Studium dziecka zdolnego
Właściwości, które decydują o różnicach pomiędzy osiągnięciami ludzi w różnych dziedzinach nazywamy zdolnościami. Z. Pietrasiński mówi, że zdolności to takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu. Zdolności podzielono na zdolności ogólne i specjalne. Mówiąc o zdolnościach ogólnych - nazywanych też inteligencją - mówimy, że jest to ogólna zdolność rozwiązywania nowych zadań i problemów, zdolność przystosowania się do nowych zadań i warunków.
Zdolności specjalne są związane z określonymi rodzajami, dziedzinami bądź formami działalności, często określanymi zdolnościami kierunkowymi. Są różne klasyfikacje zdolności specjalnej np.
Podstawowe cechy, według których uznajemy osobę za zdolną wg Tadeusza Lewowickiego to:
-wysoki poziom zdolności ogólnych
- wysoki poziom zdolności specjalnych
-wysokie osiągnięcia w nauce lub innych dziedzinach lub możliwości tych osiągnięć
- wysokie osiągnięcia twórcze lub możliwości ich osiągnięć
Istnieją mity, że dziecko zdolne to „chodzący ideał” grzeczne, poukładane i ma same szóstki w szkole. Natomiast istnieje duża grupa uczniów mająca osiągnięcia szkolne niższe niż możliwości intelektualne, a zarazem są i tacy uczniowie, którzy swoją ciężką pracą osiągają wyniki szkolne, wyższe niż wskazywałyby na to możliwości intelektualne.
Dzieci i młodzież zdolna jest wśród nas. Są dwa kryteria rozpoznawania uczniów zdolnych
- psychologiczne ( ogólna sprawność umysłowa, poziom zdolności specjalnych). Czyli sprawdza się za pomocą tradycyjnych testów inteligencji i testów zdolności.
- psychopedagogiczne ( poziom osiągnięć szkolnych i poza szkolnych)
W jaki sposób można rozpoznać ucznia zdolnego, jaka jest jego osobowość, charakter opowiem na podstawie informacji z wywiadu, przeprowadzonego z uczniem z wysokim poziomem zdolności specjalnych.
Ma na imię Adam, pochodzi z niewielkiego miasteczka, ma 22 lata. Obecnie jest studentem na Politechnice Gdańskiej (2 rok), studiuje chemię. Jest przykładem umysłu ścisłego. Adam pochodzi z dobrej rodziny i ma dość dobrą sytuację materialną. Matka jest księgową a ojciec prowadzi własną niewielką firmę. Rodzice Adama są bardzo miłymi liczącymi się w środowisku ludźmi. Adam ma jeszcze dwoje młodszego rodzeństwa.
Dlaczego opisuję rodziców Adama zamiast skupiać się konkretnie na nim? Otóż stawiając to pytanie chciałam pokazać, jak bardzo ważną rolę w życiu zdolnego młodego człowieka, odgrywają rodzice. Poważny stosunek rodziców do swojej pracy i udział w życiu społecznym (działalność na rzecz środowiska, w którym zamieszkują, na rzecz szkoły) wpływa mobilizująco na stosunek ucznia do nauki i na ogólną jego postawę wobec szkoły. Jeśli rodzice potrafią wytworzyć klimat sprzyjający nauce, mają pozytywną postawę wobec szkoły i nauki szkolnej dziecko ulega przekonaniu, że nauka szkolna jest jego najważniejszym obowiązkiem. Jeśli jednak dziecko w postawie rodziców widzi negatywny bądź obojętny stosunek do nauki i do szkoły. Ulega wówczas przekonaniu, że szkoła to zło konieczne, które trzeba po prostu przejść.
Funkcjonowanie rodziny dziecka zdolnego, ma pierwszorzędne znaczenie, jeśli rodzina koncentruje się na wartościach dziecka, jako osoby a nie traktuje go, jako instrument do realizowania osobistych czy społecznych oczekiwań.
Adam miał dużo szczęścia jego zdolności zostały rozpoznane, uznane za ważne i wartościowe. Rodzice, często nie potrafią rozpoznać, że dziecko jest zdolne, chociaż mogą spostrzegać je, jako odmienne w stosunku do rówieśników. Większość rodziców zwłaszcza dzieci młodszych, próbuje dawać im wskazówki i narzucać normy, pochodzące z ich własnego dzieciństwa a odnoszące się do przeciętnych zdolności i przeciętnych kryteriów rozwojowych. W ten sposób niweczą zdolności, swoich zdolnych dzieci.
Następną rzeczą, która mnie interesowała a jednocześnie jest niezwykle ważna w opisie dziecka zdolnego była odpowiedz na pytanie: jaki byłeś jako dziecko? Zadając to pytanie wywołałam uśmiech na twarzy Adama. Jak sam o sobie mówi nie był typem chłopczyka, którego można by przekupić za słodycze. Był lubiany przez dorosłych i lubił przebywać w ich otoczeniu. Lubił uprawiać sport, najbardziej jeździć rowerem, którym to wymykał się za ogrodzenie swojego domu. Był ciekawy świata a najbardziej tego jak coś jest zrobione, demontował wszystko, co mu tylko w ręce wpadło np. zegarki, budziki, nawet magnetofon. Najbardziej lubił spędzać czas ze swoim tatą, jeździć z nim na ryby. Dzięki swojej mamie już w wieku 4 lat znał cyfry i literki. Potrafił pisać nieskomplikowane wyrazy, wszystkie książeczki, które były mu w tym czasie czytane, znał na pamięć. Co najciekawsze potrafi sobie przypomnieć wierszyk, który mówił, na którymś z przedstawień szkolnych w podstawówce.
Adam już w dzieciństwie różnił się od innych dzieci. Wyprzedzał rówieśników pod względem rozwoju psychofizycznego. Miał wzmożone potrzeby poznawcze, interesował się otoczeniem, sam wynajdował sobie zadania, szukając odmiennych sposobów ich rozwiązania. Dzieci zdolne uczą się wcześniej chodzić, mówić, wcześniej wchodzą w okres dojrzewania. Przed rozpoczęciem nauki szkolnej, często umieją już czytać. Już od najmłodszych lat widać wyraźne różnice indywidualne, określane mianem zdolności. Dotyczą one łatwości i tempa uczenia się bez nadmiernego wysiłku, szybkości myślenia, rozumowania, trwałej pamięci. Rozwój zdolności wiąże się z prawidłowościami rozwoju psychicznego. W miarę upływu lat zdolności te różnicują się i pojawiają się zdolności bardziej wyspecjalizowane. Najwcześniej pojawiają się zdolności matematyczne i artystyczne, zwłaszcza muzyczne i plastyczne. Zdolności rozwijają się niezależnie od rozwoju fizycznego dzieci.
Relacje Adama z rówieśnikami, w szkole podstawowej wspomina bardzo dobrze. W gimnazjum chodził do najlepszej klasy i czuł, że jego wiedza jest doceniana. Pomagał swoim kolegom i koleżankom często nawet w nadgorliwy sposób, to znaczy często odpowiadał na pytania swoich koleżanek i kolegów, nie pozwalając im na dłuższe zastanowienie się. Oczywiście nie było to zachowanie akceptowane przez nauczycieli. Adam jeszcze w podstawówce zasiadał w pierwszym rzędzie ławek, natomiast gdzieś od 2 klasy gimnazjum przesiadł się na ostatnią ławkę, być może, dlatego, że szukał akceptacji wśród uczniów mniej zdolnych, bądź nie interesowała go lekcja. Natomiast przyjaciół poznał dopiero w szkole średniej uczęszczał on do technikum analitycznego i mieszkał poza domem, chodził na kółko chemiczne razem z kolegami tworzyli zgraną paczkę.
Sękowski napisał, że szczególnie uzdolnione dzieci maja tendencje do organizowania aktywności innych i organizacji porządku rzeczy, szczególnie w pierwszych klasach szkoły podstawowej. Często tworzą one własne gry, ze swoimi regułami. W okresie wczesno szkolnym dzieci zdolne mają tendencję do kierowania i narzucania swojej woli. Narzucanie swoich reguł często jest przyczyną konfliktów interpersonalnych. W późniejszych latach życia potrzeba kierowania często zanika. Trudności w kontaktach z rówieśnikami wynikają również z nieumiejętności współpracy, braku tolerancji dla osób mniej sprawnych intelektualnie.
Można by pomyśleć, że Adam w przeszłości nie miał żadnych problemów z nauką, otóż nic bardziej mylnego. Najbardziej interesowała go matematyka, chemia, fizyka, biologia do tych przedmiotów przykładał największą wagę. Przeczytanie jakiejkolwiek lektury sprawiało mu trudność, w podstawówce jeszcze czytał to, co mu kazano, w gimnazjum i szkole średniej, odpuszczał sobie i tak jak większość średnio uczących się uczniów czytał wyłącznie streszczenia książek. Oszukiwał nauczycieli i robił to w tak inteligentny sposób, że nigdy nie wyszło to na jaw. Pomimo swojego kombinatorstwa nigdy nie miał oceny z polskiego niższej niż 4. Gdy mu się tylko chciało (!), potrafił zadawać mnóstwo pytań, nawet, gdy znał odpowiedzi, bo już wcześniej o tym przeczytał.
Uczniowie zdolni w porównaniu z mniej zdolnymi, przetwarzają informacje w sposób bardziej efektywny. Dysponują, bowiem skuteczniejszymi instrumentami umysłowymi i mają korzystniejsze podłoże energetyczne. Jednak mogą otrzymywać oceny zbliżone od ocen uzyskiwanych przez mało zdolnych kolegów. Podsumowując wypowiedz kolegi Adam łatwo można zauważyć kolejną cechę ucznia zdolnego, jaką jest krytycyzm, upór, niezależność, nieuleganie autorytetom. Potrafią bronić swego zdania i podawać bardzo trafne argumenty. Uczeń zdolny jest bardzo często po prostu kłopotliwy. Najbardziej wygodny jest uczeń typowy- nie sprawia problemów.
Robiąc wywiad środowiskowy, w poszukiwaniu ucznia zdolnego, spośród wielu zdolnych wybrałam Adama, ponieważ jest on człowiekiem niewątpliwie inteligentnym, dąży do osiągnięcia celu, jest w pełni świadomy swoich zdolności i nie chce ich zaprzepaścić, dlatego uznałam, że jest najlepszym przykładem osobowości ucznia zdolnego. Adam na swoim koncie ma kilka wygranych konkursów między szkolnych, brał udział również w olimpiadach chemicznych niestety zakwalifikował się jedynie do 2 etapu. Zdawał rozszerzoną maturę z chemii, oceny z przedmiotów ścisłych tez miał bardzo dobre, więc nie miał problemu z dostaniem się na wymarzony kierunek. To, z jakimi wynikami zalicza kolejne semestry swoich studiów jest pełne podziwu. Oceny nie są głównym wyznacznikiem, po którym można powiedzieć o osobie, że jest zdolna. Ocena sama w sobie nie odzwierciedla zdolności, osoby zdolne również otrzymują niższe oceny, tak samo jak mniej zdolne przez swoją ciężką pracę otrzymują oceny wyższe. Jednak chciałabym przedstawić niektóre przedmioty i oceny z indeksu Adam, z całą pewnością mogę stwierdzić, że osoba bez zdolności specjalnych w zakresie przedmiotów ścisłych w ogóle nie poradziłaby sobie na tym kierunku studiów.
Chemia ogólna wykłady: 5 ćwiczenia:5
Matematyka i statystyka wykłady 5 ćwiczenia 5
Fizyka wykłady: 4 ćwiczenia:5 laboratorium: 5
Filozofia wykłady 5
Chemia nieorganiczna wykłady: 4 ćwiczenia: 4 laboratorium: 5 seminarium:5
Oprócz tego ma jeszcze takie przedmioty jak: Chemia organiczna, Chemia analityczna.
Chemia fizyczna.
Skończył on technikum analityczne, w gimnazjum brał udział w olimpiadach i był jedyną taką osobą w szkole, sam dużo czytał, jednak stwierdził, że dopiero na studiach zaczął się dla niego prawdziwy egzamin z wiedzy i umiejętności. Znajduję się wśród ludzi, których łączy ten sam motyw, wszyscy są zdolni. Zaczyna się prawdziwa konfrontacja wiedzy.
Adam bardzo poważnie podchodzi do swojego zainteresowania chemią. Nie jest to dla niego nauka, teoretyczna a praktyka nie odbywa się wyłącznie w laboratorium, ma on również zdolność przenoszenia swojej wiedzy w życie. Ognisko nie jest dla niego tylko palącym się drewnem, ale mieszaniną ścierających się gazów. Bierze on również czynny udział w forach internetowych dotyczących chemii i fizyki. Z tą nauką łączy swoją przyszłość, jeszcze w gimnazjum chciał pracować w laboratorium policyjnym i analizować pod względem składu chemicznego dowody. W tej chwili zastanawia się jeszcze nad specjalizacją swoich studiów. Zapytałam Adama czy dużo się uczy, odpowiedział, że chcąc coś wiedzieć musi dużo czytać i dużo się uczyć. Wiedza, którą zdobywa, ciągle stawia przednim, kolejne pytania, na które chce znaleźć odpowiedzi.
Cechą charakterystyczna dzieci i młodzieży zdolnej jest, bezinteresowna potrzeba zdobywania wiedzy. Jak powiedział A.Maslow,” w takim samym stopniu jak potrzeby podstawowe są udziałem każdej osobowości i stąd nie możemy mieć wątpliwości, co do istnienia bezinteresownej potrzeby uczenia się. Dzieci nie musimy uczyć ciekawości natomiast możemy przyczynić się do jej osłabienia”. Ludzie zdolni są „głodni” wiedzy.
Adam, pomimo że dużo czasu spędza nad książkami, jak każdy typowy facet, lubi spędzać czas przed komputerem i grać w gry strategiczne. Również aktywnie spędzać czas, przynajmniej dwa razy w tygodniu gra w piłkę ręczną. Prowadzi też życie towarzyskie. Nie nosi okularów i jest przystojnym, zadbanym mężczyzną. Poruszając wątek wyglądu, chciałam obalić istniejący mit, że uczeń zdolny nie interesuje się niczym innym jak tylko książkami, nie dba o siebie i jest typem samotnika.
Podsumowując, chciałabym dodać, że o osiągnięciach ludzi zdolnych decyduje nie tylko wysoki poziom inteligencji, ale głównie to, jaki jest motyw jego działania i upór w dążeniu do celu.
Motywacja, jako przyczyna wszelkiego działania, świadomego i celowego, dzieli się na motywację zewnętrzną i wewnętrzną. Wewnętrzna motywacja to plany i dążenia na przyszłość, ambicje, zainteresowania, cele, i ideały. Do motywacji zewnętrznej oprócz kar, nagród, ocen, ważny jest również wpływ osób i rzeczy, czyli środowisko wychowawcze, rówieśnicze, szkoła. Kolega Adam miał szczęście, jego potencjał, z którym przyszedł na świat, jest ciągle rozwijany i doskonalony. Są ludzie, których wysoki potencjał intelektu nigdy nie zostanie rozwinięty, właśnie przez nieprawidłowo funkcjonujące środowisko wychowawcze.
Opracowała
Monika Anisiejko
L. Niebrzydowski Wpływ motywacji na uczenie się Warszawa 1972, s 111-112
A.E. Sękowski Osiągnięcia uczniów zdolnych Towarzystwo Naukowe KUL2000 s. 88
A.E. Sękowski Osiągnięcia uczniów zdolnych … op cit, s. 86-87
A.E. Sękowski Osiągnięcia uczniów zdolnych Towarzystwo Naukowe KUL2000 s. 71-72
: Ledzińska 1986r s.244 cyt.za: A.E. Sękowski Osiągnięcia uczniów zdolnych s.46
: A.Maslow, Motivation and Personality cyt. za: Leon Niebrzydowski Wpływ motywacji na uczenie się,Warszawa 1972r
: Leon Niebrzydowski Wpływ motywacji na uczenie się,Warszawa 1972r s 25
4