Karol Szostek
Marek Woźniak
Politologia semestr II grupa IV
Chrześcijańska myśl polityczna
Religia i polityka to jedne z najistotniejszych rzeczy towarzyszących człowiekowi w jego rozwoju. Dotyczy to zarówno jednostki jak całych społeczności i narodów. Jedną z najważniejszych religii w Europie jest Chrześcijaństwo, które zapewne ma niezmiernie istotną rolę, jeśli chodzi o rozwój kultury i myśli politycznej na tym kontynencie. Poczynając od I wieku, a kończąc na czasach współczesnych wiara ta wpływa na życie ludzi, kształtuje ich sposób postrzegania świata i innych osób w swoim otoczeniu. Określając pewne normy i zachowania społeczne, uwidacznia granice, których nie należy przekraczać. Choć często religia odżegnuje się od polityki, to ma na nią ogromny wpływ. Może powodować diametralne przemiany polityczne w państwach lub nawet całych strefach wpływu danej religii w bardzo szybkim czasie. Często zmiany te miały bardzo brutalny charakter i doprowadzały do wojen, które miały przyczyny polityczne i ideologiczne.
Chrześcijaństwo, jako religia kształtowało się w okresie powstawania wielu odłamów Judaizmu. Miało ono być opozycją wobec tych zmian - formą odreagowania za poniżenie jednych narodów przez drugie. Obiecywało bliskie królestwo boże, dostępne dla każdego; człowieka wolnego i niewolnika, nie miała tu także znaczenia narodowość. Istotne było tylko przestrzeganie zasad ustanowionych przez Jezusa, a następnie jego uczniów. Fundamentalną komórkę stanowiła monogamiczna rodzina, którą spajał nierozerwalny związek małżeński. Skromne życie miało przybliżać człowieka do Boga. Jezus nie wtrącał się w sprawy związane z władzą i organizacją państwa. Żadne zapiski nie pokazują, aby jednoznacznie je uznawał, bądź negował. Po śmierci Jezusa głównym głosicielem wiary chrześcijańskiej stał się święty Paweł z Tarsu. Paweł za wszelką cenę starał się, aby wiara chrześcijańska nie była postrzegana, jako sekta. Po przez swoje teorie ograniczał chęć buntu, która była coraz silniejsza wśród społeczności chrześcijańskiej. Nakazywał Chrześcijanom pracowitość i respekt wobec władzy. Wzorowy wyznawca tej wiary miał być pokojowo nastawiony wobec wszystkich. Sprawą konfliktową był kult boskich cesarzy w imperium rzymskim, czego nie była w stanie zaakceptować społeczność chrześcijańska. Paweł uznawał, że instytucja państwa pochodzi od Boga i ma za zadanie chronić swoich wyznawców przed złem innowierców. Ideałem Pawła była autonomia gmin chrześcijańskich i ich obywatelska bierność, a także brak różnic rasowych, narodowych i klasowych wewnątrz tych gmin.
Przełom I i II wieku to okres wyraźnego kryzysu państwa rzymskiego. W czasie tym dokonywał się bardzo szybki postęp chrystianizmu. Dochodziło do zmian struktur gmin, na znaczeniu zaczęli zyskiwać biskupi, którzy pełnili funkcję dożywotnio i nieodwołalnie. Coraz liczniejsze były przystąpienia do wiary chrześcijańskiej ludzi z zamożnych rodzin czy też będących na istotnych stanowiskach, wszystko to zaostrzało konflikt z Rzymem. Dotyczyło to płaszczyzny politycznej i moralnej. W okresie tym w społeczności chrześcijańskiej ważną rolę zaczynają odgrywać tzw. apologeci, czyli obrońcy wiary. Czołowym ich przedstawicielem był Grek Ireneusz- biskup Lyonu: jego zdaniem państwo nie pochodzi od diabła, lecz od Boga i ma za zadanie poskramiać zachowania złych pogan- „Bóg dał ziemskie królestwa, a nie diabeł; dał je dla pożytku pogan, by w obawie przed ludzka władzą, ludzie nie zjadali się nawzajem, tak jak ryby.” Twierdził on, że cesarstwo wymaga od chrześcijanina posłuszeństwa, szanowania słusznych decyzji podejmowanych przez urzędników, oraz płacenia podatków, ale jako że był to jego zdaniem twór dla pogan, to jakikolwiek dialog i współpraca nie miały sensu. Panowało przekonanie, że wszyscy są równi wobec Boga i Chrystusa, tym samym wszyscy mają jednakowy dostęp do obrzędów chrześcijańskich. Każda praca jak i pozycja społeczna zasługuje na szacunek. Z dużym dystansem społeczność ta odnosiła się do handlu i bankierstwa. Gminy chrześcijańskie rygorystycznie przestrzegały zasady wspólnych dóbr. W okresie tym rozwinęła się Szkoła Aleksandryjska, w której teorie chrześcijańskie reprezentowali Orygenes, (który był kierownikiem szkoły katechetycznej w Aleksandrii), Klemens i Tertulian. Wszyscy byli w opozycji wobec idei państwa. Klemens był autorem traktatów apologetycznych, zgadzał się on z założeniami filozofii greckiej i starał się ukazać, iż jej poglądy w wielu przypadkach są zgodne z wiarą chrześcijańską. Krytykował on pogańskich cesarzy i prześladowania religii chrześcijańskiej. Tertulian(prawnik z wykształcenia) Rzym określał mianem Nowego Babilonu według jego poglądów świat jest dziełem bożym, natomiast instytucje doczesne dziełem diabła. Krytykował on kulturę pogańską. Z czasem jego spojrzenie na rzymski aparat władzy zaczęło się zmieniać. Zezwalał na uczestniczenie w obrzędach innych religii i sprawowanie prze wiernych urzędów. Uznawał on, że kościół nie może się bardzo izolować, jeżeli posiada aspiracje do bycia jedną z najistotniejszych religii międzynarodowych. Mniej negatywnie nastawiony do cesarstwa był Orygenes, który miał nadzieję na jego chrystianizacje. Cieszył się on z ogólnoświatowego zasięgu imperium, ponieważ ułatwiało to chrystianizację na jego terenie. Orygenes podobnie jak Klemens fascynował się filozofią grecką, duży wpływ na jego poglądy miała Platon. W IV wieku został stracony pod zarzutem prób pogodzenia chrześcijaństwa z ideami hellenistycznymi.
Apologeci wyodrębniali 3 prawa:
Prawo boże
Prawo natury
Prawo ludzkie
Istotne było, aby chrześcijanin był posłuszny prawom państwa tylko, jeżeli zgadzają się z prawem boskim. Początkowo nie zgadzali się oni na służbę wojskową, z czasem, pod pewnymi warunkami wierzący mogli być żołnierzami. Do niewolnictwa mieli neutralny stosunek. Wierzącym niewolnikom nakazywali posłuszeństwo.
U schyłku III wieku powstały wspólnoty mnichów uznawane za wyspy dobrowolnego ubóstwa. Pierwsze takie wspólnoty założył święty Antoni Wielki w Egipcie, był on określany mianem ojca wszystkich mnichów. Drugim twórcą wspólnot był Pachomiusz, który spisał pierwsze reguły zakonne. Na kształt tych reguł w dużym stopniu wpłynęła wojskowa przeszłość owej postaci. Wspólnoty te pracowały, spożywały posiłki i modliły się razem natomiast każdy mnich posiadał swoją celę na spoczynek.
W 313 roku Konstantyn Wielki za sprawą Edyktu Mediolańskiego umożliwił chrześcijanom swobodne wyznawanie swojej wiary na terenie imperium rzymskiego. Wiara ta staję się oficjalną ideologią imperium. Rzym w ten sposób chciał uznać nową realną siłę społeczno-polityczną. Kościół miał już dobrze ukształtowaną strukturę i aspiracje do odgrywania roli politycznej w państwie. Edykt dawał władcy mocną pozycję w kościele- stał się on arbitrem w sporach kościelnych, i kierował akcjami misyjnymi.
Do jego obowiązków należało dbanie o jedność kościoła. Przez to podważona została tradycja rozdziału sfer wiary i polityki. W 325 roku w Nicei doszło do ustalenia dogmatów wiary i uznania Chrześcijaństwa za religię państwową.
W IV wieku powstała teoria imperialna, jej twórcą był Euzebiusz biskup Cezarei, który zaliczał się do głównych doradców Konstantyna Wielkiego. Jego zdaniem cesarstwo uwolniło ludzi od różnorodnej politycznej władzy, jednocząc ich głównie po to, aby szerzyć ewangelizację. Przedstawiał władcę, jako interpretatora słowa bożego. Poglądy Euzebiusza stały się fundamentem całego sposobu postrzegania wiary i podłożem całej tradycji politycznej Bizancjum. Inne poglądy na rozwój państwa i wiary chrześcijańskiej przedstawiał św. Ambroży- uznawał on, że sfery te nie powinny na siebie wzajemnie wpływać. Choć sam często dowodził swoim zachowaniem, iż nie jest to możliwe. Wymuszał on od władców pokutę za popełnione przewinienia, co było pierwowzorem ekskomuniki.
W wieku tym dynamiczny rozwój myśli chrześcijańskiej odbywał się głównie w wschodniej części imperium. Najistotniejszą pozycję uzyskali tam Bazyli i Grzegorz z Nazjanzu,oraz Grzegorz z Nyssy, których określano mianem ojców kapadockich. Podobnie jak Orygenes wykorzystywali oni dorobek filozofii greckiej. Uznawali, że właściwe rozumowanie prowadzi zawsze do potwierdzenia prawd objawionych. Byli oni zdecydowanymi przeciwnikami niewolnictwa. Od chrześcijan domagali się uwolnienia niewolników, natomiast od pogan godnego ich traktowania. Niewolnictwo ich zdaniem było rezultatem zepsucia obyczajów i grzechu. Ojcowie kapadoccy uważali każdą pracę za godną poszanowania, natomiast tych, którzy stronili od pracy karcili. Bazyli Wielki zwany także Bazylim z Cezarei uznawany był za ojca wschodniego monastycyzmu, czyli formy życia religijnego opartej na wspólnocie. To jego poglądy doprowadziły do powstania wspólnot mniszych w terenach prawosławnego kościoła. Pochodził z bardzo religijnej rodziny i otrzymał wykształcenie. Bazyli był autorem wielu dzieł teologicznych. Będąc biskupem Cezarei skupiał się głównie na akcjach charytatywnych i pracy duszpasterskiej. Był twórcą schroniska dla pielgrzymów, samotnych starych ludzi i chorych. Miejsce to dawało im schronienie i utrzymanie. W czasach wielkiego głodu doprowadził do sprzedaży części majątku kościoła na rzecz najuboższych. Drugi z ojców kapadockich Grzegorz z Nazjanzu był patriarchą Konstantynopola, świętym katolickim i prawosławnym. W 361 roku przyjął święcenia kapłańskie. Kiedy stał się biskupem Konstantynopola liczba wiernych w tym mieście znacząco wzrosła. Największy rozgłos przyniosły mu jego „Mowy teologiczne”. Mimo że był popularny wśród wiernych to w samym świecie duchownych nie był zbyt popularny, co doprowadziło do rezygnacji z pełnionej przez niego funkcji. Resztę życia spędził, jako pustelnik. Ostatni z ojców kapadockich Grzegorz z Nyssy po przez swoje wszechstronne wykształcenie uznawany był z jednego z najwybitniejszych teologów tamtych czasów. Najważniejsze były jego rozprawy teologiczne dotyczące walki z ariańskimi poglądami, które kwestionowały boska naturę Jezusa Chrystusa. Z czasem walczącego z herezją arian hierarchę pozbawiono urzędu i skazano na wygnanie. Cała trójka broniła nauk kościoła przed herezjami mającymi na celu obalić teorię istnienia Świętej Trójcy. W końcowych dekadach IV wieku najistotniejszą rolę w głoszeniu myśli chrześcijańskiej odgrywali na wschodzie Jan Chryzostom. Urodzony w 350 roku. Otrzymał tytuł biskupa Konstantynopola, był pisarzem chrześcijańskim, doktorem kościoła, został uznany za świętego w kościele katolickim i prawosławnym. Był twórcą liturgii eucharystii odprawianej w obrzędach prawosławnych i greckokatolickich. Pochodził z zamożnej rodziny, jego ojciec był oficerem, matka Greczynką z kupieckiej rodziny. Jego nauczycielami był filozof Libaniusz oraz historyk Amman Marcelli. Został chrześcijaninem w wieku około 20 lat, niedługo później przez kilka lat prowadził pustelniczy tryb życia, następnie przyjął święcenia kapłańskie i uzyskał przezwisko złotousty dzięki swoim zdolnością komunikowania się z tłumem wiernych. W Konstantynopolu zasłynął z nabożeństw, w których domagał się od wiernych aby, przestrzegali zasad wstrzemięźliwości, ubóstwa i jałmużny a także piętnował nadużycia na dworze cesarskim. Za nagany wobec dworu został on skazany na banicję i pozbawiony urzędu, wyrok jednak nie został wykonany, po czasie został zesłany na wybrzeże Morza Czarnego, zmarł jednak podczas podróży z wyczerpania. Jego dorobek literacki obejmuje 22 tomy, znajdują się wśród nich Homilie komentarze do listów świętych oraz katechezy. Tematyka poruszała najczęściej sprawy rodziny, wychowania życia w ascezie.
Na zachodzie chrześcijańską myśl polityczna i społeczną krzewili św. Ambroży i Hieronim. Uznawali oni pogląd, iż natura tworzy rzeczy dla wspólnego pożytku. Św. Ambroży uznany za świętego kościoła katolickiego, był biskupem Mediolanu, zarządzał Ligurią i Emilią. Z zawodu był prawnikiem, w czasie udzielenia święceń kapłańskich, czyli konsekracji oddał kościołowi i ubogim cały posiadany majątek. Podobnie jak bracia kapadoccy ze wschodu był wrogiem poglądów ariańskich. Doprowadził do reformy liturgii. Był pierwszym ojcem kościoła, który urodził się i wychował w chrześcijańskiej tradycji. W Rzymie podczas nauki poznał dzieła autorów takich jak Cyceron i Wergiliusz. W 374 roku otrzymał święcenia biskupie w Mediolanie, który w tym czasie uznawany był za stolicę cesarstwa zachodniorzymskiego. W tym czasie czerpał wiedzę z dzieł literackich Orygenesa, Klemensa, św. Bazylego i Grzegorz z Nazjanzu. Z dużą łatwością tłumaczył i nauczał Pismo Święte wiernym. Bardzo istotne było w jego polityce było szkolenie nowych duszpasterzy, oraz konkretne i energiczne przeciwstawianie się poglądom ariańskim. Uznawany był także za bardzo dobroczynnego duszpasterza w krytycznych sytuacjach nie wahał się poświęcać dóbr kościoła dla zdrowia i bezpieczeństwa wiernych. Cieszył się dużym poważaniem u rządzących, mimo, że stawiał im wysokie wymagania. Św. Hieronim ze Strydonu zasłynął głównie z tłumaczeń Pisma Świętego z greki i hebrajskiego na łacinę przekład jego nazwany został Wulgatą, co z łaciny znaczyło pospolity, rozpowszechniony. Wulgata uznawana jest za jeden z najbardziej znaczących tekstów biblijnych kościoła rzymskokatolickiego. Hieronim był Iliryjczykiem, mimo, że jego rodzina miała chrześcijańskie korzenie do chrztu przystąpił bardzo późno.
W czasie swoich studiów dużo podróżował po cesarstwie. Podczas pobytu w północnej Syrii zapadł na ciężką do wyleczenia chorobę, w trakcie której doznał wizji, przesądzającej o jego dalszym rozwoju, a mianowicie stracił on zainteresowanie literaturą świecką na rzecz spraw boskich. W czasie tym rozpoczął skrupulatne studiowanie Pisma Świętego. Hieronim wywierał bardzo duży wpływ na społeczeństwo chrześcijańskie, starał się nakłaniać je do ascetycznego trybu życia oraz do ciągłej pokuty. Starał się on realizować ideał życia zakonnego
Biografia:
Henryk Olszewski, Maria Zmierczak „Historia doktryn politycznych i prawnych” wydanie2 Poznań
Janusz Juszyński „Historia doktryn polityczno-prawnych” 2004 Toruń
Andrzej Sylwestarz „Historia doktryn politycznych i prawnych” Wyd.5 2006 Warszawa
Jan Baszkiewicz, Franciszek Ryszka „Historia doktryn politycznych i prawnych
Jerzy Szacki „Historia myśli socjologicznej”
Źródła internetowe- Wikipedia.org