9. Źródła treści nauczania, uwarunkowania polityczno - naukowo - kulturowe zakresu treści kształcenia, teorie doboru treści kształcenia: encyklopedyzm, formalizm dydaktyczny, utylitaryzm dydaktyczny, teoria problemowo - kompleksowa, strukturalizm, egzemplaryzm, materializm funkcjonalny, teoria programowania dydaktycznego
Treści nauczania (wg Kulisiewicza )
Na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych umiejętności i wiadomości dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, praktyki przewidzianego do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.
Źródła treści nauczania
Powinna odzwierciedlać aktualne i przyszłe przewidywane potrzeby życia społecznego, kulturowego, zawodowego życia kraju a także potrzeby poszczególnych osób.
Musi być zgodna z przyjętą przez władze koncepcją programową
Uwarunkowania polityczno - naukowo - kulturowe zakresu treści kształcenia
Dołączę później bo na razie nie wiem o co chodzi
Teorie doboru treści kształcenia
MATERIALIZM DYDAKTYCZNY (ENCYKLOPEDYZM)
Komeński, J. Milton, J. B. Basedow.
Zwolennicy uważali, że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki.
Pogląd, iż proporcjonalnie do ilości opanowywanego materiału kształtować się będzie stopień rozumienia przez uczniów określonego fragmentu rzeczywistości.
Umieszczenie w programie danego przedmiotu jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny, w ten sposób powstaje wiele programów nauczania. Są one niedostatecznie ze sobą skorelowane, obejmują materiał bardzo obszerny, czasami wykazują „przeładowanie wiadomościami”.
Praca uczniów jest mało efektywna; w szkole są biernymi odbiorcami przekazywanych im informacji; przyswajają je fragmentarycznie, powierzchownie i pamięciowo; w domu nie zawsze potrafią uporać się z postawionymi im zadaniami.
Kształcenie przede wszystkim od strony treści.
FORMALIZM DYDAKTYCZNY
Schmid, A. H. Niemeyer, Heraklit, Cyceron, Kant, Pesstalozzi, Diesterweg, J. W. Dawid, A. B. Dobrowolski.
Zwolennicy uważają treść kształcenia za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
Celem pracy szkoły - pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie zdolności i zainteresowań, uwagi, pamięci, wyobraźni i myślenia uczniów.
Kryterium doboru przedmiotów nauczania - wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania „sił poznawczych” uczniów.
Teoretyczna podstawę stanowiło przeświadczenie o istnieniu transferu dodatniego (przenoszeniu się wprawy, skutków jednego procesu uczenia się na inny, mając przy tym na uwadze skutki dodatnie).
W programach nauczania eksponowane głównie przedmioty instrumentalne (języki, matematyka).
UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY
J. Dewey, G. Kerschensteiner.
Czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia.
Konieczność korelowania przedmiotów szkolnych.
Przy doborze treści kształcenia koncentracja na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego, wyznaczając miejsce: gotowaniu, szyciu, robotom ręcznym itp. Czynności te - zgodnie z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów.
Postęp to - wyzwalanie u ucznia nowych nastawień i zachowań.
Podstawowym kryterium dobory treści kształcenia jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń.
Różnorakie zajęcia praktyczne - mają spełniać rolę czynnika aktywizującego myślenia i działanie uczniów.
Zapewnienie uczniom maksymalnej swobody (m. in. w zakresie doboru przedmiotów nauczania - fakultatywne i obowiązkowe).
Dostosowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej do subiektywnych potrzeb uczniów.
Nadanie nauczaniu jak najbardziej „naturalny charakter”.
Uczynienie szkoły miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży.
TEORI PROBLEMOWO - KOMPLEKSOWA
Przedstawiciel - Suchodolski.
O treści kształcenia musi decydować jego funkcja.
Szkoła ogólnokształcąca powinna ułatwiać dzieciom i młodzieży poznawanie rzeczywistości.
Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki, kultury estetycznej itd.).
Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity. Na poziomach ponadpodstawowych stopniowo zróżnicowany.
Wprowadzenie problemowo - kompleksowego układu materiału nauczania; można by uczyć przedmiotów nie oddzielnie, lecz kompleksowo, czyniąc przedmiotem działalności poznawczej uczniów problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.
Kompleksowo - problemowy dobór i układ materiału nauczania jest warunkiem racjonalnej przebudowy zarówno programów i podręczników szkolnych, jak i dotychczasowych metod nauczania.
STRUKTURALIZM
K. Sośnicki.
Do programów treści trzeba włączać najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki, nawiązujące i do jej historycznych źródeł, i do najnowszych osiągnięć.
Należy budować programy odzwierciedlające system wiedzy poszczególnych dyscyplin i całokształtu nauk.
Programy powinny umożliwić uczniom poznanie nie tylko „rzeczywistości teoretycznej” (obrazu świata rozdzielonego pomiędzy poszczególne nauki) lecz „rzeczywistości realnej” (tego co integruje ten rozdzielony obraz”.
Pomocne uwzględnianie zasad: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej, łączenia teorii z praktyką.
Postulat, by treść przedmiotu nauczania dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne.
Zalecanie dla wyższych klas, aby nie rezygnować z systematycznego układu treści kształcenia.
EGZEMPLARYZM
M. Wagenschein, H. Scheuerl.
Konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół.
Koncepcja tzw. nauczania paradygmatycznego:
- materiał nauczania należy układać w programy nauczania nie w sposób systematyczny (jak obecnie), ale „ogniskowy”, wzorcowy.
- uczeń powinien poznawać tyle, ile jest mu bezwzględni potrzebne
- porządek chronologiczny nie musi być rygorystycznie przestrzegany
- nauczyciel powinien mieć swobodę wyboru określonych tematów spośród wielu innych, zawartych w programie
Zasada egzemplarycznego układu treści
- zamiast dotychczasowego przekazywania uczniom wiedzy w sposób ciągły, należy operować jej „egzemplarzami tematycznymi”, gdzie każdy taki egzemplarz powinien byc reprezentatywny dla danego tematu.
MATERIALIZM FUNKCJONALNY
W. Okoń.
Teoria, która zapewniłaby uczniom zarówno wiedzę i umiejętność posługiwania się nią.
U podstaw tej teorii - założenie o integralnym związku poznania z działaniem.
Podstawowym kryterium dobory treści powinny być względy światopoglądowe.
W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować ich „idee przewodnie”.
Umożliwienie uczniom wykorzystania zdobytej wiedzy w szkole do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej.
Treści i metody - powinny wspomagać rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów; powinny sprzyjać kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania oraz skłaniać do samokształcenia.
TEORIA PROGRAMOWANIA DYDAKTYCZNEGO
Teoria strukturyzacji operatywnej - stanowi próbę formułowania odpowiedzi nie tyle na pytanie czego uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno - wychowawczej, ale jak to czynić w sposób optymalny.
Zwolennicy przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści, składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków.
Metoda tzw. macierzy dydaktycznych i grafów:
- macierz - jest konstrukcja teoretyczną, z której korzysta dydaktyka, w celu analizy treści kształcenia, struktury organizacyjnej szkolnictwa itp. To tablica z określoną liczba kolumn i wierszy, a elementami są zwykle zera i jedynki. Zero - wskazuje brak związku między treścią informacji , a jedynka wskazuje związek.
- grafy - są to proste figury geometryczne, złożone z punktów (wierzchołków) i krawędzi. Punkty oznaczają poszczególne informacje, a krawędzie - związki zachodzące między informacjami.
Najważniejsze zasady analizy i układu treści kształcenia:
- Jasne i wyraźne określenie celów tekstu programowego.
- Materiał będący przedmiotem programowani należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki.
- Wszystkie czynności typu „odpowiedź” powinny być obserwowalne tzn. dostępne obserwacji z zewnątrz.
- Skojarzenia, które uczniowie tworzą w toku uczenia się, powinny być odwracalne.
- Przy charakterystyce danego przedmiotu, zjawiska, procesu lub zdarzenia trzeba najpierw opisać klasę, której ów przedmiot jest składnikiem.
- Materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób.
- Trzeba posługiwać się dedukcyjnym lub indukcyjnym tokiem prezentacji materiału.
- Z materiału nauczania, który uczniowie mają przestudiować, należy wydzielić zagadnienia najistotniejsze.
- Każdy nowy termin, prawo, zasadę trzeba eksponować parokrotnie w różnych kontekstach , aby uczniowie mogli dobrze zrozumieć ich treść i trwale ją sobie przyswoić.