Pasożytnictwo - forma bytowania pasożyta w organizmie żywiciela, polegająca na wykorzystaniu organizmu żywicielskiego jako środowiska życia i zdobywania pożywienia . Formy pasożytnictwa mogą być różnorakie, w zależności od rodzaju pasożyta i jego stosunku do żywiciela. Pasożyt - organizm, który wykorzystuje inny organizm jako środowisko życia i zdobywania pożywienia.
P. może być:
a) bezwzględny, bezwarunkowy - który w ciągu całego okresu rozwojowego lub tylko w niektórych stadiach czy pokoleniach jest pasożytem, przy czym życie pasożytnicze jest konieczne do zamknięcia jego osobniczego albo gatunkowego cyklu rozwojowego
b) czasowy - korzystający z organizmu żywiciela przez krótki okres czasu jedno- lub wielokrotnie
c) eurykseniczny - określonym stadium rozwojowym może występować w różnorodnych żywicielach, należących do różnych i nieraz znacznie oddalonych od siebie grup systematycznych
d) przypadkowy - właściwy dla innego gatunku żywiciela, który jednak może w pewnych przypadkach przebywać w nieswoistym żywicielu.
Ponadto istnieje szereg innych typów p. o różnym stosunku do żywiciela np.:
a) wnętrzniaki, endoparazyty, pasożyty wewnętrzne ? pasożyty bytujące we wnętrzu ciała żywiciela, bez względu na ich przynależność systematyczną. Do w. należy duża grupa pierwotniaków i jeszcze bardziej liczna grupa robaków
b) zewnętrzniaki, ektoparazyty, pasożyty zewnętrzne ? pasożyty bytujące na pow. Ciała żywiciela lub w jego jamach bezpośrednio komunikujących się ze środowiskiem zew.(jama gębowa, odbyt itd.). Należą tu gł. stawonogi np.: komary, kleszcze, moskity wszy, pchły i inne.
Ze względu na sposób pobierania pokarmu oraz jego rodzaj (żywa lub martwa materia organiczna) można wyróżnić kilka grup heterotrofów
a) saprofagi - żywią się martwa materią organiczną, trawioną wewnątrz organizmu (np. muło- i glebożercy)
b) holotrofy ? spożywają inne organizmy, trawiąc je we wnętrzu swojego ciała. Do tej grupy należą drapieżcy odżywiający się organizmami o podobnych do nich rozmiarach. Jeśli zaś ofiary są wielokrotnie mniejsze ? możemy mówić o filtratorach.
Prawie każdy żywy organizm jest gospodarzem dla jednego lub większej ilości pasożytów. Pasożyty osłabiają swoich żywicieli, ponieważ czerpią z ich ciał substancje odżywcze, niszcząc niekiedy tkanki żywiciela. Niektóre pasożyty są mało szkodliwe, inne wywołują natomiast rozmaite schorzenia. Niektóre choroby pasożytnicze mogą doprowadzić do śmierci, ponieważ pasożyty nie tylko niszczą komórki gospodarza, ale i wydzielają toksyczne (trujące) produkty przemiany materii, wyniszczając
jego organizm. Choroba jest wynikiem niezbyt udanego pasożytnictwa. Drobnoustroje żyjące na ludzkiej skórze, w jamie ustnej i jelitach są pasożytami. Chociaż niezwykle duże wykwity bakterii na skórze, w jamie ustnej i jelitach mogą powodować wysypki i inne nieprzyjemne objawy, to te pasożytujące drobno ustroje zazwyczaj nie czynią swojemu gospodarzowi żadnej szkody. Być może są one nawet pożyteczne, gdyż odżywiają się substancjami, które inaczej mogłyby podtrzymywać wzrost bardziej szkodliwych drobnoustrojów. Jako pasożyty, drobnoustroje te są doskonałe przystosowane do swojego gospodarza. Żyją one w swoich mikroświatach, nie czyniąc żadnej szkody. Tak jest w przypadku normalnych komensalnych bakterii, towarzyszące wszystkich żywym istotom. Do choroby dochodzi wtedy, gdy drobnoustrój dostanie się do organizmu lub jakiegoś jego narządu, do którego nie jest całkiem zaadaptowany, ale w którym się rozwija. Organizm gospodarza uruchamia wówczas swoje mechanizmy obronne. Gdy te są jednak przeciążone lub nieskuteczne, organizm choruje i może zginąć. Zły to pasożyt, który zabija swojego gospodarza. Z ewolucyjnego punktu widzenia, kiedy ginie żywiciel, zniszczony zostaje mikrokosmos pasożyta i może on wtedy z dużym prawdopodobieństwem zginąć również. Tak więc najlepiej przystosowane pasożyty nie powodują szkód, a jedynie źle zaadoptowane i przypadkowe mogą być niebezpieczne, a nawet zabójcze.
Do pasożytów człowieka należy wiele gatunków wirusów, bakterii, niektóre grzyby i pierwotniaki, wiele robaków i niektóre stawonogi.Pasożyty często są specyficzne, to znaczy żyją na lub w określonym gatunku gospodarza (np. glista ludzka pasożytuje tylko w człowieku). Są też pasożyty mniej specyficzne, np. tasiemiec psi występuje u psa, kota, lisa, szakala i innych mięsożerców.
Niektóre pasożyty w swoim cyklu życiowym potrzebują dwóch lub więcej różnych żywicieli. Organizm, w którym bytują i rozmnażają się dojrzałe postacie pasożyta, nazywamy żywicielem ostatecznym. Organizm, w którym przebywają i ewentualnie rozmnażają się bezpłciowo larwy pasożyta, nazywamy żywicielem pośrednim. Bardzo często przedostanie się pasożyta z pasożyta
żywiciela pośredniego do ostatecznego odbywa się w taki sposób, że żywiciel ostateczny zjada ciało żywiciela pośredniego wraz z larwami. Larwy pasożytów, podobnie jak wszystkie organizmy, mają ograniczoną długość życia. Jeśli w tym czasie nie spotkają odpowiedniego żywiciela ? tracą zdolność do zarażania.
Pasożyty, w porównaniu ze swoimi wolno żyjącymi krewniakami, charakteryzują się zazwyczaj uproszczoną budową i rozbudowanym cyklem życiowym. Szczególnie dotyczy to dojrzałych pasożytów wewnętrznych należących do płazińców, które przystosowując się do pasożytniczego trybu życia nie wykształciły:
- niektórych narządów zmysłów (oczu, narządu równowagi)
- ubarwienia ciała (w dużym stopniu)
- narządów ruchu
-układu pokarmowego (niektóre, np. tasiemce)
Pasożyty te natomiast wykształciły dodatkowo:
- narządy czepne
- komórki receptorowe zmysłów ułatwiających odnalezienie i penetrację gospodarza (u larwy)
- powłokę ciała przystosowaną do pobierania pokarmu, a jednocześnie chroniącą przed enzymami trawiennymi gospodarza
- zdolność do oddychania beztlenowego
- ogromne możliwości rozrodcze, skomplikowany cykl życiowy, rozwój z przeobrażeniem, zdolność larw do rozmnażania, obojnactwo
Analizując ewolucję niektórych gatunków pasożytów i ich żywicieli można stwierdzić, że pomiędzy jednymi a drugimi trwa nieprzerwany wyścig. Jest to z jednej strony wyścig w doskonaleniu mechanizmów chroniących przed zarażeniem pasożytem, z drugiej zaś w doskonaleniu mechanizmów przystosowawczych do pasożytowania na określonym żywicielu.
Pasożyty zewnętrzne
a) Piórojady - Pasożyty te atakują ptaki osłabione lub zestresowane. Nie należą do mikroskopijnych więc można spokojnie je dojrzeć na ptaku. Jak nazwa wskazuje żywią się piórami powodując ich uszkodzenie lub nawet wypadanie. Ptak prze te pasożyty nie może latać gdyż w końcu brakuje mu piór.
b) Świerzbowiec - Pasożyt ten atakuje nogi, dziób i okolice kloaki. Powstają wtedy wapniowate, gąbczaste twory. Ptak odczuwa silny świąd. Ptak drapie się i w ten sposób przenosi pasożyty na inne miejsca ciała.
c) Ptaszyniec - Jest to mały roztocz. Żywi się krwią ptaków. Najczęściej występuje u ptaków złapanych na wolności. Może jednak być przenoszony przez inne ptaki "odwiedzające" nasze papugi w wolierze ogrodowej lub na balkonie.
d) Kleszcze należą do gromady pajęczaków, do której zaliczamy także pająki czy roztocza. Na całym świecie jest około 850 gatunków kleszczy. Wszystkie kleszcze posiadają 3 pary odnóży w czasie dojrzewania, a 4 pary odnóży, kiedy są dorosłe. Dzięki nim mogą przechodzić ze źdźbła trawy czy liści na swojego żywiciela - psa, kota czy człowieka. Kleszcze posiadają specjalny organ nazywany narządem Haller'a - wyczuwa on zapach, ciepło i wilgoć, dzięki czemu może łatwo znaleźć swojego żywiciela czyli Ciebie czy Twojego psa. Kleszcze wspinają się na sam koniuszek źdźbła trawy i tam czekają na zdobycz - kiedy czują, że zwierzę jest blisko - przechodzą na jego sierść.
Jedynym pożywieniem kleszczy jest krew. Twoja krew, krew Twojego psa, Twojego kota i każda inna. Kleszcze wkręcają się częścią swojej głowy w skórę i zaczynają ssać krew. Krew jest niezbędna do rozwoju wszystkich postaci kleszczy (oprócz jaja) - i dorosłych i młodocianych.