostałych członków RWPG.

Po rozpadzie ZSRR w stosunkach z będącą jego sukcesorem Rosją udało się doprowadzić do zawarcia w maju 1992 r. traktatu o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy, który reguluje całokształt stosunków dwustronnych, w tym sprawę ostatecznego wycofania wojsk.

Szczególne znaczenie w polityce wschodniej mają stosunki z niepodległą Ukrainą (Polska jako pierwsza uznała niepodległość Ukrainy). To właśnie powstanie tego państwa zmieniło korzystnie dla Polski układ geopolityczny w tej części Europy, a zatem wspieranie jego suwerennego bytu leży w polskim interesie. Przełamując historyczne uprzedzenia, Polska stara się rozwijać z Ukrainą szeroką współpracę na wielu płaszczyznach. Jej podstawą jest podpisany w 1992 r. traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy.

Dezintegracja więzi istniejących między państwami Europy Środkowej i Wschodniej do 1989 r. postawiła przed nową polityką zagraniczną Polski wymóg odbudowy stosunków z krajami regionu na zmienionych podstawach. Najszybciej doszło do wznowienia dialogu i współpracy z Czecho-Słowacją (potem Czechami i Słowacją) i Węgrami w ramach Grupy Wyszehradzkiej.

W polskiej polityce zagranicznej stale rosło znaczenie zagadnień gospodarczych, finansowych i handlowych, aczkolwiek ten proces postępował zbyt wolno w stosunku do potrzeb wewnętrznych. Jednak zaangażowanie polityki zagranicznej było niezbędne do regulacji i rozwiązywania wielu kwestii z zakresu zewnętrznych stosunków ekonomicznych państwa. Najważniejszą z nich było ustanowienie stosunków ze Wspólnotami oraz przełamywanie ich protekcjonistycznej polityki w handlu z Polską. Podobnie było w sprawie redukcji zadłużenia gwarantowanego Polski w krajach zachodnich (redukcja o 50% na mocy porozumienia z tzw. Klubem Paryskim). Zawarto umowę z państwami EFTA o wolnym handlu (1992 r.).

W polityce zagranicznej starano się tworzyć klimat sprzyjający inwestycjom zagranicznym w Polsce. Pod koniec lat 90-tych Polska wyszła na pierwsze miejsce pod względem wielkości inwestycji zagranicznych w regionie (w połowie 2000 r. ich łączna wartość osiągnęła niemal 40 mld USD).

Niezwykle ważnym aktem dla statusu Polski w międzynarodowych stosunkach gospodarczych oraz naszych szans rozwojowych było przystąpienie w listopadzie 1996 r. do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Organizacja skupia (2000 r.) 29 państw, których gospodarki spełniają standardy finansowe, prawne, inwestycyjne, celne itp. właściwe krajom najwyżej rozwiniętym.

Jednym z zadań polityki zagranicznej było umożliwienie obywatelom Polski swobody podróżowania, zgodnie z ideą swobody kontaktów międzyludzkich oraz praktyką istniejącą w Europie Zachodniej. W efekcie usilnych zabiegów dyplomatycznych udało się zawrzeć z wieloma krajami porozumienia o ruchu bezwizowym, a także przywrócić ruch bezwizowy z krajami, z którymi taka praktyka wcześniej istniała.

W początkach XXI w. Polska koncentruje się w swej polityce zagranicznej na czterech priorytetach (expose ministra B. Geremka z maja 2000 r.): osiągnięciu członkostwa w UE, umacnianiu bezpieczeństwa państwa, poprawie stosunków ekonomicznych z zagranicą oraz umacnianie stabilności regionalnej i pozycji Polski w Europie Środkowo - Wschodniej.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---