Gmina jako najniższy stopień administracji samorządowej

Charakterystyka, zakres działalności i kompetencje gminy

Gmina jest podmiotem prawa własności wobec odrębnych kategorii składników majątkowych, które tworzą minie komunalne. Gmina jest właścicielem mienia komunalnego, a jej samodzielność w zakresie określonym podmiotowym prawem podlega ochronie. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa Wspólnotę Samorządową. Gmina jest jednostką podstawową samorządności kraju i najbliżej każdego obywatela.

Gmina wykonuje zadania we własnym imieniu i na własna odpowiedzialność. Posiada osobowość prawną, a samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze np. sołectwa, dzielnice, osiedla. Jednostki te powoływane przez radę gminy w drodze uchwały po przeprowadzeniu konsultacji
z mieszkańcami.

Gminy dzielą się na gminy wiejskie, miejskie i miasta z wydzielonym powiatem. Ustawa o samorządzie terytorialnym za zasadnicze powszechnie realizowane uprawnienie władcze mieszkańców uznaje wybory, które wyłaniają organy gminy.

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym. Zadania lokalne (miejscowe) to zadania związane z terenem i mieszkańcami jednej korporacji terenowej, który to teren nie jest dzielony pomiędzy dalsze
(niższych szczebli) korporacje terenowe.

Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty lokalnej należy do zadań własnych gmin.
W szczególności zadania własne gminy obejmują sprawy:

• ładu przestrzennego, ochrony środowiska,

• utrzymanie dróg gminnych, ulic, mostów, organizacji ruchu drogowego,

• zaopatrzenia w wodę, kanalizację,

• ochrona zdrowia,

• pomocy społecznej,

• kultury i sztuki,

• kultury fizycznej,

• oświaty w tym szkół podstawowych, gimnazji, przedszkoli, świetlic i innych placówek wychowawczo - oświatowych,

• ochrony p. - poż,

• targowisk i hal targowych,

• zieleni komunalnej,

• zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,

• zwalczania bezrobocia.

Ustawy szczególne określają, które zadania własne mają charakter obowiązkowy. Mogą także nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych i referendów.

Gmina może wykonywać zadania także z zakresu administracji rządowej na podstawie odpowiedniego porozumienia z jej organami, co oznacza, że również w tym przypadku może dojść do zawarcia stosownych umów cywilnoprawnych.

Jednak warunkiem przesądzającym o realności tych zamierzeń jest wyposażenie gmin
w czytelny, stabilny, a zarazem wydajny system zasilania finansowego. Podstawy tego systemu tworzą obecnie:

• podatki i opłaty lokalne(podatek rolny, leśny, podatek od nieruchomości, podatek
  od spadków i darowizn, podatki opłacane w formie karty podatkowej, podatek od środków transportowych, podatek od posiadania psów, opłata skarbowa i inne, pobierane przez urzędy gmin);

• dochody z majątku gminy oraz dochody komunalnych jednostek gospodarczych;

• udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa ( w podatku dochodowym
  od osób prawnych oraz podatku dochodowym od osób fizycznych);

• opłaty koncesyjne i eksploatacyjne z tytułu wydobywania kopalin;

• system subwencji ogólnych.

Gmina gospodaruje majątkiem zwanym mieniem komunalnym. Mienie komunalne jest
to własność i inne prawa majątkowe należące go gmin. W skład mienia komunalnego
w gminie wchodzą: grunty, budynki, prawa rzeczowe, wierzytelności, udziały w spółkach, akcje itp.

Nabywanie i zbywanie oraz gospodarowanie mieniem komunalnym w gminach z mocy ustawy powierzono zarządowi gminy.

Nabycie mienia komunalnego następuje:

1. z mocy prawa lub w drodze przekazania gminę, na podstawie przepisów przejściowych
   i wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym,

2. w drodze przekazania gminie, w związku z jej utworzeniem lub zmianą granic,

3. w wyniku własnej działalności gospodarczej,

4. w drodze czynności prawnych,

5. w innych przypadkach, określonych odrębnymi przepisami.

Podmioty gminne decydują same o przeznaczeniu i sposobie wykorzystania składników majątkowych (mienia komunalnego).

Gospodarka finansowa gmin prowadzona jest samodzielnie i w sposób jawny na podstawie budżetu.

Zaspokajanie potrzeb wspólnoty lokalnej należy do głównych zadań własnych gminy. Ponadto gmina może wykonywać zadania zlecone, przekazane odrębną umową lub porozumieniem wraz ze środkami finansowymi na ich realizacje.

Ustawa przewiduje dwa sposoby przejmowania przez gminę zadań zleconych:

1. obowiązkowy - wynikający z ustaw szczególnych,

2. dobrowolny - na podstawie porozumienia organów gminy z organami administracji rządowej.

Gminy dla zapewnienia wykonywania zadań publicznych, wykraczających poza ich możliwości mogą zawierać związki międzygminne (budowa oczyszczalni ścieków, kanalizację ujęć wodnych i innej infrastruktury o szczególnie dużych nakładach finansowych), a dla ochrony własnych interesów i wspierania idei samorządowych mogą tworzyć stowarzyszenia.

Wspólnota samorządowa realizuje swoje zadania poprzez kolegialne organy. Może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Jeżeli wykonywanie zadań publicznych przekracza możliwości danej gminy, mogą być one realizowane w drodze współdziałania międzykomunalnego.

Zasady gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego

Pierwszego stycznia 1999 r. weszła w życie ustawa o finansach publicznych, określająca zasady gospodarowania pieniądzem publicznym.

Już sam tytuł ustawy wskazuje, iż jest ona fundamentem systemu finansów publicznych
w Polsce. Należy zauważyć, iż w dotychczasowym prawie budżetowym nie występowało pojęcie finansów publicznych.

Przełom nastąpił wraz z uchwaleniem Konstytucji RP, w której pojawił się odrębny rozdział zatytułowany „Finanse publiczne”. Z treści art. 216 ust. 1 wynika, iż przez finanse publiczne należy rozumieć „gromadzenie i wydatkowanie środków finansowych na cele publiczne”. Sektor finansów publicznych tworzą go organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne, których działalność jest w całości lub w części finansowana ze środków publicznych. Przez organy władzy publicznej należy rozumieć te, które wynikają wprost z ustroju RP, określonego w konstytucji; są to, zatem organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

Jako konsekwencje konstytucyjnych zasad: decentralizacji władzy publicznej oraz uczestniczenia samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej, ustawodawca dzieli sektor finansów publicznych na sektor rządowy i samorządowy. Ten drugi obejmuje jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz jednostki organizacyjne podległe tym organom.

Zdefiniowano również pojęcie „środki publiczne”, którym posłużono się do określenia pojęcia sektora finansów publicznych i podzielono je na cztery kategorie środków publicznych, ze względu na ich pochodzenie i charakter.

Pierwsza kategoria - będąca fundamentem środków publicznych - stanowią dochody publiczne. Są nimi darowizny publiczne, odzwierciedlające publiczno - prawny charakter jednostek samorządu terytorialnego, oraz pozostałe dochody, odzwierciedlające cywilno - prawny charakter jednostek samorządu terytorialnego.

Drugą kategorie stanowią przychody budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Obok występujących dotychczas kredytów i pożyczek ora przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych, w jednostkach samorządu terytorialnego dopuszcza się możliwość wystąpienia przychodów z prywatyzacji majątku.

Pozostałe dwie kategorie środków publicznych, to bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych oraz przychody państwowych osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące z ich działalności.

Analizując ustawę o finansach publicznych a w szczególności układ klasyfikacji budżetowej widać wyraźnie rysujące się cele ustawodawcy, na podstawie, których można sformułować zasady charakterystyczne dla nowego systemu finansów publicznych.

1. Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych wydaje się dominującą
w nowych regulacjach prawnych. Do nich należą: ustawowy wymóg jawności debaty budżetowej oraz debat nad sprawozdaniem z wykonywania budżetu, przedstawienie pełnego wykazu kont dotacji celowych udzielonych z budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Do publicznej wiadomości mają być podawane wykazy osób prawnych
i fizycznych, który umorzono kwoty znaczące zaległości podatkowych. Wyrazem jawności gospodarki finansowej jest też bez wątpienia obowiązek publikowania niektórych opinii regionalnej izby obrachunkowej, między innymi opinii w sprawie możliwości zaciągania długu przez gminy, powiaty, województwa, uchwał budżetowych i absolutoryjnych.

W duchu jawności pozostają wszelkie rozstrzygnięcia organów stanowiących podejmowane w głosowaniu tajnym. Zasada przejrzystości finansów samorządowych realizowana jest poprzez stosowanie przez wszystkie jednostki samorządu terytorialnego
i ich jednostki organizacyjne jednolitych zasad rachunkowości (w tym jednolitego planu kont), jednolitej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, także sporządzanie sprawozdań budżetowych według zasad ustalonych prze ministra finansów.

2. Zasada ograniczenia państwowego długu publicznego.

Wiąże się ona z określonymi ograniczeniami, wprowadzonymi procedurami ostrożnościowymi.

Kwestie zadłużenia wiąże się jednoznacznie z budżetem jednostki samorządu, bowiem suma zaciągniętych kredytów, pożyczek nie może przekraczać kwoty określonej
w budżecie. Również łączna kwota poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego musi być określona w uchwale budżetowej. Wydaje się, że ta słuszna zasada może mieć wpływ na poziom inwestowania w tych jednostkach, a tym samym na strukturę ich wydatków. Przedmiotowe ograniczenia wskazują na jednoznaczne intencje ustawodawcy, zmierzające do większego zdyscyplinowania sektora finansów publicznych w zakresie zadłużania się jednostek. Wydaje się, iż ta zasada może mieć wpływ na poziom inwestowania w jednostkach samorządu terytorialnego, a tym samym na strukturę ich wydatków.

3. Zasada zwiększania odpowiedzialności za wydawanie pieniędzy publicznych.

W sposób widoczny dominuje ona w nowym systemie. Wyrazem zwiększenia tej odpowiedzialności jest nowy katalog czynów, których popełnienie jest naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jak i przewidzianych kar. Należy zauważyć,iż przy tej zasadzie pojawia się nowe pojecie „dyscyplina finansów publicznych, szersze od dotychczasowego „dyscyplina budżetowa”

Znamienna jest dbałość o dochody publiczne. Powodująca obciążenie wprost kierownika jednostki odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
w przypadku dopuszczenia się uszczuplenia wpływów należnych budżetowi jednostki
w skutek zaniedbań w przedmiocie organizacji pracy i kierowania jednostką jak również przez zaniedbanie obowiązków w zakresie nadzoru. Do katalogu kar dodano nową dotkliwą karę zakazu pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres roku do pięciu. Dotyczy to funkcji: kierownika, zastępcy kierownika, członka zarządu skarbnika, głównego księgowego. Fakt ukarania tą karą podlega rejestracji w rejestrze prowadzonym przez Główną Komisję Orzekającą
w sprawach o naruszenia dyscypliny budżetowej przy Ministrze Finansów przez czas, na jaki orzeczono zakaz pełnienia tej funkcji. Odrębnym zagadnieniem jest wzmożenie dyscypliny wydatkowania przez samorządy środków pochodzących z dotacji. Znana już zasada, iż dotacje celowe przyznane gminom i niewykorzystane w danym roku budżetowym podlegają zwrotowi do budżetu państwa, uzupełniona została o sankcje

w przypadku wykorzystania ich niezgodnie z przeznaczeniem. Nie tylko muszą być one zwrócone wraz z odsetkami w terminie do 28 lutego następnego roku, ale jednostka samorządu terytorialnego nie ma prawa do ubiegania się o nią prze okres trzech kolejnych lat.

4. Zasada to wzmocnienie odpowiedzialności organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego za prowadzenie. Celem zwiększenia kompetencji zarządów jest poprawa elastyczności i efektywności działań w sferze gospodarki finansowej. Wraz ze zwiększeniem kompetencji dla zarządów zauważa się wzrost odpowiedzialności za grosz publiczny. Wyrazem tej zasady jest, iż organ stanowiący/rada/ nie może bez zgody zarządu zwiększyć deficytu budżetowego poprzez zwiększanie planowanych wydatków bądź też zmniejszanie dochodów. Elementem zwiększającym kompetencje organu wykonawczego jest unormowanie, iż zarządzanie mocy prawa dysponuje rezerwami budżetowymi. Dotychczas mógł dysponować tylko wtedy, jeśli takie upoważnieni uzyskał od rady

5. Zasada zrównania w prawach wszystkich podmiotów działających na rynku, realizujących zadania publiczne

Zgodnie z nią, każdy podmiot funkcjonujący na rynku może starać się o przyznanie środków publicznych na realizację zadania publicznego, przedkładając ofertę jego wykonania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy. Uznanie, iż nadrzędnym kryterium jest gospodarność i efekty ponoszonych nakładów a nie prawo pierwszeństwa
w dostępie do środków publicznych, może spowodować, iż wiele jednostek organizacyjnych gmin będzie zmuszonych do poprawy efektywności i optymalizacji kosztów działania. Również analiza form organizacyjnych jednostek sektora finansów publicznych wskazuje na bardziej rygorystyczne podejście do warunków ich funkcjonowania. Zasada ta wskazuje, iż zakład budżetowy może otrzymać dotację
z budżetu jednostki samorządu terytorialnego w wysokości nie przekraczającej 50 % jego własnych dochodów.

Struktura budżetu gminy

Budżet jest prawnym i finansowym planem działania organów gminy. Jest to najważniejszy akt prawa lokalnego, zasadnicze i najistotniejsze narzędzie zarządzania gmina. Dochodami budżetu są środki pieniężne pobierane i otrzymywane bezzwrotnie od osób fizycznych, osób prawnych i z budżetu państwa. Wydatkiem budżetowym nazywamy środki pieniężne przekazywane z budżetu na realizację zadań własnych, zleconych
i powierzonych. Wydatek staje się kategorią ekonomiczną z chwilą realizacji przelewu
z rachunku bankowego budżetu lub wypłaty z kasy. Proces konstrukcji budżetu
w zależności od wielkości gminy jest długi i skomplikowany, zależny od wielu elementów zewnętrznych i sytuacji wewnętrznej gminy. Założenia są corocznie przygotowywane przez zarząd gminy i przedstawiany radzie do zaakceptowania.

Po ich uchwaleniu skarbnik rozpoczyna pracę nad budżetem. Treść tego dokumentu wskazuje kierunek i stanowi dalsze wytyczne dla skarbnika gminy do projektu budżetu, zgodnie z intencjami, wskazówkami i zaleceniami radnych.

Dokument obejmuje dwa obszary:

- opis najistotniejszych elementów niezbędnych do opracowania budżetu

- prognozę ekonomiczną budżetu

Bazą założeń powinna być strategia rozwoju gminy. Na strukturę budżetu gminy składają się dwa elementy a mianowicie: forma zewnętrzna (zwana także strukturą organizacyjną budżetu) oraz forma wewnętrzna (określana jako struktura ekonomiczna budżetu bądź układ wykonawczy budżetu).

Na treść budżetu gminy składają się określone rodzaje dochodów i wydatków gminy, jak również zaplanowane danym roku budżetowym w celu sfinansowania publicznych zadań własnych samorządu terytorialnego oraz zadań zleconych
i powierzonych gminie.

Forma wewnętrzna budżetu jest wyznaczona przez zespół zasad budżetowych, wśród których najważniejsze znaczenie należy przypisać zasadzie jedności i szczegółowości.

Zasada ta postuluje by dochody i wydatki były ujęte w jednym budżecie. Budżet gminy powinien być zawarty w dokumencie a jego układ powinien być taki, który pozwala na zamieszczenie w jednym zestawieniu wszystkich dochodów i wydatków a równocześnie umożliwia ich odpowiednie wyodrębnienie bez sporządzania odrębnych szczegółowych budżetów. Jest on uchwalany przez Radę Gminy w jednym dokumencie, jakim jest uchwała budżetowa. Według klasyfikacji budżetowej, która jest jednolita dla budżetu państwa oraz budżetów gmin i ich jednostek organizacyjnych, co umożliwia dokonania oceny prawidłowości ewidencji księgowych i sprawozdawczości budżetowej.

Podziałką o najszerszym zakresie w budzenie jest dział.

Działy odpowiadają podstawowym dziedzinom działalności - jest to, zatem podziałka, która została wyodrębniona według kryterium podmiotowego.

W ramach działów występuje dalszy podział na rozdziały.

Rozdziały odpowiadają określonym grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych. Podziałka ta została wyodrębniona według kryterium
podmiotowo - przedmiotowego określającego równocześnie jednostkę finansującą
i przedmiot działalności finansowej.

Podstawowa podziałką klasyfikacji budżetowej jest paragraf.

Podziałka ta określana jest mianem podziałki rodzajowej. Wyodrębnienie według przedmiotowego kryterium, paragrafy odpowiadają określonym źródłom dochodów oraz rodzajem wydatków budżetowych.

Mamy, więc odrębne podziałki paragrafów po stronie dochodów budżetowych gmin oraz odrębne po stronie wydatków.

Poza wymienionymi podziałkami klasyfikacji budżetowej wg. działu, rozdziału, paragrafu, odrębnie ujmuje się nadwyżki dochodów nad wydatkami, wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych, wpływy z prywatyzacji majątku, kredyty i pożyczki po stronie przychodów.

Wykonywanie nadzór i kontrola budżetu gminy

Znaczenie budżetu podmiotu publicznoprawnego ujawnia się w głównej mierze w toku jego wykonywania. Wykonywanie budżetu gminy oznacza gromadzenie dochodów
i dokonywanie wydatków przez wszystkich dysponentów środków publicznych, jakimi są środki budżetu gminy. Zasadnicza rola budżetu nie polega jednak na tym, iż umożliwia świadome kształtowanie obrazu finansów jednostki samorządu terytorialnego poprzez podejmowanie działań zgodnych z ustaleniami zawartymi tym planie. Kompetencje wykonawcze budżetu gminy zostały przypisane Zarządowi gminy jako dysponentowi pierwszego stopnia. Zarząd te zadania wykonuje przy pomocy jednostek organizacyjnych ,które bezpośrednio mu podlegają i mogą być dysponentami drugiego lub trzeciego stopnia. Stosownie do art. 126 ust. 1 ustaw o finansach publicznych .Wykonanie budżetu gminy musi być poprzedzone opracowaniem układu wykonawczego budżetu. Dochody
i wydatki muszą być przypisane poszczególnym dysponentom z zachowania klasyfikacji budżetowej z podziałem na działy rozdziały i paragrafy. Szczegółowość układu wykonawczego budżetu gminy określa Rada Gminy zawierając je w uchwale w sprawie procedury opracowania, uchwalania i wykonywania budżetu gminy. Ogólne zasady gospodarki finansowej, obowiązujące gminy zawarte są w ustawie o finansach publicznych. Wykonanie budżetu gminy musi być poprzedzone opracowaniem układu wykonawczego budżetu. Dochody i wydatki muszą być przypisane poszczególnym dysponentom z zachowania klasyfikacji budżetowej z podziałem na działy rozdziały
i paragrafy. Szczegółowość układu wykonawczego budżetu gminy określa Rada Gminy zawierając je w uchwale w sprawie procedury opracowania, uchwalania i wykonywania budżetu gminy. Ogólne zasady gospodarki finansowej, obowiązujące gminy zawarte są
w ustawie o finansach publicznych

Oznacza to, że w zakresie realizacji dochodów należy kierować się zasadą terminowości
i legalności, natomiast przy realizacji wydatków musi być przestrzegania zasada dokonywania tych wydatków w granicach kwot określonych u budżecie z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych zmian w sposób celowy i oszczędny uwzględniając ustawę
o zamówieniach publicznych. Gospodarka środkami finansowymi znajdującymi się
w dyspozycji jednostek samorządu terytorialnego, czego odzwierciedleniem jest budżet gminy wraz z układem wykonawczym jest jawna.

Jawność w jednostkach samorządu terytorialnego jest realizowana przez:

• jawność debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych

• podawanie do publicznych wiadomości kwot dotacji udzielonych z budżetu tych jednostek.

Jawność finansów jednostek samorządowych realizowania jest nie tylko poprzez jawność procedur budżetowych, publikację uchwał budżetowych oraz sprawozdań z wykonania budżetu.

Bardzo ważne znaczenia dla niej ma także sposób dokumentowania procesów składających się na treść tych finansów. Uwaga ta odnosi się do sposobu przedstawiania treści uchwały budżetowej oraz sprawozdań z wykonania budżetu w tym poziomu szczegółowości dochodów i wydatków ujętych w budżecie. Zagadnienie sposobu przedstawiania treści budżetu w tym poziomu jego szczegółowości została uregulowane w art. 124 ustawy
o finansach publicznych. Zgodnie z nim uchwała budżetowa jak również szczegółowość sprawozdania w z wykonania budżetu powinna określać:

a/ dochody wg. ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji budżetowej

b/ wydatki bieżące z wyodrębnieniem :

- wydatków na wynagrodzenia

- pochodne od wynagrodzeń

- wydatków na obsługę długu publicznego

c/ wydatki majątkowe

d/ kwoty dotacji podmiotowych

e/ dochody i wydatki związane z realizacją zadań zleconych i powierzonych

f/ wydatki związane z wieloletnimi planami gospodarczymi

Pojęcie kontrola jest zaczerpnięte z języka potocznego. Kontrolę nazywa się ogół czynności polegających na sprawdzeniu stanu faktycznego. Kontrolą jest obserwowanie, ustalanie czy wykonanie stanu faktycznego, porównanie rzeczywistości z zamierzeniami, występowaniem przeciwko zjawisku niekorzystnych i sygnalizowanie kompetentnym jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach.

Pod terminem kontrola trzeba rozumieć również działanie polegające na badaniu istniejącego stanu rzeczy, zestawieniu faktów a tych co powinno być i wyciągnięciu stąd wniosków. W zależności od zasięgu i skutków ingerencji, kontrola może przyjmować postać nadzoru. Mimo wspólnych elementów kontrola i nadzór różnią się, często jednak mylnie obu tych pojęć używa się zamiennie. Dlatego też istnieje konieczność ich rozgraniczenia.

Przez nadzór należy rozumieć właściwość organu nadrzędnego do wywierania wpływu na działalność organu podporządkowanego.

Organ nadzorujący nie tylko spostrzega i ocenia, również w pewnym sensie współadministruje, odpowiada za wyniki działalności organizatorskiej organów podległych. Natomiast kontroli nie musi się łączyć z możliwością stosowania środków nadzorczych.

Bez wątpienia nadzór jest pojęciem szerszym, mieszczącym w sobie kontrolę, wyposażonym w dodatkowe atrybuty, jak zwierzchność i władność. Jednak w praktyce granice miedzy kontrolą i nadzorem ulegają zatarciu.

W myśl art.171 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, organem nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych są Regionalne Izby Obrachunkowe. Ustawa o Izbach Obrachunkowych z 7 października 1992 r. przypisuje Izbom następujące funkcje: kontrolną, nadzorczą, opiniodawczą i szkoleniowo
- informującą. Izby sprawują nadzór na działalnością jednostek samorządu terytorialnego
w zakresie spraw finansowych oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych.

Realizację funkcji nadzorczych izby wyraża działanie, polegające na badaniu uchwał podejmowanych przez w/w jednostki w zakresie spraw finansowych w szczegółowości uchwał dotyczących:

• uchwalania budżetu i jego zmian,

• planu przychodów i wydatków funduszy celowych,

• zaciągania pożyczki lub kredytu,

• emisji papierów wartościowych,

• gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych,

• układu wykonawczego budżetu gminy i jego zmian,

• podatki od nieruchomości, określanie jego stawek i ulg,

• podatku rolnego, posiadania psów i opłat administracyjnych,

• lokowania wolnych środków na rachunkach w innych bankach.

Ustawa określa także regulację dotyczącą postępowania kontrolnego, określa przede wszystkim prawa i obowiązki inspektorów do spraw kontroli, sposobu przeprowadzenia kontroli, sporządzania protokołu oraz opracowania wystąpienia pokontrolnego.

Warto dodać, iż czynności nadzorcze prowadzone przez Izby można nazwać kontrolą zewnętrzną, ponieważ regionalne izby obrachunkowe są instytucjami państwowymi i nie są strukturalnie nadrzędne nad podmiotami kontrolowanymi.

Oprócz czynności nadzorczych prowadzonych przez RIO w procesie zarządzania finansami publicznymi szczególnie w samorządach terytorialnych występuje drugi rodzaj kontroli nazywanej kontrolą wewnętrzną.

Kontrola wewnętrzna stanowi niezbędne ogniwo procesu administrowania w gmin,
a szczególnie w zakresie zarządzania finansami publicznymi. Kontrola wewnętrzna jest też strażnikiem poprawności wykonywania bieżących powtarzalnych czynności komórek poszczególnych pracowników w urzędzie gminy i innych jednostkach organizacyjnych. Kontrola wewnętrzna w gminie jest realizowana w dwóch poziomach -jako kontrola organu stanowiącego i kontrolowanego, czyli rady gminy i organu wykonawczego, czyli zarządu.

Rada Gminy jest organem kontrolnym wobec zarządu, a jej zakres kontroli obejmuje główne zagadnienia o fundamentalnym znaczeniu dla gminy tj. realizację celów strategicznych oraz sferę planowania i wykonywania budżetu.

Rada Gminy jako organ stanowiący i kontrolny posiada uprawnienia nadzorcze, a wiec może władczo wpływać na zachowania zarządu gminy łącznie z decyzjami personalnymi. Rada gminy wykonuje swoje czynności kontrolne za pośrednictwem powołanej z mocy prawa komisji rewizyjnej, a także w miarę potrzeb innych, w tym doraźnych powołanych komisji problemowych. Zarząd Gminy jako organ odpowiedzialny za bezpośrednią realizację budżetu oraz bieżącą pracę urzędu i jednostek organizacyjnych, podejmuje decyzje organizacyjne i kontrolne zapewniające właściwą realizację zadań określonych władztwem rady gminy oraz obligatoryjnych i fakultatywnych zadań z zakresu administracji.

Za właściwe zorganizowanie i realizację kontroli wewnętrznej odpowiada kierownik jednostki tj. wójt, burmistrz, prezydent w urzędzie lub kierownik wyodrębnionej jednostki powołanej przez gminę.

W celu zapewnienia skuteczności kontroli należy prawidłowo uregulować wzajemne stosunki prawne między pracodawcą i pracownikami a zwłaszcza w zakresie określania odpowiedzialności służbowej i materialnej.

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 1, art. 2

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 2, art. 6

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 2, art. 6

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 5, art. 43

Ustawa z dnia 10 maja 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. z 1990 r. nr 32, poz. 191 z póżn. zm.art.45

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 6, art. 61

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 2, art. 6,7

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym; Dz. U. Z 1996 r. nr 13, poz. 74, rozdział 2, art. 10

Ustawa o finansach publicznych , Dz. U. 155 poz. 80/4 z 26 listopada 1998 r

Ustawa z 7 października 1992 r. o izbach regionalnych, Dz. U nr 85, póz. 428

RIO - Regionalna Izba Obrachunkowa

12

---