Wychowanie wyzwalające
To preferowanie swobody wychowanka.
Zostawia znaczny margines swobody dzieciom w ich działalności szkolnej. Nauczyciele i rodzice stwarzają warunki do realizacji ich pomysłów. Starają się ochronić dzieci przed niebezpieczeństwem. Usuwają bariery ograniczające jego rozwój pasji poznawczej i oferują różne formy aktywności. Nauczyciele i rodzice zachęcają dzieci do nowych działań i poznawania świata, nagradzają dzieci za pomysłowość podejmowanych działań.
Występują dwie odmiany wychowania wyzwalającego:
* jedna z nich mówi o przyznaniu dzieciom zupełnej swobody. To przekonanie jest oparte na myśli, że warunki społeczne i materialne, w których żyje wychowanek stwarzają naturalny system kar i nagród. Dziecko, co prawda samo wybiera formy swojej aktywności, ale jest narażone na porażki, które mogą prowadzić co stanu frustracji. Skutkiem tego stanu może być zupełne zniechęcenie do działania. Tak więc liberalizm w wychowaniu może sprzyjać pełnemu rozwojowi dziecka, może też prowadzić na margines życia społecznego.
Wychowanie urabiające
To wychowanie, które pozostawia niewiele swobody uczniom w wyborach i oparte jest na autorytecie wychowawcy.
Pedagogika urabiania znana jest od XVIII w. i podlegała przez wiele lat znacznej krytyce. Uważana jest za mało rozwijającą, a nawet szkodliwą dla społeczeństwa. Jest ona jednak łatwa do kontrolowania, sterowania i naginania do oczekiwań władzy.
Wychowanie urabiające polega na realizowaniu programu nauczania i wychowania stworzonego przez jakąś instancję nadrzędną, a potem kontrolowaniu przez nauczyciela tej realizacji na podstawie wskaźników ilościowych, ocen, stopnia zgodności wiedzy uczniów z założeniami programowymi
Taka forma pracy nauczyciela blokuje jego pomysłowość, inicjatywę w rozwijaniu nowych form i metod kształcenia oraz pozbawiają go poczucia odpowiedzialności za samorozwój zawodowy.
Wychowanie urabiające stanowi element autokratycznych rządów w państwie, instytucji pedagogicznej czy rodzinie.
Nauczyciele i uczniowie przyjmują orientację behawioralną - w swoich działaniach unikają kar, a starają się uzyskać nagrody i uznanie.
Wychowanie przywalające
Pedagogika przyzwolenia dopuszcza interwencję dorosłych w zachowanie dziecka, kiedy jest ono niezgodne z przyjętym w danej kulturze wzorcem roli społecznej. Interwencja dorosłych może niekiedy uratować zdrowie, bądź dobre imię dziecka.
Pedagogika przyzwolenia stara się przekonać dorosłych, by nie stawiali siebie jako sterników czyjegoś rozwoju osobowego, by nie narzucali swoich światopoglądów innym. Nie chce zabraniać dzieciom różnych form zachowań.
Pedagogika przyzwolenia dopomina się o prawo wszystkich członków społeczeństwa do optymalnego rozwoju biopsychicznego i społecznego, o ich prawo do uczestnictwa w życiu publicznym. Chodzi o przyzwalanie na pełny rozwój dziecka, jak też o przyzwalanie władz oświatowych na realizację tego modelu w praktyce.