Cele i rodzaje pracy domowej. Czy i na ile praca domowa

służy doskonaleniu procesu kształcenia uczniów.

Praca domowa jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych dydaktycznych form organizacji procesu kształcenia na wszystkich szczeblach nauczania, szeroko stosowana zarówno w lekcji problemowej jak i lekcji podającej. Polega na obowiązkowym wykonywaniu w domu zajęć, które zleca uczniowi nauczyciela w toku trwającej lekcji. Służy wdrożeniu wychowanków do samokształcenia poprzez samodzielną analizę treści zawartych w podręcznikach i encyklopediach, jak również zrozumienie, utrwalenie i pogłębienie wiedzy, oraz samodzielnością myślenia w posługiwaniu się nią. Nauka domowa tylko wówczas spełnia swoje zadanie, gdy: łączy się ściśle z pracą na lekcji, jest właściwie zadana, nie przekracza możliwości uczniów, jest samodzielnie wykonywana, systematycznie się ją kontroluje i ocenia, po jej wykonaniu uczeń jest poinformowany o błędach, które popełnił. Należy pamiętać, iż nadmiar pracy domowej prowadzi do przeciążenia, co działa niekorzystnie na zdrowie i motywację do nauki.

Praca domowa - integralna część prowadzonego przez szkołę i na terenie szkoły procesu nauczania- uczenia się. Utrwala ona wiedzę ucznia, wdraża ucznia do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych.

Organizacja pracy domowej:

Lekcja, stanowiąc najważniejszą formę pracy, wymaga uzupełnienia i wzbogacenia przez inne formy. Jedną z nich jest praca domowa uczniów, tradycyjny składnik systemu szkolnego. Praca domowa stanowi uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej, umożliwia pogłębienie i utrwalenie wiedzy ucznia, a przede wszystkim wdrożenie go do samodzielności w myśleniu i posługiwaniu się wiedzą, w realizowaniu samodzielnych zadań twórczych;

Cele pracy domowej:

-opanowanie nowego materiału;

-utrwalenie materiału przyswojonego;

-kształtowanie umiejętności i nawyków;

-rozwijanie samodzielności i twórczości uczniów;

Rodzaje/Treść (tematyka)pracy domowej:

-przygotowanie materiału do nowej lekcji;

-zadania domowe, które mają na celu utrwalenie przyswojonego materiału (pamięciowe opanowanie wierszy lub innych tekstów, praca pisemna);

-prace domowe, mające na celu kształtowanie umiejętności nawyków, przyzwyczajeń;

Przykłady takich prac domowych:

prowadzenie przez uczniów obserwacji;

prowadzenie hodowli, doświadczeń;

gromadzenie materiałów związanych z przyszłą lekcją;

zapoznanie się z tekstem, który ma być opracowywany na lekcji;

uzupełnianie materiału omawianego na lekcji.

Zadania domowe mające na celu utrwalenie przyswojonego materiału, a mianowicie zadania polegające na dalszym uczeniu się treści uprzednio na lekcji przyswojonej oraz na trwałym zapamiętaniu. Zadania te polegają często na uczeniu się z podręcznika, przy czym treść, którą uczniowie utrwalają jest im już znana.

Prace domowe mające na celu kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń. Zadania tego typu stosuje się przede wszystkim w nauczaniu tych przedmiotów, które wymagają ukształtowania wiele sprawności (język ojczysty, języki obce, matematyka, zajęcia techniczne i wychowanie fizyczne).

Często nauczyciele zadają prace domowe, w których występują wszystkie trzy omówione rodzaje. Są to wypracowania, artykuły i utwory literackie do gazetki szkolnej, wykonywanie pomocy naukowych-uczniowie rozszerzają swoje wiadomości, uczą się je stosować w nowych sytuacjach, utrwalają wiadomości już przyswojone, kształtują pożądane umiejętności i nawyki, rozwijają wyobraźnię oraz samodzielność we własnym myśleniu i działaniu twórczym.

Jak wynika z analizy literatury, większość pedagogów nauce domowej przypisuje następujące funkcje:

1. dydaktyczną, a w jej zakresie:

• opanowanie nowego materiału,

• utrwalenie przyswojonego materiału,

• kształtowanie umiejętności i nawyków,

• rozwijanie samodzielności w myśleniu i działaniu.

2. wychowawczą, a w jej zakresie:

• kształtowanie woli i charakteru,

• rozwijanie systematyczności i dokładności,

• rozwijanie inicjatywy i pomysłowości,

• wzmacnianie wiary we własne siły,

• kształtowanie właściwego stosunku do pracy i ludzi pracy.

Dobrze zorganizowana praca domowa stanowi świadome kształcenie dyscypliny. W szkole na lekcji uczeń przebywa pod nadzorem nauczyciela, który przez wydawane polecenia kieruje jego pracą, kontroluje jej wykonanie. W domu natomiast uczeń podejmuję pracę zwykle z własnej inicjatywy. Organizuje sobie miejsce do pracy, potrzebne materiały, ustala kolejność wykonywanych czynności, wybiera odpowiednią metodę uczenia się i przez samokontrolę sprawdza jej wyniki.

Zadawanie pracy domowej i sposób przygotowania ucznia do jej wykonania stanowi ważne ogniwo lekcji, dlatego też powinny być zaplanowane i prawidłowo realizowane. Praktyka szkolna wykazuje jednak niedociągnięcia w tym zakresie. Wśród przyczyn utrudniających wykonywanie prac domowych zarówno uczniowie szkoły ogólnodostępnej, jak i szkoły specjalnej na czołowym miejscu wymienili nie objaśnienie wykonania zadania oraz niezrozumienie polecenia.

Zasady zadawania pracy domowej

1) Zadawać prace domową przed dzwonkiem na przerwę; czasem można to zrobić w toku lekcji.

Sposób i czas potrzebny do zadania pracy domowej powinien być wcześniej przemyślany

Pospieszne zadawanie utwierdzi uczniów w przekonaniu, że nauczyciel lekceważy ich pracę

domową, nie przywiązują do niej więc większej wagi i wykonują ją niestarannie.

2) Wyjaśnić sposób wykonania pracy.

3) Uświadomić cel pracy domowej. Tylko świadomość potrzeby i celu zadanej pracy mobilizuje

uczniów do starannego poprawnego jej wykonania. Jednocześnie powiązanie zadania z

opracowanym na lekcji materiałem oraz zrozumienie płynących z tej pracy korzyści dodaje

uczniom bodźca do nauki.

4) Uczyć, jak się uczyć, czyli przekazywać na lekcjach informację dotyczące źródeł oraz

wskazówki z zakresu technik i pracy umysłowej, dotyczące sposobu pisania wypracowań,

uczenia się na pamięć, czytania dłuższej lektury, analizowania tekstu itp.

5) Dostosować wymagania do sił możliwości ucznia. W domu uczeń zdany jest na własne siły,

pracuje samodzielnie, napotkawszy trudności nie zawsze potrafi je pokonać i wtedy nie wykona

zadania wcale albo wykona je błędnie.

Chodzi o to, aby zachęcić do pracy ucznia słabszego, pobudzić leniwego i wymagać wysiłku od

bardziej zdolnego.

6) Angażować różne zdolności i umiejętności uczniów poprzez różnorodność zadań, np.:

- przydzielanie zróżnicowanych zadań obowiązkowych

- wykonywanie zadań dodatkowych przez chętnych

- przydzielanie zadań do wyboru

- stopniowanie zadań

7) Często sprawdzać i oceniać wykonanie pracy domowej, w przeciwnym razie uczniowi nie będzie

zależało na dobrym jej wykonaniu albo nie odrobi jej wcale.

8) Na wykonanie dłuższej pracy domowej (np. wypracowanie, referat, przeczytanie dłuższej

lektury) dawać termin kilkudniowy.

9) Nie przeciążać uczniów pracą domową. Trzeba orientować się, zadając pracę domową, co

uczniowie mieli zadane wcześniej i co mają zadane z innych przedmiotów, o której godzinie

kończą zajęcia lekcyjne, jakie przedmioty mają następnego dnia.

10) Na ogół praca domowa powinna być łatwiejsza od pracy w klasie albo mieć ten sam poziom

trudności, nie powinna być taka sama, lecz różna, żeby nie nudziła. Jednocześnie powinna być

przedłużeniem pracy szkolnej.

11) Przekazywać rodzicom wskazówki dotyczące higieny pracy umysłowej dziecka (czyste i

wygodne miejsce do nauki, odpowiednie oświetlenie i spokój).

12) Nie zadawać pracy domowej na niedziele i święta, gdyż są to dni odpoczynku.

Efektywność nauki domowej jest uwarunkowana:

-stosowaniem wielu rodzajów zadań domowych;

-racjonalnym zadawaniem na lekcji;

-właściwą kontrolą i oceną;

Indywidualizacja pracy ucznia:

-zadania otwarte (wiele możliwości rozwiązań);

-dostosowanie do możliwości uczniów, ich zainteresowań;

-zadawać w sposób zróżnicowany;

-powinna mobilizować do samokontroli, autokorekty;

Im częstsza i dokładniejsza jest kontrola zadań domowych, tym systematycznej i staranniej dzieci je wykonują. Kontrola pozwala nauczycielowi stwierdzić, czy jego sposób zadawania pracy domowej jest właściwy, czy dzieci są odpowiednio przygotowane do wykonywania tej pracy. Największą wartość kontroli polega na tym, że pozwala w porę usunąć braki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów. Jeżeli uczeń bez uzasadnionego powodu nie wykona określonych zadań czy też wykona je niedbale i błędnie, braki te pod wpływem kontroli uzupełnia, prace wykonuje lub poprawia i zdaje z tego sprawę nauczycielowi. W zależności od charakteru pracy domowej kontrola może mieć różny przebieg. Z kontrolą prac domowych z reguły łączy się ich ocena. Kontrola jest zadaniem trudnym do zrealizowania w systemie klasowo-lekcyjnym. Na lekcji po prostu nie starcza czasu, aby sprawdzić i ocenić pracę każdego ucznia, a przecież z kontroli prac uczniowskich zrezygnować nie można. Dlatego też zachodzi potrzeba działań profilaktycznych mających na celu należyte przygotowanie młodzieży do poprawnego wykonywania zadań domowych oraz rozszerzenie kontroli. Chodzi więc o:

- przestrzeganie zasady wprowadzania młodzieży na lekcjach szkolnych do prawidłowego

wykonywania zleconych prac

- systematyczne wdrażanie uczniów na lekcjach szkolnych do samodzielności

- pedagogizację rodziców zakresie sprawdzania domowych prac ucznia

- organizowanie koleżeńskiej samopomocy w nauce

- unowocześnienie metod i form kontroli pracy uczniów na lekcji

Według mnie każde dziecko to indywidualność, a zatem w stosunku do każdego trzeba stosować inne metody wychowawcze. By jednak rozwikłać trudności, jakie napotyka na swojej drodze, należy je dobrze poznać, zrozumieć, wczuć się w świat dziecięcych spraw, trosk i radości.

Literatura:

J. Zborowski, Proces nauki domowej ucznia.

W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej.

F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego.

A. Benedykt, Ocenianie pracy domowej - Nowe w szkole 2001-2002, nr 3.

K. Zajdel, Praca domowa - Nowe w szkole 2001-2002, nr 2.

H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczyciela.

M. Nogajowa, ABC metodyki języka polskiego.

---