Pomóc zdolnemu dz.
Postęp pedagogiczny winien być związany z osobą ucznia, jako podmiotu
i przedmiotu kształcenia. Jest to szczególnie cenny kierunek innowacji .Chętnie przedstawiamy ucznia, jako świadomego uczestnika i realizatora procesu dydaktycznego. Ale przecież nazbyt często mamy do czynienia z uczniem obojętnym niemal na wszystko, co się dzieje w szkole, traktującym swój pobyt formalnie. Szczególnie niebezpieczny jest taki stan w przypadku uczniów uzdolnionych czy wybitnie zdolnych. W stosunku do takich uczniów muszą być dokonane inne zabiegi dydaktyczne. Wymagają one dokładniejszej znajomości przez nauczyciela zjawisk psychologicznych towarzyszących procesowi nauczania-uczenia się wychowanków, a także znajomości nowoczesnych technologii kształcenia.
Oznacza to jednak zerwanie z dotychczasową i nadal niestety dominującą koncepcją metodyczną, w której przeważają akcenty transformacji i reprodukcji wiedzy na rzecz koncepcji pedagogicznych akcentujących wszechstronny rozwój wychowanka, wdrażających go do samodzielności w myśleniu i działaniu, kształcących jego wyobraźnię i refleksję oraz eksponujących samokontrolę wychowanków w ich działaniach intelektualnych i praktycznych.
Współczesna szkoła jest nastawiona przede wszystkim na kształcenie ucznia średniego, do jego poziomu i możliwości są dostosowane programy nauczania, wymagania nauczycieli, tempo pracy na lekcji. Stawia to uczniów zdolnych w gorszej dla ich rozwoju intelektualnego sytuacji, gdyż nie przydziela się im zadań na miarę ich możliwości. Zdarza się, że uczniowie ci zbyt słabo stymulowani popadają
w konflikt ze szkołą, a często przestają się uczyć.[1]
Sens wszelkich zmian kształcenia uczniów zdolnych sprowadza się do zorganizowania procesu lekcyjnego oraz zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych
w taki sposób, aby zmuszały ich do optymalnej aktywności. Słusznie
M. Przetacznikowa uważa aktywność za wyznacznik, bez którego rozwój jest niemożliwy. Rolą środowiska jest stwarzanie warunków i pobudzanie aktywności jednostki. Ale tylko maksymalny wzrost aktywności specyficzny dla danej jednostki, to znaczy wynikający z jej indywidualnych możliwości, prowadzi do wyższego poziomu rozwoju.[2]
Jednym z niezwykle ważnych czynników rozwoju zdolności uczniów jest indywidualizacja procesu kształcenia oraz różnicowanie zadań szkolnych .Zróżnicowanie to dotyczy odmiennego doboru treści kształcenia, zadań dla uczniów, stosowanych form i metod pracy z dziećmi. Dominacja organizacji szkoły przez system klasowo-lekcyjny nie sprzyja zaspokajaniu zróżnicowanych potrzeb edukacyjnych uczniów. Zróżnicowanie intelektualne uczniów wymaga odmiennej organizacji pracy szkoły prawie we wszystkich sferach: merytorycznej, teleologicznej, metodycznej czy ewaluacyjnej. Praktyka szkolna pokazuje jednak, że uczniowie traktowani są w dużej mierze jako skupisko niezróżnicowanych osobników, praca
z nimi odbywa się według tych samych wymagań, jakby nie różnili się oni między sobą poziomem inteligencji, zainteresowań, zdolności i mo tywacji. W efekcie przymusza się często uczniów do tych rodzajów aktywności poznawczej, gdzie nie przejawiają zdolności, zaś autentyczne uzdolnienia uczniów są zaniedbywane, gdyż często nie mają oni już czasu na ich rozwijanie. Szkoły ogólnokształcące wcale nie muszą nauczać identycznie w zakresie wszystkich przedmiotów, winny raczej zadbać o jakość a nie ilość w procesie kształcenia.
Jednym ze sposobów rozwijania zdolności uczniów jest przyspieszenie nauki szkolnej. Wcześniejsze podejmowanie nauki w szkole wydaje się słuszne, to właśnie stymulacja umysłowa we wczesnym dzieciństwie przyczynia się do znacznego wzrostu możliwości intelektualnych. Owe możliwości mogą być zwiększone poprzez zróżnicowanie czasu nauki tzn. czas dostosować do możliwości ucznia. Daje to szanse nauki szybszej w zakresie tych przedmiotów, które odpowiadają zdolnościom intelektualnym i kierunkowym uczniów. Taki system niezwykle korzystny dla rozwoju zdolności spotykany jest w Polsce bardzo rzadko.
Istotnym czynnikiem zwiększającym rozwój zdolności uczniów jest rozszerzenie treści programowych oraz ich różnicowanie. Zadania przed którymi staje uczeń muszą być tak dobrane, aby korespondowały z jego możliwościami. Różnicowanie to może mieć miejsce na poziomie zadań lekcyjnych oraz domowych a zadania stawiane przed uczniem na tyle trudne, aby mobilizowały go do wysiłku i wzbudzały w nim chęć ich przezwyciężenia. Dla uczniów szczególnie zdolnych szkoły mogą tworzyć programy specjalne, dokonywać podziału na treści obowiązkowe
i fakultatywne oraz wzbogacać treści programowe w formie zajęć pozalekcyjnych
i pozaszkolnych.
Różnice w zdolnościach uczniów powodują również potrzebę różnicowania poziomu trudności nauczanych treści. Stosować tutaj można różne toki kształcenia. Dla uczniów słabszych tok indukcyjny, oparty na treściach konkretnych oraz dla uczniów zdolnych tok dedukcyjny oparty na treściach abstrakcyjnych. W zakresie zaś metod nauczania rozwój intelektualny w stopniu najwyższym zabezpieczają metody problemowe i aktywizujące. Takie kształcenie wielopoziomowe jest sposobem pracy dydaktycznej, pozwalającym na różnicowanie zarówno poziomu trudności materiału, jak i zakresu treści oraz zwiększenie liczby zadań. Indywidualizowanie procesów kształcenia stosownie do możliwości uczniów pozwala stawiać wyższe wymagania jednostkom o wyższym poziomie zdolności.
Szczególną rolę w stymulowaniu rozwoju uczniów zdolnych spełniają olimpiady przedmiotowe i konkursy. Formy te stwarzają warunki znacznego pogłębienia pracy
z uczniem zdolnym, motywują one aktywność poznawczą i wyzwalają twórcze postawy uczniów oraz pobudzają nauczycieli do polepszenia opieki nad uczniami zdolnymi.
Wśród wielu czynników warunkujących powodzenie w nauce szkolnej uczniów zdolnych ważną rolę spełnia praca pedagogiczna nauczycieli, ich kompetencje merytoryczne i metodyczne, a przede wszystkim ich stosunek do ucznia, umiejętne aktywizowanie, oparte na nowoczesnej organizacji procesu kształcenia, jak również stymulowanie zainteresowań. Nauczyciel otwarty, twórczy będzie organizatorem
i inicjatorem tworzenia nowych problemów dydaktycznych.
Nie wolno pozostawiać uczniów zdolnych bez opieki pedagogicznej, gdyż nie sprzyja to rozwojowi ich możliwości intelektualnych. Działanie takie jest także szkodliwe społecznie, ponieważ nie tworzy warunków do rozwoju jednostek zdolnych.
Zatem w szkole należy dokonać zmian w systemie pracy, by nie było podstaw do takiej jej oceny, jak głoszą między innymi R. Gloton i C.Clero: szkoła przekazując wiedzę już zamkniętą i wartości sprawdzone, jest bardziej elementem społecznego konserwatyzmu niż czynnikiem postępu. Ten fakt oczywiście nie pozwala oczekiwać, że będzie ona inspirować u jednostek zdolnych postawę twórczą, inicjatywę, żywą wyobraźnię, krytyczną refleksję, wszystko to, co mogłoby się przyczynić do zakwestionowania wartości tradycyjnych, postawy bezpieczeństwa i stabilizacji.[3]
[1] F. Bereźnicki: Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001, „ IMPULS”
[2] M. Przetacznikowa: Rozwój i wychowanie dzieci i młodzieży w średnim wieku szkolnym, Warszawa 1971.
[3] R. Gloton, C. Clero: Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1976.