Koniec dwudziestego wieku. Czas płynie nieubłaganie. Stoimy dzisiaj przed bramą, która "otworzyć ma nowe, cudowne stulecie". Idąc drogą "wirtualnej rzeczywistości i międzygwiezdnych podróży", brakuje nam czasu, aby zastanowić się, nad tym, jacy jesteśmy i gdzie jest nasz cel ? Mnożą się pytania czym jest nasza świadomość, ta kształtowana przez telewizyjne obrazki, pełne scen, które ośmieszają dobro i płacz? Nasze życie staje się pogonią, staramy się wydrzeć jak najwięcej, konsumować więcej i więcej. Uczucia stawiane są gdzieś, na dalszym planie. Boję się odpowiedzieć samemu sobie na pytanie: jak wygląda moje sumienie i co oznaczają dla mnie dziś hasła: dobro, zło, miłość, nienawiść. Trwożę się o to, iż jestem "wypaczony". Jedyną ucieczkę od świata, pełnego okrucieństwa i śmierci, jest zagłębienie się w miraż, który został stworzony na kartach książek. To właśnie tam można odbyć magiczną podróż, by zaznać ukojenia i złagodzić ból.
W latach dwudziestych dwudziestego wieku, na świecie zrodził się totalitaryzm w nowej, okrutnej formie. Nad światem zaczyna swe panowanie chaos i terror. Przed złem nie ma ucieczki. Artyści, pisarze i myśliciele sprzedają swe dusze, by opiewać zło, tworzyć podwaliny machin, które niszczą ludzkie życia, dorobek kultury i nauki.
Procesy jakie kierują ludźmi, owładniętymi żądzą władzy przedstawił George Orwell w "Folwarku zwierzęcym". Ideologia równości, dobra i sprawiedliwości została zaprzedana . Władza, którą reprezentuje knur - Napoleon, wypacza i odrywa od rzeczywistości. Hasła głoszone przez propagandę są jedynie pustymi słowami, które nie wlewają nadziei w serca, lecz ranią duszę, serca i umysły. U "zwierząt" posłusznych i wiernych dokonuje się metamorfozy norm moralnych i poczucia prawdy. Bohater staje się zdrajcą, zło -dobrem , fałsz -prawdą, a śmierć -"jedynie wizytą u lekarza". Zakłamanie stało się sposobem na życie, agresja formą obrony, Takie zniekształcenie wartości musiało doprowadzić do konfliktu, który wybuchł 1 września 1939 roku i pociągnął za sobą miliony ofiar.
Literatura pozwalała wierzyć w to, że: "jeszcze Polska nie umarła". Rzeczywistość była jednak okrutna i przerażająca. Na ulicach zapanował strach i terror. Ludzkie życie, wartość najwyższa, stała się tak krucha i zwiewna jak płomień świecy na wietrze. Wobec pryskającego mitu o Polsce - odrodzonej i silnej, "szklanych domów"- synonimu piękna i nowoczesności, który jednak pękał jak bańka mydlana, młodzi ludzie tracili swoje przekonania i ideały. Okrucieństwo i bezsens, brak logiki w tym, co działo się w okopach, na ulicach miast (łapanki, doraźne egzekucje), za drutami obozów, sprawiło, że rodził się nowy typ bohatera literackiego i poety. Nowe pokolenie pisarzy ("pokolenie Kolumbów rocznik 1920") widziało świat w inny sposób i zaczęło go kreować w barwach, które miały odzwierciedlać przelaną krew i bunt, tych, którzy chcieli coś zmienić. Pisarze, tacy jak: Krzysztof K. Baczyński, Tadeusz Gajcy - tworzyli bardzo wiele, świadomi roli poety w otaczającym ich świecie oraz tego, iż pióra przyjdzie im zmienić na broń. Oddając swe życie, wierzyli, że umiera jedynie ich ciało, a nieśmiertelna dusza i ich dorobek literacki staną się fundamentem monumentu wznoszonego, aby mógł nad światem zapanować spokój i sprawiedliwość. Inni pogodzili się z myślą o zniewoleniu i chcieli jedynie jak najdłużej i "najwygodniej" zachować swoje życie. Przykładem takiego "bohatera", jest postać Tadka, która została zaprezentowana przez Tadeusza Borowskiego w "Opowiadaniach". Tadek jest człowiekiem, który mimo wykształcenia, norm moralnych i etycznych, jakie przyjął przed wybuchem wojny, potrafili doskonale dopasować się do sytuacji , w jakiej przyszło mu żyć i do stale zmieniających się okoliczności. Jest silny, lecz jego siła nie polega na potędze fizycznej. Dzięki inteligencji i sprytowi udało mu się wytworzyć nowy kodeks norm moralnych, które pozwalają młodemu człowiekowi z finezją i wyczuciem poruszać się po świecie obozu koncentracyjnego. Dla Tadka "zło (...) stało się dobrem". Śmierć staje się bezosobowa, naturalna, gdy nie dotyczy, głównego bohatera. Obóz koncentracyjny zdaje się być namiastką realnego świata. Po prostu: "za złe karze, dobro wynagradza".
System totalitarny gloryfikuje przestępców, bo przecież nim jest, chodzący w generalskim mundurze, morderca Jurgen Stroop. W innych okolicznościach nie byłby człowiekiem odpowiedzialnym za rozwiązanie "kwestii żydowskiej" w Warszawie. Dla mnie jest on dziś zbrodniarzem wojennym, który zabijał bez litości i jak pisze Kazimierz Moczarski w "Rozmowach z katem" do końca życia nie zrozumiał swojego błędu i grzechu. Dla Niemców, wtedy był wzorowym patriotą, który idealnie wypełniał rozkazy. Co mnie dziwi i przeraża to fakt, iż również dzisiaj Stroop przez neofaszystów jest uważany za bohatera.
Zupełnie odmienny obraz wojny jest prezentowany w książce Jerzego Kosińskiego pt.: "Malowany ptak". Główny bohater, mały chłopiec, cierpi tylko dlatego, że jest inny (wyróżnia się ciemną karnacją). Jego świat (dzieciństwo i zabawa) został zburzony przez wojenną zawieruchę. Samotny, bez pomocy rodziców i bliskich tworzy w swoim umyśle wyimaginowany obraz świata (dobra, zła i miłości). Ponieważ jeden z żołnierzy niemieckich ratuje mu życie, to właśnie jego twarz i mundur stają się dla małego chłopca symbolami piękna i finezji. Ludność polska, jego bracia, którzy tak samo jak on odczuwają ciężar okupacji, nie potrafią go zrozumieć (on mówi językiem literackim, oni gwarą). Jest inny więc doznaje cierpień i upokorzeń, ze strony tych, którzy mieli mu pomagać. Staje więc przed trudnym wyborem - co ma uczynić, jaką drogę wybrać, by stać się pełnoprawnym członkiem społeczności. Odkrywa komunizm i mimo zakończenia wojny, dalej prowadzi batalię z samym sobą, którą przegrywa.
Batalię o własne życie przegrywa również główny bohater książki Ericha Marii Remarqu'a pt.: "Czas życia, czas śmierci". Młody człowiek trafia do wojska niemieckiego, podczas trwania drugiej wojny światowej. Tam przełożeni uczą go jak walczyć, jak się zachowywać w ekstramalnych sytuacjach. Z biegiem czasu rekrut ma zapomnieć o antycznych filozofiach i wzniosłych ideałach. Miejsce miłości w jego sercu ma zająć lęk, ból i nienawiść. Ponieważ główny bohater nie potrafi zabijać z zimną krwią, a niewinnych otacza opieką, jest przez dowódców degradowany i wysyłany na coraz bardziej niebezpieczne odcinki frontu wschodniego. Jego koledzy - niemieccy żołnierze - a zarazem normalni ojcowie rodzin, urzędnicy, robotnicy i rolnicy odczuwają lęk przed śmiercią i wojną. Jednocześnie są bezwzględnymi zabójcami, którzy "chcą pierwsi pociągnąć za spust", "zrobić to szybciej niż przeciwnik".
Zło definiuje również Szczypiorski w książce pt.: "Początek". Powieść składająca się dwudziestu jeden rozdziałów ma wielu bohaterów. Staje się nim Pawełek, który ratuje Żydów. On, jak wielu innych, ratuje to, co zostało z tolerancji i bezinteresownej miłości bliźniego. Mitom o "złych Niemcach" zaprzecza Muler, który ratuje panią Irmę z "celi śmierci". Najbardziej utrwalił się w mojej pamięci obraz, który prezentuje Szczypiorski. Jest to scena, w której płonie getto. Z okien wyskakują ludzie, do których się strzela "jak do kaczek". Mimo śmierci tysięcy istnień ludzkich, tuż za murem, który wyznacza krąg śmierci i otwartą przestrzeń życia znajduje się karuzela. Ludzie bawią się, dominuje śmiech i rozrywka . Ten obraz, moim zdaniem, najdoskonalej odzwierciedla słuszność sądu Konwickiego "Zło włączyło się w nasze kody etyczne i stało się dobrem". To właśnie ci, którzy bawią się na karuzeli są współodpowiedzialni za mordowanie Żydów. Swoją biernością dają mordercom ciche przyzwolenie. Za to, co stało się podczas drugiej wojny światowej, są winni wszyscy ci, którzy nie powstrzymywali dyktatorów i ofiarowali im umiejętności i umysły, by oni mogli powiększać granicę swych rządów.
Mimo, iż wojna zakończyła się w roku 1945, walka trwała dalej. Świat podzielił się na dwa zwalczające się obozy. Obraz powojennego świata prezentuje Tadeusz Konwicki w książce pt.: "Mała apokalipsa". Główny bohater sam dokonuje wyboru (mimo rozkazu, który otrzymał) jego akt samozagłady ma udowodnić jemu samemu kim jest i dlaczego żył i tworzył. Jego śmierć ma być aktem walki ze złem. Forma śmierci jest moim zdaniem symboliczna. Ogień - w wielu wierzeniach święty, pozwala oczyścić ciało i umysł. Pozwala zniszczyć "fatalne, rakowate dobro".
Świat ma zupełnie inny wymiar w twórczości pisarzy ibero - amerykańskich. Na uwagę zasługuje przede wszystkim twórczość Gabriela Garcii - Marqueza. Jest on autorem "Szarańczy", "Miłości w czasach zarazy" i "Stu lat samotności". "Sto lat samotności" - to poezja lekturowa niezwykła. Stworzony w niej został obraz świata, który szokuje czytelnika swą prostotą. Zło zostało zepchnięte gdzieś do lamusa. Śmierć, ból i cierpienie mają inny wymiar. Są naturalne, przejściowe. Są jedynie etapem w dalszej podróży.
Zło towarzyszy człowiekowi od momentu jego narodzin, aż do śmierci. Gdy jest dzieckiem, dzięki opiece rodziców, nie odczuwa otaczających go sił, których pragnieniem jest zadawanie mu bólu i cierpienia. Dalsze etapy rozwoju dziecka kształtują jego postawę i pozycję jaką przyjmie w stosunku do tego, co jest wokół niego.
Wśród społeczeństwa wybijają się jednostki, które uczą nas jak żyć, co robić. Jednak wielu idzie drogą, która została wyznaczona przez "fałszywych proroków", którzy mamiąc swych zwolenników wizją łatwego życia, szybko zyskują poklask. To właśnie oni nazywają zło - dobrem, morderstwo - sposobem na zakończenie życia.
Tylko od nas zależy jak będzie wyglądała nasza cywilizacja. Tworzymy dziś podwaliny nowego, lepszego jutra. Co po nas zostanie i jak będą o nas mówić potomni.
Nauka, technika, kultura i sztuka są tworzone dzięki temu, że myśl nie umarła przebita ostrzem fałszu i zdrady.
Zło nie obejmuje panowania nad światem dopóki, my, ludzie będziemy uznawać za najwyższą cnotę dobro i prawdę.