I Etap rozwoju wewnątrzmacicznego, który obejmuje:fazę zygota (jaja płodowego) - trwa od zapłodnienia do około 7 - 10 dnia ciąży
okres embrionalny) - trwa od 7 - 10 dnia do końca 8 tygodnia ciąży (do chwili utworzenia łożyska)
okres płoduowy - trwa od 9 tygodnia do narodzenia
II Etap rozwoju pozałonowegoo, który obejmuje: okres noworodka - trwa do 28 dnia życia (do odpadnięcia pępowiny) okres niemowlęcia - trwa do ukończenia 1 roku życia (do samodzielnego chodzenia) okres wczesnodziecięcy - trwający od 1 do 7 roku życia, który obejmuje: a) okres poniemowlęcy - trwa do końca 3 roku życia b) okres przedszkolny - trwa do 6 roku życia okres późnodziecięcy - trwa od 7 do 14 - 15 roku życia, który obejmuje: a) okres wczesnoszkolny - trwa od 7 do 10 roku życia b) okres pokwitania - trwa od 11 do 15 roku życia okres młodzieńczy - trwa od 16 do 20 roku życia okres dorosły - trwa do około 40 roku życia okres dojrzały - trwa do około 50 roku życia okres starości - trwa od 50 - 60 roku życia do … Okres płodowy rozpoczyna się od ósmego tygodnia życia dziecka i trwa aż do porodu. Jest to okres doskonalenia funkcji powstałych już narządów i stopniowego przygotowania się do życia poza organizmem matki. Od chwili wykształcenia narządów zaczynają się ich funkcje, początkowo bardzo proste, w miarę rozwoju staja się bardziej złożone. 3-4lat:
główne cechy dziecka:
- dziecko jest mało samodzielne,
- opanowało podstawy gramatyczne języka,
- myślenie sensoryczno - motoryczne,
- dziecko rozwiązuje zadania ruchowo spostrzeżeniowe,
- dzieci nie potrafią - zatrzymać uwagi na jednym przedmiocie, szybko zmieniają zainteresowanie,
- labilność - niestałość emocji i uczuć.
5 lat:
główne cechy dziecka:
- dzieci są często impulsywne, agresywne,
- lubią towarzystwo, garną się do grupy,
- zadają mnóstwo pytań,
- są żywe, ruchliwe, dociekliwe, wścibskie,
- doświadczenia ruchowe i umysłowe są coraz żywsze, ale poznanie świata nadal powierzchniowe.
6lat:
główne cechy dziecka:
- dziecko jest już bardziej opanowane i mniej impulsywne,
- żywe zainteresowanie przyrodą, pracą ludzi, bliższym i dalszym otoczeniem,
- dzieci w tym wieku są już lepiej przystosowane do pracy w zespole, zdolne do dużego wysiłku i dużego skupienia uwagi na jednej rzeczy,
- dziecko spełnia drobne posługi w domu.
okres wczesnoszkolny:
główne cechy dziecka:
- rozwinięta sprawność pracy,
- organizm dziecka ogólnie wzmocniony,
- nadal dojrzewają komórki mózgowe,
- przewaga wewnętrznego rozrastania się organizmu nad wzrostem,
- przyrost wagi powolny,
- uzębienie - wyrastanie stałych zębów,
- mięśnie duże rozwijają się wcześniej niż drobne, dlatego dużo ruchów szybkich i zbytecznych, duża potrzeba ruchu,
- ulepsza się praca systemu oddechowego,
- wzrasta pojemność i trwałość zapamiętywania,
- zwiększa się pojemność pamięci, brak samokontroli i umiejętności oceny,
- nabieranie umiejętności skupienia,
- ukierunkowanie myślenia na zdobywanie wiedzy.
Jest wiele czynników, które mogą mieć wpływ na zwiększenie ryzyka komplikacji w trakcie ciąży. Spośród nich wymienić można czynniki związane z wiekiem ciężarnej, jej stanem zdrowia, przebiegiem wcześniejszych ciąż i uwarunkowaniami bieżącej ciąży.
Lekarze najczęściej przypisują ciąży wysokie ryzyko w przypadku kobiet, które wcześniej poroniły lub urodziły przedwcześnie, a także ciężarnych w wieku 40 i więcej lat lub mniej niż 15 lat, cierpiących na przewlekłe choroby, wady narządu rodnego, nadciśnienie, cukrzycę, reumatoidalne zapalenie stawów, padaczkę
WITAMINA E. Zapobiega ona zmianom wywoływanym utlenianiem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych obecnych w błonach komórkowych.
Dobrym źródłem witaminy E są oleje roślinne i niektóre margaryny, orzechy, nasiona dyni, słonecznika, ziarno sezamowe i zarodki pszenne.
NIEDOBÓR jest przyczyną niedokrwistości hemolitycznej oraz zaburzeń neurologicznych.
WYSOKIE DAWKI witaminy E nie są toksyczne, lecz mogą prowadzić do niedoboru witaminy, K.
WITAMINA A pełni w organizmie wiele ważnych funkcji: jest niezbędna do normalnego podziału i rozwoju komórek, uczestniczy w utrzymywaniu prawidłowego stanu błon śluzowych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i przewodów moczowych, w procesie widzenia jest substancją najwyższej wagi, gdyż odgrywa istotną rolę w konwersji światła na sygnały elektryczne, jest ważna dla prawidłowego rozwoju płodu.
NIEDOBÓR witaminy A powoduje ogólne wysuszenie błon śluzowych, wzrost zagrożenia infekcjami oraz chorobę znaną jako ślepota zmierzchowa (niezdolność widzenia przy słabym oświetleniu). Utrzymujący się przez dłuższy czas niedostatek witaminy A w pożywieniu prowadzi - przy stopniowym pogarszaniu się wzroku - do ślepoty. mniejsze.
Ponieważ witamina A jest szczególnie ważna dla siatkówki oka (retina), nazywana jest retinolem. Znajduje się ona w żywności pochodzenia zwierzęcego, na przykład pełnotłustych produktach mlecznych, jajach i wątrobie. Witamina A pośrednio osiągalna jest również z żywności pochodzenia roślinnego, gdzie występuje jako karotenoid zwany beta - karotenem.
WITAMINA D. Nazwana witaminą słońca - ponieważ może powstawać w skórze pod wpływem naświetlenia promieniami słonecznymi lub promieniami ultrafioletowymi - witamina D jest niezbędna przy wchłanianiu wapnia i fosforu, co czyni ją substancją o podstawowym znaczeniu dla utrzymania zdrowej struktury kośćca i zębów.
W krajach zachodnich, większość witaminy D pochodzi z produktów specjalnie w nią wzbogaconych, takich jak margaryna oraz zbożowe płatki śniadaniowe. Innym źródłem witaminy są jaja i tłuste ryby. NIEDOBÓR witaminy D powoduje krzywice u dzieci oraz demineralizację kości u osób dorosłych.
Witamina C, kwas askorbinowy, witamina rozpuszczalna w wodzie, odgrywająca dużą rolę w utlenianiu komórkowym, zwłaszcza w utlenianiu tyrozyny i w procesach redukcji.
Wzmaga odporność organizmu, jest niezbędna do utrzymania prawidłowego stanu tkanki łącznej, m.in. włosowatych naczyń krwionośnych. Ułatwia wchłanianie żelaza. Jej niedobór powoduje szkorbut. Większość zwierząt posiada zdolność wytwarzania w organizmie witaminy C, człowiek, małpy i świnki morskie muszą ją pobierać z pokarmem.
Witamina C jest substancją nietrwałą, rozkładającą się częściowo w czasie gotowania, toteż najlepszym jej źródłem są surowe owoce, surowe warzywa i wątroba. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę C wynosi 75-100 mg.
NIEDOBORY POKARMOWE
Żelazo we wczesnym dzieciństwie prowadzi do zaburzeń rozwoju psychomotorycznego oraz umysłowego, a także zmniejsza odporność na choroby zakaźne.
Wapń i fosfor z białkiem stanowią podstawę rozwoju szkieletu kostnego.
Brak miedzi w pokarmie powoduje zahamowanie wzrastania (podobnie jak niedobór cynku w mleku matki).
Niedobór jodu powoduje zaburzenie rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci i młodzieży.
Niedobór aminokwasów powoduje zaburzenie rozwoju tkanki nerwowej.
Zaburzenia funkcji poznawczych: myślenie natrętne; natręctwa ruchowe; trudności w koncentracji uwagi; subiektywnie odczuwalne zmiany w percepcji rzeczywistości (np. derealizacja).
Nerwice przyjmują różną postać. Mogą to być:
1. Fobie i lęki występujące w różnych sytuacjach
2. Nerwica natręctw, są to natrętne wciąż nawracające myśli lub czynności, którym pacjent stara się opierać.
3. Reakcje stresogenne spowodowane stresującym wydarzeniem, napiętą sytuacją lub przykre odczucia. Stres może utrzymywać się przez dłuższych okres, a nawet narastać uniemożliwiając radzenie sobie z trudnościami.
4. Przemijająca ostra reakcja na stres psychiczny lub fizyczny ustępująca w ciągu kilku godzin lub dni. Stresorem może być osoba lub zdarzenie. Objawami mogą być depresja, lęk lub rozpacz.
5. Zaburzenia dysocjacyjne polegają na utracie prawidłowej korelacji między przeszłością, własną tożsamością i bezpośrednimi wrażeniami objawiające się amnezją.
6. Zaburzenia somatyczne
fobie, czyli odczuwanie silnego lęku w określonych miejscach (np. w małych zamkniętych pomieszczeniach) lub w określonych sytuacjach (np. na widok węża lub pająka, podczas burzy) prowadzące do unikania tych miejsc lub sytuacji. Jedną z najczęściej spotykanych jest fobia społeczna. Przejawia się m.in. unikaniem spotkań towarzyskich, obawą przed nawiązywaniem nowych znajomości czy kompromitacją w sytuacjach publicznych, np. na zakupach w sklepie, lub podczas zebrania, gdzie trzeba zabrać publicznie głos. U dzieci i młodzieży niekiedy występuje fobia szkolna, czyli silny lęk przed chodzeniem do szkoły. Objawy lęku pojawiają się przed każdym udaniem się do szkoły i w czasie pobytu w szkole. Fobia szkolna może bardzo utrudnić lub całkowicie uniemożliwić naukę w szkole. Uczeń z objawami fobii szkolnej wymaga pomocy specjalistycznej.
Dość często nerwice ujawniają się pod postacią dolegliwości fizycznych, takich jak, kłucia w okolicach serca, dławienia w gardle, zawroty głowy, bóle brzucha, drżenie rąk, pocenie się itd. Człowiek ma poczucie, że coś jest nie tak z jego sercem lub żołądkiem, a tak naprawdę źródłem dolegliwości jest psychika. W przypadku tego typu nerwic, badania sprawdzające stan narządów wewnętrznych (np. EKG, USG, tomografia, analizy krwi lub moczu) nie wykazują odstępstw od normy. W przeszłości zaburzenia tego typu nazywano np. „nerwicą serca”, „nerwicą żołądka” itd.
Zaburzenia nerwicowe leczy się najczęściej za pomocą psychoterapii. .
Jeśli wartość BMI wynosi:
poniżej 20 jest to niedowaga,
20-25 - waga jest normalna, 25-30 nadwaga, dla wartości wyższej od 30 otyłość.
W - masa ciała [kg],
H - wzrost [m]
Gruczoły - narządy, pojedyncze komórki lub ich skupienia, wydzielające związki niezbędne dla organizmu. Istnieją gruczoły zewnątrzwydzielnicze, czyli gruczoły zewnętrznego wydzieania, składające się z części wydzielniczej i przewodu wyprowadzającego wydzielinę na zewnątrz, tj. na powierzchnię skóry lub błony śluzowej (np. ślinianki, gruczoły potowe, łojowe, mleczne, wątroba itp.), oraz gruczoły wewnątrzwydzielnicze (gruczoły wydzielania wewnętrznego), czyli guczoły dokrewne, nie posiadające przewodów wyprowadzających ich wydzielinę, którą są hormony. Hormony przechodzą bezpośrednio do krwi lub chłonki. Do gruczołów. wewnątrzwydzielniczych należą: przysadka mózgowa, tarczyca, nadnercza, gruczoły płciowe i wyspy Langerhansa trzustki.
CHOROBA SIEROCA- występujący u dziecka zespół zaburzeń i opóźnień w rozwoju fizycznym, ruchowym i psychicznym spowodowany długotrwałą rozłąką z osobami bliskimi (rodzicami ,matką). Jest chorobą braku miłości. Może dotyczyć także dzieci, które mają dom i rodzinę, ale występują tam nieprawidłowe relacje.
Fazy choroby sierocej:
1.Faza protestu- charakteryzuje się tym że dziecko sprzeciwia się rozstaniu z matką krzykiem, płaczem. U starszych dzieci protest ten przybiera formę agresji słownej, fizycznej.
2.Faza rozpaczy- dziecko w dalszym ciągu odczuwa lęk i zagrożenie a ponieważ uznało, że protest jest daremny zastąpiło go rozpacza .Dziecko takie jest smutne, często płacze, mniej ożywione po jakimś czasie obojętne.
3.Faza wyobcowania(zobojętnienia)-rozpoznawana jest głównie ze względu na dalsze obojętnienie dziecka, które pozornie jest pogodzone z losem i przystosowane. Aktywność ulega dalszemu zahamowaniu, pojawiają się zachowania stereotypowe a także objawy zahamowania rozwoju umysłowego i emocjonalnego.
Charakterystyczne objawy choroby sierocej:
-apatia
-trudności w nawiązywaniu kontaktu
-zwolnione tempo rozwoju fizycznego i umysłowego
-obniżenie lub wzmożenie napięcia mięśniowego
-obniżona odporność na infekcje
-niechęć do jedzenia
-zaburzenia żołądkowe-jelitowe/wymioty.
-płacz, krzyk, protesty ,regresja
-zachowania stereotypowe(kiwanie się, bujanie się, kręcenie głową, bezmyślne stukanie zabawkami, rzucanie przedmiotami.
-,,lepkość uczuciowa''
-przewlekłe stany apatyczno-depresyjne
Następstwa choroby sierocej:
*Dotyczą głównie sfery emocjonalno-motywacyjnej oraz społecznej.
*Zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, niedojrzałość uczuciowa ,brak umiejętności dawania i odbierania miłości, skoki uczuciowe, osamotnienie, lęki, poczucie niższości, depresja.
Do głównych następstw należą(wg.Gressela):
1.Zmniejszenie aktywności i zainteresowania otoczeniem.
2.Brak integracji w całokształcie zachowań dziecka.
3.Ubustwo inicjatyw.
4.Bezradnośc wobec nowych sytuacji społecznych lub stawianie przesadnego oporu.
5.Brak wyróżniających objawów przywiązania w stosunku do opiekunów, nadmierne zainteresowanie obcymi.
CZYNNIKI STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE DLA ZDROWIAChoroba - zakłócenie normy- jej fizyczne i funkcjonalne przejawy stanowią naturalną reakcje organizmu na warunki środowiska, w którym żyje. Zdaniem Aleksandrowicza [1972] choroba jest kategorią obiektywną, zdrowie zaś subiektywną.
Uporządkowaną i uogólnioną listą zagrożeń dla zdrowia jest dalekowschodnia mandcla , figura na planie koia wyrażającego Wszechświat . Przeniesiono ją w Kanadzie jako pole zdrowia głównie za sprawą Lalonda [1973].Pola te obejmują:
1.czynniki biologiczne- determinatory genetyczne i paragenetyczne decydujące o właściwościach biologicznych biotypu - cechy anatomiczne, fizjologiczne, biochemiczne, immunologiczne ;
2.środowiskofizyczne- charakterystyka środowiska biogeograficznego , siedliska, środowiska pracy, miejsca zamieszkania ;
3.środowisko psychospołeczne- status społeczny, ekonomiczny, polityczny, środowisko rodzinne, szkolne, zawodowe, społeczne zaangażowanie ;
4.zachowania jednostkowe- tryb życia, aktywność fizyczna, dieta, sposób spędzania czasu wolnego, stosowanie używek itp.
Co to jest stres?Stres jest pojęciem bardzo szerokim. Jest to reakcja organizmu na przeszkody, przeciążenia, niebezpieczeństwa, nowe sytuacje życiowe czy silne bodźce. Stres to mobilizacja organizmu do radzenia sobie w określonej sytuacji. Może mieć aspekt pozytywny: mobilizuje, zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody. Jednak stres nadmierny lub długotrwały może wywołać skutki przeciwne: apatię, niepokój, niezdolność do skutecznego działania a nawet dolegliwości fizyczne. Człowiek nieustannie znajduje się pod działaniem stresu - nawet przejście przez ruchliwą ulicę jest źródłem pewnego umiarkowanego stresu. Ludzie są różni, mają różne cechy osobowościowe, każdy więc inaczej odczuwa niepokój i napięcie, inna siła bodźca wywołuje stres. Hormony a stres Bodźce będące przyczyną stresu (np. nagły, głośny, gwałtowny pisk opon hamującego samochodu na jezdni), które docierają do mózgu, poprzez impulsy nerwowe docierają do przysadki mózgowej. Przysadka wydziela do krwi hormon, który pobudza nadnercza, do wydzielania zwiększonej ilości adrenaliny i noradrenaliny. Są to „hormony stresu”, nazywane czasem „hormonami walki i ucieczki”. Powodują wzrost ciśnienia krwi, szybszą pracę serca, uwolnienie do krwi większej niż zwykle ilości glukozy, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych. Jest to stan podwyższonej gotowości organizmu. Siły fizyczne i psychiczne zostały przygotowane do walki - we krwi jest większa ilość substancji energetycznych, większa jest praca układu krążenia. Jeśli ten stan podwyższonej gotowości organizmu utrzymuje się przez dłuższy czas (mózg w przewlekłym stresie pobudza stałe podwyższone wydzielanie hormonów „stresu”), napięcie z nim związane nie zostaje rozładowane, spada odporność organizmu i dość szybko przychodzi wyczerpanie, rozregulowanie organizmu. Stres pozytywny - w czym stres pomaga człowiekowi?Stres ma aspekt pozytywny: mobilizuje do działania, zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody. Umiarkowany stres motywuje do pracy, jest siłą napędową, wyzwala energię do podejmowania trudnych wyzwań, pozwala działać szybciej i dokonywać tego, czego bez udziału stresu nie udałoby się dokonać.APrzykłady Podczas prowadzenia samochodu na drodze pojawiają się czasem nagłe i niespodziewane przeszkody - stres powoduje mobilizację, szybsze działanie niż w warunkach spokojnej jazdy.W opisanych powyżej przykładowych sytuacjach stres odgrywa pozytywną rolę - mobilizuje organizm do wysiłku. Po rozładowaniu napięcia emocjonalnego towarzyszącego stresowi, powraca spokój. Stres w odpowiedniej dawce jest motorem do działania. Czasem trzeba przeżyć stres, by coś więcej w życiu osiągnąć. Stres negatywny - kiedy stres przeszkadza w życiu?Stres może być nadmierny lub długotrwały. Wtedy może spowodować skutki niepożądane: apatię, niepokój, niezdolność do skutecznego działania, a nawet różne dolegliwości. Może doprowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu narządów, a nawet całego organizmu. Stres może dotyczyć sytuacji, rodzinnej, małżeńskiej czy też zawodowej. Jeśli ma duże nasilenie i/lub jest przewlekły może być powodem zaburzeń.
Każdy z efektów działania opisanych hormonów ułatwia nam przetrwanie i pokonanie przeciwnika. Nie tylko w warunkach dzikiej natury, ale również w cywilizacji. Niestety, jeśli walka ta nie zostanie szybko zakończona, a stres będzie się przedłużać, właśnie te hormony mogą spowodować choroby układu krążenia (przede wszystkim nadciśnienie tętnicze, arytmię), zmiany miażdżycowe, choroby układu trawienia (głównie wrzody żołądka), niektóre rodzaje otyłości. Hormony stresu przyczyniają się też do śmierci komórek mózgowych - przede wszystkim komórek hipokampa - struktury kluczowej dla procesów pamięci i uczenia się.To wszystko efekty bezpośrednie. Pośrednio zaś, wpływając na wiele procesów biologicznych (w tym na wydzielanie hormonów płciowych), przedłużający się stres w przypadku dzieci może poważnie wpłynąć nie tylko na rozwój psychiczny, ale również fizycznyStres najczęściej może powodować:
1. choroby serca,
2. chorobę niedokrwienną ,
3. zawał,
4. zaburzenia rytmu serca,
5. nadciśnienie tętnicze,
6. chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy,
7. nerwice ,
8. bezsenność,
9. zwiększoną zachorowalność na choroby zakaźne przez obniżenie odporności organizmu.
10. zaburzenia miesiączkowania u kobiet i zaburzenia potencji u mężczyzn.
Gruczoły dokrewne człowieka i ich hormonyHormony człowieka wydzielane są bezpośrednio do krwi i razem z nią przenoszone. Jeżeli narząd jest wyspecjalizowany w wydzielaniu wewnętrznym to nazywamy go gruczołem dokrewnym. W skład układu dokrewnego człowieka wchodzi: szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca, przytarczyce, grasica, trzustka, nadnercze, jajniki, jądra
Specyfika działania hormonów Hormony wpływają na konkretne komórki docelowe, tylko na takie, które mają odpowiedni receptor, czyli białko rozpoznające dany hormon (najczęściej jest ono wbudowane w błonę komórkową).
Rola hormonów Hormony regulują intensywność i kierunki procesów zachodzących w organizmie. Zmieniają aktywność enzymów, koordynują pracę różnych narządów. W przeciwieństwie do układu nerwowego, którego działanie jest natychmiastowe, hormony działają wolniej, a skutki ich działania są długotrwałe. Działanie układu dokrewnego dokrewny podlega samoregulacji, odbywa się to na zasadzie sprzężeń zwrotnych dodatnich lub ujemnych.Podwzgórze
Podwzgórze to część międzymózgowia. Najważniejszymi hormonami podwzgórza są: wazopresyna, oksytocyna oraz hormony regulujące pracę przysadki. Wazopresyna zmniejsza straty wody w organizmie, poprzez jej resorpcję w kanalikach nerkowych. Oksytocyna wywołuje m.in. skurcze macicy w trakcie porodu.
Przysadka mózgowa to gruczoł leżący u podstawy mózgu, gruczołowa część przysadki uwalnia hormon wzrostu -somatotropinę, szczególnie aktywny w trakcie tzw. skoku pokwitaniowego. W skutek działania somatotropiny następuje rozkład tłuszczów zapasowych i glikogenu, rośnie wchłanianie wapnia i fosforanów, które są potrzebne do budowy rosnących kości. Niedoczynność powoduje karłowatość, nadczynność gigantyzm. Przysadka uwalnia także hormony, które regulują prace innych gruczołów wykonawczych, tzw. hormony tropowe, należy tu wymienić np. gonadotropiny, które pobudzają rozwój gonad.
Szyszynka jest częścią międzymózgowia. Wpływa wydzielając hormon melatoninę na sen i czuwanie, a także opóźnia dojrzewanie biologiczne.
Tarczyca zlokalizowana jest przed tchawicą, podstawowym hormonem który wydziela jest tyroksyna. Tyroksyna powoduje wzrost zużycia tlenu i zwiększa tempo metabolizmu. Nadczynność tarczycy objawia się odczuwaniem nadmiernego gorąca, poceniem się, wytrzeszczem oczu - jest to tzw. choroba Basedowa. Niedoczynność powoduje stałe uczucie zimna, ospałość, otyłość.
Przytarczyce to dwie pary malutkich gruczołów w pobliżu tarczycy. Wydzielają one parathormon, kontrolujący poziom wapnia we krwi i w kościach. Niedoczynność powoduje drgawki, skurcze mięśni (tężyczka), nadczynność łamanie się kości
Tarczyca leży w pobliżu dwunastnicy, zbudowana jest z tzw. wysp Langerhansa, które regulują poziom glukozy we krwi. Tarczyca wydziela dwa hormony: glukagon i insulinę. Glukagon podwyższa poziom cukru we krwi, poprzez rozkład glikogenu w wątrobie. Dzięki niemu nie dochodzi do drastycznych spadków poziomu cukru we krwi miedzy posiłkami. Insulina obniża poziom cukru we krwi, działa więc antagonistycznie do glukagonu. Normalne stężenie glukozy we krwi to 70-110 mg/100cm3.
Nadnercza to parzyste gruczoły dokrewne, wewnętrzna warstwa nadnerczy wydziela adrenalinę oraz noradrenalinę. Zewnętrzna część wydziela kortyzol, regulujący metabolizm białek, tłuszczów i cukrów. Nadnercza produkują również inne hormony z grupy kortyzolu (tzw. kortykosterydy), które regulują wodno-mineralną gospodarkę ustroju.
Jajniki i jądra Jądra produkują testosteron, odpowiadający za rozwój cech męskich, popęd płciowy oraz powstawanie plemników, a jajniki regulują cykl menstruacyjny, popęd płciowy oraz wykształcanie się żeńskich cech. Jajniki produkują również progesteron, odpowiadający za podtrzymanie ciąży.
Grasica jest gruczołem tymczasowym - stopniowo zanika po okresie dojrzewania. Grasica produkuje tymozynę regulującą reakcje obronne organizmu.