WĘGLOWODANY

fruktoza

• monosacharyd

• składnik sacharozy, otrzymywany z inuliny, metabolizm w wątrobie do glikogenu bez udziału insuliny (cukrzycy); Graminis rhizoma - kłącze perzu

• w niewielkim stopniu wzrasta poziom cukru we krwi

• 40%roztwór - zapobieganie obrzękom mózgu

• źródło energii u chorych z niewydolnością nerek do odżywiania pozajelitowego

sorboza (=izomer fruktozy)

• monosacharydy

• owoc jarzębiny

cukier inwertowany

• monosacharydy

• owoc figi (Caricae fructus), owoc tamaryndowca (Tamarindi fructus), owoc jałowca, owoc borówki czernicy, kwiat dziewanny, miód pszczeli

• w osłabionym mięśniu sercowym, nerwowym, w schorzeniach wątroby

• tradycyjnie w kaszlu, chrypce, ranach

N-acetylo-D-glukozamina

• aminocukry

• prekursor chityny

• tworzy pancerz skorupiaków, owadów

• siarczan glukozaminy w chorobach reumatycznych

mannitol

• alkohol cukrowy, izomer sorbitolu (rozpowszechniony w roślinach) syntetyzowany z mannozy lub fruktozy

• sok wypływający po nacięciu pni i gałęzi jesionu mannowego (Fraxinus ornus), korzeń selera, w plechach morszczynu Fucus - algi brunatnic

• wysuszony sok z jesionu mannowego jest zalecany w zaparciach i chorobach, w których pożądane jest wypróżnianie z miękkim stolcem (szczeliny odbytu, guzy krwawnicowe, a także po zabiegach operacyjnych odbytu i odbytnicy)

• nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• łagodnie przeczyszczający

• środek moczopędny

• niemetabolizowany po wlewie dożylnym - 10% roztwór wydalany z moczem (w skąpomoczu, bezmoczu)

sorbitol

• alkohol cukrowy, syntetyzowany z glukozy

• w jabłkach, śliwkach, owocach jarzębiny, owocach głogu

• pobudza opróżnienie pęcherzyka żółciowego

• zalecany w zaparciach i niestrawności

• substytut sacharozy dla cukrzyków - metabolizm do fruktozy --- glikopen

• 5-10% roztw. w iniekcjach jak glukoza

• w technologii farmaceutycznej/przemyśle spożywczym E420

• nie zmienia pH w pastach przeciw próchnicy

ksylitol

• alkohol cukrowy

• nie występuje w przyrodzie - z hydrolizy ksylanów - drewno brzozy

• środek słodzący w przeciw próchniczych pastach do zębów

• składnik gum do żucia

inozytol

• cykliczny wieloalkohol (cyklitol)

• korzeń perzu - Agropyri rhizoma

• charakter wit. B czynnik wzrostu w hodowlach tk. roślinnych

• w zaburzeniach metabolizmu lipidów

• zapobiega stłuszczaniu wątroby

• niedobór ułatwia powstawanie cukrzycy

• bierze udział w przemianie lipidów

• leczenie hiperlipidemii, cukrzycy i dystrofii mięśniowej

mioinozytol

• cykliczny wieloalkohol (cyklitol); najczęstszy izomer inozytolu; wolny lub heksofosforan = kwas fitynowy

• w ziarniakach zbóż, drożdżach, owocach

• wiąże metale Co, Mg, Fe, Zn - może spowodować niedobory

• zapobiega mineralizacji stawów, naczyń krwionośnych (osoby starsze)

• chroni przed nowotworem jelita

• sól sodowa kw. fitynowego - w hiperkalcurii (wytrąca Ca w jelitach)

sacharoza

• disacharyd

• owoce: jabłka, śliwki, banany

• trucizna cukrowa Saccharum officinarium

• burak cukrowy Beta vulgaris

• klon cukrowy Acer saccharum

• sok z nacięć pni zagęszczony - konsystencja miodu USA, Kanada, syrop klonowy

• sorgo, proso cukrowe Sorgo saccharatum

• gęsty sok z łodyg - USA, Chiny

• corrigens - do syropów

maltoza

• disacharyd

• w kiełkującym jęczmieniu

• otrzymywanie - hydroliza enzymatyczna skrobii i/lub glikogenu

• maltoza i wyciąg stołowy - odżywki dla dzieci

laktoza

• disacharyd

• w mleku ssaków 4,5-5,5% ; w mleku kobiet 7%

• α-laktoza: do rozcieńczania proszków, do tabletek

• β-laktoza: składnik odżywek dla niemowląt

fruktooligosacharydy sojowe

• wyższe oligosacharydy

• w cebuli, czosnku, szparagach, łopianie, cykorii (korzeń), karczochu (bulwa)

• napoje bezalkoholowe, ciastka, cukierki, wyroby mączne

• nie trawione zwiększają populację bifitobakterii, które:

• produkują wit. B1, B2, B6, B12, kw. nikotynowy, kw. foliowy (nie wit. K)

• stymulują perystaltykę i zapobiegają zaparciom, biegunkom np. po antybiotykach

• spadek aktywności bakterii gnilnych

• spadek toksyczności produktów fermantacji, odciążenie wątroby

• spadek cholesterolu we krwi

• rozpuszczalne w wodzie - łatwiej niż włókna spożywcze można włączyć w żywności

• zapotrzebowanie ok. 3g/dziennie (mniejsze niż włókien)

• nie zwiększają lepkości, nie pęcznieją - nie zatrzymują wody

• nie wiążą składników mineralnych

• Monosacharydy o oligosacharydy - znaczenie:

• 1. słodzące - odżywcze per os glukoza, fruktoza, cukier inwertowany, sacharoza, maltoza odżywianie pozajelitowe: glukoza, fruktoza

przeciw próchnicowe pasty:mannitol, sorbitol, ksylitol

• 2. w hipoglikemii, utracie elektrolitów: glukoza

• 3. wpływające korzystnie na rozwój flory bakteryjnej jelit

fruktooligosacharydy - Helianthii tuberosi tuber

• 4. aromatyczne, moczopędne, wlewy dożylne: mannitol, sorbitol

• 5. zapobiegawczo przeciwko obrzękom mózgu: fruktoza, mannitol

• 6. nie podnosi poziomu glukozy we krwi (metabolizm bez insuliny do glikopenu): mannitol, sorbitol, fruktoza, ksylitol - dla cukrzyków

• 7. miejscowo na źle gojące się rany: glukoza, miód

• 8. inne

ksantan: Xanthani gum - guma ksantanowa (=włókna ksantanowe)

• polisacharyd

• otrzymywany w wyniku fermentacji węglowodanów, zachodzącej pod wpływem bakterii Xanthomonas campestris

• stabilizator zawiesin i emulsji w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym (także przy produkcji tabletek)

• rozpuszczalna w zimnej, gorącej wodzie, lepkość nie zmienia się (temp., pH)

dekstran (=DX)

• polisacharyd otrzymywany przy użyciu bakterii, polimer glukozy i sacharozy

• otrzymywany z sacharozy pod wpływem np. szczepów Leuconostoc mesenteroides

• śr. zastępczy krwi --- DX o m.cz. 60 tys.

• krwotoki --- DX o m.cz. 60 tys.

• rozcieńczanie krwi --- DX o m.cz. 60 tys.

• w zaburzeniach mikrokrążenia, oparzenia --- DX o m.cz. 40 tys.

• odmrożenia --- DX o m.cz. 40 tys.

• z sorbitolem w obrzęku mózgu --- DX o m.cz. 40 tys.

• serologicznie obojętne całkowicie eliminują się z moczem

• do kropli ocznych w niedostatecznym łzawieniu; płynów do soczewek kontaktowych

• DX typu sefadeks tzw. sito molekularne do rozdziału, oczyszczania

lentinan, schizofylan i tylopilan

• polisacharydy grzybów wielkoowocnikowych; glukany

• Lentinus edodes (lentinan), Schizophyllum commune (schizofylan), Thyllophilus felleus (tylopilan)

• immunostymulująco / nie cytotoksycznie stymulacja proliferacji limf. T, aktywność makrofagów

• wzrasta działanie cytostatów

agar

• polisacharyd

• wysuszony żel otrzymywany z gat. r. Gelidium - Galaretówka i Gracilaria - Smuklice

• spada uczucie głodu, przyspiesza perystaltykę

• przeczyszczający 1-2 łyżeczki

• w tech. farmaceutycznej - spęczniający, żelujący

• przemysł spożywczy - do produkcji galaretek i budyniów

• podłoża bakteriologiczne do hodowli bakterii (w mikrobiologii)

karageniny

• polisacharyd alg - krasnorostów

• wysuszone plechy krasnorostów - Chondrus crispus - Chrzęścica kędzierzawa i gatunki z rodzaju Gigartina

• stabilizatory przy produkcji emulsji, kremów i środki zagęszczające (pasty, kremy, płyny)

• przeciwzapalne (powlekające) w chorobie wrzodowej, nadkwasocie, hemoroidy

kw. alginowy (=KA)

• polisacharyd alg - brunatnic

• gat. z rodzaju Fucus - Morszczyn - Laminaria

• miejscowo przeciwkrwotocznie w znamieniach - alginian Ca

• spada podrażnienie bł. śluzowych - alginian Na

• KA i sole Ca nie trawione, pęcznieją, ułatwiają wypróżnienie - diety odchudzające

• do tabletek 2-10% - rozpad

• stabilizatory do kremów, maści, lodów, czekolady

alginiany- w przemyśle spożywczym i kosmetycznym; w technologii farmaceutycznej jako stabilizatory zawiesin, emulsji, składniki opatrunków żelowych, jako środki rozsadzające tabletki

lichenina i izolichenina

• polisacharydy porostów; glukany (polimery glukozy)

• Lichen islandicus Cetraria islandica - tarczownica islandzka

półkula północna po Arktykę, w Polsce na niżu, w górach

skrobia

• polisacharydy homogenne - glikany (polimery glukozy)

• Solanii amylum, Tritici amylum --- amyloza

Maydis amylum, Oryzae amylum --- amylopektyna

• przeciwzapalne, chłonące, osłaniające (zasypki, kleiki)

• substancje wypełniające, pęczniejące, ułatwiają rozpad tabletek

• przemysł spożywczy - produkcja środków dietetycznych i odżywczych

celuloza (=błonnik)

• polisacharyd; glikany (polimery glukozy)

• skł. ścian komórkowych (hemiceluloza, pektyny) i włókien np. włókna lnu, juty i włoski okrywające nasion bawełny

• subst. wypełniająca, wiążąca, rozsadzająca do tabletek

• ułatwia wypróżnienia, przyspiesza pasaż treści jelitowej

• absorbent w chromatografii (Avicel)

inulina

• fruktany (polimer fruktozy), niskocząsteczkowy polimer

• materiał zapasowy - organy podziemne roślin głównie z rodziny Asteraceae: Inulae radix, Taraxaci radix, Cichorii radix, Helianthi tuberosi tuber

• wypełniacz, subst. balastowa w odchudzaniu

• nie zwiększa poziomu/nieco zmniejsza poziom glukozy (cukrzyca)

• do otrzymywania fruktozy

trytycyna

• fruktany, polimer typu lewanu

• Agropyri rhizoma

• właściwości podobne do inuliny

guma arabska - Gummi arabicum (=Gummi Acaciae)

• polimer heterogenny - guma

• przez nacięcie pni i gałęzi drzew z rodzaju Acacia A. senegal - Sudan, Senegal

• przemysł farmaceutyczny - do produkcji emulsji, zawiesin

arabina

• polisacharyd, sól Na, K, Ca

• osłaniające w stanach zapalnych bł. śluzowych - leki przeciwkaszlowe

• łagodzi ostry smak leków

• emulgator

tragakanta - tragacantha

• skrzepła na powietrzu, wydzielina z pęknięć i nacięć pni gat. r. Astragalus (Fabaceae), gr. Astragalus gummifer (Traganek gumodajny), ciernisty krzew - Syria, Iran, nie zawiera oksydaz

• śr. stabilizujący, klarujący, obniża napięcie powierzchniowe

• wiąże wodę - do kremów, emulsji, maści, past do zębów

• immunostymulująco w medycynie

indyjska tragakanta - Karaya

• podobna do pektyn, zastępuje tragakantę

• ze zranionych nadpalonych pni drzew z r. Sterculia gł. S. ureus (Sterculiaceae) - Indie

• odchudzająco - uczucie sytości, przeczyszczające

• ułatwia przyczepność protez zębowych

• przy przetokach

• składnik past do zębów - zapobiega osadzaniu się kamienia nazębnego

• skł. lakierów do włosów

• środek zagęszczający w przemyśle farm. Kosmetycznym

galaktomannany

• polisacharydy; polimery mannozy; śluzy obojętne

• w Foenugraeci semen i w bielmach nasion Cyamopsis tetragonolobus - Guma Guar zmielone bez łupiny nasiennej i zarodków Cyamopsidis seminis pulvis - Guar

glukomannany

• polisacharydy; polimery mannozy

• w bulwach Amorphophallus konjak - Aracaeae

• sproszkowane bulwy - dodatek do np. chleba, niskokaloryczne diety

• galakto- i glukomannany - działanie:

• mają zdolność pęcznienia i tworzenia w wodzie lepkich roztw. lub żeli

• wywołują uczucie sytości

• pobudzają perystaltykę

• obniżają poziom cholesterolu (czynnik ryzyka miażdżycy)

• ↓ wchłanianie glukozy

• wchodzą w skład preparatów stosowanych w kuracjach odchudzającyc

guar

• polisacharyd; polimer mannozy

• wchłanianie glukozy z jelit. poz. cholesterolu

• 2 kapsułki przed obiadem (2-4 w razie głodu)

• w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym jako środek ↑ lepkość, zagęszczający; również jako środek wiążący, ułatwiający rozpad tabletek

śluzy

• heteropolisacharydy

• w surowcach z rodziny: Malvaceae, Plantaginaceae, Asteraceae, Scrophulariaceae, Linaceae, Boraginaceae

• nie wchłaniają się, powlekają, zmiękczają - przeciwkaszlowe

• chłoną wodę w jelicie, zwiększają objętość treści jelit

• ucisk ścian - wzrost persytaltyki - przeczyszczenie

• spowalniają, przedłużają działanie innych leków

• osłaniają przy lekach drażniących

• łagodzą smak kwaśny, ostry, zmniejszają słodki smak

• emulgują, spęczniają i rozsadzają

żel aloesowy

• polisacharydy roślin wyższych

• świeży śluzowaty sok z liści - Aloe barbadensis (A. vera)

• oparzenie i podrażnienie skóry, rany

• ułatwia proliferację komórek skóry, podrażnienie nabłonka, wiąże wodę

• suplement diety - spadek cukru i triglicerydów

pektyny

• polimery

• zlokalizowane w środkowej blaszce ściany kom. roślin, z wyjątkiem gatunków należących do rodziny Poaceae; bogate w pektyny są: niedojrzałe owoce jabłka, czarne porzeczki

• powlekają bł. śluzowe przewodu pokarmowego, chłoną wodę - zwiększając zawartość treści żołądka

• regulują wypróżnienia

• tworzą korzystne środowisko do rozwoju prawidłowej flory bakteryjnej w jelitach

• w objawowym leczeniu wymiotów i biegunek u dzieci

• regularne spożywanie - obniża poziom cholesterolu we krwi, co zapobiega chorobom sercowo - naczyniowym

• Biologiczna aktywność polisacharydów:

• wpływają korzystnie na rozwój flory bakteryjnej: pektyny

• nie podwyższają lub obniżają poziom cukru posiłkowego i cholesterolu: pektyny, gluko-, i galaktomannyt: Guar, Amarphaphli bulb. i inulina, trytycyna

• pęczniejące, wzrost wypróżniania (śr. masowe) / (przeciw biegunkom) śluzy w Plantaginis ovatae sem. / tegumentum Psylli sem., Lini sem.

• substancje zagęszczające, stabilizujące: gluko- i galaktozmannany: Guar, Amarphaphli bulb., kwas alginowy, alginiany, Xantini gummi, Gummi: Tragacantha, Karaya, Arabicum, agar, karogeniny, pektyny

• immunostymulujące: p-nowotworowe: z grzybów, lentinan, schizophylari, krestin, gumy: Tragacantha, Aloe gel

• WP - objętość jaką zajmie 1g surowca po 4godz spęcznienia w wodzie