4. AKTYWNOŚĆ WERBALNA W DZIECIŃSTWIE

Przetacznik-Gierowska M., Makieło-Jarża G.

1-3 r.ż (2lata) - dziecko opanowuje złożony system języka ojczystego

Mowa - czynna

- bierna (rozumienie wypowiedzi innych osób)

Psycholingwistyka rozwojowa - zajmuje się w sposób wielostronny problematyką rozwoju języka w filogenezie i ontogenezie

Noam Chomsky - koncepcja gramatyki generatywno-transformacyjnej

• Istotę języka stanowi określony zbiór reguł, za pomocą których można generować, czyli wytwarzać nieskończoną liczbę zdań;

Dziecko nie uczy się języka przez naśladownictwo, lecz posiada „wrodzoną kompetencję językową”

transformacje - reguły przekształcania

socjolingwistyka - zajmuje się wzajemnymi relacjami pomiędzy mówiącym a słuchaczem w różnych sytuacjach społecznych, jak i wpływem środowiska społeczno-kulturowego na rozwój mowy

„Dziecko opanowuje język jako jeden z przejawów funkcji symbolicznej dopiero wtedy, gdy ukształtowała się już w pełni jego inteligencja sensoryczno-motoryczna.”

Rozwój mowy w ontogenezie

okres przedwerbalny

• krzyk i płacz

• głużenie (gruchanie) na zasadzie samonaśladownictwa np. piski, pomruki, mlaski; są to reakcje wrodzone (niemowlęta z uszkodzonym słuchem też głużą)

• gaworzenie - pojawia się w 3 kwartale życia, polega na wydawaniu dźwięków złożonych ze spółgłosek i samogłosek, np. pa, ba i wielokrotnym ich powtarzaniu

funkcja ekspresywna (wyraża stany emocjonalne)

funkcja komunikacyjna (częściej, gdy dorosły przemawia)

• rozumienie mowy dorosłych - od około 10 miesiąca życia

pierwsze słowa (na przełomie 1 i 2 r.ż)

nazwy osób

wyrazy deiktyczne (wskazujące) np. „to”, „tu”

znaki chęci posiadania np. „daj”

lub sprzeciwu „nie”

znaczenie: 1. referencjalne (związek słowa z desygnatem)

2. kombinatoryczne (łączenie słowa z kontekstem sytuacyjnym)

holofrazy - jeden składnik jest wyrażony słownie, drugiego słuchacz domyśla się na podstawie określonych wskaźników sytuacyjnych, np. „dać” + wskazanie ręką na zabawkę

faza mowy autonomicznej = „telegraficznej” (1.6 - 2r.ż)

M.D.S. Braine „koncepcja wyrazów osiowych”

P (pivot) - wyrazy osiowe

O (open) - wyrazy otwarte

klasa P - nieliczne, częste

klasa O - więcej, niska frekwencja

• zlepki - twory składniowe złożone z dwóch rzeczowników w mianowniku (S. Szuman), np. „mama papu”

• fragmenty i równoważniki zdań

relacje: 1. sprawca - czynność

2. sprawca - podmiot czynności

3. czynność - jej przedmiot

4. określnik - podstawa określenia

Typy wypowiedzi (M. Smoczyńska) :

1. ostensywne - f. wskazująca

2. stwierdzające - charakter powiadomień

3. żądające - podstawa określenia

Rozwój składni (od 3 r.ż)

• zdania złożone

• zdania przyczynowe „bo”, „dlatego, że”

• zdania wielokrotnie złożone

dziecko wstępujące do szkoły porozumiewa się swobodnie z otoczeniem w mowie potocznej

M. Kielar (1976)

Typizacja i indywidualizacja wypowiedzi

Rozwój zasobu i treści słownictwa

Różnice indywidualne zależą od:

• ogólnej sprawności umysłowej dziecka

• właściwości procesów poznawczych

• środowiska i wychowania

• sytuacji dziecka w rodzinie

2 r.ż. - ok. 300 wyrazów

3 r.ż. - 1000

6 r.ż - 3000

Kolejność pojawiania się w słowniku czynnym:

1. rzeczowniki i czasowniki; zaimki wskazujące (to, tam, tu); partykuła „nie”

2. wyrazy oznaczające związki i stosunki - 3 r.ż.

najpierw określenia dotyczące płaszczyzny poziomej (nad, pod)

później określenia dotyczące płaszczyzny pionowej (przed, za)

neologizmy - to nowe słowa, które dziecko tworzy analogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nie znajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwy określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność

umiejętność dostosowania się w rozmowie do partnera (os. dorosłej lub rówieśnika) kształtuje się ok. 5r.ż (konwersacja)

Pisanie elementarne

swobodne (z pamięci i że słuchu) I/II kl

płynne III/IV kl

M. Ligęza (1982)

POZNAWCZA FUNKCJA PYTAŃ DZIECI

W WIEKU PONIEMOWLĘCYM I PRZEDSZKOLNYM

PYTANIA SYNPRAKTYCZNE

• towarzyszą działaniu dziecka i są związane z podjęciem działania, przebiegiem działań lub jego wynikiem.

PYTANIA OBSERWACYJNE

• stymulowane przez obserwację świata;

• dotyczą percepcji świata przedmiotowego;

• uzyskanie informacji, wykraczających poza dane percepcyjne.

PYTANIA INNOWACYJNE

• przejaw myślenia dziecka, które potrafi łączyć posiadane informacje w strukturę i na tej podstawie wyprowadzić nowe wnioski

• przejaw dążenia do uogólnienia różnorodnych wiadomości, uporządkowania ich, wykrycia zależności przyczynowo-skutkowych i wyjaśnienia ich.

PYTANIA HEURYSTYCZNE (OBSERWACYJNE)

FUNKCJA EKSPRESYWNA (wyrażanie własnych przeżyć)	→ KOMUNIKATYWNA (wyrażanie informacji)
FUNKCJA IMPRESYWNA (wywieranie wpływu na otoczenie)	→ REGULACYJNA (ukierunkowujący wpływ na działanie)

oryginalnych

(pod względem treści i formy)

klasy

---