KONFLIKT POKOLEŃ
Biblia Stary Testament
Absalom buntuje się przeciwko swojemu ojcu - Dawidowi. Zyskuje zwolenników wśród Izraelitów, zarzucając ojcu niesprawiedliwe rządy i twierdząc, że sam rządziłby lepiej. Kiedy bunt przybiera formę jawnego sięgnięcia po władzę, Dawid z całym dworem opuszcza Jerozolimę i udaje się na wygnanie. Wreszcie dochodzi do bitwy, w której wojska Absoloma zostają pokonane, a on sam ginie z ręki Joaba. Dawid na wieść o śmierci syna pogrąża się w rozpaczy. Dzieje Absaloma są jeszcze jednym potwierdzeniem zawartego w Dekalogu nakazu: Czcij ojca swego.
Sofokles "Antygona"
Hermon wiedzie z ojcem spór o losy Antygony. Kreon emocjom syna przeciwstawia przekonanie, że rodzina władcy nie może stać ponad prawem, które on stanowi. Młodzieniec powołuje się głos ludu tebańskiego, który nie uznaje Antygony za winną. Dochodzi do starcia dwóch koncepcji państwa: ojciec twierdzi, że państwo jest niepodzielną własnością władcy, syn uważa, że władca powinien wsłuchiwać się w głos swojego ludu. Zatem w wypadku "Antygony" konflikt pokoleń dotyczy wizji państwa i władzy.
J. Śniadecki "O pismach klasycznych i romantycznych"
Autor zarzuca młodym romantykom prymitywizm i dzikość. Z pozycji klasyka oskarża romantyzm, że cofa ludzi do etapu barbarzyństwa. (konflikt pokoleń artystów)
M. Mochnacki "O literaturze polskiej w wieku XIX"
Mochnacki ujmuje spór klasyków romantykami w kategoriach dialektyki Hegla, traktując go jako konieczność. Klasycyzm (teza) musiał wywołać swoją antytezę (romantyzm). Zderzenie dwóch nurtów, walka dwóch pokoleń stworzy w kulturze coś nowego i stanie się przyczyną postępu.
A. Mickiewicz "Oda do młodości"
Mickiewicz kontrastuje wizje dwóch światów: świata starości i świata młodości. Świat starych to marazm, bezruch, egoizm. Świat młodych charakteryzuje dynamizm, entuzjazm, chęć wspólnego działania, by ziemski glob nowymi pchnąć tory. Starzy odchodzą już w przeszłość, przyszłość należy do młodych.
A. Mickiewicz "Dziady IV"
Podczas rozmowy Gustawa z księdzem konflikt pokoleń ujawnia się w starciu racji serca i racji rozumu. Ksiądz odwołuje się do racji rozumowych, próbując pocieszyć Gustawa. Tym samym staje się w pewien sposób reprezentantem pokolenia oświeconego. Gustaw zna tylko racje serca i na nich buduje swoją wizję świata, jak przystało na młodzieńca z pokolenia romantyków. Te dwa stanowiska nie dadzą się pogodzić.
A. Mickiewicz "Pan Tadeusz"
Widząc, że Tadeusz nie zajmuje się Podkomorzankami podczas wieczerzy w zamku, Sędzia wygłasza mowę na temat staropolskiej grzeczności. Chwali w niej czasy swojej młodości, kiedy to młodzieniec nabierał ogłady towarzyskiej i uczył się dobrych manier, przebywając na dworach. Współczesna młodzież, choć posyła się ją do szkół, nie hołduje już dawnym obyczajom i nie przestrzega zasad grzeczności. Cała mowa Sędziego skierowana jest przede wszystkim do Tadeusza i dałaby się sprowadzić do odwiecznego w konflikcie pokoleń hasła: "Ja w twoim wieku..."
J. Słowacki "Kordian"
W scenie w podziemiach katedry św. Jana, podczas dyskusji o zamachu na cara, ścierają się poglądy starych i młodych. Stary Prezes, wspierany przez swoich rówieśników, opowiada się przeciwko zabiciu cara, powołując się na fakt, że został on koronowany na króla Polski, a Polacy nigdy nie splamili się zbrodnią królobójstwa. Odwołuje się też do racji rozumowych, każąc spiskowcom zastanowić się nad konsekwencjami śmierci cesarza. Młody Podchorąży - Kordian, pełen zapału, kierując się emocjami, nawołuje do dokonania zamachu - car musi zapłacić za swoje zbrodnie wobec Polski. Prezesowi zarzuca, że przed czynem powstrzymuje go jego wiek. Wszystkie argumenty, które przywołuje Prezes, są argumentami starca (Wiecznie śpiewasz to samo! hymn starości piejesz...). W końcu Kordian, nie mogąc przekonać zebranych, decyduje się sam dokonać zamachu. Młodość i starość nie zdołały się porozumieć.
A. Asnyk "Do młodych"
Poeta próbuje w duchu ewolucjonizmu łagodzić konflikt "młodych" i "starych". Świat idzie do przodu, każda epoka ma swe własne cele. Ale nie należy deptać przeszłości ołtarzy, bo ciągle jeszcze żyją ci, którzy je wznieśli. "Młodzi" winni im są szacunek, bo teraźniejszość bierze swój początek w przeszłości (teoria ewolucjonizmu). Muszą też pamiętać i o tym, że za czas jakiś staną się przeszłością i jacyś inni "młodzi" zbuntują się przeciwko nim (I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi, w ciemnościach pogasną znów!).
E. Orzeszkowa "Nad Niemnem"
Konflikt pokoleń rozgrywa się na płaszczyźnie sporu Witolda Korczyńskiego z ojcem. W trudnej sytuacji ziemiaństwa po powstaniu styczniowym Benedykt Korczyński odszedł do dawnych ideałów. Toczy nieustanne spory z Bohatyrowiczami o każdą piędź ziemi, każdą sztukę bydła, która weszła na jego pole. Jest przekonany, że nie należy udostępniać chłopom maszyn, bo ci nie potrafią się z nimi obchodzić i jedynie je psują. Witold, jako młody pozytywista, jest zwolennikiem bliskich stosunków dworu i wsi. Chce wśród chłopów szerzyć oświatę, ucząc ich nowoczesnych metod uprawy ziemi i obsługi maszyn rolniczych. Mimo różnicy zdań ojcu i synowi udaje się dojść do porozumienia.
B. Prus "Lalka"
Prus przeciwstawia sobie dwa pokolenia. Ludzie tacy, jak Rzecki i Wokulski, potrafili poświęcić się ideałom, potrafili swoje życie oddać jakiejś sprawie. Pokolenie współczesne to dorobkiewicze, aferzyści i drobni ciułacze, którzy żyją jedynie dla siebie, bojąc się wszelkiego ryzyka i poprzestając na małych, pokątnych interesach. Według Prusa, to dawne pokolenie idealistów, niestety, już odchodzi (w ostatniej scenie Szuman z goryczą mówi: Jak oni się wynoszą). Pozostają tylko ci, którzy potrafili się dostosować do nowych czasów - sklepikarze, ludzie o wątpliwej uczciwości, karierowicze.
S. Żeromski "Doktor Piotr"
Kiedy po powrocie do domu Piotr Cedzyna dowiaduje się, że ojciec, by płacić za jego studia, zmniejszał dniówki, oskarża go o to, że okradał robotników. Stary Dominik Cedzyna nie widzi niczego złego w tym, co robił. Na tym tle dochodzi między ojcem i synem do konfliktu, którego efektem jest wyjazd Piotra za granicę. Młody Cedzyna przyjmuje tam posadę, która pozwoli mu spłacić zaciągnięty, jego zdaniem, u robotników dług.
S. Żeromski "Ludzie Bezdomni"
Na spotkaniu warszawskich lekarzy Tomasz Judym wygłasza referat, w którym prezentuje swoje radykalne poglądy. W zapale młodości zarzuca starszym od siebie lekarzom sybarytyzm (rozmiłowanie w zbytku i przyjemnościach, unikanie wszelkich trudów) i odejście od zasad etyki. Jednocześnie proponuje, by tym właścicielom fabryk, którzy nie będą chcieli poprawić warunków pracy i życia, odmawiać leczenia. Takie poglądy prowadzą do odrzucenia Judyma przez warszawskie środowisko lekarskie. Konflikt pokoleń rozgrywa się tu na płaszczyźnie sporu młodego, pełnego zapału lekarza ze starszymi, zgnuśniałymi kolegami.
S. Żeromski "Przedwiośnie"
Cezary Baryka przyłącza się w Baku do rewolucjonistów, by przeciwstawić się matce. Na jego postępowanie ma wpływ również fakt, że wyjazd ojca na wojnę uwolnił go do nieustannego dozoru. Hasła rewolcji nie do końca pojął i właściwie nie są ona dla niego istotne. Ważne jest to, że po raz pierwszy w życiu przeciwstawił się rodzicom. Jego zachowanie wyraża irracjonalny bunt przeciwko opiece rodzicielskiej.
G. Zapolska "Moralność pani Dulskiej"
Zbyszko buntuje się przeciwko matce i temu wszystkiemu, co ona uosabia: kołtunerii, mieszczańskim wartościom, prymitywizmowi, specyficznie pojmowanej moralności, którą Dulska ujmuje w bardzo prostą zasadę: brudy należy prać we własnym domu. Wyrazem tego buntu ma być małżeństwo z Hanką, które łamie wszelkie konwenanse - "panicz" poślubi ciężarną służącą. Niestety, Zbyszko dość szybko słabnie w swoim buncie. Jak sam mówi, jest kołtunem, bo się nim narodził. Kiedy Juliasiewiczowa uświadamia mu, że po ślubie z Hanką nie dostanie od matki ani grosza, Zbyszko wycofuje się. Został pokonany - nie ożeni się ze służącą. Konflikt Zbyszka i Dulkiej z jednej strony obnaża obłudę mieszczańskiego życia, z drugiej jest ilustracją przekonania naturalistów, że człowiek zostaje ukształtowany przez środowisko, w którym mu przyszło egzystować. Dramat Zapolskiej ukazuje bunt modernistyczny, który najczęściej przyjmował postać konfliktu pokoleń.
W.S. Reymont "Chłopi"
Antek Boryna pozostaje w nieustannym konflikcie z ojcem, domagając się, by ten przekazał mu ziemię. Spór zaostrza się, gdy Maciej Boryna postanawia ożenić się z Jagną. Między ojcem i synem dochodzi do bójki, po której Antek z żoną i dziećmi opuszcza dom.