Zagadnienie zdolności jest nierozerwalnie związane z różnicami indywidualnymi między ludźmi w zakresie ich osiągnięć. Słownik pedagogiczny podaje, że zdolności, to „te właściwości psychiki człowieka, które warunkują możliwości skutecznej działalności w określonych dziedzinach, przy wykonywaniu pewnych działań.” Zatem zdolności stanowią układ warunków wewnętrznych jednostki, właściwość różniącą jednego człowieka od drugiego w poziomie osiągnięć, łatwość i szybkość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie.
"....Mów dziecku, że jest dobre,
że może, że potrafi..."
J. Korczak
PROGRAM PRACY Z DZIECKIEM ZDOLNYM
Spis treści:
Co to jest dziecko zdolne?
Jak rozpoznać dziecko zdolne?
Założenia ogólne programu.
Procedury osiągania celów (metody i formy realizacji)
Treści edukacyjne oraz planowane osiągnięcia dziecka
Co to jest dziecko zdolne?
Zagadnienie zdolności jest nierozerwalnie związane z różnicami indywidualnymi między ludźmi w zakresie ich osiągnięć. Słownik pedagogiczny podaje, że zdolności, to "te właściwości psychiki człowieka, które warunkują możliwości skutecznej działalności w określonych dziedzinach, przy wykonywaniu pewnych działań." Zatem zdolności stanowią układ warunków wewnętrznych jednostki, właściwość różniącą jednego człowieka od drugiego w poziomie osiągnięć, łatwość i szybkość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie.
T. Lewowicki uważa, że dzieci zdolne posiadają:
wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji;
wysoki poziom zdolności specjalnych, uzdolnień;
wysokie osiągnięcia lub możliwość takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzinach;
osiągnięcia oryginalne i twórcze, lub możliwość takich osiągnięć.
Zatem zdolności, to te różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy, praktyki i takich samych warunkach zewnętrznych oraz równej motywacji jedne dzieci sprawniej niż inne wykonują dane czynności, szybciej uczą się, dostrzegają problemy i przystępują do ich rozwiązania w sposób najbardziej logiczny i skuteczny.
Jak rozpoznać dziecko zdolne?
Najważniejsza sprawą w pracy z dzieckiem zdolnym jest w ogóle dostrzeżenie go, czyli wyłonienie z grupy innych dzieci. Wbrew pozorom nie jest to wcale takie proste. Prowadząc obserwacje grupy musimy pamiętać, że dziecko zdolne:
szybko zapamiętuje, prawidłowo kojarzy i rozumuje;
rozumie polecenia i zadania;
posiada dar bystrej obserwacji otoczenia;
jest dociekliwe, zadaje dużo pytań;
ma różnorodne zainteresowania, bogatą wiedzę, pasje, uzdolnienia;
uczy się z przyjemnością i wyraźnym zainteresowaniem;
umie skupić uwagę przez dłuższy czas na wybranym obiekcie zainteresowania;
jest bardzo spostrzegawcze;
posiada bogatą wyobraźnię oraz ciekawe i oryginalne pomysły;
wymyśla nowe zabawy, opowiadania, sytuacje realne i abstrakcyjne;
wyraża swoje myśli i emocje w różnej formie np. werbalnej, plastycznej, muzycznej;
broni swoich racji i poglądów, jest niezależne;
wiadomości samo podaje pomysły nowych zadań, nie polega na innych przez cały czas;
woli samo rozwiązywać problemy;
najczęściej posiada poczucie humoru;
a jednocześnie często dziecko zdolne:
ma trudności w przystosowaniu się do grupy (potrzeba rywalizacji, imponowania, dominacji);
jest często uznawane za zarozumiałe;
bywa, że lekceważy rówieśników, nauczyciela lub jego zdanie;
prezentuje egocentryzm, koncentrację na sobie;
miewa trudności z przechodzeniem od do umiejętności, niekiedy charakteryzuje się lękliwością lub nadpobudliwością.
Posiadanie przynajmniej kilku spośród wymienionych cech pozytywnych oznacza, że dziecko przy wczesnej stymulacji, poświęcaniu czynnej uwagi i akceptacji otoczenia ma szansę wykorzystać i rozwinąć wrodzone predyspozycje, a w efekcie stać się jednostką wybitną.
Wieloletnia praca w przedszkolu pozwala mi stwierdzić że liczba dzieci zdolnych stale wzrasta, stąd też moim zdaniem zaistniała potrzeba stworzenia programu pracy z dzieckiem zdolnym. Uważam, że dzieciom tym powinno się stworzyć jak najlepsze warunki, możliwości rozwijania swych różnorodnych zdolności. W przedszkolu bardzo dużo uwagi poświęca się dzieciom mającym trudności w osiągnięciu dojrzałości szkolnej realizując program pracy wyrównawczej sądząc, że dziecko zdolne i tak sobie poradzi. Jednak uważam, że jeśli w porę nie dostrzeżemy, nie docenimy i nie ukierunkujemy jego zdolności, to będą się one rozwijać, ale może również nastąpić regres. Realizując program pracy z dzieckiem zdolnym umożliwimy i tej grupie przedszkolaków jeszcze lepszy rozwój ich różnorodnych zainteresowań, zamiłować i pasji.
Założenia ogólne programu
W ostatnich latach zainteresowanie dzieckiem zdolnym jest o wiele większe niż kiedykolwiek. Wynika to z ogromnego zapotrzebowania społeczeństwa na ludzi o wybitnych zdolnościach, aktywnych, twórczych, o nieprzeciętnym sposobie myślenia.
Wiele państw stwarza jednostkom uzdolnionym coraz lepsze warunki ich rozwoju. Również w naszym kraju powinniśmy prowadzić pracę z dziećmi zdolnymi już od najmłodszych lat. Głównym założeniem programu jest zatem wychodzenie naprzeciw potrzebom dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych, rozwijanie, wspomaganie i ukierunkowanie zdolności dziecka zgodnie z jego potencjałem i możliwościami; umożliwianie, wyzwalanie i podtrzymywanie spontanicznej aktywności dziecka, sprzyjanie uaktywnianiu się jego potencjału intelektualnego i twórczego, a tym samym umożliwianie realizowania się indywidualnej linii rozwojowej.
Program przeznaczony jest dla dzieci sześcioletnich wykazujących szczególne uzdolnienia i zainteresowania związane z matematyką, nauką czytania i pisania w przedszkolu. Program zawiera cele, treści, metody i formy pracy, które są zgodne z podstawą programową wychowania przedszkolnego i w spójny sposób uzupełniają ją.
Program realizowany będzie w trakcie zajęć zintegrowanych w ciągu dnia pobytu dziecka w przedszkolu. Na bazie programu nauczyciel grupy opracuje swój plan pracy, który będzie przebiegać we własnym środowisku dziecka, w zróżnicowanym zespole dzieci, gdzie będzie możliwość wielorakich doświadczeń po to, by zapewnić również jego wszechstronny rozwój emocjonalny, społeczny i fizyczny.
Cele programu
Głównym celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi. W odniesieniu do dziecka sześcioletniego objętego tylko jednorocznym oddziaływaniem rozwinięcie zdolności zgodnie z indywidualnymi predyspozycjami i możliwościami wymaga stworzenia specjalnych warunków oraz dodatkowego zainteresowania ze strony nauczyciela. Takie możliwości daje realizacja programu pracy z dzieckiem zdolnym.
Celem programu jest:
Wczesne rozpoznawanie zdolności i uzdolnień.
Wspieranie i podejmowanie inicjatyw edukacyjnych pomocnych w rozwoju i kształceniu.
Stwarzanie warunków do odkrywania, eksperymentowania, poznawania, działania, przeżywania w różnych formach.
Stwarzanie warunków optymalnego i harmonijnego rozwoju osobowości.
Rozwijane u dziecka możliwości umysłowych oraz szczególnych uzdolnień do uczenia się matematyki.
Stwarzanie sytuacji doskonalących pamięć, umiejętność skupienia uwagi, zdolność kojarzenia, logicznego, twórczego i oryginalnego myślenia a także działania.
Tworzenie warunków do rozwoju nabytych doświadczeń językowych, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności czytania i pisania.
Wdrażanie do samokształcenia i systematycznej pracy nad sobą.
Budowanie i utrwalanie pozytywnej motywacji do nauki.
Wdrażanie do operatywnego posługiwania się wiedzą.
Kształtowanie wiary we własne możliwości.
Budowanie pozytywnych relacji na płaszczyźnie uczeń - nauczyciel, uczeń - uczeń.
Rozbudzanie u dziecka pragnienia rozwijania swoich zainteresowań i zamiłowań.
Tworzenie środowiska wychowawczego stymulującego rozwój uzdolnień i postaw twórczych.
Procedury osiągania celów (metody i formy realizacji)
Efektywność realizacji każdego programu zależy od zrozumienia jego idei, a następnie od inwencji i pomysłowości jego wykonawcy. Chcąc osiągnąć zamierzone cele należy pamiętać, aby:
pomysłowo i odważnie projektować sytuacje wychowawczo - dydaktyczne,
zapewniać dzieciom poczucie bezpieczeństwa i swobody,
stwarzać możliwość zaspokajania naturalnej ciekawości dzieci w różnych sferach,
stwarzać wiele różnorodnych sytuacji do podejmowania działania.
Program został opracowany z myślą o dziecku, które nie boi się rozwiązywania problemów i cieszy się z każdego, nawet najmniejszego sukcesu. W realizacji programu przyjęto koncepcję łączenia metod tzw. "Sojusz metod" w których dominować będą metody aktywizujące dzieci.
słowna, oglądowa, praktyczna;
uczenie się przez odkrywanie (problemowo - poszukujące), działanie (praktyczne), przeżywanie (ekspresyjne);
kinezjologia edukacyjna P. Dennisona;
naturalna metoda nauki czytania I. Majchrzak
Aby praca z dzieckiem zdolnym przynosiła oczekiwane efekty niezwykle ważne jest przyjęcie odpowiednich form pracy. Program ten przewiduje:
wykorzystywanie różnorodnych możliwości i okazji do indywidualizacji pracy w toku normalnie, powszechnie stosowanych form pracy;
przydzielanie trudniejszych zadań do rozwiązywania podczas pracy zbiorowej i indywidualnej;
stwarzanie okazji do swobodnego wyboru trudniejszych zadań i swobodnej decyzji w podejmowaniu zadań dodatkowych;
organizowanie pracy w małych grupach;
dobór grup na zajęciach pod względem poziomu zdolności dzieci lub pod względem rodzaju zdolności;
stawianie pytań problemowych pobudzających myślenie twórcze i krytyczne;
wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy i inspirowanie do korzystania z nich;
stopniowe zwiększanie wymagań;
przydzielanie dodatkowych ról mobilizujących do wysiłku intelektualnego i zaangażowania;
organizowanie konkursów, występów artystycznych
Treści edukacyjne oraz planowane osiągnięcia dziecka
Treści edukacyjne są tak dobrane, aby rozwijać uzdolnienia, zdolności i zainteresowania dziecka w obszarze edukacji:
przygotowania do pisania i czytania
Edukacja w zakresie mowy i myślenia
Dziecko:
wypowiada się poprawnie pod względem logicznym i gramatycznym;
potrafi gestem, mimiką odtworzy czyjeś uczucia, emocje;
umie uważnie słuchać różnorodnych wypowiedzi, rozumie i potrafi powtórzyć ich treść;
potrafi recytować wiersze, wygłaszać fragmenty prozy;
bierze udział w inscenizacjach, teatrzykach przedszkolnych, występach publicznych, konkursach;
układa ciekawe zakończenia opowiadań, bajek, baśni;
rozwija umiejętność kulturalnego dyskutowania, umie dochodzić w dyskusji do kompromisu
Edukacja w zakresie czytania
Dziecko:
czyta i posługuje się melodią, akcentem i rytmem mowy;
czyta samodzielnie bajki, próbuje czytać czasopisma;
czyta tekst z podziałem na role;
rozpoznaje takie formy wypowiedzi pisemnych jak: opowiadanie, baśń, legenda;
próbuje układać rymy, wierszyki;
zna twórczość wybranych pisarzy oraz poetów dziecięcych: Julian Tuwim, Jan Brzechwa, H.Ch.Andersen;
Edukacja w zakresie pisania
Dziecko:
umie odwzorować i odtworzyć z pamięci wzory, znaki i ich układ;
umie kreślić litery i wyrazy po śladzie także kropkowym;
potrafi kreślić znaki literopodobne w sposób płynny, ciągły i mieści je w wyznaczonych liniach;
pisze litery, wyrazy i zdania w liniaturze, na kartkach zeszytu stosowanego w klasie pierwszej;
Edukacja matematyczna
Dziecko:
orientuje się w schemacie własnego ciała i przestrzeni, sprawnie określa strony - prawą i lewą;
nazywa, rozpoznaje, odwzorowuje i manipuluje figurami geometrycznymi;
zna i stosuje wielkość, ciężar przedmiotów, pojemność naczyń;
porządkuje i klasyfikuje zbiory przedmiotów na podstawie cech jakościowych i ilościowych;
zna i stosuje liczby naturalne w szerokim zakresie;
wykonuje praktyczne czynności dodawania i odejmowania w pamięci
rozwiązuje działania matematyczne z użyciem cyfr i znaków;
rozwiązuje zadania tekstowe;
odczytuje godziny na zegarze;
Ewaluacja programu
Przedmiotem ewaluacji są wyniki końcowe, jakie dziecko osiągnie w wyniku realizacji programu w zakresie postaw, umiejętności i wiadomości. Dokonana ona zostanie przed zakończeniem roku szkolnego. Do ewaluacji programu posłużą narzędzia badające umiejętności dziecka - Arkusz wiadomości i umiejętności oraz wytwory prac dziecka i wyniki konkursów. Arkusz ma na celu dostarczenie informacji dotyczącej zasobu wiadomości i umiejętności, a także rozwój indywidualnych zdolności dziecka.
Uwagi:
W zależności od predyspozycji dzieci, środków dydaktycznych a także możliwości czasowych program może być modyfikowany.
Literatura:
Bałczewska E. Herde M. Kwiatkowska E. Wasilewska E. Łada - Grodzicka A. "ABC... Program wychowania przedszkolnego XXI wieku".Warszawa WsiP 2000.
Bates J. Munday S. "Dzieci zdolne, ambitne i utalentowane". Warszawa Liber 2005
Bogdanowicz M. "Metoda dobrego startu" GWP 2003
Gruszczyk - Kolczyńska E. Zielińska E. "Dziecięca matematyka - Program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych. Warszawa WSiP 1999.
Krysiak J. "Czy to jest dziecko zdolne?" Przedszkole 1/2005
Lewis D. "Jak wychować zdolne dziecko?" Warszawa PZWL 1988.
Lewowicki T. "Kształcenie uczniów zdolnych". Warszawa WSiP 1986
Limont W. "Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym" Wychowanie w Przedszkolu 8/2002
Majchrzak I. "Wprowadzenie dziecka w świat pisma". Warszawa WSiP 1995
Partyka M. "Zdolni, utalentowani, twórczy". Warszawa1999
Uszyńska - Jarmoc J. "Metody wspierania aktywności edukacyjnej". Wychowane w Przedszkolu 9/2004
Przykładowe ćwiczenia do pracy z dzieckiem zdolnym
Słowne:
Archiwum - wymienianie słów spełniających określone wymogi treściowe, np. obiekty białe.
Podobieństwa - losujemy 2 obrazki i pytamy o ich cechy wspólne (potem 3 obrazki itd..)
Pomyśl o rzeczy w tej sali - zgadujemy zadając pytania, czyli poprzez wykluczenie, eliminację.
1000 definicji - jak nazwać inaczej np. krzesło, lub co to jest krzesło?
Zagadki - np. "ma dziób, choć nie jest ptakiem", "co wpada przez okno i nie tłucze szyby, itd.
Inne wyrazy z liter SMOK: sok, oko, kok, koks.
Skojarzenia - pokazujemy obrazek i pytamy o wolne skojarzenia z nim związane.
Łańcuszek skojarzeń: podajemy wyraz, a dziecko kolejny, drugie następny.
Wyliczanki: np. "człowiek może mieszkać w ..."
Określenia - wymienianie określeń, jaki może być: dom, las itp.
Przyczyny - podawanie przyczyn różnych mniej lub bardziej absurdalnych sytuacji, np. "wsiadasz do autobusu, a nim jadą sami Murzyni"
Inteligencja emocjonalna:
"Zwierzątka" - podawanie nazwy i naśladowanie zwierzątka.
"Dziesięć pytań do..." zadawanie dowolnych pytań (liczy się pomysłowość i kultura)
Autoprezentacja - rysunek i omówienie: "Jestem Ala, lubię..."
Aktywne słuchanie wg Gordona
"Planista" - masz jeden dzień, w którym sam planujesz wszystko dla grupy.
"Pamiętnik" - "Co mnie dzisiaj cieszyło, a co złościło?" (wysłuchujemy całej grupy)
|