dr W.Kramarek,
Bezpieczeństwo maszyn w świetle prawa europejskiego oraz polskiego
(prezentacja)
Celem referatu jest zapoznanie uczestników seminarium z podstawowymi zasadami prawnymi, obowiązującymi w Unii Europejskiej a dotyczącymi zasad wprowadzania bezpiecznego produktu technicznego na rynek.
Celem Unii Europejskiej było i jest stworzenie oraz prawidłowe funkcjonowanie wspólnego rynku polegającego na swobodnym przepływie towarów (a także kapitału, pracowników i usług) pomiędzy państwami członkowskimi.
Najbardziej skuteczną metodą w eliminowaniu barier w przepływie towarów jest ujednolicenie (harmonizacja) obowiązujących w całej Unii Europejskiej przepisów dotyczących wytwarzania i obrotu wyrobami, poprzez wprowadzenie w danej dziedzinie przepisów prawa europejskiego, które mają wyższą rangę niż prawo krajowe państw członkowskich.
Początkowo Unia Europejska regulowała przepływ towarów w poszczególnych sektorach rynku przez tworzenie szczegółowych przepisów. Podstawowym problemem stał się nadmiar tych przepisów i konieczność ciągłego ich dostosowywania do szybko następującego postępu technicznego. Okres ten został później określony mianem Starego Podejścia.
Po 1985 r. przyjęto tzw. Nowe Podejście do harmonizacji przepisów technicznych w Unii Europejskiej. Jego istota sprowadza się do kilku podstawowych reguł:
przedmiotem harmonizacji są wyłącznie przepisy związane z bezpieczeństwem, zdrowiem i ochroną środowiska,
dyrektywy zharmonizowane zawierają tylko zasadnicze wymagania, natomiast szczegóły techniczne zawarte są w odpowiednich, zharmonizowanych normach europejskich EN, których stosowanie jest dobrowolne,
wyrób, który spełnia wymagania dyrektyw, oznaczany jest znakiem CE i ma prawo być wprowadzony na rynek dowolnego państwa członkowskiego Unii Europejskiej
Dyrektywami Nowego Podejścia są objęte liczne, lecz bynajmniej nie wszystkie, produkty przemysłowe. Produkty, dla których nie przyjęto dyrektyw Nowego Podejścia(w tym przede wszystkim towary rolno-spożywcze, ale także i wiele wyrobów przemysłowych), są objęte innymi przepisami (sanitarnymi, weterynaryjnymi, dyrektywami dotyczącymi dodatków do żywności i innymi podobnymi przepisami) \\\"starego podejścia\\\".
Celem uniknięcia liberalnego (obniżającego kryteria bezpieczeństwa wyrobu) traktowania towarów nie objętych powyższymi uregulowaniami wprowadzona została w 1992 r. Dyrektywa 92/59/EEC dotycząca ogólnego bezpieczeństwa produktów obejmująca całość rynku towarów.
Każda z dyrektyw Nowego Podejścia określa wyroby i definiuje dokładnie zakres przepisów (tzw. zasadnicze wymagania) dotyczących wyrobów, które jej podlegają.
Definicja ta może być oparta na cechach wyrobu lub rodzaju ryzyka, które ten wyrób stwarza. Obowiązek oceny, której dyrektywie (lub dyrektywom) podlega dany wyrób, ciąży na jego producencie.
Dyrektywy Nowego podejścia dotyczą wyrobów, które są wprowadzane na rynek Unii Europejskiej po raz pierwszy. W konsekwencji, mają one zastosowanie do nowych wyrobów wyprodukowanych w państwach członkowskich UE oraz do nowych i używanych wyrobów, które są importowane na rynek europejski z państw trzecich.
Ten sam wyrób może podlegać kilku dyrektywom jednocześnie, jeśli ich zakresy obowiązywania uzupełniają się.
Zasadnicze wymagania określają rezultaty, które należy osiągnąć, lub zagrożenia, którym trzeba zapobiegać oraz mają gwarantować wysoki poziom bezpieczeństwa produktu.
Zasadnicze wymagania mają zastosowanie w związku z zagrożeniem, które może stworzyć określony wyrób.
Zasadnicze wymagania zawarte są w załącznikach do dyrektyw. Przed producentem stoi wymóg przeprowadzenia analizy ryzyka w celu stwierdzenia, które z zasadniczych wymagań mają zastosowanie do danego wyrobu. Taka analiza powinna być zapisana i włączona do dokumentacji technicznej.
Przed wprowadzeniem na rynek Unii Europejskiej wyrób musi zostać poddany procedurze oceny zgodności przewidzianej w dyrektywie, której dany produkt podlega. Ocena zgodności może opierać się na:
wewnętrznej kontroli dokonywanej przez producenta podczas projektowania i produkcji;
badaniach typu przeprowadzanych przez stronę trzecią w połączeniu z wewnętrzną kontrolą produkcji przeprowadzaną przez producenta;
badaniach typu lub projektu przez stronę trzecią w połączeniu z zatwierdzeniem przez stronę trzecią wyrobu lub systemu zapewnienia jakości produkcji lub weryfikacją produkcji przez stronę trzecią;
weryfikacji jednostkowej projektu i produkcji przez stronę trzecią, albo zatwierdzeniu pełnego systemu zapewnienia jakości przez stronę trzecią.
Maszyna nowa musi w momencie wprowadzania na rynek spełniać wymagania zasadnicze, a maszyna używana tak zwane wymagania minimalne.
W zakresie wymagań zasadniczych odpowiedzialność za bezpieczne funkcjonowanie maszyny spoczywa na producencie, natomiast w zakresie wymagań minimalnych na użytkowniku, czyli pracodawcy, który musi zapewnić bezpieczną pracę swoim pracownikom oraz osobom trzecim (postronnym), które mogą okresowo przebywać w pobliżu maszyny.
W chwili sprzedaży maszyny musi ona spełniać pewien poziom wymagań, który wynika z aktualnego stanu prawnego.
Producent maszyny lub jego uprawniony przedstawiciel jest zobowiązany do złożenia deklaracji zgodności, za pomocą której oświadcza klientowi oraz organom nadzoru rynku, że maszyna została zaprojektowana i wykonana zgodnie z aktualnym stanem wiedzy w zakresie zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa.
Określa to zgodność z tak zwanymi zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa i pozwala na oznaczenie produktu znakiem CE.
Wymagania zasadnicze dotyczące maszyn i elementów bezpieczeństwa po raz pierwszy wprowadzanych na rynek Unii Europejskiej są zawarte w Dyrektywie Maszynowej 98/37/WE ( nowelizacja 17 maja 2006, numer znowelizowanej dyrektywy 2006/42/WE). Wymagania zasadnicze mogą być uwzględnione na etapach:
projektowanie i budowa maszyn - bezpieczeństwo przez konstrukcję,
dobór i wyposażenie w środki ochronne - bezpieczeństwo przez zastosowanie technicznych środków bezpieczeństwa,
opracowywanie informacji dla użytkownika - bezpieczeństwo przez informowanie i ostrzeganie.
Maszyna projektowana musi spełniać wymagania wszystkich dyrektyw, które są związane z powstającym rozwiązaniem. W przypadku projektowania maszyn najczęściej należy uwzględniać wymagania trzech następujących dyrektyw:
dyrektywy maszynowej 98/37/EWG (nowelizacja dyrektywą 2006/42/WE w dniu 17 maja 2006),
dyrektywy niskonapięciowej LVD 73/23/EWG ,dotyczącej sprzętu elektrycznego (zastąpiona dyrektywą 2006/95/WE opublikowaną 12 grudnia 2006 r.),
dyrektywy 89/336/EWG dotyczącej kompatybilności elektromagnetycznej.