Procesy wchodzące w skład siłwewnętrznych: 1. Procesy górotwórcze:Orogeneza, ruchy górotwórcze, wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej prowadzące do powstawania gór, stanowiące część cyklu orogenicznego. 2. ProcesyLądotwórcze:EPEJROGENEZA, ruchy lądotwórcze, bądź ruchy epejrogeniczne są to powolne ruchy wynoszące lub zanurzające w głąb litosfery znaczne fragmenty skorupy ziemskiej. Ruchom tego typu nie towarzyszą deformacje ani ładowania warstw skalnych. 3. Procesy wulkaniczne: Wulkan to miejsce na powierzchni Ziemi, w którym wydobywają się (lub wydobywały się) z głębi Ziemi produkty wulkaniczne (erupcja)4.PROCESY GLEBOTWÓRCZY (proces pedogenetyczny) , zespół zjawisk powodujących powstanie i rozwój gleby, zachodzących na powierzchni litosfery pod wpływem czynników abiotycznych. 5. Trzęsienia Ziemi:TRZĘSIENIE ZIEMI to naturalny, krótki i gwałtowny wstrząs gruntu, powstały pod powierzchnią Ziemi (ognisko trzęsienia ziemi) i rozchodzący się w postaci fal sejsmicznych od ośrodka - epicentrum. Szczegółowy podział procesów denudacyjnych:Procesy stokowe, ruchy masowe, działalność niszcząca deszczu spłukiwanie. Formy powstające w wyniku akumulacyjnej działalności wód fluwioglacjalnych: a) sandry - powstają na przedpolu lądolodu, po zewnętrznej stronie wału moreny czołowej. b) ozy - powstają w szczelinach i kanałach lądolodu c) kemy -powstają w trakcie cofania się lądolodu z terenów nizinnych. Pradoliny i ich związek ze stadiami zlodowaceń w Polsce:PRADOLINA to szeroka dolina utworzona w plejstocenie podczas dłuższego postoju lądolodu, w wyniku erozyjnej działalności rzek płynących wzdłuż jego krawędzi. Pradoliny występują na niżu polsko-niemieckim: wskazują spadek ze wschodu ku zachodowi, gromadziły się w nich wody z topniejącego lądolodu i rzek płynących z południa ,zatrzymywane przez lądolód.Na przebieg pradolin wpłynęły przedlodowcowe formy erozyjne lub formy tektoniczne. Dużą rolę w powstaniu pradolin odegrała erozja termiczna . Ozonosfera i jej znaczenie dla życia na Ziemi:W atmosferze ziemskiej na wysokości od 10 do 50km występuje warstwa o podwyższonej koncentracji ozonu - ozonosfera. Maksymalne stężenie ozonu utrzymuje się na wys.ok. 23km. Ozonosfera pochłania bardzo szkodliwe dla wszystkich żywych organizmów promieniowanie ultrafioletowe (UV). Niszczenie warstwy ozonowej prowadzi do zmniejszenia się efektywności pochłaniania promieni UV, w wyniku czego organizmy narażone są na zwiększone promieniowanie UV.Nadmiar promieni UV może doprowadzić do zakłócenia równowagi całych ekosystemów.
5 zasad funkcjonowania ekosystemów:EKOSYSTEM - fragment biosystemu stanowiący funkcjonalną całość, w którym zachodzi wymiana energii i materii między biocenozą a biotopem. Zasady: przemiana energii i materii w ekosystemie - materia nieustannie krąży, energia tylko przepływa przez ekosystem. Piramida biomasy (producenci, konsumenci 1-rzędu, II, III,IV), pierwiastki krążą w przyrodzie. Podstawowe typy metamorfizmu: - termiczny - przebiega pod wpływem podwyższonej temperatury,
- regionalny - obejmuje ogromne obszary, występuje w strefach subdukcji,
- dyslokacyjny - występuje w strefach, gdzie występują naciski boczne,
- zderzeniowy - spowodowany uderzeniami meteorytów o powierzchnię Ziemi. Skala metamorfizmu zależy od głębokości na jakiej zachodzą przeobrażenia. Mechanizm ruchów masowych:Ruchy masowe zachodzą wskutek działania siły ciążenia na zboczach o naruszonej równowadze wierzchnich warstw. Główną rolę odgrywa przy tym wsiąkająca woda., która zwiększa ciężar warstw skalnych oraz ułatwia ich przemieszczanie się (ześlizg) w wyniku zmniejszenia tarcia. Ruchy masowe zdarzają się głównie w okresach roztopów oraz długotrwałych dreszczów.).Morena wewnętrzna, której źródłem jest materiał z dostawy stokowej w obrębie pola firnowego, który uległ wtapianiu się w głąb lodu oraz przykrywaniu kolejnymi warstwami śniegu. Morena denna, materiał pochodzi z niszczenia podłoża skalnego Formy wybrzeża płaskiego:Strefa brzegowa wybrzeża niskiego i płaskiego nazywana jest plażą, obejmuje obszar pomiędzy zasięgiem fal sztormowych a najniższym poziomem wody. Do niszczenia plaży przyczyniają się silne fale sztormowe, które mogą zbierać więcej piasku niż go przyniosły, oraz prądy przybrzeżne. Mechanizm bryzy (wiatr pomiędzy morzem a lądem):BRYZA powstaje na wybrzeżach morskich lub w pobliżu większych jezior. Podobnie jak każdy wiatr jest spowodowana różnicami ciśnienia W nocy nad wychłodzonym lądem powstaje ciśnienie nieco wyższe niż nad ciepłym morzem, dlatego w nocy wiatr będzie wiał znad lądu w kierunku morza jako bryza lądowa. W dzień nad intensywnie ogrzanym lądem tworzy się obszar obniżonego ciśnienia, natomiast nad chłodniejszym morzem powstaje wyższe ciśnienie. Wiatr wiejący znad morza na ląd przyniesie bryzę morską. Strefowość biosfery: Strefowość geograficzna to prawidłowe następstwo krajobrazu wraz ze zmianą szerokości geograficznej od równika ku biegunom. Przyczyną tych zjawisk (strefowości) jest kulisty kształt Ziemi oraz jej położenie w stosunku di Słońca. Powoduje to, że od równika ku biegunom wyraźnie zmniejsza się kąt padania promieni słonecznych, a tym samym zmniejsza się ilość ciepła dochodzącego do powierzchni Ziemi.
Teoria prądnicy w odniesieniu do magnetyzmu ziemskiego:Teoria prądnicy Elsassera - zewnętrzna powłoka płynna porusza się 1-2 km/h w stosunku do mezosfery: litosfera i mezosfera ulegają szybciej wyciszaniu ruchów, a jądro porusza się szybciej, działa jak generator, bo zewnętrzna ze stron porusza się szybciej od wnętrza, jądro ziemi - wirnik, mezosfera-stojan, daje wytwarzanie prądów. Podział procesów denudacyjnych:Denudacja - zespół czynników prowadzących do zrównania terenu poprzez transport materiału skalnego w dół .Wyróżniamy cztery stadia denudacyjne :
-najmłodsze, początkowe-tworzy się sieć rzek, przeważa wietrzenie mechaniczne
-młodociane- rozwijają się dopływy większych rzek, liczne osuwiska, głowne znaczenie wietrzenie mechaniczne
-dojrzałe- zanikają osuwiska, zaczyna odgrywać rolę spełzywanie, powierzchnia pierwotna obszaru nie istnieje, rzeki mają w miarę wyrównane profile
-starcze- peneplena, szerokie doliny, twardziele, ostańce. Różnica pomiędzy procesami krasowymi i sufozyjnymi: Krasowe zjawiska, ogół procesów i form terenu, występujących na obszarach zbudowanych ze skał rozpuszczalnych, głównie wapieni, a także dolomitów, gipsu, kredy i soli. Powstaje w wyniku krasowienia. Cechuje się występowaniem form krasowych powierzchniowych: lejów, żłobków, żeber, zapadlisk, a także różnych rodzajów dolin krasowych (jarów, wąwozów, poliji) i podziemnych (jaskiń). Sufozja - wypłukiwanie cząstek mineralnych ze skał luźnych lub słabo spojonych oraz wody podziemne. Powoduje zapadanie się powierzchni ziemni, niekiedy osuwiska. Mechanizm wiatru fenowego:Powstanie i cechy fizyczne wiatrów fenowych wynikają z różnic jakie występują w czasie ochładzania się i ocieplania powietrza wilgotnego i suchego. Warunkiem powstania tego wiatru jest różnica ciśnienia atmosferycznego po obu stronach bariery górskiej. Różnica ta wymusza ruch powietrza. Teoria izostazji na tle budowy litosfery. IZOSTACJA-Stan hydrostatycznej równowagi mas skorupy ziemskiej lub innych większych ciał Układu Słonecznego posiadających płynne lub plastyczne wnętrze. Zgodnie z zasadą izostazji, obszar kontynentalny na Ziemi o dużej masie ma mniejszą gęstośc niż obszar oceaniczny o mniejszej masie, więc średnia ilośc materii jest mniej więcej taka sama. Intensywnośc spłukiwania:Intensywnosc spłukiwania zależy od natężenia opadu, ilości spływającej wody, nachylenia stoku oraz od rodzaju pokrywy rośinnej. Przyczyny oraz formy akumulacji rzecznej:Osadzanie materiałów niesionych przez rzekę następuje, gdy obciążenie rzeki przekracza zdolnosc transportową rzeki. W korycie rzecznym gromadzi się material gruboziarnisty, tworzący długie nasypy równolegle do brzegu - mielizny korytowe. Przy niskich stanach wody tworzą one wyspy aluwialne. W rzekach meandrujących powstają mielizny i wały odsypowe na wewnętrznych stronach meandrów. W czasie wysokich stanów wody rzeka może transportowac grubszy materiał, który w przypadku opadnięcia poziomu wód tworzy bruk rzeczny.Na terasach zalewowych w czasie wysokich stanów wody zachodzi osadzanie drobnoziarnistych aluwiów. W ten sposób na terasach zalewowych tworzą się żyzne gleby - mady. Typy jezior (mis jeziornych), geneza:
a) polodowcowe
b)przybrzeżne -(zagłębienie po dawnych zatokach morskich oddzielonych mierzeją od morza)
c) krasowe (woda wypełnia zagłebienia powstałe na skutek zapadania się stropów)
d) reliktowe (pozostałosc po dawnych morzach), np. J. Kaspijskie, Aralskie
e) wulkaniczne (wypełniają zagłebienia wygasłych wulkanów)
f) starorzecza (zakolowe, powstają przez odcięcie zakola rzecznego)
g) pochodzenia kosmicznego (zagłebienia po meteorytach)
h) antropogeniczne (sztuczne) Typy moren lodowcowych: Morena powierzchniowa, czyli nagromadzenie materiału skalnego różnej wielkości na powierzchni lodowca (procesy stokowe, transport eoliczny, dostawy wzdłuż płaszczyzn ślizgowych