ADMINISTRACJA - POLSKA
Państwo |
Najwyższy organ władzy |
Administracja centralna |
Administracja terytorialna |
Monarchia feudalna
Tytuł królewski 3 władców: Boleslaw Chrobry1025 MieszkoII - 1025 Bolesław Śmiały-1076 Pozostali- książęta
Rozdrobnienie feudalne od 1138 - testament Bolesława Krzywoustego do1320r Zjednoczenie państwa przez W. Łokietka
Monarchia stanowa Od W. Łokietka-1320r do 1447r - Kazimierz Jagiellończyk
Rzeczpospolita szlachecka 1454-1764 Unia polsko - litewska personalna: 1385 w Krewie 1401 wileńsko-radomska 1413 w Horodle. Realna - 1569 Lublin
Monarchia konstytucyjna 1764-1795- Stanisław August Poniatowski ostatnia elekcja w I Rzeczypospolitej Reformy sejmu: Konwokacyjnego1764-1766, delegacyjnego 1764-1768, porozbiorowego 1773-1776, Sejmu Wielkiego 1788-1792- Konstytucja 3 Maja Rozbiory: 1772, 1793, 1795 1795- Rzeczpospolita przestała istnieć
Polska pod zaborami do 1807r
Księstwo Warszawskie 1807 - 1815 ( na mocy układu w Tylży)
Napoleońskie Wolne Miasto Gdańsk 1807 - 1814
Wolne Miasto Kraków 1815 - 1846
Królestwo Polskie 1815 - 1830 z podziału Księstwa Warszawskiego
Zabór rosyjski 1831 -1914
Zabór pruski- Wielkie księstwo Poznańskie Po 1815r.
Zabór austriacki - Galicja od 1861r.
II Rzeczpospolita Od 1918r. - 1939 20.2.1919 - mała konstytucja 17.3.1921 - konstytucja marcowa 2.8.1926-nowela sierpniowa 23.4.1935 konstytucja kwietniowa
|
Książę - król Wiec
Książę zwierzchni (princeps) - senior sprawował władzę nad juniorami i obejmował przechodnią dzielnicę pryncypacką. Posiadał uprawnienia ogólnopaństwowe Dzielnicowy dwór książęcy - ośrodek zarządu państwa Rada książęca- urzędnicy nadworni
Po śmierci w 1370r. Kazimierza Wielkiego- ostatniego z dynastii dziedzicznej Piastów tron stał się elekcyjny w obrębie dynastii Jagiellonów. Osobę kandydata na króla ustalała Rada Królewska i przedstawiała do zatwierdzenia zjazdowi elekcyjnemu, po elekcji koronacja przez prymasa. Zakres władzy szeroki. Pozycję utrwalało posiadanie królewszczyzn - ogromnych posiadłości ziemskich.
Demokracja szlachecka- do 1652r- faktyczna władza stanu szlacheckiego, aktywnego politycznie , silnego nadanymi przywilejami, sprawowana władza poprzez sejmiki ziemskie i sejm walny w przymierzu z królem przeciw magnaterii- konstytucja Nihil nowi z 1505r.- podporządkowanie króla sejmowi i prawu. Oligarchia magnacka od1652 do 1763r. - dominacja polityczna i gospodarcza magnatów, osłabienie władzy królewskiej, przejęcie kontroli nad władzą lokalną Monarcha - po śmierci Zygmunta Augusta w 1572r. Wolna elekcja. Władzę centralną przejmował interrex - prymas. Elekcja - 3 sejmy (konwokacyjny, elekcyjny i koronacyjny). Sejm konwokacyjny zwoływal konfederacje generalną(kaptur), zatwierdzał czas, regulamin i termin wolnej elekcji. Sejm elekcyjny na Woli pod Warszawą wysłuchiwał delegatów na króla i układał pacta conwenta- umowy publicznoprawne między królem a szlachtą. Sejm koronacyjny w Krakowie koronacji dokonywał prymas. Król zaprzysięgał pacta conwenta i artykuły henrykowskie - fundamentalne prawa i zasady ustroju Rzeczpospolitej
Uchwalenie praw kardynalnych - gwarantem Katarzyna wielka 1767 i 1775
1773-1776 -ograniczenie praw króla, zakaz nadawania starostw, powoływania senatorów, ministrów, oficerów, urzędników, rozdawania królewszczyzn, wydawania poleceń administracji Powołanie Rady Nieustającej- 36 członków, 18 ministrów i senatorów i 18 konsyliarz ze stanu rycerskiego, przewodniczącym król i równolegle marszałek. Skład 5 departamentów: Interesów Cudzoziemców, Policji albo Dobrego Porządku, Wojska, Sprawiedliwości i Skarbu.
Reformy Sejmu Wielkiego 1788-1792: Zasada trójpodziału władzy, suwerenności narodu, dominacja władzy ustawodawczej- Sejmu - ograniczenie uprawnień króla, dziedziczność tronu w dynastii Wettynów, zniesienie wolnej elekcji. Powołanie Straży Praw- król, prymas, 5 ministrów - policji, pieczęci czyli spraw wewnętrznych, interesów cudzoziemców, wojny i skarbu - bez prawa głosu zasiadali marszałek sejmu i pełnoletni następca tronu. Odpowiedzialność ministrów parlamentarna(polityczna) i konstytucyjna, indywidualna. Straży Praw podporządkowane 4 komisje: Policji, Wojska, Skarbu i Edukacji Narodowej
1793- po II rozbiorze konfederacja grodzieńska zawiesiła konstytucję 3 Maja. Przywrócono elekcję, prawa kardynalne, reaktywowano Radę nieustającą. 24.3.1794- insurekcja kościuszkowska - utrzymano monarchię - bez władzy. Na czele państwa Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej - Kościuszko, Wawrzecki - dyktatura. Powołano Radę Najwyższą Narodową. Po klęsce pod Maciejowicami Wawrzecki - Naczelnikiem, Rada przejęła najwyższą władzę w państwie
Zabór rosyjski
Zabór pruski
Zabór austriacki
1807 Napoleon powołał w Warszawie Komisję Rządzącą z Małachowskim na czele Monarcha - Fryderyk August - król saski. Unia personalna z Saksonią, wspólna polityka zagraniczna. Król władza wykonawcza i ustawodawcza, nietykalny, nieodpowiedzialny. Politykę realizował za pośrednictwem ministra sekretarza stanu rezydującego w Dreźnie. Rada Stanu- organ pomocniczy monarchy, skład - król, prezes Rady, ministrowie wspólny z Radą Ministrów sekretarz i 4 referendarze. Członkowie Rady Stanu wchodzili w skład izby poselskiej - kompetencje ustawodawcze, sądownicze i wykonawcze, podlegało jej sądownictwo administracyjne i kasacyjne. Przy Radzie Stanu powołano Najwyższą Komisję Egzaminacyjną na stanowiska urzędnicze wyższe, komisje departamentalne na stanowiska niższe W 1808 w Warszawie utworzono Szkołę Prawa, później dołączono Szkołę nauk Administracyjnych - szkoła Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Gubernator francuski w Gdańsku - generał Rapp mianowany przez cesarza - ingerował we wszystkie sprawy miasta.
Senat naczelnym organem władzy rządowo - administracyjnej, na czele prezes i 12 członków min. 35 lat i cezus majątkowy- rozporządzenia wykonawcze, mianowanie urzędników, stosowanie prawa łaski. Zastąpiony przez Radę Administracyjną Cywilną - dyrektor, 2 asesorów i sekretarz. Nieformalna rola rezydentów państw opiekuńczych (zaborców)
Unia personalna z Cesarstwem Rosyjskim - car Rosji królem polskim - pełnia władzy we wszystkich dziedzinach. Instytucja pozakonstytucyjna - pełnomocnik monarchy Nowosilcow - kontrola władz krajowych, zasiadanie w Radzie Administracyjnej. Namiestnik - zastępca króla po śmierci gen Zajączka uprawnienia przejęła Rada Administracyjna.
29.11.1830 powstanie listopadowe - dyktator Chłopicki powołał Radę Najwyższą Narodową, następnie w jej miejsce Rząd Narodowy - Czartoryski i 6 ministrów. Po upadku powstania w 1832r. Car wydał Statut Organiczny - włączył Królestwo do Rosji, zniósl Sejm, zlikwidował odrębną armię, pozostawił odrębny rząd, administrację i samorząd. Powstanie styczniowe 1863r. Powołano Rząd Tymczasowy. Reforma rolna z 1864 położyła kres powstaniu. Powołano komitet do Spraw Królestwa Polskiego i Komitet Urządzający do likwidacji odrębności ustrojowych. Namiestnik później był to Generałgubernator- przedstawiciel rządu centralnego Rosji i dowódca warszawskiego okręgu wojskowego, nadzór nad gubernatorami
Integralna część państwa pruskiego - krol pruski Wielkim Księciem Poznańskim Namiestnik królewski- książę Radziwiłł - przyjmowanie próśb i zażaleń do króla, informowanie o zamiarach rządu
Autonomia - Sejm Krajowy(161 posłów) Wydział Krajowy - organ wykonawczy Sejmu Krajowego
Rada Regencyjna w 1917 - teren Królestwa Polskiego, Komitet Narodowy Polski(KNP) Dmowskiego uznany za przedstawicielstwo polskie przez rządy Francji, W.Brytanii, Włoch. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego ustaliła linię demarkacyjną na obszarze Śląska Cieszyńskiego, utworzono w Krakowie Polską Komisją Likwidacyjną do przejmowania władzy w zaborze austriackim W Poznaniu utworzono Naczelną Radę Ludową 11.11.1918 Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu dowództwo nad armią i pełnię władzy . 21.11.1918 Moraczewski tworzy Rząd. Dekretem z 22.11.1918 - ustrój republikański - do Sejmu Ustawodawczego Tymczasowy Naczelnik Państwa - Piłsudski. 20.02.1919 mała konstytucja - Sejm władza ustawodawcza, władza wykonawcza Naczelnik Państwa który powoływał rząd
|
Dwór królewski - palatium Rada-skład ustalał książę Urzędnicy wyżsi - komes(żupan) Komes pałacowy - wojewoda- zastępca monarchy w zakresie sądownictwa i zarządu państwem Na Śląsku - komornik (wojewoda) Pomorze Zach-marszałek(wojew.) Kanclerz - kancelaria nadzorowana przez prtonotariusza- podlegali mu notariusze redagujący dokumenty Mincerz- zapasy pieniędzy i kruszcu , Cześnik - piwnice Stolnik - zaopatrzenie stołu, Koniuszy, łowczy, miecznik
Występował jeden urzędnik dla całej dzielnicy, najwyższa pozycja wojewody krakowskiego, później kasztelana krakowskiego
Rada Królewska - najwyżsi dygnitarze centralni, ziemscy, biskupi i arcybiskupi - organ doradczy. Urzędy koronne i nadworne: Kanclerz i podkanclerz, Podskarbi koronny i nadworny, Marszałek wielki koronny i nadworny- wyłonione z dzielnicy krakowskiej Kanclerz i podkanclerz - ogólnopaństwowe (duchowni)- kierowali pracą kancelarii królewskiej. Kanclerz używał dużej pieczęci, podkanclerz - małej pieczęci Podskarbi koronny - zarząd skarbem państwa i nadzór archiwum państwowego, Podskarbi nadworny - rachunkowość państwa Marszałek dworu(wielki koronny)-zarząd dworem królewskim, sąd nad dworzanami, ustalanie cen żywności w miejscu pobytu króla, mistrz ceremonii - jego zastępca - marszałek nadworny
Urzędy centralne bez zmian Poszerzenie uprawnień marszałków do wydawania artykułów marszałkowskich zawierających przepisy karne, natomiast kanclerze mieli obowiązek prowadzenia Metryki koronnej i badania prawomocności aktów królewskich, Nowy urząd Hetmana koronnego - (hetman wielki koronny)- dowódca wojsk zaciężnych, jego zastępca hetman polny. W razie niemożności sprawowania przez nich urzędu król mianował tymczasowo regimentarzy
Reformy ustroju i administracji 1764-1766: Powołanie Komisji Skarbowej Koronnej pod przewodnictwem ministrów(podskarbi)- przeprowadzenie reform gospodarczych, sprawy skarbowo- podatkowo- sądowe, budżet i Komisji Wojskowej Koronnej (hetmani) - unowocześnienie armii, powołanie Szkoły Rycerskiej-1765 Reformy z lat 1773-1776: Rada Nieustająca i Komisja Edukacji Narodowej- 8 członków działalność oparta na majątku jezuitów - rozwój i laicyzacja szkolnictwa, podlegały jej wszystkie szkoły publiczne oprócz wojskowych. Powołano towarzystwo dla Ksiąg Elementarnych - 27 podręczników, Komisja nad Szpitalami- zakladanie szpitali, stworzenie powiatowej służby zdrowia, aptekarzy, zapobieganie epidemiom
Sejm Wielki 1788-1792
Powołanie Straży Praw Straży Praw podporządkowane 4 komisje: Policji, Wojska, Skarbu i Edukacji Narodowej wspólne dla Korony i Litwy. Do zadań Komisji Policji należał ogólny nadzór nad miastami, sprawy bezpieczeństwa, administracji, transportu, komunikacji, przemysłu, finansów, zdrowia i handlu dla jej potrzeb państwo podzielono na 26 okręgów nadzorowanych przez intendentów
Rada Najwyższa Narodowa do kierowania wydziałami porządku, bezpieczeństwa, sprawiedliwości, skarbu, żywności, wojska, spraw zagranicznych, szkolnictwa - obradowała pod przewodnictwem naczelnika.
Utworzono 3 generałgubernatorstwa - białoruskie, kijowskie i wileńskie - z generałgubernatorami
3 prowincje podporządkowane Generalnemu Dyrektorium (rządowi) w Berlinie
Utworzono odrębną prowincję - Galicja (Lodomeria) - na czele z gubernatorem rezydującym w Lwowie mianowanym i odwoływanym przez cesarza- należało do niego kierowanie administracją, przewodniczenie obradom Sejmu Stanowego - do pomocy organ Gubernium podzielony na departamenty złożone z radców gubernialnych - administracja krajowa z wyłączeniem policji, górnictwa
Centralny zarząd sprawowali ministrowie (5)jednoosobowo kierujący resortami policji, skarbu, wojny, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz sekretarz stanu w Dreźnie. Celem koordynacji prac poszczególnych ministrów powołano Radę Ministrów, przewodniczył jej prezes
Najważniejszym organem miejskim był Senat (dawna Rada) - 4 burmistrzów i 18 senatorów pod przewodnictwem prezydenta senatu- administrowanie miastem. Funkcje sądownicze - Ława(drugi ordynek) - na czele senior Trzeci ordynek - przedstawiciele 4 kwartałów miasta - udział w ustawodawstwie i zarządzaniu Komisja Szesnastu - sprawy bieżące
Biuro Policji Pośredniej - centralny organ administracji- sprawy bezpieczeństwa, budownictwa, pożarowe, sanitarne, higiena
Rada Stanu organem centralnym, dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne - (przewodniczył król lub namiestnik) i Radę Administracyjną - była gabinetem ministrów i stanowiła najwyższą władzę wykonawczą. Komisje rządowe sprawowały bezpośredni zarząd krajem na szczeblu centralnym- działalność naradcza i wykonawcza aktów prawnych. Najwyższa Izba Obrachunkowa - kontrola finansów Prokuratoria Generalna - ochrona interesów majątkowych skarbu państwa .
Rada Administracyjna - namiestnik- zlikwidowana przez komitet Urządzający do Spraw Królestwa Polskiego. Powołano drugą , a następnie trzecią Radę Stanu - na czele namiestnik, rozpatrywała projekty aktów prawnych dotyczących Królestwa, budżet, skargi na urzędników Ministrów zastąpiono dyrektorami głównymi
Minister do spraw Galicji - polak urzędujący przy rządzie w Wiedniu Namiestnik - krajowy organ administracji rządowej - urzędował w Lwowie - reprezentowanie cesarza, kierowanie administracją, nadzorowanie władz autonomicznych, przeprowadzanie wyborów do Sejmu Krajowego
Administrację centralną sprawował Prezydent, Rada Ministrów, Ministrowie. Zgodnie z konstytucją marcową Prezydenta wybierało Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat) na 7 lat Z-ca prezydenta na wypadek śmierci - marszałek Sejmu. Prezydent kompetencje: głowy państwa, wykonawcze, ustawodawcze i sądowe - odpowiedzialność konstytucyjna W konstytucji z 23.4.1935 prezydent wybierany przez Zgromadzenie Elektów, skupiał władzę jednolitą i niepodzielną, podlegał mu Sejm, Senat, rząd, siły zbrojne, sądy, kontrola państwa, odpowiedzialny przed bogiem i historią Uprawnienia zwykłe - wymagały kontrasygnaty premiera i właściwego ministra i prerogatywy-władza osobista np. wskazanie kandydata na prezydenta, mianowanie i odwoływanie premiera, rozwiązanie Sejmu i Senatu. Kompetencje ustawodawcze, ustrojodawcze, wykonawcze, kontrolne, nadzwyczajne na czas wojny Rada Ministrów (rząd) składała się z premiera i ministrów. Premier był jedynie koordynatorem rządu - pierwszy między równymi., nie jego kierownikiem- ogólne kierunki polityki, inicjatywa ustawodawcza, rozporządzenia wykonawcze Komitet Ekonomiczny - organ pomocniczy rady ministrów Prezydium Rady Ministrów - biura prawne, ekonomiczne - obsługa prawna i organizacyjna rządu Ministrowie - wiceministrowie (z-cy) i aparat pomocniczy - ministerstwo dzielące się na departamenty, wydziały, referaty, biura, działy. Ministrowie- odpowiedzialność parlamentarna, polityczna, solidarna, indywidualna, konstytucyjna. Podporzadkowano im urzedy centralne GUS, PZH,
|
Podział na prowincje - namiestnik, zanikł w okresie rozdrobnienia Okręg grodowy - zwany kasztelanią - władza komesa grodowego(kasztelana Gród - centrum zarządu pełnił funkcje administracyjne, wojskowe, skarbowe, sądowe. Lokalni urzędnicy kasztelanii: Wojski- bezpieczeństwo, Chorąży - zbieranie rycerstwa, Sędzia grodowy-lokalne sądownictwo Włodarz - sprawy gospodarcze.
Podstawowy urząd kasztelana - podlegali mu chorąży, wojski, sędzia grodowy i włodarz. Dziedziczność urzędów spowodowała że przekształciły się w ziemskie
Podział na równorzędne jednostki: Województwa i ziemie Województwa - podział na kasztelanie a od XVw-powiaty. Zarząd terytorialny urzędnicy ziemscy i królewscy. Urzędy ziemskie dzieliły się na dygnitarskie i niższe. Dygnitarskimi byli: wojewodowie, kasztelanowie, podkomorzowie i sędziowie ziemscy - mianowani dożywotnio przez króla. Urzędnicy królewscy: Starostowie i burgrabiowie -w imieniu monarchy sprawowali na podległym sobie obszarze wszystkie funkcje władcze z wyjątkiem przywilejów. Burgrabiowie zarządzali zamkami W Małopolsce z uwagi na obecność króla odrębny zarząd: Justycjariusz oprawca- sąd karny, Wielkorządca - zarząd gospodarczy krolewszczyzn, Starosta krakowski(generalny)-sąd W. Jagiełło zobowiązał się do nieprzyrzekania pierwszeństwa osobie do urzędu w razie jego opróżnienia tzw. ekspektatyw. Przywilej Czerwiński (1422) zakazał łączenia 2 urzędów ziemskich -starosty, wojewody, kasztelana, sędziego ziemskiego.
J.w.
Sejm Wielki 1788-1792 Powołano komisje porządkowe cywilno - wojskowe dla województw, ziem i powiatów - 15 komisarzy szlacheckich - sprawy wojskowe - pobór rekruta, kwaterunek, aprowizacja, paszporty i ogólne np. handel, rzemiosło, rolnictwo, szkolnictwo - organy samorządu terytorialnego Ustawą z 1791r. - nowy podział administracyjny: województwa, powiaty z wyodrębnieniem ziem - komisje porządkowe Administracja miejska Mieszczan podzielono na 2 kategorie: posesjonatów i nieposesjonatów. Pełne prawa wyborcze posiadali posesjonaci. 2 grupy miast- podzielone na cyrkuły (1 cyrkuł dla 500 posesjonatów) i nie podzielone na cyrkuły (do 500 posesjonatów). Miasta wielocyrkułowe były siedzibami sądów pierwszej instancji, a największe z nich sądów drugiej instancji- nazwa miasta apelacyjnego lub wydziałowego- było ich najpierw 21, potem 24. Wybory do władz miejskich na zgromadzeniu posesjonatów. W miastach nie podzielonych na cyrkuły władza- magistrat złożony z wójta, 4 radnych i deputatów na zgromadzenie wydziałowe. W miastach wielocyrkułowych wybierano zarząd miasta: prezydenta, wiceprezydenta i radnych w liczbie zależnej od liczby cyrkułów. W miastach wydziałowych spotykali się deputaci wybierając plenipotenta na sejm, członków sądu apelacyjnego i komisarzy do wojewódzkich komisji porządkowych.
Organami administracji lokalnej były komisje porządkowe dla województw i ziem - 7 wydziałów stanowych:8 szlachty, 8 mieszczaństwa, 5 duchowieństwa Podział kraju na dozory - dozorcy, piśmienni mieszkańcy powiatu- pośredniczenie w sprawach między panami i chłopami, bezpieczeństwo publiczne, drogi i mosty, nauczanie. W Warszawie - Rada Zastępcza Tymczasowa Na Litwie - Deputacja Centralna Wielkiego Księstwa Litewskiego
Gubernatorstwa dzieliły się na gubernie - z gubernatorami, powiaty - urzędy ziemskie złożone z isprawnika i wybieranych przez sejmik asesorów ,oraz stany - dawne gminy z amtmanami. Szlachcie pozostawiono samorząd w formie sejmików powiatowych i gubernialnych (wyłącznie posesjonaci a następnie min. 8 dymów lub 25 dusz)
Prowincje dzieliły się na 7 departamentów terytorialnych - na czele dwa organy kolegialne - kamery wojny i domen - administracja, oraz rejencje - sądownictwo. Departamenty dzieliły się na powiaty - landrat mianowany przez króla, podległy kamerom. Najniższe jednostki terytorialne: gminy miejskie - nadzór sprawował radca skarbowy ,organem był magistrat i zgromadzenie przełożonych cechów. Gminy wiejskie- administracja i sądownictwo - pan pod nadzorem landrata. Wieś tworzyła gromadę na której czele stał sołtys i ławnicy.
Galicję podzielono na 6 (18+ 6 dalszych) wielkich cyrkułów i 59 dystryktów. Na czele cyrkułu - starosta. Cyrkułom podlegały miasta i wsie. W miastach władał magistrat z prezydentem, asesorami (rajcami), syndykiem i kasjerem. Zarząd wiejski stanowiły dominia - jedna lub kilka wsi należących do tego samego pana, mógl ja wykonywać osobiście lub przy pomocy justycjariusza(sądownictwo) i mandatariusza (administracja). Ograniczony samorząd wiejski z wójtem mianowanym przez dziedzica Sejm Stanowy zajął miejsce sejmików szlacheckich. Obradom przewodniczył gubernator, jego organem wykonawczym był Wydział Stanowy.
Podział kraju na departamenty, powiaty oraz gminy wiejskie i miejskie. Na czele departamentu - prefekt - administracja oraz rada prefekturalna - sądownictwo administracyjne, obok niej komisarz policji z intendentem i adiunktem Powiatem zarządzal podprefekt Gmina miejska (municypalność)- na czele prezydent (większe miasta) przy pomocy ławników oraz intendentów policji. W miastach municypalnych organami samorządowymi były rady municypalne. W pozostałych miastach władał burmistrz przy pomocy rady miejskiej i ławników. We wsiach władza administracyjna należała do wójta (pan wsi) mianowanego przez prefekta, jego zastępcą był sołtys
Podział miasta na 4 kwartały z wyodrębnioną dzielnicą Stare Miasto, terytorium wiejskie podzielono na 4 okręgi - Żuław, Mierzei, Wyżynny, Helu i Terytoriów Pozyskanych. Na Żuławach i Mierzei powołano urząd zarządcy wałów i wód, podlegali mu zarządcy polderów.
Utworzono 26 gmin politycznych i 2 gminy administracyjne - okręgi wyborcze Ponadto 9 gmin miejskich i 17 gmin wiejskich i 2 gminy administracyjne zamieszkane przez żydów- nie posiadali praw politycznych. Władza wójtów okręgowych miejskich i wiejskich, później miejsce wójtów zajęli komisarz cyrkułowy w miastach i komisarz dystryktowy we wsiach. W gromadach wiejskich - sołtys
Podział na województwa, obwody, powiaty i okręgi gminne W województwach - komisja wojewódzka z prezesem, komisarzami. Komisje podzielone na 6 wydziałów którymi kierowali komisarze zasiadający. Obwodami kierowali komisarze delegowani z komisji wojewódzkich przy pomocy 2 asesorów, sekretarza i personelu kancelarii. W miastach ustanowiono Zwierzchność miejską- prezydent municypalności i radnych w miastach wojewódzkich lub burmistrza i ławników w pozostałych. Wieś tworzyło co najmniej 10 gospodarstw - kierował wójt(właściciel wsi). Wsie należące do jednego wójta tworzyły gminę wiejską - dominium szlacheckie. Pomocnik wójta - sołtys. Sądy administracyjne pierwszej instancji - komisje wojewódzkie, druga instancja Rada Stanu.
Gubernie (w miejsce województw) dzieliły się na powiaty i okręgi sadowe Gubernia - gubernator, wicegubernator i urząd guberialny Powiat - naczelnik, zastępca i zarząd powiatowy Instytucje samorządowe - rady powiatowe, miejskie i gubernialne W gminach wiejskich: Gromada jednowioskowa i gmina zbiorowa ( kilka wsi), zebrania gromadzkie i gminne, wójt z ławnikami w gminie a w gromadzie - sołtys
Prowincje, obwody rejencyjne, powiaty i gminy Prowincja - nadprezydent Obwody rejencyjne (rejencje) - prezydent Powiaty - landrat Gminy wiejskie - soltys Gmina wiejso - folwarczno miejska(małe miasteczka) - wójt Samorząd prowincji - stanowe zgromadzenia prowincjonalne i zgromadzenia powiatowe
Administracja szkolnictwa - trójstopniowy samorząd szkolny na szczeblu krajowym, powiatowym i gminnym. Krajowa Rada Szkolna. Okręgowe rady szkolne w powiatach Miejscowe rady szkolne w gminach
Administracja terytorialna - rządowa i samorząd. Administracja rządowa (zespolona): - 16 województw, powiaty, gminy miejskie i wiejskie. Województwo - wojewoda mianowany przez pprezydenta na wniosek Rady Ministrów, z-ca wicewojewody i urząd wojewódzki oraz Rada Wojewódzka i Wydział Wojewódzki Odrębna organizacja województwa śląskiego i Warszawy. Na Śląsku - Śląska Rada Wojewódzka. Warszawa podzielona na powiaty grodzkie ze starostami grodzkimi z administracji ogólnej - komisarz rządu i magistrat miasta Warszawy Administracja powiatów - starostowie (podlegli wojewodzie) współpracowali z sejmikami powiatowymi i wydziałami powiatowymi. Starostowie grodzcy w miastach pow. 75 tys mieszkańców. W Gdyni - komisarz rządu Administracja specjalna (niezespolona)- resorty: Spraw wojskowych, Sprawiedliwości, Skarbu, Poczt i Telegrafów, Reform Rolnych, Wyznań Religijnych, Oświecenia Publicznego, Opieki Społecznej, Przemysłu, Handlu i komunikacj - kierowali właściwi ministrowie. Samorząd gminny i powiatowy Gmina wiejska - rada gminna i zarząd - wójt i ławnicy, Gmina miejska - rada miejska, zarząd miejski - burmistrz (prezydent) oraz ławnicy Powiat - rady powiatowe, starosta i 6 członkow. Sądownictwo administracyjne: Najwyższy Trybunał Administracyjny - pierwszy prezes, prezesi izb, sedziowie. Dzielił się na izby. Podlegała mu kontrola legalności zarządzeń i orzeczeń organów administracji rządowej i samorządowej. Sprawował kontrolę nastepczą - wyroki były ostateczne o charakterze kasacyjnym Oprócz tego istniały: Trybunał Ubezpieczeń Społecznych, Inwalidzki Sąd Administracyjny. Kontrole administracji powierzono Najwyzszej izbie Kontroli
|