Interakcjonizm symboliczny: twierdzenia merytoryczne, koncepcje metodologiczne

Interakcjonizm symboliczny zachowując perspektywę indywidualistyczną, odrzuca się tu obraz człowieka jako biernego organizmu reagującego tylko na bodźce płynące z otoczenia zewnętrznego. Człowiek postrzegany jest jako jednostka aktywna, posiadająca jaźń czyli refleksyjny stosunek do siebie i swoich czynów, selektywnie i twórczo odnosząca się do sytuacji w jakiej się znajduje. Duże pole dowolności i spontaniczności, dlatego te same bodźce nie zawsze wywołają tę samą reakcję. Społeczeństwo nie jest niczym innym jak wytworzoną w procesie wzajemnego dopasowywania działań siatką interakcji - jest wiecznie zmiennym procesem.
Interakcjonizm symboliczny opiera się na założeniu, że interakcja jest podstawowym procesem społecznym. Interakcja odbywa się poprzez „symbole" - obrazy o ustalonym znaczeniu. Znaczenie to powstaje dzięki interakcji między istotami odczuwającymi (myślącymi, czującymi). Zwolennicy tej teorii koncentrują się na pojęciu tożsamości, szczególnie na poczuciu siebie, które, jak twierdzą, jest produktem społecznym. Analizują proces społeczny, w którym rozwija się tożsamość, a szczególnie mającą duże znaczenie interakcję społeczną. Badają także naturę interakcji społecznej i sposoby jej pojawiania się w kontekście społecznie istotnych wyobrażeń i okoliczności.

Jednak równocześnie wskazują na zaplecze społeczne, które, w ich mniemaniu, jest dynamicznym procesem przeróbki zmiennych i doraźnych znaczeń, wywodzących się z wcześniejszych doświadczeń uczestników interakcji, z kontekstu społecznego sytuacji oraz z odpowiednich cech tego konkretnego zdarzenia interakcyjnego.

Ujęcie to podkreśla aktywną rolę jednostek w ich własnym rozwoju. Nie traktuje ludzi jako biernych elementów społeczeństwa, ale daje im prawo wyboru i odpowiedzi na procesy i struktury społeczne pojawiające się w ich życiu. W przeciwieństwie do teorii funkcjonalistycznej i teorii konfliktów jednostka zajmuje tu bardziej centralną pozycję.

Symboliczny interakcjonizm zakłada, że organizacja społeczna polega na wzajemnym oddziaływaniu ludzi na siebie, to wzajemne oddziaływanie ma charakter komunikacji przy pomocy symboli.

Koncepcje metodologiczne
Interakcjonizm symboliczny występuje przeciw metodologii pozytywistycznej, przeciwko absolutnemu metodologicznemu obiektywizmowi, według którego życie społeczne może być badane niezależnie od potocznej wiedzy, jaką posługują się ludzie w codziennym życiu. Symboliczny interakcjonizm wprowadził koncepcję metodologii „naturalistycznej”, która zasady postępowania badawczego określa zgodnie z naturą empirycznego świata społecznego. Chodzi tu o podstawową cechę grupowego życia ludzi, jaką jest wzajemne oddziaływanie kształtowane przez interpretowanie sytuacji działania. Interakcjonizm symboliczny odrzuca zawężone pod wpływem scientyzmu rozumienie metodologii. Występuje przeciw redukowaniu jej do procedur ilościowych. Interpretowanie i definiowanie w życiu grupowym wytycza granice stosowania analizy zmiennych. Celem symbolicznego interakcjonizmu jest więc stworzenie ugruntowanej empirycznie adekwatnej teorii życia społecznego, spełniającej wszystkie funkcje wyznaczane teorii przez ogół metodologów: zapewniającej rozumienie, wyjaśnienie, przewidywanie i kontrolę faktów. Interakcjonizm symboliczny pojmuje metodologię jako zbiór zasad rządzących postępowaniem we wszystkich fazach badania naukowego, a nie tylko ograniczonych do etapu zbierania danych. Schemat postępowania badawczego wyklucza zarówno strategię hipotetyczno - dedukcyjną, jak i wąsko indukcyjną. Centralną rolę w badaniu naukowym pełnią pojęcia - elementy pierwotnego obrazu badanej rzeczywistości; terminy, za pomocą których określa się problemy; kategorie wskazujące typ poszukiwanych danych i jednocześnie służące do ich interpretacji. Socjolog posługuje się pojęciami uwrażliwiającymi w przeciwieństwie do pojęć definicyjnych, tj. takich, które mają precyzyjne odniesienie, ściśle wyznaczony zakres desygnatów. Ponieważ programowo pojęcia mają mieć raczej charakter uwrażliwiający, a nie operacjonalizujący, interakcjonizm symboliczny skupia uwagę na logice odkrycia - na tworzeniu koncepcji i tez, a nie na ich weryfikacji.

G.H. Mead

Uznany został dzięki pisarzowi Herbertowi Blumerowi za klasyka współczesnej socjologii, który jako pierwszy ujawnił w filozofii Meada socjologiczne implikacje. On sam zaś uważał się za filozofa, jedynie dzięki poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: jak w toku ewolucji dochodzi do powstania cech ludzkich takich jak myślenie abstrakcyjne czy moralność, zaczął interesować się naukami społecznymi. Blumer na podstawie koncepcji Meade wprowadził jako pierwszy termin „interakcjonizmu symbolicznego”, co w teorii Thomasa i Cooley'a uznano jako „behawioryzm społeczny”.

Społeczne źródła myślenia rola interakcji symbolicznej w tworzeniu, podtrzymywaniu i modyfikowaniu społeczeństwa Uważał komunikację symboliczną za rozwinięcie zwierzęcych sposobów wyrażania emocji przy pomocy odgłosów, gestów i grymasów. Mead sądził, że komunikacja zachodząca wśród ludzi pełni znacznie poważniejszą rolę niż wyrażanie emocji u zwierząt. Umiejętność wyrażania emocji w królestwie przyrody wspomaga bowiem naturalne dla danego gatunku zachowania dostosowawcze, w świecie kultury zaś komunikacja symboliczna kreuje ludzką „naturę”, ludzką psychikę. Podstawą komunikacji jest diada: nadawca informacji symbolicznej oraz jej odbiorca, a ich interakcja wyraża się potrójnym działaniem: przepływ informacji od „nadawcy” do „odbiorcy”, interpretacja informacji i działanie będące jej efektem, potwierdzenie bądź zanegowanie interpretacji jakiej dokonał odbiorca, reakcja nadawcy będąca nową informacją. Powyższy układ jest podobny do tego, jakim posługuje się behawioryzm dla wyjaśniania działań ludzi i zwierząt: z „środowiska” do organizmu dociera bodziec, bodziec zostaje zinterpretowany i wywołuje reakcję- działanie, działanie powoduje skutki stające się nowym bodźcem. Zarówno „naturalny” bodziec, jak i znak również wywołują reakcję, która jest wyuczona w procesie socjalizacji. Żyjąc w społeczeństwie jesteśmy nagradzani za odpowiednie reakcje na komunikaty i karani za brak tej reakcji lub reakcję nieodpowiednią. Działania (acts) jednostki są w tym ujęciu wytłumaczalne jedynie jako przejaw procesów społecznych. Mead odrzuca natomiast psychologię społeczną, w której przedstawia się zjawiska społeczne jako sumę działań jednostkowych.

Mead negował istnienie świadomości jako swoistej substancji, ale przyjmował jej istnienie jako funkcji organizmu” Według niego poza procesem komunikowania się psychika nie istnieje. Jednostka ludzka nie odtwarza zachowań według pewnych wzorców, lecz konstruuje działanie, interpretuje zachowania partnera i na tej podstawie układa swoje działanie. Elementarnym faktem społecznym dla Mead'a jest interakcja symboliczna, wówczas gdy dwie osoby działają na siebie za pośrednictwem komunikacji, modyfikując nawzajem swoje zachowanie. Odrzucał tezę, że wszelkie cechy psychiczne są jednostce dane. Rzeczywistość społeczna sprowadza się do wzajemnych oddziaływań i działań między jednostkami. Ludzie nie reagują, lecz interpretują wzajemnie swoje działania. Jak twierdził, człowiek nie jest biernym odbiorcą bodźców, lecz dokonuje wyboru, tak zwanej selekcji oraz ich interpretacji. Jest świadomym aktorem interakcji, a więc może dokonywać selekcji bodźców i dzięki pozyskanemu doświadczeniu wybiera możliwość słuszna dla niego. Podstawowym elementem każdej interakcji jest gest elementarny, czyli ta reakcja na bodziec, która jest spontaniczna, nieświadoma, niewyrachowana. Mead był silnie związany z Darwinem i całą tradycją naturalistyczną. Jak twierdził, wszystkie żywe organizmy „(...) rozwijają się w ogólnym społecznym środowisku (lub sytuacji), w zespole społecznych stosunków i interakcji (...)” a ludzkie społeczeństwo jest „przedłużeniem i rozgałęzieniem tych prostych i podstawowych socjofizjologicznych stosunków”

Uznawał to za proces złożony z kilku wymiarów. Jako pierwszy uznał kształtowanie się języka potrzebnego do komunikowania się i tworzenia wspólnoty pomiędzy osobami nawiązującymi stosunki. Drugim wymiarem procesu jest powstawanie myślenia abstrakcyjnego, zdolności dialogu.

Procesualna i strukturalna koncepcja jaźni

Wyodrębnienie się człowieka ze świata zwierząt oznaczało uzyskanie przez niego w toku ewolucji zdolności posługiwania się symbolami znaczącymi (językiem), myślenia, zastanawiania się nad sobą. Człowiek to organizm posiadający jaźń, zdolnym do internalizacji działania społecznego. Najważniejszym wymiarem w teorii Meade'a jest „(...) stawanie się działającego podmiotu przedmiotem dla samego siebie, osiąganie przez niego zdolności reagowania na własne bodźce(...), występowania wobec samego siebie w roli innych ludzi, interpretowania własnych czynności”. Ten proces autor nazwał powstawaniem osobowości. Ostatnim wymiarem owego procesu jest kształtowanie się instytucji społecznych wprowadzających pewne normy i reguły postępowania. Złożoność procesu wyodrębniania się jednostki ludzkiej ze świata zewnętrznego Mead rozważał z punktu widzenia rozwoju osobowości (self). Jak twierdził „osobowość ma cechę polegającą na tym, że jest ona obiektem dla samej siebie; i ta cecha różni ją od innych obiektów i od ciała”. Jednostka posiadająca osobowość kształtuje w sobie pewne poglądy na swój temat, reguluje swoje postępowanie, kieruje sobą. Jednostka na zasadzie doświadczenia kreuje swoją osobowość, zastanawia się jak jej zachowanie odbiorą inne jednostki, stara się wyobrazić sobie ich reakcje. Kompletną osobowość tworzy organizacja postaw powszechnych w danej grupie. Człowiek ma osobowość, ponieważ należy do jakiejś wspólnoty, ponieważ wciela instytucje tej wspólnoty do swojego postępowania. Używa języka jako środka osiągnięcia osobowości; następnie przez proces przyjmowania różnych ról, których dostarczają wszyscy inni, dochodzi do przyjęcia postawy członków wspólnoty. Jak pisze istnieją pewne reakcje, które wykazują wszystkie jednostki ze wspólnoty w stosunku do pewnej rzeczy, które oddziaływują na proces tworzenia osobowości innych ze wspólnoty. Porównuje ją do aktora nieustannie odgrywającego swoją wyimaginowaną rolę, którą porównał do studiowania mimiki przed lustrem dla zadowolenia publiczności.

Rozwój jaźni (procesualna). Podobnie jak określił to Cooley w koncepcji „jaźni odzwierciedlonej”, Mead ujął to jako zjawisko przyjmowania ról. Rola społeczna to rozpoznanie swojego miejsca w interakcji. Podzielił ten proces na trzy fazy, wówczas gdy jednostka przyjmuje role konkretnych, często najbliższych osób, z którymi współuczestniczy oraz gdy owe role napływają od grup społecznych definiowanych przez sama jednostkę jako „my”, „wszyscy”, „naród”. Słowami autora wspólnota daje mu to, co nazywa jego zasadami, to znaczy uznane przez wszystkich członków wspólnoty postawy w odniesieniu do wartości przyjętych przez grupę”. Pierwszą fazę Mead określa jako fazę zabawy na zasadzie naśladownictwa. Są nią role rodzicielskie, zawodowe itp. Drugą określa mianem fazy gry gdzie postępuje się wedle wyznaczonych reguł, ogólnie przyjętych zasad dostosowując swoje zachowanie do ogółu. Ostatnie stadium rozwoju jaźni następuje wówczas, gdy jednostka może przyjąć rolę „Uogólnionego innego”, czy zaakceptować wspólnotę postaw w społeczeństwie. Osobowość człowieka to suma wszystkich ról społecznych, jakie jednostka zna.
Strukturalny podział jaźni. Jego koncepcja rozwoju osobowości zawiera dwa ważne terminy, mianowicie ja podmiotowe określone przez Mead'a jako (I) to jaka jednostka jest niezależnie od sytuacji, to część o tyle świadoma, o ile jednostka potrafi odróżnić siebie od społeczeństwa; oraz ja przedmiotowe (me) to suma wyobrażeń na temat siebie, w odniesieniu do innych osób, ja obserwowany od zewnątrz. Ja przedmiotowe kieruje się nawykami postępuje zawsze ściśle według zasad zbiorowości po to, aby w tej zbiorowości pozostawać. „I to odpowiedź organizmu na postawy innych, Me to zorganizowany zespół postaw innych ludzi przyjęty przez dana jednostkę. Postawy innych ludzi stanowią zorganizowane Me, a jednostka reaguje na nie jako I ”.

Kierując się myślami Meada w stronę problematyki socjologicznej należy przypomnieć o głównych kategoriach socjologii wyodrębnionych przez niego, a mianowicie o kontroli, instytucji, komunikowaniu się i o przedmiotach społecznych. Mead wyszczególnił trzy rodzaje kontroli „kontrola jednostki nad sobą „czyli kontrola jednostki nad własnym postępowaniem”, „kontrola społeczeństwa nad własnym rozwojem”, czyli rozwiązywanie problemów, kryzysów jakie stoją przed ludzkością; oraz „kontrola społeczeństwa nad swoim środowiskiem przyrodniczym” czyli manipulowanie rzeczami.

Pojęcia: symbolu, samoświadomości, jaźni, umysłu i inteligencji

Symbol. Gest to każdy ruch organizmu wywołujący reakcję przystosowawczą ze strony innego organizmu, organizm nie ma świadomości jego znaczenia. Świadomość ta pojawia się wówczas, gdy gestowi towarzyszy zamiar uzyskania określonej odpowiedzi (reakcji) - gest zaczyna być świadomy, gdy reakcja na niego staje się przewidywalna - staje się symbolem. Jaźń = samoświadomość. Z jednej strony to struktura o charakterze względnie stałym, a z drugiej strony proces. Samoświadomość jednostki, która polega na tym, że jednostka może być dla siebie obiektem, a równocześnie aktywnie odnosić się do otoczenia. George Mead uznawał w jednostce twórcze ”ja” i rozumiał jaźń jako nadrzędną zasadę osobowości, a nawet utożsamiał ją z osobowością Ja podmiotowe „I” - nieukierunkowane, witalne, popycha mnie do działania. Ja przedmiotowe „Me” - refleksyjnie, planujące, poddaje kontroli działanie, które inicjuje Ja podmiotowe; role-taking - umiejętność spojrzenia na samego siebie (jednostka dopasowuje się do środowiska społęcznego, człowiek ogląda siebie z zewnatrz). Jaźń w ciągu całego życia ulega rozwojowi (gra, zabawa, uogólniony inny), kształtuje się. Jednostką ludzkiego działania jest czyn (act).

Umysł o zbiór symboli, to pole działania, na którym dokonujemy wewnętrzny dialog, dzięki umysłowi prowadzimy manipulację symbolami. Na interpretację symboli wpływają indywidualne procesy myślowe, które mają charakter wewnętrznego dialogu; Mead nazwał ten proces rozumowaniem

Inteligencja człowieka pomaga nam szybko operować symbolami i przewidywać konsekwencje swoich działań poprzez korzystanie z naszych wcześniejszych doświadczeń. Inteligencja jest więc zdolnością do symbolicznej identyfikacji sporej części zjawisk, na które natrafiamy w życiu.

Interakcja symboliczna a tworzenie znaczeń

Znaczenie pomaga w konstruowaniu rzeczywistości społecznej, czyli struktury kontaktów międzyludzkich, a także samej struktury społecznej; ich charakter i sposób (formalny/nieformalny) w dużym stopniu zależy od jej wyodrębnienia. Znaczenie w komunikacji interpersonalnej pojawia się jako produkt społecznej interakcji; znaczenie nie jest wpisane w osoby/przedmioty nie istnieje w stanie naturalnym; znaczenie jest negocjowane poprzez użycie języka w procesie. Jako ludzie dysponujemy umiejętnością nazywania rzeczy i zjawisk; narzędziem służącym nam do tego celu jest język; interakcjoniści uważają, że zakres naszej wiedzy zależy od tego, co możemy nazwać; inteligencja jest więc zdolnością do symbolicznej identyfikacji sporej części zjawisk, na które natrafiamy w życiu.

Koncepcja interakcjonistyczna Blumer (szkoła chicagowska):

Blumer skoncentrował się na psychologii społecznej, zbliżając się tym samym do symbolicznego interakcjonizmu w jego „czystej postaci”. Świat ludzki jest środowiskiem symbolicznym aktywnie tworzonym, utrzymywanym i przekształcanym przez uczestników życia społecznego - jak wskazywał to Blumer w trzech podstawowych założeniach interakcjonizmu symbolicznego:
1) ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy;
2) znaczenia pochodzą z interakcji;
3) znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

Podstawowe elementy teorii Blumera:

Wątpił w obiektywny fakt, a skupiał się na interpretacji. Zwolennik dialogu intersubiektywnego. Działanie ma charakter intencjonalny, refleksyjny. Fakty się tworzy poprzez dialog - fakt to to o czymś się jak myśli, poruszamy się interpretacjami innych. Tożsamość - w toku procesów interakcji symbolicznej ludzie przywiązują dużą wagę do tego, jak widzą innych i siebie (nadają, przypisują tożsamość sobie i drugiej osobie). Rzeczywistość społeczna - jest rzeczywistością komunikacji w sferze makro (konflikty, dyskusje publiczne) i mikro. Zbiorowe symboliki - wspólne wyobrażenia symboliczne są bardzo ważne w życiu społecznym.

Pojęcie jaźni - Jesteśmy zaopatrzeni w jaźń, inaczej umiejętność udzielania sobie wskazówek oraz dyskusji z samą sobą. Jest czynnym podmiotem ("ja") oraz obiektem dla samej siebie (czyli "mnie"), w dyskusji "ja - mnie" umiejącym konstruować własną linię postępowania.

Budowanie definicji sytuacji - Priorytetowa dla interakcjonizmu symbolicznego jest myśl definicji sytuacji. Jej najistotniejszym aspektem jest rozpoznanie ról dzięki przyjmowaniu roli, tj. wskazywanie oraz odkrywanie spójnych wzorów postępowania, które mogą być łączone z określonymi typami osób funkcjonujących. Interakcja symboliczna obejmuje interpretację, inaczej stwierdzenie znaczenia postępowania czy wypowiedzi drugiej osoby oraz definicję, czyli danie wskazówek innemu człowiekowi, jak ma postępować. Analiza poprawności takiej bezpośredniej interakcji kierować ma do ustalenia cech oraz zasad kierujących interakcjami o narastającej bezimienności, pomiędzy wieloma partnerami i grupami.

Metodologia badania interakcji - Blumer wskazał dwie podstawowe fazy postępowania w badaniu zjawisk społecznych, które nazwał eksploracją i inspekcją. Eksploracja polega na dążeniu różnymi sposobami do zrozumienia, jak należy postawić problem, jakie dane są potrzebne do jego rozwiązania i jakie należy w tym celu wypracować narzędzia. W wyniku eksploracji tworzy się pojęcia „uwrażliwiające”, które umożliwiają inspekcję, tj. etap właściwej analizy. O ile celem eksploracji jest jak najpełniejszy opis badanego pola zjawisk, który wyklucza stawianie sztucznych problemów, o tyle celem inspekcji jest ukazywanie zależności na podstawie analizy poszczególnych przypadków, a nie na zasadzie ustalonych „a priori” formalnych relacji między pojęciami wchodzącymi w skład teoretycznego schematu.

Koncepcja interakcjonistyczna Khuna (szkoła Iowa)

W rozwoju interakcjonizmu symbolicznego obok szkoły chicagowskiej, której przewodził Blumer, wykształciła się szkoła z Iowy pod kierunkiem Manforda Kuhna. Grupa ta przyjęła „logikę weryfikacji” w badaniach, które skupiły się na operacjonalizacji Meada koncepcji jaźni, głównie przy użyciu tzw. Twenty Statement Test, zbliżając się do metodologii konwencjonalnej. Kuhn zakładał, że w dialogu jaźni ze społeczeństwem, to społeczeństwo jest silniejsze, a człowiek jest biernym słuchaczem. Społeczeństwo jest stała struktura, którą możemy badać

Rdzeń jaźni - Kuhn wskazuje na "rdzeń jaźni" kształtowany poprzez wpływ grup społecznych na kształt jaźni,

Definicja sytuacji - metodologia badania interakcji (np. test 20 stwierdzeń)

Syntetyczne ujęcie R. Tunera: powstawanie roli społecznej, funkcje interakcji

Prowadził krytykę podejścia strukturalnej teorii roli, bo: wcześniejsza teoria roli przedstawiała nadmiernie ustrukturalizowaną wizję świata społecznego, kładąc silny nacisk na normy, pozycje i wypełnianie oczekiwań normatywnych; nadmierna liczba badań oraz skupianie prac teoretycznych na „nienormalnych” procesach społecznych, typu konflikt ról i napięcia w roli; teoria roli nie przyjęła Meadowskiego przyjmowania roli za kategorię oddającą istoty dynamiki roli. W celu zniwelowania tych niedostatków zaproponował takie ujęcie roli, które podkreślało proces interakcji jako istotniejszy od nakazów struktur społecznych i scenariuszy kulturowych.

Proces tworzenia roli. Jednostki wykorzystują gesty w celu „wczucia się w rolę drugiej osoby” i przystosowania swojego postępowania w sposób ułatwiający kooperację. Ludzie działają tak, jak gdyby wszyscy inni w ich otoczeniu odgrywali role możliwe do zidentyfikowania. Ludzie zakładają, że inni też tworzą rolę i to założenie jest wspólną podstawą interakcji. Ludzie tworzą role w trzech możliwych znaczeniach; napotykają często nieokreślony układ kulturowy, w którym zmuszeni są tworzyć rolę, którą chcą odegrać; zakładają, że inni odgrywają rolę i wobec tego dokonują wysiłki w kierunku wykrycia tej roli, tworząc ją w swojej wyobraźni; usiłują we wszystkich sytuacjach społecznych stworzyć dla siebie samych rolę poprzez nadawanie sygnałów mających potwierdzić ich prawa do danej roli. Interakcja jest zatem powiązanym i wzajemnym procesem przyjmowania i tworzenia roli.

Potoczna norma spójności. Ludzie wchodząc ze sobą w wzajemne interakcje nie oceniają zachowania z punktu widzenia zgodności z normami, lecz pod względem ich spójności. Ludzie układają zachowanie swoich partnerów móc nadawać ich działaniom sens, przewidywać reakcje i przystosowywać do nich reakcje swoje. Kiedy reakcje partnerów są niespójne i niemożliwe do zinterpretowania jako część ich roli, to interakcja z nimi staje się trudna. We wzajemnych interakcjach pomiędzy ludźmi istnieje ukryta „norma spójności”.

Tymczasowy charakter interakcji. Ludzie stale interpretują coraz to nowe sygnały wysyłane przez innych, czy są one spójne z tymi, które zostały wysłane poprzednio oraz z przypisywanymi rolami, jeśli są spójne, przystosowuje do nich swoje reakcje, przy niespójnych następuje rewizja interakcji.

Proces potwierdzania roli. Faktyczność podjętej roli jest potwierdzana poprzez zastosowanie kryteriów zewnętrznych i wewnętrznych. Wewnętrznym jest stopień, w jakim jednostka postrzega fakt przypisania danej roli partnerowi jako czynnik ułatwiający interakcję. Kryteria zewnętrzne dotyczą oceny ze strony działającego.

E. Goffman: metafora dramaturgiczna, teatr życia codziennego, rodzaje interakcji, zakłócenia

Socjologia życia codziennego (mikrosocjologia). Opiera się na prostej metaforze - życie jest teatrem, odgrywamy swoje role, mamy swoje fasady, maski i przestrzenie: kulisy, scenę, sferę wewnętrzną. Był zwolennikiem badań jakościowych, stosował przede wszystkim obserwację.. W myśl tego modelu kontakt twarzą w twarz to rodzaj przedstawienia teatralnego, w czasie którego obaj rozmówcy odgrywają swoje partie w celu wywarcia zamierzonego wrażenia na drugiej osobie. Publicznie prezentują oni tylko jedną jaźń - "fronton". Za nią kryje się druga - "kulisy", która na zimno ocenia skuteczność działań podjętych w czasie rozmowy. Jednostki społeczne przedstawiają siebie tak jak aktorzy na scenie, z tym że wzajemnie wobec siebie są widzami i zespołami odgrywającymi różne role. Goffman zanegował istnienie tożsamości jednostki. Twierdził, że w zależności od kontekstu sytuacyjnego przejawiają się różne tożsamości aktora społecznego. Społeczeństwo to zbiór wzorów ról.

Fasada - zespół gestów, symboli, przy pomocy których odgrywa się rolę społeczną, dzięki czemu sygnalizuje się innym, jaką rolę się spełnia.

Scena - Każde środowisko społeczne wymaga innej fasady, pozostawiając pewną strukturę stałą (twarz) -stały wzorzec zachowań.

Idealizacja - Pozór nadania charakteru idealnego sobie i partnerom konwersacyjnym; poprzez idealizację podtrzymujemy obraz rzeczywistości; idealizacja wzmacnia się wprost do dystansu między ludźmi.

Kulisy - Następuje atomizowanie się jednostek na scenie, słabsza więź społeczna, w kulisach się ta więź wzmacnia.

Podział interakcji:
- zogniskowana - rozmowa partnerów;
- nieozgniskowana - bez kontaktu wzrokowego i komunikacji, ale we wspólnej przestrzeni.

Jaźń ma charakter wybitnie procesualny, ma charakter sytuacyjny. Dowodzi jaźni zwielokrotnionej, która dowodzi naszej inteligencji. Jaźń według tego autora posiada swoistą dialektykę, nie jest ona wyłącznie tym, co w „przedstawieniach” ukazujemy, ale tym, co w trakcie prezentacji powstaje. Jednostka w interakcjach z innymi ukazuje się nam w dwóch podstawowych wymiarach: wykonawcy, a więc producenta wrażeń i inscenizatora przedstawienia oraz postaci, która ma zbliżać się do jakiegoś ideału mającego być zaprezentowanym w misternie wyreżyserowanym przedstawieniu.

Zakłócenia i praktyki naprawcze w interakcji zogniskowanej. Kiedy osoba wykonuje gesty, które przeczą normatywnie określonej roli, przedstawia sprzeczną z nią fasadę, dąży do niewłaściwej roli - przedstawia źle dobraną twarz - następuje scena zakłopotania. Z perspektywy innych scena zakłopotania zakłóca definicję sytuacji i zagraża poczuciu rzeczywistości. Dlatego jednostka będzie dążyć do naprawienia skutków sceny wywołanej przez niewłaściwe gesty, a inni posłużą się taktem, by wspomóc jednostkę w tych staraniach. Przy małych błędach dochodzi do ignorowania ich przez innych.

---