Pedagogika ogólna - wykłady 2010/2011
Podręczniki
T. Hejnicka-Bezwińska, R. Leppert, Ewolucja „ogólności” w dyskursach
pedagogicznych, Bydgoszcz 2005,
T. Hejnicka-Bezwińska, Pedagogika ogólna, Warszawa 2008,
S. Palka, Pedagogika w stanie tworzenia: kontynuacja, Kraków 2003.
R. Schulz, Wykłady z pedagogiki ogólnej, Toruń 2003 - 09 (3 tomy)
J. Gnitecki, Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej, Poznań 2006,
M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej, Lublin 1999.
Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red), Pedagogika. Podręcznik akademicki.
Leksykon PWN Pedagogika, B. Milerski, B. Śliwerski;
B. Śliwerski, Pedagogika (3 tomy).
K. Ablewicz, Metodologiczne i teoretyczne podstawy pedagogiki antropologicznej,
Kraków 2003
R. Głogowsk., Teoretyczna wiedza pedagogiczna w praktyce edukacyjnej,
Kraków 2004.
G. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003.
R. Leppert, Pedagogiczne peregrynacje. Studia i szkice o pedagogice ogólnej,
Toruń 2000.
S. Kunowski, Problematyka współczesnych systemów wychowawczych,
Kraków 2000.
J. Kostkiewicz, Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej, Stalowa Wola 1997.
I. Definicja, cele i zadania pedagogiki ogólnej
1. Definicje i rozumienie pedagogiki ogólnej
A. Ujęcia pedagogiki ogólnej
- jako pedagogika teoretyczna: Antoni Dobrowolski, Stefan Kunowski,
Stanisław Palka.
- jako ogólna teoria wychowania: Zygmunt Mysłakowski, Józef Pieter,
Kazimierz Sośnicki,
- jako pedagogika filozoficzna: Kazimierz Sośnicki.
- jako pedagogika krytyczna: Sergiusz Hessen,
- jako dział pedagogiki (nauk o wychowaniu): B. Suchodolski.
- jako refleksja nad człowiekiem: Stanisław Wołoszyn.
- jako wprowadzenie do studiowania pedagogiki: Teresa Hejnicka-Bezwińska,
Roman Schulz.
- jako refleksja krytyczna: A. Folkierska, Lech Witkowski, Teresa Hejnicka-
Bezwińska, Sergiusz Hessen.
- jako metateoria pedagogiczna: Stanisław Palka.
- jako antropologia pedagogiczna: Roman Schulz.
- jako teoria kultury pedagogicznej: Andrzej Pluta.
- jako teoria nauk pedagogicznych: J. Gnitecki.
B. Definicja W. Okonia - Nowy słownik pedagogiczny
Pedagogika ogólna to dyscyplina naukowa zajmująca się podstawami wychowania, jego strukturą oraz metodologią badań i filozoficznymi podstawami edukacji, jak również analizą doktryn pedagogicznych.
C. Definicja J. Gniteckiego. Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej
Pedagogika ogólna jest uogólniona, i lokalna refleksją filozoficzną i naukową nad człowiekiem i jego wychowaniem, opartą na zróżnicowanych paradygmatach naukowych, zmierzającą do odkrywania i systematyzowania prawidłowości procesów wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka w stałym i zmiennym kontekście kulturowym oraz tworzenie ogólnej i szczególnej teorii edukacji. Pedagogika ogólna stara się odkryć i uzasadnić prawa i teorie kształcenia i wychowania człowieka w przestrzeni edukacyjnej w trzech sferach jego bytowania: 1) sferze tego, co jest, 2) sferze tego, co się staje i 3) sferze tego, co ma/może być. W związku z czym w pedagogice ogólnej wyróżniamy trzy podejścia epistemologiczne: empiryczne, prakseologiczne i hermeneutyczne.
- Pojęcie paradygmatu: wzorzec konkretnych badań, wzorzec racjonalności, wzór myślenia naukowego, ideał dyscypliny naukowej, wizja świata, perspektywa poznawcza.
Paradygmat to zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych przez grono specjalistów danej dziedziny, a następnie upowszechniony i przyjęty przez określone zbiorowości użytkowników jako wzór myślenia i działania.
D. Leksykonalna i encyklopedyczna definicja pedagogiki ogólnej
Wielka encyklopedia PWN, t. 29, s.428. Leksykon, PWN. pedagogika
Pedagogika ogólna - dyscyplina pedagogiki zajmująca się jej podstawami teoretycznymi. Pedagogika ogólna stawia pytania o status pedagogiki i jej uwarunkowania filozoficzne i metodologiczne oraz powiązania z praktyką edukacyjną; bada swoistość i kontekst historyczny zjawisk, procesów, zdarzeń i faktów wychowawczych, zacieśniając w ten sposób swoje związki z historią wychowania poprzez wydobywanie na jaw podstawowych kategorii pedagogicznych; współczesna pedagogika ogólna zmierza więc ku wiedzy fundamentalnej, a badając stosowne metody poznawcze rzeczywistości wychowawczej zbliża się do stanu metapedagogiki, czyli wiedzy umożliwiającej opis i krytyczną analizę samych nauk pedagogicznych oraz ideologii, doktryn i systemów wychowawczych. W skład zagadnień pedagogiki ogólnej wchodzą następujące kompleksy tematyczne:
1) współczesne kierunki i ideologie pedagogiczne;
2) filozofia wychowania;
3) aksjologia wychowania;
4) metodologiczne przesłanki pedagogiki;
5) ontyczne podstawy wychowania i jego funkcje społeczne;
6) język pedagogiki i ustalenia terminologiczne;
7) tożsamość pedagogiki;
8) metateoria pedagogiki;
9) relacje pomiędzy teorią a praktyką edukacyjną;
10) miejsce edukacji w kontekście przemian edukacyjnych.
- Działy filozofii
- Metodologia - to nauka o metodach, procedurach badawczych, logice wnioskowania, stosowanych w danej dyscyplinie naukowej. Zadaniem metodologii nauk jest opis i analiza reguł postępowania, jak też opis i analiza schematów wytworów różnych czynności badawczych. Metodologię można uprawiać jako naukę opisową, rejestrującą sposoby postępowania badawczego i opisującą je, a także jako naukę normatywną, odnoszącą te sposoby postępowania do pewnych standardów, służących do oceny ich skuteczności (por. Stefan Nowak, Metodologia badań społecznych 2008: 23-24). Natomiast metodologia nauk społecznych to „(...) ogólna metodyka badań i rzeczywistości społecznej, zawierająca dyrektywy badawcze, wynikające z przyjętego systemu teoretycznego, zasady doboru odpowiednich technik i metod oraz typów wnioskowania, zasady interpretacji zebranych danych, metody sprawdzania poprawności sformułowanych hipotez i jednoznaczności stawianych pytań, a także zasady ustanawiania relacji pomiędzy teorią społeczną, a praktyką badawczą. Metodologia zatem nadaje kierunek badaniom i umożliwia zweryfikowanie ich rezultatów” (Ryszard Podgórski, Metodologia badań socjologicznych 2007: 14).
- Ideologia jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo narodowego. Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów - religijnych, politycznych, prawnych, przyrodniczych, artystycznych, filozoficznych - służących ludziom o tożsamych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata. Społeczną funkcją ideologii jest artykulacja celów aktywności i dopuszczalnych sposobów ich osiągania oraz motywacja ich zasadności względami uznawanymi za wyższe niż jednostkowy interes. Zapotrzebowanie na ideologie wynika z właściwego ludziom poszukiwania odpowiedzi na pytania o sens i sposób istnienia.
- Doktryna to ogólnie uporządkowanych założeń, twierdzeń, poglądów i przekonań na temat określonej dziedziny wiedzy. W doktrynach znajdujemy różne twierdzenia nawiązujące do dorobku nauki, oraz wnioski wynikające z przyjmowanych założeń światopoglądowych, etycznych, czy moralnych. Dotyczą one przede wszystkim tego co i jak być powinno, czyli określają główne kierunki i cele do jakich należy dążyć oraz mówią jak należy postępować, aby te cele osiągnąć. Doktryny różnią się od teorii naukowych brakiem pełnego uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych z nich wniosków. Opierają się na określonym światopoglądzie, a czasem nawet na doświadczeniach i autorytecie tworzących je ludzi, którzy dają w ten sposób wyraz własnym przekonaniom. Doktryna polityczna jest to wynikający z określonej ideologii oraz uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa kładący główny nacisk na zagadnienia władzy i ustroju politycznego państwa. Musi ona zawierać praktyczne metody postępowania w celu realizacji tych poglądów w określonym czasie i miejscu. Jest instrumentalną wersją ideologii. Ma mniejszą niż ideologia podbudowę filozoficzną, ale za to bardziej wyrazisty związek z praktyka polityczną.
- System jak podaje „Encyklopedia pedagogiczna” Pomykały,- to
zintegrowany układ sprężonych ze sobą i współdziałających elementów, których
funkcjonowanie ma zapewnić osiągnięcie zamierzonego celu, natomiast system wychowania to sprężony układ wszystkich instytucji, grup, organizacji i urządzeń, przez które wiedza naukowa, światopogląd, ideologia, systemy wartości, ideały, wzory osobowe docierają do społeczeństwa. Funkcjonuje on w określonym układzie życia społecznego, politycznego, gospodarczego i kulturowego, odzwierciedlając interesy narodu, ważnych społecznie jego części i dążenia do ukształtowania młodego pokolenia według przyjętych w wzorów. Do głównych cech systemu wychowania społeczeństwie należą: dynamizm, otwartość, ukierunkowanie na cele wychowania, samoorganizacja i złożoność.
2. Cele dydaktyczne programu pedagogiki ogólnej
„Opanowanie podstawowej wiedzy rozwoju pedagogiki i praktyki edukacyjnej (w tym także oświatowej) oraz rozumienie zmienności i złożoności relacji pomiędzy teorią a praktyką edukacyjną stanowić powinno podstawę do kształtowania umiejętności:
1) poprawnego posługiwania się kategoriami pojęciowymi współczesnej pedagogiki oraz umiejętności i budowania map pojęciowej dla wybranych orientacji pedagogicznych i pedagogiki;
2) poprawnego formułowania problemów praktycznych oraz tworzenia dyrektyw i projektów praktycznego działania;
3) formułowania problemów badawczych osadzonych w kontekście filozoficznym, teoretycznym i historycznym.” T. Hejnicka-Bezwińska, Pedagogika ogólna, s. 20.
Powyższe umiejętności przejawiają się w myśleniu i działaniu pedagogicznym, czyli myśleniu i działaniu prowadzącym (w nauce prowadzącym opis, wyjaśnianie i interpretację).
3. Zadania pedagogiki ogólnej to:
A. T. Hejnicka-Bezwińska
- Budowanie systemu kategorialnego różnych odmian pedagogiki współczesnej w kontekście mapy pojęciowej pedagogiki tradycyjnej,
- Znajomość ewolucji tożsamości pedagogiki na tle uwarunkowań cywilizacyjno-kulturowych,
- „Zawężanie” rozłącznej relacji między teorią a praktyka edukacyjno-prowadzącą,
- Znajomość filozoficznych, teoretycznych i metodologicznych podstaw dyskursów edukacyjno-prowadzących,
- Poprawne formułowanie problemów praktycznych, tworzenie dyrektyw i projektów oraz formułowanie problemów badawczych.
B. R. Schulz
- Zadania autodefinicyjne polegające na teorii światopoglądu, teorii ideologii, teorii myśli pedagogicznej; określeniu istoty, własności oraz funkcji światopoglądów jako tworów kultury duchowej (symbolicznej), a także istoty i własności dyskursu światopoglądowego jako specyficznej formy świadomości edukacyjnej społeczeństwa,
- Zadania poznawcze, badawcze, naukowe w dziedzinie podstaw światopoglądowych edukacji i pedagogiki, i to poprzez rekonstruowanie dziejów myśli pedagogicznej i współczesnych nurtów i prądów pedagogicznych,
- Zadania rozwojowe w dziedzinie światopoglądowej i ideologii edukacyjnej poprzez budowanie ontologii edukacyjnej, aksjologicznych podstaw wychowania, epistemologii edukacyjnej,
- Zadania upowszechniająco-aplikacyjne (porządkowanie, programowanie),
- Zadania dydaktyczne - to przekaz światopoglądu w usystematyzowanej postaci.
Światopogląd - Nowa encyklopedia powszechna PWN, - to zbiór ogólnych przekonań dotyczących natury świata, człowieka i społeczeństwa, miejsca człowieka w społeczeństwie, sensu jego życia oraz wynikających z tego wartościowań i ideałów wyznaczających postawy życiowe ludzi i wytaczających linie ich postępowania. Światopogląd to system twierdzeń, wartości, ocen, norm i dyrektyw, które tworzą syntetyczny obraz świata danej jednostki lub grupy społecznej, określają jej stosunek do świata i wyznaczają jej postępowanie. Strukturę światopoglądu tworzą przekonania: opisowe, wartościujące i normatywne.
4