Psychoterapia - zarys problemu
Pojecie terapii staje się w dzisiejszych czasach coraz bardziej popularne i często używane w języku potocznym. W poniższym tekście przedstawię podstawowe zagadnienia i pojęcia związane z tym terminem. Na samym początku należy wyjaśnić samo słowo terapia. Termin ten, a właściwie ściślej go określając dla potrzeb psychologicznych - psychoterapia, jest to praca z pacjentem, gdzie obok środków farmakologicznych stosuje się oddziaływanie na świadomość chorego. W niniejszym artykule zajmiemy się bardziej tym drugim rodzajem pomocy pacjentowi, czyli wpływaniem na jego psychikę, poprzez oddziaływania terapeutyczne.
Przed przystąpieniem do opisu technik terapeutycznych, oraz podejść psychologicznych do tego zagadnienia, pragnę przedstawić państwu główne pojęcia, z którymi mogą się państwo spotkać podczas głębszego studiowania tego tematu. Są to następujące zagadnienia:
Wgląd - polega na sięgnięciu w przeszłość pacjenta, oraz wyszukaniu w niej czynników, które mogły wpłynąć na jego aktualny stan. Może się to odbywać za pomocą różnych technik terapeutycznych np. technika swobodnych skojarzeń.;
Przepracowanie - jest to praca z danym materiałem, potoczne przepracowanie zagadnienia, problemu.;
Przeuczenie - polega na staraniu się wyeliminowania złych nawyków i zastąpienie ich nowymi, dobrymi.;
Przeniesienie - jest jednym z mechanizmów obronnych według Freuda. W kontekście psychoterapii z przeniesieniem możemy mieć do czynienia gdy pacjent, przerzuci odpowiedzialność za swój stan zdrowia na terapeutę. W tym czasie nic sam nie będzie się starał robić. Oczywistym jest, że wówczas terapia będzie nieskuteczna. Z przeniesieniem w kontakcie pacjent - terapeuta możemy mieć również do czynienia w sytuacji gdy pacjent zacznie utożsamiać swego terapeutę z osobą ze swojej przeszłości. Możemy, w przypadku przeniesienia, mieć do czynienia z jego pozytywną i negatywną formą.;
Przeciwprzeniesienie - jest sytuacją, w której to terapeucie jego pacjent kojarzy się z jakąś osoba w swym życiu. Terapia wówczas traci swój sens i znaczenie.;
Kontrakt terapeutyczny - Jest to umowa między pacjentem a terapeutą. Przyjmuje ona postać formalną - mówiącą o czasie, miejscu i cenie spotkań, a także postać bardziej dogłębną, poprzez określenie planowanych celów i zadań, do których terapia ma zmierzać.;
Opór w terapii - ma miejsce gdy pacjent nie współpracuje z terapeutą. Może się to zdarzyć także w terapii grupowej, w której nie widać chęci, ani przejawów współpracy z grupą.;
Drop aut - ma miejsce kiedy pacjent porzuci terapię, zaniecha jej, zrezygnuje, lub po prostu bez wyjaśnień przestanie uczęszczać na sesje terapeutyczne. Jest to niewątpliwie duża porażka terapeuty.
Hipoteza - Choć wyjaśnienie tego zagadnienie nie padło na samym początku, jest ono niezwykle ważne, gdyż istotnym jest postawienie hipotezy o chorobie pacjenta, o możliwych skutkach terapii, są to wstępne założenia terapeuty, które w czasie trwania terapii ulegają weryfikacji.
Aspektem jaki wpływa na skuteczność terapii jest nie tylko przygotowanie metodyczne terapeuty, jego wiedza, oraz współpraca pacjenta. Jest pewna grupa czynników, która oddziałuje na skuteczność terapii. Są to czynniki niespecyficzne. Mowa tu przykładowo o osobowości terapeuty. Ważne jest to jak się zachowuje, co robi, w jaki sposób siedzi, rozmawia z pacjentem. Istotnym elementem jest również to, by terapeuta potrafił pacjentowi przywrócić, bądź dać nadzieję. Ważnym czynnikiem jest także w miarę szybkie określenie, nazwanie choroby, w związku z tym podjęcie leczenia poprzez terapię. Niespecyficznym czynnikiem wpływającym na terapię jest ponadto świadomość o jakości terapeuty. Często panuje przeświadczenie, iż ten droższy lekarz jest lepszy. A w gruncie rzeczy ważniejszym czynnikiem wpływającym na skuteczność terapeuty jest jego obcowanie z pacjentem, jego zdolności interpersonalne i komunikacyjne. Przy tym punkcie terapeuta winien pamiętać, iż nie powinien on nosić zbyt ekstrawaganckich strojów.
Jest wiele podejść teoretycznych do zagadnienia psychoterapii. Najważniejsze z nich to:
Model psychodynamiczny - W tym modelu następuje połączenie myśli psychoanalizy oraz neopsychoanalizy. Głównymi przedstawicielami psychoanalizy byli tak znani psychologowie jak Zygmunt Freud, Jung, Adler. Freud zaznaczał ogromną rolę popędów, szczególnie popędu seksualnego, w zachowaniu się jednostki. Jung natomiast przykładał szczególna wagę do symboli. Nieświadomość ludzką natomiast dzielił na indywidualną i zbiorową. By dotrzeć do tych rodzajów nieświadomości, Jung twierdził, iż należy się odnieść do symboli występujących w snach, mitach, bajkach. Podczas terapii natomiast musi dojść do porównania tego symbolu z psychiką ogólnoludzką. Twórcami neopsychoanalizy natomiast byli Fromm, Sullivan, Thomson. Krytykowali oni zwłaszcza Z. Freuda, za jego zbyt mocne traktowanie popędów, potrzeb biologicznych w życiu człowieka. Uważali oni, iż znaczny czynnik wpływający na człowieka to warunki środowiskowo - kulturowe. W psychoterapii stosowali oni technikę swobodnych skojarzeń, która opierała się o swobodną rozmowę pacjenta z terapeutą.
Model behawioralny - Jego twórcami byli Pawłow, Skinner, Bandura, Seligman. Ujmowani oni zachowanie ludzkie w kategorii bodziec - reakcja. Zapewne wszystkim znane są eksperymenty jednego z twórców modelu behawioralnego, a mianowicie doświadczenia z Psem Pawłowa. Powyżsi uczeni traktowali zachowanie ludzkie jako efekt wyuczenia, stanu motywacji, oraz czynników indywidualnych jednostki. Dalej idąc sądzili oni, iż wszelkie zaburzenia zachowania, są objawem braku adaptacji nawyków powstałych w procesie uczenia się.
Model poznawczy - analizuje szczegółowo sposób myślenia pacjenta. Zmierza do wykształcenia zmian w sposobie myślenia pacjenta o sobie, o swoich cechach charakteru, a także o przyczynach własnej choroby.
Model egzystencjalno - humanistyczny - Przedstawicielami tego podejścia teoretycznego są Roger, Perls, Frankl, Laing. Uważają oni, iż wszystkie powstałe u jednostki zaburzenia, są wynikiem braku zaspokojenia jej podstawowych potrzeb (miłości, akceptacji, realizacji własnych wartości, autonomii). W terapii kładą oni nacisk, w przeciwieństwie do modelu psychoanalitycznego, na teraźniejszość i przyszłość. Nie „grzebią” oni w przeszłości pacjenta, która często może być bolesna.
Model systemowy - koncepcja modelu systemowego ma swoje źródło w okresie po II wojnie światowej w Ameryce. Ogromna fala imigrantów przybyła do USA, borykała się z problemami adaptacyjnymi. W związku z tym wyniknęła potrzeba zorganizowania im pomocy psychologicznej. Psycholodzy zaczęli więc analizować interakcje w małżeństwie, a także społeczne, zawodowe, rodzicielskie i towarzyskie kontakty. Terapia odnosi się w tym przypadku do zachowań mających miejsce w teraźniejszości, nie zmierza jednak do wywołania zmian w człowieku, ale w systemie.
Kolejnym tematem w ramach psychoterapii są techniki terapii. We wszystkich powyższych koncepcjach teoretycznych mogą być one wykorzystane.
Podstawowymi technikami stosowanymi w terapiach indywidualnych oraz grupowych są:
Konfrontacja - Stanowi pierwszy krok w psychoterapii. Terapeuta zwraca uwagę pacjenta na zjawiska, sytuacje, których on czasem nie zauważa. Napomina go więc, iż się spóźnia. Zwraca jego uwagę na fakt, iż na przykład mówi podniesionym tonem o swym mężu, żonie itp. Jest to po prostu udowadnianie pacjentowi, iż występują pewne zjawiska w jego zachowaniu, działaniu.
Klaryfikacja - Głównym elementem jest tu oddzielenie istotnych, problemów od nieistotnych, zjawisk bez znaczenia. W przypadku klaryfikacji oporu, terapeuta musi dojść do prawdziwych przyczyn tego zjawiska. W przypadku natomiast klaryfikacji przeniesienia, terapeuta winien zachęcać pacjenta do wypowiadania się na jego temat, o swych odczuciach i doznaniach w związku z terapeutą.
Interpretacja - jest to uzmysłowienie pacjentowi czynników i źródeł jego problemu. Jest to wskazanie na tragiczne przeżycia w przeszłości, które stanowią źródło aktualnych problemów. Interpretacja musi być jednak przekazana w sposób jasny i prosty.
Przepracowanie - następuje ono po interpretacji. Polega na przepracowaniu danego problemu. Doprowadzeniu do uświadomienia go sobie przez pacjenta i akceptacji takiego stanu. Prowadzić ma także do ukształtowania nowych sposobów zachowań, poprzez wyzbycie się starych.
Dodatkowo w terapiach rodzinnych często stosowana jest swobodna dyskusja.
Podczas pracy terapeutycznej należy zdawać sobie jednak sprawę, z faktu, iż każda terapia musi być odpowiednio zaplanowana i dostosowana do problemu i osobowości pacjenta. Przed przystąpieniem do pracy terapeutycznej należy dokonać diagnozy pacjenta. Na jej podstawie decydujemy czy w ogóle odejmować działania terapeutyczne, a jeśli tak, to jakiego rodzaju czynności. Źródłem diagnozy powinien być głównie pacjent, jednak by była ona pełniejsza należy przeprowadzić analizę dokumentów, wytworów pracy, skorzystać z opinii o pacjencie.
Pierwszym etapem pracy terapeutycznej jest przygotowanie pacjenta do procesu zmian. Samo przyjście pacjenta do terapeuty winno być interpretowane jako postęp i otwarcie na zmiany i swój problem. Jednak wraz z otwarciem pacjenta na pomoc, jakiej potrzebuje, pojawia się także uczucie lęku. Obawa przed nieznanym jest czymś zupełnie normalnym. Terapeuta powinien zmierzać więc, w początkowym okresie terapii, do coraz większego otwarcia się pacjenta i likwidacji lęku i obaw.
Kolejnym etapem terapii jest praca z pacjentem nad jego problemem. W zależności od wyznawanego podejścia psychologicznego, terapeuta dobiera odpowiednie techniki pracy z pacjentem. Ten etap jest dość trudny, często zdarzają się sytuacje, w których pacjent rezygnuje z terapii. Jest to niepowodzenie terapeuty, a pacjent nic nie zyskuje rezygnując z terapii przed jej końcem.
Ostatnim etapem terapii jest podsumowanie terapii, oraz ułatwienie pacjentowi, by uzyskane rezultaty mógł utrzymać w środowisku zewnętrznym, by na co dzień umiał sobie radzić z problemami tak jak w trakcie terapii.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.