Diety domowe

dr Agnieszka Kurosad

Dlaczego?

• chcąc stosować składniki „świeże” „naturalne”, a nie „produkty pochodzenia”

• chcąc uniknąć dodatki i ewentualne zanieczyszczenia wyst. w karmach

• lista składników jest niezrozumiała i pełna chemikaliów

• dla zwierząt wybrednych/uzależnionych od konkretnych produktów

• chcąc gotować dla zwierzęcia osobiście

• chcąc urozmaicać żywienie

• chcąc obniżyć koszta (resztki)

• chcąc zastosować zasady ludzkiego żywienia

Produkty „naturalne” i „świeże” - definicje dość różne dla różnych ludzi:

- bez syntetycznych dodatków

- bez produktów pochodzących od zwierząt, które dostawały hormony

- bez roślin, które były traktowane pestycydami

- bez chemicznej czy fizycznej konserwacji

„Żywność naturalna” - produkty naturalne, świeże, nieprzetworzone mają dużo tzw. „energii życia”

Diety domowe - wegetarianizm

• Wegetarianizm - nie spożywa się mięsa zwierząt, ptaków, ryb i in. produktów pochodzenia zwierzęcego

• Ścisły wegetarianizm - weganizm - wyłącznie produkty pochodzenia roślinnego

• Diety wegetariańskie domowe - styl życia i przekonania właścicieli zwierząt

• Komercyjne diety wegetariańskie dla psów, oparte na jajach, mleku i jego przetworach

• U psów rosnących : obniżone tempo wzrostu w porównaniu z osobnikami, żywionymi tradycyjnie

• Niedobory aminokwasów siarkowych: (argininy, lizyny, metioniny, tryptofanu, tauryny)

• Niedobory wit.: A, D₃, B₁₂

• Niedobory zw. min.: Fe, Cu, Zn, I

Diety wegetariańskie dla kotów

• Koty - bezwzględni mięsożercy - idiosynkrazje gat. (metabolizm oparty na białku zwierzęcym, wysoka aktywność proteinaz, tauryna, arginina, B₆ itp)

• Brak fizjologicznych podstaw do stosowania diet wegetariańskich u kotów

• Dieta niesmaczna dla kotów - odmowa spożycia

• Przy podaży:

• niedobór tauryny, argininy, lizyny, tryptofanu

• wit. A

• jodu (ważne u kotek w ciąży - niedoczynność tarczycy u kociąt)

• Ryzyko rozwoju hypokaliemicznej polimiopatii

Dodatki w karmach

Jakie?

aromaty, barwniki, związki emulgujące i wiążące

Jakie zalety?

- organoleptyczne (tekstura, kolor)

- technologiczne (subst. żelujące)

- żywieniowe (witaminy, antyoksydanty)

Diety domowe - składniki:

Mięso -jest to czysta tkanka mięśniowa, pochodząca od ssaków po uboju (mięśnie poprzeczne prążkowane, język, przepona, serce, przełyk) z albo bez przylegającej tkanki tłuszczowej, skóry, naczyń i nerwów

Produkty pochodzenia zwierzęcego - części nie definiowane jako mięso, pochodzące od ssaków po uboju; są to m.in.: płuca, śledziona, nerki, wątroba, mózg, krew, kości, częściowo odtłuszczona tkanka tłuszczowa, żołądki i jelita bez ich zawartości

nie zawierają: włosów, rogów, zębów, racic

Mączka mięsna - produkt z tkanki mięśniowej ssaków (wyłączając dodatkową krew, włosy, kopyta/racice, rogi, zawartość żołądka i jelit -tylko w niewielkich ilościach nieuniknionych w procesie technologicznym), zawierający maks. 12% substancji resztkowych niestrawionych przez pepsynę; Ca maks. 2,2 razy więcej, niż P; białko maks. 9% resztek niestr. przez pepsynę

Diety domowe - receptura

• Powinna zawierać 5 grup substancji odżywczych:

• białko - min. 1 pochodzenia zwierzęcego

• węglowodany/włókno - ugotowane ziarna zbóż

• tłuszcz

• minerały, głównie wapnia

• mikroelementy i witaminy

Receptura diety domowej

• Źródło węglowodanów:

a) stosunek węglowodanów do białka

koty 1:1 do 2:1

psy 2:1 do 3:1

b) zazwyczaj jest to jakiś gotowany produkt z ziaren zbóż (pszenica, ryż, kukurydza, ziemniaki, jęczmień)

• Białko - typ i ilość głównego źródła

• jakość białka lepsza, gdy źródłem są tkanki zwierzęce

• mięśnie poprz. prążkowane różnych ssaków mają bardzo podobny skład suchej masy (gotowane mięsa zapewniają większość egzogennych aminokwasów)

• 25-30% jedzenia dla psów, 35-50% dla kotów (wątróbka maks. 50%)

• Źródło tłuszczu:

• czy główne źródło białka jest chude czy tłuste?

• jeśli mięso „chude” wymaga dodatku tłuszczu:

Ca ok. 2% masy karmy

Fe ok. 5% masy karmy

• roślinne lub rybne oraz zwierzęce tłuszcze

• Źródło wapnia i innych makro-elementów:

• sery, mleko w małych ilościach nie wystarczająco uzupełniają Ca!

• gdy białko ≥ węglowodany - węglan wapnia (0,5 g/4,5kg kot; 2,0g/15kg pies)

• gdy białko < węglowodany - fosforan wapnia (mączka kostna)

• Źródło witamin, mikroelementów, NNKT:

• tabl. dla ludzi 0,5-1 tabl. dziennie dla kotów i psów

• Ca, P, Mg, Fe, Cu, Zn, J, Se

• wit. A, D, E

Dodatek tauryny w dietach domowych dla kotów wynosi: 200 - 500 mg/kota/dz.;

arginina:

Fe młode 1,25%; dorosłe 1,04%

Ca młode 0,62%; dorosłe 0,51%

Zbilansowany posiłek dla zdrowego, dorosłego 18 kg psa (Hand)

Gramy %

Ryż ugotowany 240 58

Mięso ugotowane 120 29

Tłuszcz 10 2

Jarzyny 30 7

Fosforan wapnia (mączka kostna) 4

Chlorek potasu /sól 1

Dieta niskobiałkowa/niskofosforanowa dla dorosłego psa 18kg (Hand)

Gramy

ryż, biały, ugotowany 237

wołowina, zwykła, ugotowana 78

jajko ugotowane 20

chleb biały 50

olej roślinny 3

węglan wapnia 1,5

sól jodowana 0,5

Dieta niskobiałkowa/niskofosforanowa dla dorosłego psa 18kg (Hand)

Warotość odżywcza 100g:

sucha masa [%] 41

energia [kcal/100g s.m.] 445

białko [%] 21,1

tłuszcz [%] 13,7

włókno surowe [%] 1,4

Ca [%] 0,43

P [%] 0,22

K [%] 0,26

Na [%] 0,33

Mg [%] 0,091

Dieta niskobiałkowa/niskofosforanowa dla dorosłego kota 4,5kg (Hand)

Gramy

ryż, biały, ugotowany 98

wołowina, zwykła, ugotowana 78

jajko ugotowane 20

chleb biały 50

olej roślinny 3

węglan wapnia 1,5

sól jodowana 0,5

„Foodborn illness”

• Ludzie, psy i koty: Clostridium perfringens, Clostridium botulinum, Staphylococcus aureus, Salmonella sp., Listeria sp., Yersinia sp., Aeromonas sp., Campylobacter jejuni, Escherichia coli, Vibrio sp., Enterococcus faecalis, Klebsiella ozaenae

Bakterie - Salmonella sp.

• Ludzi i osobniki osłabione - duże ryzyko zachorowania

• 36% zdrowych psów i 17% zdrowych kotów - źródło zakażenia

• Droga zakażenia: żywność i woda skażona odchodami (niewłaściwa higiena, gotowanie)

• Najbardziej narażone charty - duże spożycie pokarmów skażonych (surowe mięso, odpadki rzeźniane, części roślin)

• Spożycie surowego zakażonego S. mięsa wywołuje zespół zapalenia jelit określany mianem: „choroba panelowa psów” lub „blow out result”

• Obj. klin.:

• gastroenteritis, bakteremia/toksemia

• Leczenie: antybiotyki + leczenie objawowe

• Profilaktyka:

• Higiena przygotowania posiłków

• Właściwa obróbka cieplna

Clostridium botulinum

• G+, beztlenowe, sporujące bakterie, produkują termolabilną toksynę botulinową

• Niebezpieczna przy beztlenowym wzroście na odpowiednim podłożu - niegotowanym surowym mięsie, niewłaściwie zabezpieczonych puszkach i padlinie

• Zatrucia najczęściej u ludzi, rzadziej u psów, nie notowano u kotów!

• Objawy pojawiają się od 12h do 5 - 6 dni po spożyciu egzotoksyny i mają charakter ogólnego paraliżu (od kończyn tylnych ,quadriplegia)

• Leczenie objawowe, zależne od dawki (duża - porażenie ośrodka oddechowego)

• Prewencja :

• gotowanie pokarmów w temp. 80°C przez 30 min. lub 100°C przez 10 min.

• gotowanie wystarcza do zniszczenia termolabilnej toksyny botulinowej, ale nie unieszkodliwia form przetrwalnikowych

Neorickettsia sp.

• „zatrucia łososiem” - spożycie surowego łososia, zarażonego przywrą Nanophyetus salmonica - nosiciel riketsji

• Zatrucie : ostra systemowa infekcja

• Objawy:

• Wymioty, krwawa biegunka, wysoka gorączka, obwodowa lymphoadenopatia

• Lek z wyboru :

• tetracyklina

• Profilaktyka :

• Fenbendazole

• Eliminowanie z diety surowych ryb

Escherichia coli

• Szczep O154:H7 :

• zatrucia niewłaściwie ugotowanym mięsem

• „kliniczny zespół psów biegających”, określany jako: „ Alabama rot” lub „Greentrack disease”:

rumień, owrzodzenia kończyn, patologiczne zmiany w kłębuszkach nerkowych

• Leczenie: objawowe

GERIATRIA

Senior/osobnik geriatryczny:

• Senior - popularnie zwierzę/pies powyżej 6 - 7 roku życia, kot powyżej 8 - 9 roku życia

• Osobnik geriatryczny - bardzo stare zwierzę, w ostatniej fazie życia (1/4 końcowa przewidywalnej długości życia), w której wzrasta ryzyko zapadalności na choroby

• Ogólnie małe rasy psów żyją dłużej niż psy ras dużych i olbrzymich

Teorie starzenia się organizmu

• Zaprogramowanie genetyczne

• Teoria uszkadzającego działania wolnych rodników

• Gromadzenie produktów przemiany materii

• Inne

Metaboliczne efekty starzenia się

• Spadek RMR wiąże się z obniżeniem masy mięśniowej i zawartością wody w organizmie oraz wzrostem tk. tłuszczowej

• PSY - wraz z wiekiem spadek aktywności fizycznej - VMA

• Spadek RER i VMA = obniżenie DER o 30 - 40%

• Psy bardzo aktywne przez całe życie - nieznaczna zmiana RMR - DER ustalać indywidualnie!

• Obniżenie funkcji wydzielniczej tarczycy wpływa na spadek tempa metabolizmu spoczynkowego - tendencja do otyłości

• Skóra -utrata elastyczności - zwiększenie ilości Ca i pseudoelastyny, hiperkeratoza skóry, atrofia mieszków włosowych, siwe włosy, nowotwory skóry (psy - 10 lat, koty - 12 lat)

• Utrata masy mięśniowej, spadek tonusu mięśniowego, nieadekwatna do potrzeb absorpcja Ca z jelit - ryzyko załamań, spondyloza kręgów, zmiany zwyrodnieniowe stawów - bolesność, niechęć do ruchy, spadek apetytu !

• Układ pokarmowy: jama ustna - kamień nazębny, choroby przyzębia, ubytki zębów - odpowiednia tekstura karmy, w skrajnych przypadkach - żywienie sondą, zmniejszona produkcja śliny i wydzielanie gruczołów trawiennych - odczuwanie smaku, trawienie; spadek motoryki przewodu pokarmowego - zaparcia - włókno; obniżenie sprawności funkcjonalnej wątroby, trzustki, jelit - trawienie, absorpcja, cukrzyca?

• Układ moczowy - nerki - dieta w schorzeniach nerek - P, Na, białko

• Układ nerwowy, narządy zmysłów, zmiany behawioralne

Zalecenia dla starszych psów - zmiana karmy

• Psy ras dużych i olbrzymich - ok. 5 roku życia

• Psy ras małych i miniaturowych - ok. 7 roku życia

• Zawsze dostępna świeża woda

• Zmiana kramy na wilgotną, moczenie karmy suchej

• Bardziej wilgotny pokarm - dieta domowa

Energia

• Ogólnie zapotrzebowanie na energię spada:

DER = 1,4 x RER

• Niedowaga - zwiększenie kaloryczności

• Nadwaga - ograniczenie

• Kaloryczność karmy: 3 - 4 kcal/g

Białko

• Kontrowersyjny składnik - ubytek masy mięśniowej, spadek odporności (zwiększyć), ale choroby nerek (obniżyć)

• Generalnie większe znaczenie ma jakość, a nie ilość białka w diecie (lepsza jakość - optymalne wykorzystanie przez organizm, obniżenie ilości toksycznych metabolitów, czyli zmniejszenie obciążenia nerek)

• Zapewnienie równowagi azotowej organizmu, ochrona przed utratą masy mięśniowej i właściwa stymulacja limfocytów T przy optymalnej zawartości białka w s.m.: 15 - 23%

• Przy niewydolności nerek - odpowiednia dieta

Tłuszcz

• Zalecany poziom dla seniorów: 7 - 15% s.m.

• Kwasy tłuszczowe - głównie kwas gamma - linolenowy GLA

Węglowodany - glukoza

• Poziom glukozy u starszych psów powraca wolniej do normy niż u psów młodszych zalecane :

produkty o niskim indeksie glikemicznym (jęczmień, sorgo, kukurydza, pszenica), usprawnienie metabolizmu glukozy - wit. B

Węglowodany - włókno

• Generalnie ok. 2 - 5% (zwiększenie strawności posiłków dla seniorów)

• Zwiększony udział włókna w diecie powyżej 5%: zaparcia,otyłość, cukrzyca

Ca i P

• U 25% starszych psów występują kliniczne lub subkliniczne postaci niewydolności nerek

• Ogólnie ograniczenie P w diecie

• Rekomendowana zawartość P w s.m.: 0,25 - 0,75%

• Zalecany poziom Ca w s.m.: 0,5 - 1%

Na i Cl

• Ograniczyć w chorobach nerek i serca, u osobników otyłych (zatrzymanie wody)

• U zdrowych - nie ma wskazań do ograniczania

• Rekomendowany poziom sodu w s.m.: 0,2 - 0, 35%

Tekstura posiłków

• Adekwatna do stanu uzębienia i ewentualnych zmian w obrębie j. gębowej

Apetyzacja posiłków

• Intensyfikacja smaku i zapachu karmy - podgrzanie posiłków, karma gotowa o wyższej smakowitości, inne znane sposoby apetyzacji posiłków

• Zachęcanie do spożycia - obecność właściciela - głos, podaż z ręki itp.

Metoda żywienia

• Ze względu na spadek apetytu, gorsze trawienie i absorpcję składników pokarmowych zaleca się posiłki mniej obfite, częściej, przynajmniej 3 x dziennie

• Ad libitum - przy utracie masy ciała, u zwierząt wychudzonych

Koty

• Senior : 7 - 8 lat

• Osobnik geriatryczny : 10 - 12 lat

• Powyżej 7 roku życia - stopniowe zmiany metaboliczne, narządowe, behawioralne

• Starzejące się koty - mniej aktywne, bardziej podatne na stres środowiskowy, spadek odporności, zwiększone ryzyko zachorowalności

Okresy życia kota - masa ciała

• Młodość (1 - 7 rok) - idealna masa ciała z prawidłową tendencją do wzrostu masy mięśniowej

• Wiek dojrzały (7 - 12 rok) - ryzyko nadwagi/otyłości

• Starość ( > 12 roku życia) - progresywny spadek masy ciała

Zapotrzebowanie energetyczne kota

• Senior (7 - 11 lat) : 1,1 - 1,4 x RER

• Osobnik geriatryczny (> 12 lat): 1,1 - 1,6 x RER

Woda

• Bardzo duże ryzyko odwodnienia u starszych kotów:

• Czysta, świeża woda, zawsze dostępna

• Dzienne zapotrzebowanie na wodę: 200 - 250 ml

• Karma sucha wilgotna, ew. namoczyć suchą (ale mniej smakowita dla kotów)

• „Pet - drinks”

• Dodatek NaCl - niezalecany nerki!

Białko

• U zdrowych kotów bez restrykcji - ale zwykle u starszych zwierząt można podejrzewać niewydolność nerek - obj. klin. przy uszkodzeniu ¾ funkcjonalnej wydolności nerek

• Rekomendowany poziom białka w s.m.: do 30%

• Białko - wysoka jakość!

Tłuszcz

• Ograniczona zdolność trawienia tłuszczy:

• Konsekwencje: zmniejszona absorpcja wit. A, E, D, K i ilości dostarczanych kwasów tłuszczowych

• Koty powyżej 7 do 10-12 roku życia mają tendencję do gromadzenia rezerw tłuszczowych - ograniczyć tłuszcz w diecie: 8 - 17% w s.m.

• Koty powyżej 12 roku życia - spadek masy mięśniowej i apetytu, zwiększone zapotrzebowanie energetyczne - tłuszcz ( energia i smakowitość): 10 - 25% w s.m.

Włókno

• Rekomendowany poziom dla starszych kotów: < 5%

• Diety > 10% włókna w s.m. zalecane jedynie dla osobników otyłych, cukrzyków, w przypadku hiperlipidemii, chronicznych zaparć i zapalenia okrężnicy

Ca i P

• Masa kostna stabilna do 7 roku życia, potem ulega obniżeniu

• Kwasica metaboliczna - obniża poziom Ca w kościach

• pH kotów starych niższe - ryzyko kamicy szczawianowej

• Ca : P = 0,9 - 1%

K i Mg

• Polyuria w chorobach nerek - ucieczka potasu i magnezu

• Rekomendowany poziom K: min. 0,6% s.m.

• Rekomendowany poziom Mg:powyżej 0,04% s.m.

Metody żywienia

• Ad libitum - niedowaga

• Meal - feeding - otyłość, cukrzyca

• Przy żywieniu do woli (za wyjątkiem kotów o obniżonej masie ciała) - stosować karmy komercyjne suche lub półwilgotne

• Przy braku apetyty - pokarm wilgotny, apetyzacja posiłków

9

---