METODY NAUCZANIA ORAZ ICH KLASYFIKACJA
Metoda- pochodzi od gr. Słowa methodos i oznacza badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.
Metoda kształcenia (w przeciwieństwie do metody nauczania wskazuje na ucznia jako partnera nauczyciela, ponieważ kształcenie obejmuje nauczanie i uczenie się)- jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.
Dobór metod nauczania zależy od:
- wieku uczniów;
- treści nauczania;
- celów i zadań dydaktycznych;
- organizacji i środków, których zamierza użyć nauczyciel.
Każda z metod nauczania zawiera dwa elementy:
1. przygotowanie materiału nauczania,
2. praca z uczniami.
W dydaktyce polskiej najbardziej rozpowszechniony jest podział metod na trzy grupy : Kryterium tego podziału jest środek wyrazu jakim posługuje się nauczyciel.
- metody słowne- nośnikiem informacji jest słowo,
- metody oglądowe- nośnikiem informacji jest obraz,
- metody praktyczne- nośnikiem informacji jest działalność praktyczna
W praktyce metody nauczania wzajemnie się integrują , a zwłaszcza słowne i obrazowe, tworząc choćby metody audiowizualne.
Wymieniony podział metod nie jest kompletny.
Obecnie w opracowaniach pedagogicznych znajdujemy oprócz wymienionych - metody problemowe , nauczanie programowe oraz metody gier dydaktycznych.
Każda z grup metod spełnia funkcje:
służy zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem,
zapewnia utrwalenie zdobytej przez uczniów wiedzy
ułatwia kontrolę i ocenę stopnia opanowania tej wiedzy.
Bardzie zaawansowanym teoretycznie, a jednocześnie dostosowanym do praktyki szkolnej jest podział metod wynikający z koncepcji kształcenia wielostronnego.
Stosownie do istniejących w niej czterech strategii nauczania i uczenia się wyróżniono również 4 grupy metod kształcenia wg Wincentego Okonia:
Pierwsza grupa to metody podające, polegające na mechanizmie uczenia się poprzez przyswajanie gotowych informacji przekazanych uczniom przez nauczyciela, najczęściej w sposób werbalny.
Metody podające to :
- wykład : służy do przekazywania informacji w sposób usystematyzowany jakiemuś audytorium ;
- pogadanka: rozmowa nauczyciela z uczniem w toku której nauczyciel przedstawia określone treści, stawia pytania a uczniowie odpowiadają;
- opowiadanie: polega na przedstawieniu tematu o określonej akcji i w czasie; powinno być realizowane żywo i barwnie;
- dyskusja - wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko uczniami
- opis
- prelekcja;
- anegdota;
- odczyt;
- objaśnienie lub wyjaśnienie.
Następna grupa to metody problemowe ( zw. poszukującymi ) polegające na samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów o charakterze poznawczym, decyzyjnym lub praktycznym. Rozwiązywanie problemów wymaga od uczniów aktywności o charakterze produktywnym, a więc samodzielnego wytwarzania nowych informacji.
Kolejne to metody waloryzacyjne zw. eksponującymi lub metodami nauczania przez przeżywanie. Sprowadzają się do takiego organizowania procesu kształcenia lub stwarzania takich sytuacji, w których uczniowie obserwują, odtwarzają , wytwarzają, a także przeżywają określone wartości o charakterze społecznym, moralnym , estetycznym… Wśród tych metod wyróżnia się dalej metody o charakterze impresyjnym czyli prezentowanie dzieł filmowych , malarstwa, sztuki teatralnej; oraz metody o charakterze ekspresyjnym tj. np. udział uczniów w przedstawieniu szkolnym lub tworzenie przez nich obrazów , filmów…
Czwarta grupa to metody praktyczne ( operacyjne ), a więc takie które cechuje przewaga aktywności wykonawczej - manualnej. Służą one zmienianiu uczniów, poprzez kształtowanie u nich umiejętności motorycznych , a także zmienianiu rzeczywistości, będącej przedmiotem działań uczniów. Umiejętności praktyczne polegają na właściwym posługiwaniu się regułami przy wykonywaniu określonych zadań.
Na jednej lekcji można stosować więcej niż jedną metodę np. metodę problemową z oglądową lub podającą. Nauczyciel musi mieć świadomość tego, w którym momencie lekcji jaką metodę stosuje i w jakim celu.
W edukacji wczesnoszkolnej bardzo ważnymi są metody waloryzacyjne , często nazywane eksponującymi. Polegają one na organizowaniu przeżyć dzieci, a na tej podstawie procesu oceniania, wartościowania. Służą one realizacji zadań wychowawczych , organizacji aktywności emocjonalnej i artystycznej, estetycznej uczniów. W klasach 1-3 chodzi o kształtowanie opinii uczniów , wdrażanie do poprawnego wartościowania postępowania ludzi, różnych ich zachowań. Drugim ważnym aspektem jest kształcenie stosunku do wytworów ludzkiej kultury. Kształcimy postawy twórcze i odtwórcze.
AKTYWIZUJĄCE METODY NAUCZANIA
Aktywne (aktywizujące) metody nauczania są technikami pracy grupowej, które szczególnie pobudzają aktywność uczniów. Ułatwiają one proces uczenia się, czyniąc naukę bardziej urozmaiconą, a przez to przyjemniejszą i łatwiejszą; ożywiają atmosferę w klasie, często dając niespodziewane efekty w pracy z uczniami słabszymi. Uczniowie przyzwyczajeni do zdobywania wiedzy i umiejętności metodami aktywnymi są bardziej samodzielni, bardziej krytyczni, łatwiej formułują sądy i opinie, chętniej i odważniej biorą udział w publicznych wystąpieniach. Niektóre z tych technik wymagają od nauczyciela specjalnego przygotowania, ale z pewnością rezultaty są tego warte.
DRZEWO DECYZYJNE
Metoda ta jest graficznym zapisem analizy problemu. Służy dokonaniu właściwego wyboru i podjęciu decyzji z pełną świadomością jej skutków.
Przebieg
- Sformułowanie problemu, który uczniowie wpisują w pień drzewa.
- Określenie celów i wartości najbardziej istotnych dla podejmującego decyzję; uczniowie zapisują je w koronie drzewa.
- Zaproponowanie jak największej liczby rozwiązań, które należy wpisać w gałęzie drzewa.
- Określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdego rozwiązania z punktu widzenia stawianych celów i przyjętych wartości.
- Podjęcie najwłaściwszej decyzji.
Schemat drzewa decyzyjnego można wypełniać indywidualnie lub w grupach.
BURZA MÓZGÓW- inaczej giełda pomysłów, znana jako metoda Osborne'a
Metoda kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być codzienne, fantastyczne, innowacyjne. Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej liczby pomysłów potrzebnych do rozwiązania jakiegoś problemu. Nauczyciel podaje problem, a uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązań. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania.
Zasady burzy mózgów:
• każdy pomysł jest dobry
• ważniejsza jest liczba pomysłów niż ich jakość
• każdy pomysł zapisujemy w formie podanej przez autora
• nie komentujemy pomysłów
• nie krytykujemy pomysłów
• wszyscy na równych prawach bierzemy udział w zgłaszaniu pomysłów
• zgłaszamy pomysły w wyznaczonym czasie
Zastosowanie tej metody pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, sprawdzenie posiadanej wiedzy, szybkie zgromadzenie pomysłów.
DYSKUSJA
Cele:
1. Metoda pozwalająca nauczycielowi na diagnozę:
a. zasobu wiadomości ucznia
b. umiejętności logicznego i krytycznego myślenia
c. umiejętności zbierania i wykorzystywania argumentów
d. postaw wobec innych dyskutantów
2. Jest to metoda, która stanowi alternatywę dla tradycyjnego odpytywania i jednocześnie pozwala na zebranie szerszego materiału dotyczącego postępów ucznia nie tylko w nauce, ale także w rozwoju jego postaw i kultury osobistej.
3. Przyzwyczaja uczniów do komunikowania się w sposób merytoryczny, otwarty, kulturalny.
DEBATA „ZA” I „PRZECIW”
Metoda może być wykorzystana przy omawianiu kontrowersyjnych tematów. Zadaniem uczniów jest zaprezentowanie argumentów „za” i „przeciw” oraz przekonanie innych do swoich poglądów. Uczniowie dowiadują się, jak należy dyskutować, wyrażać swoje zdanie bez prowokacji i osobistych ataków. Wprowadzając tę metodę, nie należy narzucać uczniom swojego punktu widzenia. Każda grupa musi mieć taki sam czas na wypowiedź.
Przebieg
- Określenie tematu debaty.
- Podział uczniów na dwie grupy.
- Wyznaczenie czasu na przygotowanie argumentów.
- Prezentacja argumentów.
- Podsumowanie wyników debaty oraz ocena jakości i siły argumentów.
- Na zakończenie można przeprowadzić w formie tajnego głosowania badanie opinii uczniów na dany temat.
GRA DYDAKTYCZNA
jest metodą nauczania, wykorzystującą grę jako formę ułatwiającą zdobywanie wiedzy i umiejętności.
Czynnikiem charakteryzującym tę metodę jest zabawa, która jest niezwykle przydatna w procesie uczenia. Gra stanowi odmianę wyżej wspomnianej zabawy i polega na przestrzeganiu ściśle określonych zasad. Służy to poszanowaniu norm oraz przyzwyczaja do zwycięstw czy porażek
Można wyróżnić:
= metodę symulacyjną - dotyczy analizy problemów odtwarzanych przez uczniów. Wyniki są porównywane z rozwiązaniami faktycznymi. Stanowią symulacje, której przedmiotem jest rzeczywistość. Wymaga ona aktywności uczniów biorących udział w grze, a także podlega ściśle określonym regułom,
= metodę sytuacyjną - ma ona za zadanie kształtowanie u uczniów umiejętności wszechstronnego analizowania dylematów czy problemów. Stanowi odniesienie do sytuacji fikcyjnych, ale bardzo prawdopodobnych,
= metodę inscenizacji (zabawy inscenizacyjne) - dotyczy odtwarzania roli czy dialogu w sytuacji fikcyjnej, np. wcielanie się w bajkową rolę ma wpływ na wychowanie emocjonalne oraz intelektualne.
DRAMA - WCHODZENIE W ROLE
Drama jest formą w pełni świadomie przygotowanej improwizacji, którą opiera się na określonym temacie zawierającym konflikt. Zjawisko konfliktu wydobywa istnienie nastroju i atmosfery, co w naturalny sposób stwarza możliwości przeżywania. W dramie wykorzystuje się zmysły, wyobraźnię, ruch, mowę. Najbardziej istotne jest w niej autentyczne przeżycie emocji odgrywanej postaci. Drama nie jest inscenizacją, ani teatrem, ale jest działaniem w fikcyjnej sytuacji, budowaniem doświadczeń w zaaranżowanym przez nauczyciela wycinku rzeczywistości. W dramie nie ma publiczności, wszyscy biorą w niej udział. Ważne jest, aby nauczyciel był także uczestnikiem dramy. Całą uwagę kierujemy w dramie na cel, którym jest zrozumienie cudzych przeżyć i emocji, nieważne są zaś uzdolnienia aktorskie uczniów.
Drama przyczynia się do bogatego rozwoju wewnętrznego uczniów, uczy koncentracji na sobie i innych, wykorzystuje zmysły, rozwija kreatywność, dodaje pewności siebie i pobudza inwencję.
Sposób przeprowadzenia:
Nauczyciel proponuje temat, który niesie jakiś konflikt czy problem. Razem z uczniami aranżuje wnętrze klasy - może to być kilka rekwizytów, jakieś elementy skromnej dekoracji. Krótko przedyskutowują wspólnie temat, dzieląc się doświadczeniami. Następnie rozpoczyna się gra, którą można na każdym etapie przerwać i przeanalizować. Ważne, by uczniowie poznali motywy, jakimi kierują się ludzie w swoim postępowaniu, w jaki sposób reagują na określone zachowania innych. W edukacji obywatelskiej najszersze zastosowanie ma drama społeczna, która odwołuje się do bezpośrednich doświadczeń uczniów. Dzięki niej uczniowie mogą poznać różne aspekty życia codziennego i rozwijać świadomość społeczną.
METAPLAN
Metoda ta pozwala na spokojne zbadanie omawianego zagadnienia i wspólne szukanie najlepszego rozwiązania. Skłania do krytycznej analizy faktów, formułowania sądów i opinii.
Przebieg
- Podział klasy na grupy.
- Przygotowanie plakatu.
- Przedstawienie problemu.
- Określenie czasu dyskusji.
- Tworzenie plakatu:
Następnie:
• Uczniowie odpowiadają na pytanie: Jak jest? (Jak było?). Odpowiedzi zapisują na karteczkach, które przyklejają w wyznaczonym miejscu na plakacie. Jest to diagnoza stanu aktualnego.
• Następnie notują na karteczkach odpowiedzi na pytanie: Jak być powinno? i podobnie przyklejają kartki w odpowiednim miejscu plakatu. Pytanie to ma sprowokować odpowiedzi wskazujące możliwości poprawy sytuacji.
• Uczniowie zapisują na karteczkach odpowiedzi na pytanie:, dlaczego nie jest (nie było) tak, jak być powinno? i przyklejają je w wyznaczonym miejscu plakatu. Na tym etapie pracy uczniowie powinni zastanowić się nad przyczynami powstałych nieprawidłowości i błędów.
• Uczniowie zapisują wnioski na karteczkach, które przykleją w wyznaczonym miejscu na plakacie. Wnioski muszą doprowadzić do poprawy sytuacji zgodnie z sugestiami drugiego pytania: Jak być powinno?
• Sprawozdawcy prezentują efekty pracy grup.
• Wnioski ze wszystkich plakatów mogą być zebrane jako wspólne rozwiązanie problemu.
MAPA MENTALNA
Mapa mentalna umożliwia wizualne opracowanie problemu, służy uporządkowaniu myśli. Pozwala na szybkie i łatwe zapamiętywanie potrzebnych informacji. Może być zrealizowana np. w formie kwiatu, drzewa, mapy nieba, z wykorzystaniem rysunków, obrazów, zdjęć, symboli, haseł, krótkich zwrotów, itp.
WIZUALIZACJA
Jest to metoda wykorzystująca naturalne umiejętności kreowania w myślach obrazów różnorakich stanów rzeczy. To trening wyobraźni i praca na wyobrażeniach stanów przeszłych , aktualnych i przyszłych- dla ich lepszego pamięciowego opracowania lub dokonywania nowych interpretacji i rekonstrukcji doświadczenia. NP. cyfra 2 kojarzyć się może z kaczką, 7 z kosą , 8 ze śniegowym bałwanem.
ROZMOWA NAUCZAJĄCA
Nauczyciel stawia pytania i oczekuje od uczniów odpowiedzi zgodnych z logicznym tokiem lekcji. Pytania powinny być jasno sformułowane i dostosowane do poziomu uczniów. Odpowiadając na pytania, uczniowie porządkują wiadomości i uzyskują nowe informacje.
METODA PRZYPADKÓW
dotyczy codziennych sytuacji z życia klasy i polega na szczegółowej analizie danego zdarzenia lub sytuacji, która jest typowa i reprezentacyjna dla większej ilości zdarzeń klasowych; uczniów stawia się w sytuacji wymagającej od nich podjęcia określonej decyzji, co ma doprowadzić do zaproponowania kilku projektów rozwiązania problemu, następnie każda z nich jest omawiana; przy wykorzystaniu tej metody nauczania nie daje się uczniom nowego materiału, lecz w taki sposób przedstawia się im sytuację problemową, by umieli do jej rozwiązania wykorzystać posiadaną wiedzę oraz doświadczenie;
METODA DECYZYJNA
jest ona podobna do metody przypadków i przebiega w ten sposób, iż uczniowie są wprowadzani w pewną złożoną sytuację, gdzie za danym rozwiązaniem oraz przeciwko jemu przemawiają pewne racje, uczniowie mają zrozumieć opisaną sytuację i podjąć odpowiednią decyzję, rozwiązują problem przewidując skutki poszczególnych założeń; zazwyczaj przedstawiona sytuacja związana jest z jakąś instytucją, dlatego też należy zapoznać uczniów z jej charakterem i zasadami funkcjonowania; z uwagi na szczegółowość i obszerność takich opisów metoda ta jest dość trudna do realizacji, wymaga bowiem również przygotowania opisu oraz załączników takich jak tablice, schematy, projekty zmian; jeśli chodzi o stronę merytoryczną tej metody, problemy wiążą się tutaj z koniecznością wnikania uczniów w nowe sytuacje (zazwyczaj związane z ich doświadczeniami) wymagające dojrzałego osądu oraz rzeczowych decyzji i przewidywania skutków.
PRACACA W GRUPACH ( najlepiej 4-5 osobowych)
- uczy kooperacji, respektowania przyjętych zasad i dyscypliny, umożliwia doświadczenie współzależności i współodpowiedzialności;
- pozwala na doskonalenie kompetencji komunikacyjnych tj. zabierania głosu, wypowiadania swoich myśli, respektu dla zdania innych, słuchania innych;
- ułatwia aktywizację wszystkich uczniów, co jest szczególnie ważne dla dzieci nieśmiałych lub pracujących wolniej;
- działa wzajemnie inspirująco , co ma miejsce podczas dzielenia się swoimi pomysłami czy doświadczeniami przez uczniów.
Metody kształcenia stanowią szczególnie ważny element w pracy z uczniami. Są one nie tylko wyznacznikiem efektywności nauczania , ale także jego atrakcyjności.
To właśnie metoda pracy powoduje, że kreowana jest przestrzeń dla aktywności uczniów i oby nie było sytuacji jak w popularnej szkolnej anegdotce, że uczniowie przychodzą popatrzeć jak ciężko pracują dorośli !
1