Obserwacja polega na spostrzeganiu faktów, zjawisk czy zdarzeń bez porządkowania mich ściśle określonym celom poznawczym. Nastawiona jest głównie na cele praktyczne, pozbawiona jest również potrzeby pisemnego rejestrowania i psychologicznej
czy pedagogicznej interpretacji zaobserwowanych danych, a także innych istotnych zmianom obserwacji naukowej.
Obserwacja naukowa wymaga:
Koncentracji uwagi na zachowaniach ważnych z naukowego punktu widzenia
Rejestrowania danych obserwacyjnych w sposób możliwie adekwatny do istniejącego
Interpretacji zarejestrowanych w ten sposób danych w świetle posiadanej wiedzy
i własnych doświadczeń
Sprawdzenia kontroli względem trafności i rzetelności
OBSERWACJA NAUKOWA
Jest zawsze celowym i planowym spostrzeganiem jakiegoś faktu, zjawiska
czy zdarzenia w sposób systematyczny. Jest podstawową metoda gromadzenia informacji, polegającą na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej. Obserwacja naukowa odbywa się zazwyczaj w sposób celowy, planowy, selektywny oraz wymagający szczególnie aktywnej postawy ze strony obserwatora. Dotyczy ona faktów, zdarzeń, zjawisk w ich naturalnym rozwoju tj. obserwator nie wywiera wpływu na ich powstanie
Kryteria obserwacji naukowej:
Typ kontaktu z obserwowanym
Stopień obserwacji
Stopień jawności obserwacji
Czas prowadzonej obserwacji
Zakres treściowy obserwacji
Liczba obserwowanych osób
Warunki obserwacji
OBSERWACJA BEZPOŚREDNIA I POŚREDNIA
Obserwacja bezpośrednia dotyczy zachowań (reakcji) osób obserwowalnych
w bezpośrednim kontakcie. Wymaga ona osobistej obecności badacza, tj. sam on dokonuje spostrzeżeń interesujących go faktów, zjawisk czy zdarzeń i sam sporządza z nich protokoły
Obserwacja uczestnicząca - polega ona na obserwowaniu niejako od środka
tj. obserwator przejmuje na siebie w czasie badań rolę rzeczywistego członka obserwowanej przez niego grupy. Staje się częścią zdarzeń. Stara się pozyskać zaufanie.
Obserwacja biernie uczestnicząca - daje niepełny wygląd w funkcjonowaniu grupy od środka, ale pozwala poznać wiele spraw. Obserwacja taka możliwa jest wtedy,
gdy nauczyciel zezwala na parce zespołową i aranżuje dyskusję na lekcjach
Obserwacja pośrednia nie odnosi się wprost do obserwowanych zachowań, lecz do informacji o nich z drugiej ręki\. Dokonuje się jej z pośrednictwem innych osób. Np. zlecenie rodzicom obserwowanie swoich dzieci.
OBSERWACJA STANDARYZOWANA I NIESTANDARYZOWANA
Obserwacja standaryzowana polega na obserwowaniu osób nie tylko pod kątem ogólnego celu obserwacji, lecz także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza zachowań (reakcji). Wyznacza w sposób możliwie precyzyjny zakres gromadzonych za jej pomocą danych obserwacyjnych, umożliwia skuteczne zrealizowanie celu badawczego.
Umożliwia ilościowe opracowanie zebranych za jej pomocą danych. Łatwa do powtórzenia.
Obserwacja niestandaryzowana pozostawia obserwatorowi dużą swobodę w postrzeganiu faktów, zjawisk zdarzeń. Stosowana przeważnie wtedy, kiedy obserwujemy cos nowego nigdy nie badanego.
OBSERWACJA JAWNA I UKRYTA
W obserwacji jawnej obserwator występuje oficjalnie jako badacz. Osoby badane wiedzą,
że są przez niego obserwowane. Zapoznaje się z celem, jakiemu badania mają służyć, oraz prosi o wyrażenie zgody na przeprowadzenie badania.
W obserwacji ukrytej zataja się przed osobami badanymi, ze są badane. Dokonuje się badań w taki sposób, żeby się nie zorientowały. Nie mają możliwości kontrolowania swojego zachowania.
OBSERWACJA CIĄGŁA I NIECIĄGŁA
Obserwacja ciągła - trwająca bez przerwy przez pewien czas.
Obserwacja nieciągła - w ustalonym terminie przez określony czas, co wtorek przez 10 minut.
OBSERWACJA JEDNOSTKOWA I GRUPOWA
Obserwacja jednostkowa tyczy się jednej osoby lub góra kilku
Obserwacja grupowa odnosi się do poszczególnych zespołów uczniowskich czy jakiejś grupy.
OBSERWACJA CAŁOŚCIOWA I CZĘŚCIOWA
Całościowa Ma za zadanie ukazać interesujący badacza problem możliwie szeroko.
Częściowa dotyczy niektórych aspektów rozwiązywanego problemu badawczego.
ZALETY OBSERWACJI:
Celowość i planowość obserwacji
Celowość - obserwator uświadamia sobie jasno cel, jaki pragnie się zrealizować w wyniku przeprowadzonej przez niego obserwacji,. Co powinno być jego przedmiotem. Obserwacja bez dokładnego sprecyzowania jest pozbawiona wartości naukowej
Planowość - jest przeciwieństwem obserwacji planowanej w sposób chaotyczny. Obserwacja prowadzona wg ściśle określonego planu. Uwzględniamy w nim m.in.:
Czas trwania obserwacji i jej etapy
Sposoby obserwowania
Sposoby zapisu danych obserwacyjnych (w trakcie lub po)
Warunki obserwacji
Selektywność, dokładność i obiektywność obserwacji
Selektywność - wybiórczość obserwowanych zjawisk. Polega na ścisłym postrzeganiu, przygotowanego uprzednio rejestru zachowania się osób badanych. Umożliwia zapisanie istotnych cecha zachowania a pominięcie wszystkiego tego, co niepozostaje w przedmiotem badań. Zaoszczędza się energię. Obejmuje odpowiedni dobór osób badanych (wiek, płeć, zainteresowanie) Selekcji podlega również miejsce i sytuacje, w których planujemy dokonać obserwacji. Przewiduje także określenie czasu.
Dokładność - Musi być wierna, wyczerpująca i wnikliwa. Wierna wówczas,
gdy obserwowane zjawiska nie zostały zniekształcone wskutek obecności obserwatora. Umożliwia zaobserwowanie najdrobniejszych szczegółów
Obiektywność - polega ona na spostrzeganiu i rejestrowaniu tego, co jest przedmiotem obserwacji. Pozwala rozgraniczyć postrzeżenia od interpretacji., Zwrócenie uwagi na to,
co się zdarza i unikanie wczesnych wniosków czy uogólnień.
ZALETY POPRAWNEJ OBSERWACJI:
Umożliwia bezpośrednie poznanie zachowania się badanych w naturalnych warunkach i sytuacjach
Ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej
Umożliwia sprawdzenie twierdzeń
Stanowi ważne uzupełnienie i dopełnienie innych metod.
Pozwala na uzyskanie informacji o badanych, które trudno zdobyć innymi metodami badawczymi.
Sprzyja ciągłemu ulepszaniu własnej pracy
PRZEDMIOT OBSERWACJI:
Warunki, w których aktualnie przebywają osoby obserwowane
Sytuacje, w których uczestniczą
Reakcje obserwowanych osób
TECHNIKI OBSERWACJI STANDARYZOWANEJ
Technika obserwacji skategoryzowanej
Jest to technika wysoko ceniona w badaniach pedagogicznych. Zapewnia dokładność spostrzeżeń i redukcje czasu obserwacji do minimum. Jest wydajna i ekonomiczna.
Pozwala uzyskać materiał do ilościowego opracowania. Pozwala zgromadzić bogaty materiał obserwacyjny. Umożliwia opis i analizę zebranego materiału.
Zgromadzenie sporządzonych materiałów
Analiza i selekcja zgromadzonego materiału
Zastosowanie wypracowanego zestawu kategorii
Poprawnie sformułowanie:
Były formułowany w sposób jasny i rozumiany
Wyrażały cechy konstytutywne obserwowanego zachowania
Nie były z byt liczne
Były obserwowalne
Nie zawierały więcej niż jeden aspekt zachowania
Technika obserwacji próbek czasowych
Dotyczy ona określonych kategorii interesującego badacza zjawiska, ale różni się tym
od skategoryzowanej ze odbywa się w ciągu niedługich jednostek czasowych. Czas trwania od kilku sekund do 20 minut. Najczęściej stosuje się 5 minutowe okresy czasu. Jest łatwa
w użyciu.
TECHNIKI OBSERWACJI NIESTANDARYZOWANEJ
Umożliwiają one opis i analizę jakościową zgromadzonego materiału obserwacyjnego.
Do tych technik można zaliczyć:
Technikę obserwacji dorywczej
Technikę dzienniczków obserwacyjnych
Technikę obserwacji fotograficznej
Technikę obserwacji próbek czasowych
Technika obserwacji dorywczej
Polega ona na zapisywaniu szczególnie tych przejawów zachowania się, które na to zasługują. Nie cel obserwacji wyznacza spostrzeganie i gromadzenie danych, lecz chwilowe i szybko przemijające zainteresowanie obserwatora. Budzi głębsza refleksje nad opisywanymi dorywczo zdarzeniami i pozwala wysunąć wartościowe hipotezy robocze. Można stosować zwłaszcza w przypadkach, w których nie mamy lepszego rozeznania.
Technika dzienniczków obserwacyjnych
Polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni długiego czasu. Może trwać od 3 do 10 miesięcy a nawet dłużej.
Dotyczy społecznego, psychicznego oraz moralnego rozwoju uczniów i koncentruje się na codziennym zachowaniu się. Dokonujemy zapisu własnych spostrzeżeń z dnia na dzien.
Technik obserwacji fotograficznej
Dotyczy całokształtu zachowania się osoby obserwowanej w ściśle określonej sytuacji
i czasie. Charakterystyczna cecha jest fotograficzna szczegółowość zarówno w spostrzeganiu danego zjawiska jak i zaprotokołowania jego. Skupić się na warunkach. W dużej mierze przypomina technikę dzienniczków obserwacyjnych
Odbywa się w krótkim czasie
Oznacza się dużą intensywnością i dokładnością
Technika obserwacji próbek zdarzeń
Jest niemal identyczna jak technika obserwacji fotograficznej. Dotyczy zawsze tylko jednej grupy zdarzeń czy faktów. I ma bliżej sprecyzowany cel. Obserwator nie ingeruje w zaistniałe zjawisko. Stara się dokonać spostrzeżeń
.