PRACA DOMOWA
W procesie nauczania materiał programowy musi być planowo podzielony na poszczególne ogniwa, zagadnienia i tematy, które stanowią pewne całości.
W nauczaniu każdej takiej jednostki metodycznej można wyróżnić dwa etapy:
a) percepcję i zrozumienie nowego materiału
b) zorganizowanie i utrwalenie tego materiału.
Pierwszy z etapów stanowi główny przedmiot nauki lekcyjnej. Utrwalenie trzeba przenieść na czas pozalekcyjny.
Praca domowa stanowi przedłużenie lekcji szkolnej. Do niej należy utrwalenie, opanowanie i uzupełnienie wiadomości zdobytych na lekcji. Ma też funkcje wychowawczą, ponieważ wdraża do systematycznego samodzielnego uczenia się, budzi i rozwija inicjatywę uczenia oraz kształci samodzielność myślenia i działania.
Choć przed nauką domową stawia się jako pierwszoplanowe zadanie utrwalanie opracowanego na lekcji materiału to powinniśmy mieć na myśli nie tylko nabywanie biegłości technicznych, ale stosowanie nabytych wiadomości do rozwiązywania nowych zadań. Jedynie tak pojęte utrwalanie zapewnia uczącej się młodzieży umiejętność wiązania teorii z praktyką, a więc nabywanie wiedzy operatywnej.
Zadawane prace nie mogą mieć charakteru mechanicznych, bezmyślnych powtórek czy ćwiczeń, ale zawierać powinny problemy, których rozwiązanie wymaga aktywności psychicznej ucznia.
Najczęściej zadawane do domu są:
1) zadania utrwalające opracowany na lekcji materiał
2) zadania pogłębiające i rozszerzające zdobytą wiedzę.
Ale należy pamiętać, że pracując w domu uczeń może częściowo lub w całości przygotować materiał do nowej lekcji (może wykonać pomoce naukowe, zbierać informacje, aby je opracować na lekcji, wykonywać gazetki lub projekty). Może też wykonywać prace o charakterze twórczym związane z większą partią materiału nauczania › takie typy zadań domowych rozwijają samodzielność i twórczość ucznia, wzbudzają jego zainteresowanie tematem.
WARUNKI, JAKIE MUSI SPEŁNIAĆ DOBRA PRACA DOMOWA
1. Różnorodność zadań › umożliwia osiągnięcie wyższych efektów przez wszystkich
uczniów, ponieważ angażowane są różne zdolności i umiejętności uczniów.
Zadawanie prac bez uwzględnienia różnic nie stwarza jednakowo korzystnej sytuacji
uczenia się.
2. Posiadanie celu› cel i zadanie muszą być jasno określone, a samo zadanie także
atrakcyjne dla ucznia.
3. Odpowiednia kontrola, która nie tylko służy usunięciu błędów, ale też jest bodźcem
zachęcającym do podejmowania wysiłku.
Zadawanie jest częścią składową lekcji, a praca domowa dalszym ciągiem procesu nauczania. Należy ją przygotować w toku lekcji. Uczeń przed wyjściem ze szkoły powinien dokładnie zdawać sobie sprawę z tego, co i w jaki sposób ma w domu wykonać.
Prace zadawane uczniom do domu winny być rozłożone równomiernie i dostosowane do ich możliwości. Mają one mobilizować uczniów do wysiłku i zaprawiać go do systematycznej pracy, dlatego powinny być starannie przemyślane i zaplanowane.
W praktyce szkolnej rzadko planuje się problematykę pracy domowej toteż zadawanie nauki domowej ma często charakter przypadkowy. Nie bez znaczenia jest sposób zadawania prac.
Najgorszym ze sposobów jest zadawanie mechaniczne, często odbywające się w ostatnich sekundach lekcji lub po dzwonku, zadawanie z podręcznika (bez omówienia) pewnych partii materiału do opracowania.
Wyróżnić można dwie prawidłowe formy zadawania:
1.wprowadzenie i wyjaśnienie celu i tematu pracy oraz udzielenie instrukcji dotyczących źródeł, organizacji i metod pracy
2.wdrażanie poprzez pracę na lekcji i rozwiązywanie pod okiem nauczyciela zadań metodą, która będzie stosowana w pracy domowej.
Zadawanie, które jest częścią składową lekcji możemy podzielić na kilka etapów:
Stworzenie sytuacji motywującej i pobudzenie zainteresowania tematem.
Określenie i wyjaśnienie zadania.
Posiadanie celu.
Udzielenie instrukcji wykonania, techniki i metody pracy.
Wskazanie środków pomocy.
Wskazanie sposobu samokontroli.
Trudności uczniów w przygotowaniu zadanych prac:
› brak zrozumienia sformułowanego tematu pracy
› oparcie zadanego tematu na materiale, którego uczeń na lekcji nie zrozumiał
› opóźnienie w nauce, którego źródła mogą tkwić w dłuższej nieobecności ucznia w szkole,
w słabych uzdolnieniach, zaniedbaniu się w nauce, czy też w ujemnym wpływie
nieodpowiedniego otoczenia rówieśników
› nierównomierność zadawanych prac, czyli nadmiar zadań oraz zła organizacja nauki domowej
› wzrost materiału nauczania w programach klas kończących dany ciąg szkolny
› brak odpowiednich warunków do nauki w domu (tj. stopa życiowa rodziny, opieka
domowa, atmosfera życia rodzinnego, zaopatrzenie w potrzebne środki i pomoce naukowe)
Zasady zadawania pracy domowej
1) Zadawać prace domową przed dzwonkiem na przerwę; czasem można to zrobić w toku lekcji.
Sposób i czas potrzebny do zadania pracy domowej powinien być wcześniej przemyślany
Pospieszne zadawanie utwierdzi uczniów w przekonaniu, że nauczyciel lekceważy ich pracę
domową, nie przywiązują do niej więc większej wagi i wykonują ją niestarannie.
2) Wyjaśnić sposób wykonania pracy.
3) Uświadomić cel pracy domowej. Tylko świadomość potrzeby i celu zadanej pracy mobilizuje
uczniów do starannego poprawnego jej wykonania. Jednocześnie powiązanie zadania z
opracowanym na lekcji materiałem oraz zrozumienie płynących z tej pracy korzyści dodaje
uczniom bodźca do nauki.
4) Uczyć, jak się uczyć, czyli przekazywać na lekcjach informację dotyczące źródeł oraz
wskazówki z zakresu technik i pracy umysłowej, dotyczące sposobu pisania wypracowań,
uczenia się na pamięć, czytania dłuższej lektury, analizowania tekstu itp.
5) Dostosować wymagania do sił możliwości ucznia. W domu uczeń zdany jest na własne siły,
pracuje samodzielnie, napotkawszy trudności nie zawsze potrafi je pokonać i wtedy nie wykona
zadania wcale albo wykona je błędnie.
Chodzi o to, aby zachęcić do pracy ucznia słabszego, pobudzić leniwego i wymagać wysiłku od
bardziej zdolnego.
6) Angażować różne zdolności i umiejętności uczniów poprzez różnorodność zadań, np.:
- przydzielanie zróżnicowanych zadań obowiązkowych
- wykonywanie zadań dodatkowych przez chętnych
- przydzielanie zadań do wyboru
- stopniowanie zadań
7) Często sprawdzać i oceniać wykonanie pracy domowej, w przeciwnym razie uczniowi nie będzie
zależało na dobrym jej wykonaniu albo nie odrobi jej wcale.
8) Na wykonanie dłuższej pracy domowej (np. wypracowanie, referat, przeczytanie dłuższej
lektury) dawać termin kilkudniowy.
9) Nie przeciążać uczniów pracą domową. Trzeba orientować się, zadając pracę domową, co
uczniowie mieli zadane wcześniej i co mają zadane z innych przedmiotów, o której godzinie
kończą zajęcia lekcyjne, jakie przedmioty mają następnego dnia.
10) Na ogół praca domowa powinna być łatwiejsza od pracy w klasie albo mieć ten sam poziom
trudności, nie powinna być taka sama, lecz różna, żeby nie nudziła. Jednocześnie powinna być
przedłużeniem pracy szkolnej.
11) Przekazywać rodzicom wskazówki dotyczące higieny pracy umysłowej dziecka (czyste i
wygodne miejsce do nauki, odpowiednie oświetlenie i spokój).
12) Nie zadawać pracy domowej na niedziele i święta, gdyż są to dni odpoczynku.
Praca domowa musi być kontrolowana
Jest to zadanie trudne do zrealizowania w systemie klasowo-lekcyjnym. Na lekcji po prostu nie starcza czasu, aby sprawdzić i ocenić pracę każdego ucznia, a przecież z kontroli prac uczniowskich zrezygnować nie można. Dlatego też zachodzi potrzeba działań profilaktycznych mających na celu należyte przygotowanie młodzieży do poprawnego wykonywania zadań domowych oraz rozszerzenie kontroli. Chodzi więc o:
- przestrzeganie zasady wprowadzania młodzieży na lekcjach szkolnych do prawidłowego
wykonywania zleconych prac
- systematyczne wdrażanie uczniów na lekcjach szkolnych do samodzielności
- pedagogizację rodziców zakresie sprawdzania domowych prac ucznia
- organizowanie koleżeńskiej samopomocy w nauce
- unowocześnienie metod i form kontroli pracy uczniów na lekcji
Literatura:
J. Zborowski, Proces nauki domowej ucznia.
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej.
F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego.
A. Benedykt, Ocenianie pracy domowej - Nowe w szkole 2001-2002, nr 3.
K. Zajdel, Praca domowa - Nowe w szkole 2001-2002, nr 2.
H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczyciela.
M. Nogajowa, ABC metodyki języka polskiego.