UKŁAD NERWOWY

SYGNAŁY UMOŻLIWIAJĄCE KONTROLĘ NAD POWSTAWANIEM I PRACĄ WSZYSTKICH KOMÓREK

~ SYGNAŁY FIZYCZNE

~ SYGNAŁY CHEMICZNE

* przenoszone są między komórkami przez liczne, różnorodne cząsteczki sygnałowe

* cząsteczki sygnałowe to niektóre zmodyfikowane aminokwasy, peptydy, białka, steroidy, a nawet nukleotydy

* wytwarzana przez komórkę sygnalizującą cząsteczka sygnałowa jest wykrywana tylko przez białkowy receptor komórki docelowej, który zapoczątkowuje kaskadę przemian wewnątrzkomórkowych prowadzących do zmiany zachowania się komórki docelowej (do powstania odpowiedzi)

SPOSOBY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI MIĘDZY KOMÓRKAMI

* bezpośredni kontakt

- komórka sygnalizująca ma cząsteczki sygnałowe wbudowane w swoją błonę komórkową, cząsteczki te są rozpoznawane przez receptory przylegających komórek docelowych,

- odbywa się przekaz na najmniejsze odległości

- w taki sposób np. rozwijający się w zarodku neuron sygnalizuje sąsiednim komórkom, że nie mogą się one rozwijać w neurony

* typ parakrynowy

- wydzielanie cząsteczek sygnałowych do płynu międzykomórkowego,

- cząsteczki sygnałowe pełnią rolę przekaźników (mediatorów) lokalnych, ponieważ działają w niewielkiej odległości od komórki sygnalizującej, w obrębie jednej tkanki

- przykładem są substancje wydzielane w miejscu zranienia, które inicjują proces namnażania się komórek podczas gojenia rany lub substancje wywołujące stany zapalne w miejscach infekcji

- wydzielane przez komórki hormony tkankowe (czynniki wzrostowe) niekiedy działają na te same komórki, które je wydzielają (działanie autokrynowe)

* wydzielanie cząsteczek sygnałowych endokrynowo (do światła naczyń krwiobiegu) u zwierząt

- cząsteczki sygnałowe nazywamy tu hormonami (inkretami)

- u kręgowców stanowią podstawę działania układu dokrewnego

- zarówno u bezkręgowców, jak i kręgowców hormony mogą być wydzielane do krwi (lub hemolimfy) przez zakończenia aksonów komórek nerwowych (neurohormony)

- u roślin naczyniowych dość podobna jest istota transmisji fitohormonów (są one wydzielane do przestrzeni łyka)

IMPULSY ELEKTRYCZNE/NERWOWE

* umożliwiają przekazywanie informacji nerwowej na duże odległości wzdłuż błony komórki nerwowej

* sygnał docierający do zakończenia komórki nerwowej najczęściej powoduje uwolnienie do synapsy przekaźnika nerwowego (neuroprzekaźnika, neurotransmitera), który pobudza kolejną komórkę, np. nerwową lub mięśniową

* są podstawą funkcjonowania komórek układu nerwowego

DZIAŁANIE UKŁADU U ZWIERZĄT

* gąbki

- jako jedyne zwierzęta nie mają układu nerwowego

* parzydełkowce

- mają nieskomplikowany i rozproszony układ nerwowy, który tworzony jest przez sieć mało wyspecjalizowanych neuronów

* zwierzęta trójwarstwowe dwubocznie symetryczne

- w układzie zaznacza się tendencja do zwiększania liczby komórek nerwowych i skupiania większości tych komórek w wyraźne centrum nerwowe

* płazińce

- widoczne jest skupienie neuronów w przedniej części ciała (w zwojach mózgowych)

- rolę magistrali przesyłających impulsy nerwowe pełni kilka par pni nerwowych połączonych poprzecznymi spoidłami

* pierścienice i stawonogi

- mają układ oddzielony od powłok ciała z wyraźnie wydzielonym centrum (mózgiem), od którego odchodzi tzw. brzuszny łańcuszek nerwowy

* głowonogi

- wysoki poziom rozwoju ośrodka decyzyjnego, ich mózg powstał przez zlanie się większości zwojów (mózgowych, trzewiowych i nożnych) w jedną masę,

- należą do najinteligentniejszych bezkręgowców i wykazują złożone formy zachowań (np. duże umiejętności uczenia się)

* strunowce

- układ rozwija się z ektodermy,

- nie ma budowy zwojowej, lecz cewkowatą (ośrodkowy układ nerwowy znajduje się nad struną grzbietową w postaci cewy nerwowej)

~ u zarodków kręgowców w przedniej części cewy nerwowej uwypuklają się pęcherzyki mózgowe, z których ostatecznie wykształca się pięcioczęściowe mózgowie

~ tylna część cewy nerwowej przekształca się w rdzeń nerwowy

- obwodowy układ nerwowy tworzą nerwy

* ssaki

- szczególnie wysoki poziom rozwoju mózgowia (półkul mózgowych pokrytych 6-warstwową korą nową)

RECEPTORY

NARZĄD WZROKU

* bezkręgowce (krążkopławy, wirki)

- mają oczka proste zdolne do odróżniania natężenia i kierunku padania światła

* stawonogi i większość mięczaków

- mają wyspecjalizowane narządy pozwalające odróżniać kształty przedmiotów, zmianę ich położenia i niektóre barwy

- ich narządem wzroku są oczy złożone ze ściśle ułożonych oczek elementarnych (omatidiów)

- o jakości widzenia decyduje liczba omatidiów i ich budowa

- owady dzienne mają tzw. oczy apozycyjne, które umożliwiają w miarę ostre widzenie (ważki mają ponad 20tys omatidiów w jednym oku)

- owady nocne i skorupiaki mają oczy superpozycyjne z mniejszą ilością omatidiów, ale umożliwiające widzenie przy niewielkim natężeniu światła

* głowonogi

- mają oczy o budowie i działaniu podobnym do kręgowców wodnych

NARZĄD STATYCZNO-SŁUCHOWY - utworzony przez narząd słuchu i równowagi

ODBIERANIE WRAŻEŃ CHEMICZNYCH (WĘCHOWYCH)

* mają go wszystkie zwierzęta

* owady

- doskonale rozwinięte stożki węchowe zlokalizowane zwykle na czułkach

* kręgowce

- narząd węchu znajduje się w głowie

- właściwymi receptorami węchu są urzęsione komórki nabłonka węchowego współtworzące pole węchowe

* ze względu na wrażliwość węchową zwierzęta dzielimy na:

- mikrosomatyczne - mają niewielkie możliwości węchowe (np. ptaki)

- makrosomatyczne - mają duże możliwości węchowe (np. owady, psy, rekiny

NARZĄD SŁUCHU

* niektóre owady

- narządy tympanalne

* kręgowce

- zdolność słyszenia związana jest ze ślimakiem

- ślimak szczególnie dobrze rozwinięty u ssaków

NARZĄD RÓWNOWAGI

* statocysta - najprostszy narząd równowagi

- statocysta raków występuje w postaci zagłębienia oskórka u podstawy czułków

- tego rodzaju elementy kręgowców ukryte są w uchu wewnętrznym

---