Prawo konstytucyjne - ćwiczenia 3.

Związanie zasadą suwerenności narodu (art. 4 Konstytucji) → kto sprawuje władzę w państwie, punkt wyjścia do innych instytucji demokratycznych.

Władzę sprawuje naród

Pośrednio

(przez przedstawicieli)

Wg TK dzisiaj mamy z nią do czynienia

Bezpośrednio

→ referendum

→ obywatelska inicjatywa ustawodawcza

Fakt przystąpienia do Unii Europejskiej wiąże się z redefinicją suwerenności. Polska przekazała UE niektóre kompetencje (ograniczenie prawa suwerenności, ale zgodnie z wolą przedstawicieli).

Klauzula przekazania kompetencji jest zawarta w Konstytucji RP w art. 90:

→ przekazanie niektórych kompetencji następuje w drodze umowy międzynarodowej (umowa o przekazanie kompetencji) ← jej znaczenie jest doniosłe, w wypadku umowy o przekazanie kompetencji art. 89 Konstytucji to za mało.

→ zgoda na ratyfikację umowy międzynarodowej o przekazanie kompetencji następuje albo w drodze ustawy albo w drodze referendum → o wyborze którą z nich Polska zastosuje decyduje Sejm podejmując uchwałę bezwzględną większością głosów przy połowie ustawowej liczbie posłów.

• w ustawie → kwalifikowana większość - 2/3 Sejm przy połowie ustawowej liczby posłów oraz 2/3 Senat przy połowie ustawowej liczby senatorów

• w referendum → przeprowadzane zgodnie z art. 125 Konstytucji;

• jest wiążące, gdy jego wynik ma charakter rozstrzygający, ma wpływ na decyzję organów władzy publicznej;

• jest ważne, gdy przebiega z przepisami przewidzianymi prawem;

• ważność stwierdza Sąd Najwyższy

Frekwencja w referendum - ponad 50% uprawnionych do głosowania ← referendum będzie wiążące

• większość za ratyfikacją → Prezydent musi ratyfikować umowę międzynarodową; Prezydent RP może skierować umowę międzynarodową do TK, aby sprawdzić jej zgodność z Konstytucją → taka umowa międzynarodowa publikowana w Dzienniku Ustaw;

• większość przeciw ratyfikacji → Prezydent nie może ratyfikować umowy międzynarodowej i nikt inny nie może podjąć decyzji (cała ratyfikacja upada).

Frekwencja w referendum - mniej niż 50% uprawnionych do głosowania ← referendum ma charakter konsultacyjny, opiniodawczy

• nie ma zgody, ale też nie ma zakazu ← w takim przypadku inicjatywa może wrócić do Sejmu (nie jest związany w tym wypadku wynikiem referendum)

Umowa międzynarodowa o przekazanie kompetencji ← u nas traktat akcesyjny (lizboński) w razie kolizji z ustawą umowa ta ma pierwszeństwo.

Obok prawa pierwotnego (tworzy UE) Unia Europejska może tworzyć prawo, które nie jest umowami międzynarodowymi - wyróżniamy 3 kategorie (akty prawa pochodnego):

1. rozporządzenia → akty, które są stosowane bezpośrednio, wydawane przez Radę Europejską, Komisję Europejską; w razie kolizji z ustawą ma pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawą;

2. dyrektywy → wymagają implementacji do porządku krajowego (ustawa implementująca ma taką samą wagę jak ustawa zwykła); nie implementowana na czas → podmioty mogą powoływać się na dyrektywę przed sądem bezpośrednio.

3. decyzje → wymagają implementacji do porządku krajowego

Traktat akcesyjny Polska podpisała w Atenach 16 kwietnia 2003 r.

Zgoda na ratyfikację wyrażona w referendum - 7-8 czerwca 2003 r.

Sama akcesja - 1 maja 2004 r.

Reforma traktatów ustanawiających Wspólnotę nastąpiła w traktacie lizbońskim (akt konsolidujący, zawierający dodatkowe informacje) ← zgoda na ratyfikację została wyrażona w ustawie.

Legalność akcesji do Unii Europejskiej rozważał Trybunał Konstytucyjny → wyrok TK z 11 maja 2005 r. K18/04 ← rozpatrzenie konstytucyjności przystąpienia do UE (w ramach kontroli następczej → już po ratyfikacji) → TK uznał, że traktat akcesyjny jest zgodny z Konstytucją.

• Przekazanie kompetencji w traktacie akcesyjnym nastąpiło zgodnie z art. 90 Konstytucji;

• TK przyznał, że system prawny jest wieloskładnikowy, ale najwyższym prawem jest Konstytucja;

• TK zaznaczył, że nie można przekazywać takich uprawnień, które sprawią, że Polska przestanie funkcjonować jako państwo suwerenne i demokratyczne → akceptując Konstytucję w 1997 r. daliśmy temu wyraz, zgodę na to, że możemy kiedyś przekazać kompetencje;

• Istnieje rdzeń kompetencji organów władzy publicznej, które nie mogą być przekazane ← ochrona go utrzymuje, umożliwia suwerenne decydowanie o państwie;

• TK wskazał, że nie można przekazać:

• Ogół kompetencji danego organu;

• Kompetencje danego organu w całości spraw w danej dziedzinie;

• Kompetencje, co do istoty spraw określających gestię danego organu

• TK podkreślił też, że dziedziny i zakres spraw musi być wyraźnie wskazany.

• Nie można przekazać kompetencji, które podważałyby sens istnienia organów państwowych;

• TK stwierdził, że nie można upoważnić do stanowienia prawa i podejmowania decyzji sprzecznych z Konstytucją;

• Konstytucja jest prawem nadrzędnym, ale należy przychylnie traktować prawo UE;

• Porządki Konstytucji oparte na podobnych regułach → TK zastosował po części doktrynę, polegającą na tym, że jak długo prawo wspólnotowe (UE) realizuje wartości, prawa podstawowe wspólne wszystkim państwom, tak długo trzeba przestrzegać prawa UE, gdyby prawo wspólnotowe dążyło do niwelowania prawa krajowego - można odmówić stosowania takiego prawa.

STATUS JEDNOSTKI W PAŃSTWIE

Prawa człowieka - istnieją różne podejścia, różne koncepcje:

1. koncepcja pozytywistyczna - prawa człowieka pochodzą od państwa

2. koncepcja niepozytywistyczna (zwłaszcza wynikająca z prawa naturalnego) - prawa człowieka istnieją obiektywnie, niezależnie od ustroju, prawodawcy, prawa człowieka są poza systemem prawnym, przysługują człowiekowi z tego faktu, ze jest człowiekiem

Generacja praw człowieka (nie mówimy o chwili, kiedy powstały, ale kiedy zostały sformułowane):

1. Przełom XVIII i XIX wieku → ucisk władcy absolutnego (wartości zagrożone: wolność, życie, sumienie, nietykalność osobista) → prawa człowieka o charakterze politycznym; prawa człowieka ujmowane w oddzielne akty;

2. Druga połowa XIX wieku → czas postępu, rozwoju przemysłu, infrastruktury; prawa o charakterze ekonomicznym, społecznym, kulturalnym (prawa społeczne, socjalne) → prawo do pracy, prawo do godziwego wynagrodzenia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki; tak naprawdę trudno było realizować te prawa ze względu na kryzys - budżety państw w kiepskim stanie, np. Konstytucja weimarska z 1919 r.;

3. Prawa, które powstały po II wojnie światowej ← były odpowiedzią na przemiany nowych czasów: globalizację, przemiany geograficzne, gospodarcze; prawa o charakterze kolektywnym, np. prawa narodów do samostanowienia, prawo do ochrony środowiska, prawo do informacji, prawo do ochrony danych osobowych; po II wojnie światowej doszło do renesansu koncepcji prawnonaturalnej.

W ramach ONZ wydano Powszechną Deklarację Praw Człowieka;

1948 r. → zalążek deklaracji państw, że powstanie uniwersalny system praw człowieka;

1966 r. → podpisano międzynarodowe pakty praw człowieka: Międzynarodowe pakty praw osobistych i politycznych, Międzynarodowe pakty praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych;

1977 r. → Polska ratyfikowała Międzynarodowe pakty praw człowieka

→ machanizm ochrony praw człowieka skupiony wokół komisji; realność tych praw człowieka dla zwykłego obywatela trudna do zidentyfikowania

System regionalny ochrony praw człowieka skupiony wokół Rady Europy (organ międzynarodowy powstały w 1949 r., rok później stworzono i podpisano Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - 4 listopada 1950 r. w Rzymie ← standard praw człowieka w Europie).

Konwencja zawiera mechanizm, którym jest Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (nie mylić z Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości w Luksemburgu!!!) ← jednostka może skarżyć się na państwo.

Karta Praw Podstawowych

Te prawa człowieka w naszej Konstytucji ujęte są w rozdziale drugim. Istniały liczne kontrowersje: czy zawierać prawa człowieka w Konstytucji czy też w innym akcie? czy w Konstytucji wpisywać prawa socjalne?

Polski katalog praw człowieka wzorowany na Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka z 1966 r.

Różnica między obecną Konstytucją a Konstytucją PRL → obecna Konstytucja zawiera formalne mechanizmy (gwarancje przestrzegania) ochrony praw człowieka, a tego nie było w Konstytucji PRL.

Prawa człowieka ujęte, zredagowane :

→ jako prawo podmiotowe - kto jest uprawniony? Np. art. 64 Konstytucji

→ zasady, normy programowe (zasady polityki państwa zwłaszcza w sprawie prawa socjalnego) → nie wynika roszczenie o ochronę praw, są tylko wskazówki, dyrektywy dla władz publicznych jak chronić, jak urzeczywistnić prawa człowieka, np. art. 65 ust. 5, art.75 Konstytucji

PRAWA CZŁOWIEKA

PRAWA

Organ musi działać aktywnie, państwo musi stworzyć odpowiednie warunki, system umożliwiający nam coś

Mamy prawo DO czegoś, np. prawo do sądu, do nauki

WOLNOŚCI

Wolność - sytuacja kiedy prawa człowieka są ujęte od strony negatywnej, organy władzy powinny powstrzymywać się od ingerencji w wolność

Mamy wolność OD czegoś

Kto jest podmiotem praw człowieka? Każda osoba fizyczna, niezależnie od narodowości.

`każdy' - zarówno cudzoziemiec jak i obywatel

`obywatel' - tylko i wyłącznie obywatel

Cudzoziemcy i obywatele

Osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, o ile są podmiotami prawa prywatnego (na pewno nie objęte osoby prawne prawa publicznego).

Z jakich praw człowieka mogą korzystać podmioty zbiorowe?

→ np. art. 59 Konstytucji

→ prawo do sądu

→ prawo do ochrony własności

→ prawo do tajemnicy korespondencji

→ prawo do nienaruszalności mieszkania

→ prawo do swobody wydawania opinii

Kto jest zobowiązany do ochrony przestrzegania praw człowieka?

Wertykalne działanie praw człowieka: podmiotem uprawnionym jest osoba prawa prywatnego, a zobowiązane do ochrony są organy władzy publicznej.

Horyzontalne działanie praw człowieka: podmiotem uprawnionym jest osoba prawa prywatnego, a zobowiązana do ochrony jest również osoba prawa prywatnego.

*TK powoli zaczyna rozszerzać horyzontalne działanie praw człowieka → prawo do prywatności i prawo do ochrony danych osobowych.

ZASADA GODNOŚCI → art. 30 Konstytucji

• Godność nie jest kategorią prawną - jest to wartość, która otwiera Konstytucję na system pozanormatywny;

• Konstytucja wskazuje, że godność jest źródłem praw i wolności;

• Godność jest cechą człowieka (przyrodzona, naturalna, wynika z faktu bycia człowiekiem);

• Godności nie można się pozbyć - istnieje ona obiektywnie;

• Zasada godności ma charakter bezwzględny - nie istnieje legalna zasada naruszenia godności;

• Godność - punkt wyjścia do wszystkich praw w Konstytucji;

• Państwo musi szanować godność i stworzyć przestrzeń do jej realizowania;

• Z godności można wywodzić prawa człowieka, które nie są zawarte w katalogu praw człowieka.

ZASADA WOLNOŚCI

• Mogę czynić to, czego prawo mi nie zakazuje, nie można narzucać mi tego, czego prawo nie nakazuje;

• Wolność wynika z godności;

• Wolność nie ma charakteru bezwzględnego, absolutnego → istnieją legalne możliwości ograniczenia wolności;

• Nieingerencja organów władzy publicznej w moją sytuację;

• Podmiot prawa prywatnego nie musi wskazywać prawnych podstaw swojego działania

• Moja wolność zaczyna się tam, gdzie kończy się wolność innego podmiotu.

ZASADA RÓWNOŚCI → art. 32 Konstytucji

• Dotyczy tylko równości wobec prawa, które odnosi się do równości w znaczeniu faktycznym;

• Zakaz dyskryminacji w szeroko pojętym życiu publicznym (z jakiejkolwiek przyczyny);

• Konstytucja nie wyklucza dyskryminacji uprzywilejowanej (pozytywnej), nierówność dotyczy grup słabszych, np. kombatantów;

• Równość wobec prawa - podmioty podobne* mają być równo traktowane w procesie stosowania prawa;

• Równość w prawie - podmioty podobne* mają być równo traktowane w procesie tworzenia prawa

*problem: w jaki sposób można porównywać podmioty?

Tylko podmioty podobne → takie, które charakteryzują się cechą istotną, relewantną - ta cecha wskazuje na podobieństwo podmiotów i tylko te podmioty podobne można porównywać.

• Nie ma charakteru absolutnego, może pod pewnymi warunkami podlegać ograniczeniom.

ZASADA PROBORCJONALNOŚCI - zakaz nadmiernej ingerencji → art. 31 ust. 3 Konstytucji

Warunki:

• FORMALNY → ochrona praw człowieka może nastąpić w formie ustawy;

• MATERIALNY → gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla ochrony wartości (bezpieczeństwo i porządek publiczny, ochrona środowiska, ochrona zdrowia, ochrona moralności publicznej, ze względu na wolności i prawa innych osób)

• Ograniczenie nie może naruszać istoty danego prawa! Wg niemieckiej koncepcji prawa człowieka składają się z rdzenia (podstawowe elementy danego prawa) oraz z otoczki (prawa dodatkowe - mogą być modyfikowane):

Otoczka

Rdzeń

TEST PROPORCJONALNOŚCI:

1. Czy ograniczenie jest w ustawie?

2. Czy ograniczenie było konieczne?

3. Czy ograniczenie jest skuteczne, przydatne?

4. Dokonujemy „ważenia” wartości → czy wartość, którą poświęcamy jest mniej ważna w danej sytuacji od wartości, którą chronimy - proporcjonalność w znaczeniu ścisłym.

2

---