OLEJE ZAWIERAJĄCE FITOSTEROLE

OLEJE: FITOSTEROLE - w stanach zapalnych

Persae oleum - olej z owoców awokado

Persea americana - Smaczliwka amerykańska (awokado)

niezmydlająca się frakcja oleju z : owoców akowado + soi ma wpływ na metabolizm i skład tkanki łącznej. Stosowany pomocniczo w terapii bólów reumatycznych.

Podobno dobrze smakuje na kanapce :D

Olej arganowy - z nasion Argania spinosa

Kwas: oleinowy, linolowy

Podobny do arachidowego i sezamowego.

Inny skład frakcji niezmydlającej:

1. delta7 sterole: spinasterol i szotenol

2. γ-tokoferol

OLEJE RYBIE:

Piscis oleum omega-3-acidis abundans - olej rybny bogaty w omega 3-kwasy

Oczyszczony, odsteranowany i odwodniony olej z róóóżnych ryb.

NKT omega-3 wyrażone jako triglicerydy:

1. eikozapentaenowy (EPA)

2. dokozaheksaenowy (DHA)

Działanie:

1. zmniejszają agregację trombocytów, wydłużają czas krwawienia

2. zmniejszają poziom triglicerydów, VLDL, zwiększają HDL

Stosowanie:

1. profilaktyka miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca

2. w łuszczycy, reumatoidalnym zapaleniu stawów, zwyrodnieniowej chorobie stawów

Iecoris apelli oleum A/B - Olej wątłuszowi typA/B

Oczyszczony olej tłusty ze świeżych wątrób dorsza atlantyckiego i innych dorszowatych. Substancje stałe usunięto przez chłodzenie i sączenie.

Skład :??

iOlej z rekina grenlandzkiego:

1. kwsy tłuszczowe: omega-3, EPA, DHA

2. alkiloglicerole: AGL i skwalen (on też jest w oleju oliwkowym)

AGL:

1. gromadzą się w komórkach bakterii i nowotworach - uszkadzają je

2. wpływ na układ immunologiczny - pobudzenie fagocytozy, tworzenie przeciwciał

Skwalen: właściwości przeciwbakteryjne i przeciwdrobnoustrojowe i jak się myjemy to go usuwamy - częste mycie skraca życie, ale pani prof. nie jest absolutnie przeciwko higienie :D

1. prekursor hormonów steroidowych

2. przeciwko wolnym rodnikom

3. pobudza układ odpornościowy

4. przeciwbakteryjny

5. chroni przed rakiem skóry i wzmaga usuwanie ksenobiotyków z organizmu (u myszy i szczurów)

6. spadek poziomu cholesterolu, ułatwia jego wydalanie

ZWIĄZKI SPOKREWNIONE Z KWASAMI TŁUSZCZOWYMI

Większość dekarboksylacja, denaturacja, cyklizacja kwasu linolowego.

Poliacetyleny - połączenia typu acetylenu (Potrójne C) - 1-5 3xwiązań

1. linearne:

en-in-dicyklieter - w Matricariae flos - kwiat rumianku - spazmolityk silniejszy od papaweryny

panaksydol i kompleks poliacetylenów w Panax ginseng - działanie cytotoksyczne i przeciwmiażdżycowe

2. cykliczne tiofeny: z siarką włączoną w 5-członowy układ heterocykliczny np. furanu

Arktinal i inne w Bardanae radix - korzeń łopianu - przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe

Alkamidy - pochodne kwasów tłuszczowych z grupą amidową

1. alkamidy - pojedyncze wiązania

2. alkenylamidy - 10więcej podwójnej wiązań

3. alkinylamidy - 1 i więcej potrójnych wiązań

4. Izobutyloamidy - do grupy amidowej ugrupowanie izobutylowe przyłączone.

Ograniczone występowanie np.

1. jeżówki:

- korzeń, ziele jeżówki purpurowej i korzeń wąskolistnej i bladej

- immunostymulująco (działają synergistycznie z innymi grupami tak działającymi w jeżówkach)

- przeciwzapalne

POLIACETYLENY TOKSYCZNE:

powodują: ślinotok, ból żołądka, wymioty, drgawki, migotanie komór, zatrzymanie oddechu

Cykutotoksyna - Cicuta Mirosa, szalej jadowity - korzeń mylony z pietruszką, pasternakiem, selerem, trująca jest cała roślina

Etuzyna, etuzanol A - podobne do cykutotoksyny Aethusa cynapium, blekot pospolity; liście mylone z pietruszką, owoce z kminkiem

- wyciąg z opium - trucizna humanitarna

Enantotoksyna w korzeniach (zapach selera) Enanthae crocata kropifło szafranoe

WOSKI ROŚLINNE

- chroni przed utratą wody czynnikami patogennymi

- małe znaczenie

Cera carnauba - woska Carnauba

Copernicia cerifera - Kopernikia woskodajna

Woskownica brazylijska, Palma wojskowa.

Ok. 5% na liściach: wygotowane w wodzie/oddzielenie po wysuszeniu liści można proszkować

Cera Candelilla z Euphoria Candelilla

WOSKI ZWIERZĘCE: lanolina, wosk pszczeli, olbrot.

Zastosowanie w:

1. farmacji jako środki pomocnicze:

• poprawa konsystencji, spoistości maści, kremów

• do podłoży, o dużej zawartości wody (chłodzące)

• do nabłyszczania tabletek powlekanych

• do wyrobu plastrów, sztyftów

2. w kosmetyce - do kredek do ust, odżywek do włosów

3. przemyśle do produkcji świec, past, papieru woskowego

Simmondsiae oleum - olej jojoby z nasion Simmondsia californica (kalifornijska) I chińska - sinensis

Zawiera:

1. palmitynian cetylu, wartość tłuszczu wieloryba, bez nieprzyjemnego zapachu

2. skwalen (przeciwgrzybiczno), witamina E

Właściwości:

1. powinowactwo do skóry

2. przenika głęboko zmniejszając utratę wody

3. trwałość - 20 lat, odporny na utlenianie (285°C/4 dni)

4. kosmetyki do pielęgnacji włosów I ciała

5. smar do czegoś tam do serca

TŁUSZCZE ZŁOŻONE:

1. Fosfolipidy,

• w nasionach roślin oleistych

• składnik błon komórkowych/tkanki nerwowej u zwierząt

• we frkacji lipidowej, choć rozpuszczalny w wodzie I nierozpuszczalny w acetonie w odróżnieniu od innych lipidów

• 2 grupy OH glicerolu są zestryfikowane kwasami tłuszczowymi, a trzecia jest z: kwasem fosforowym związanym z:

- aminą: choliną (lecytyny)

- alkoholoaminą (kefaliny)

- etanolodiaminą - kolaminokefalina

seryną - serynokefalina

inozytolem - inozytokefalina

LECYTYNA

Występowanie: żółtrka jaj, olej sojowy, mniej w rzepakowym I słonecznikowym

Znaczenie: źródło NKT, cholina - prekursora neuroprzekaźnika - acetylocholiny, wpływa korzystny na gospodarkę lipidow ą - obniża poziom cholesterolu I lipoproteid w osoczu

Zastosowanie:

1. doustnie:

• miany zwyrodnieniowe OUN

• rekonwalescencja, wyczerpanie (wzmacniający)

• hipercholesterolemia, zaburzenia pamięci I koncentracji

• schorzenia wątroby

• żywienie pozajelitowe

stabilizator, emulgator w preparatach dermatologicznych, ułatwia wchłanianie

JAJA SĄ CUDOWNE! Kurczak jak się wykluwa to ma I piórka I pazurki I mięśnie no I no wszystko co potrzebuje… Dlatego w jajku jest wszystko! I jajek nie należy się bać!

GALAKTOLIPID

Zawierają go owoce właściwe Rosa canina

Jedna z grup -OH glicerolu jest zestryfikowana galaktozą, a reszta ma normalnie kwasy tłuszczowe.

Np. preparat LITOZIN - na zapobieganie gromadzeniu się białych krwinek wokół stawów I zmniejsza stan zapalny (chociaż pewnie nie na wszystkie stawy).

AMINOKWASY

Rośliny mają 200 aminokwasów

Proteinogenne - 20 (to co znamy z biochemii)

Nieproteinogenne:

1. prekursory alkaloidów, glukozynolatów I betalain

Wolne aminokwasy:

1. tyramina w dojrzałych bananach, zielu żarnowca

2. hordeina - dimetylotyramina w zarodkach jęczmienia

3. siarkowe pochodne cysteiny w czosnku, cebuli

W lecznictwie wykorzystuje się: glicynę, kwas asparaginowy, ornitynę, metioninę, tryptofan, taurynę I karnitynę.

L-DOPA - 3,4-dihydrosyfenyloalanina

2. nasiona z rodziny Fabaceae

3. świerzbiec właściwy (Mucyna pruriens) - pokonuje barierę krew/mózg, prekursor dopaminy; jej niedobór w mózgu powoduje chorobę Parkinsona

GABA - kwas γ-aminomasłowy

1. Vinci herba, Valerianae radix, Chamomillae anthodium

2. substancja przekaźnikowa - hamująca

3. działanie przeciwdrgawkowe w : padacze lub chorobie Parkinsonie

4. w nadciśnieniu

GHBA - kwas γ-hydroksymasłowy

Arginina: owocnia fasoli

Teaina: liście zielonej herbaty

Egzogenne aminokwasy np. w algach Spirulina maxima, mleczko pszczele, produkty zwierzęce, rośliny strączkowe: soja, soczewica, bób

5-OH-tryptofan

Nasiona Griffonia simplicifolia - zachodnioafrykańskie winogrona

1. pokonuje barirę krew mózg I metabolizuje do serotoniny (5-OH-tryptaminy) - hormonu szczęścia, neuroprzekaźnika w OUN I w układzie pokarmowym'

2. zalacane w depresjach, migrenie, bezsenności, odchudzeniu

TEANINA - w liściach herbaty - antagonistycznie działa do kofeiny

W organizmie człowieka:

1. prekursor neuroaktywnych amin, przekracza barierę krew/mózg

2. działa spazmolitycznie I zmniejsza ciśnienie krwi

3. anksjolitycznie

4. zmniejsza stres przez wpływ na poziom neurotransmiterów: dopaminy I GABA

5. odpowiada za stany emocjonalne, hormon szczęścia (?)

Pochodne kwasów tiamino-propionowego I tiamino-masłowego mogą powodować LATYRYZM

KUKURBITYNA - w świeżych nasionach dyni (nie w wysuszonych - brak działania).

Działa przeciwpasożytniczo - tasiemiec uzbrojony/nieuzbrojony

POCHODNE AMINOKWASÓW GLUKOZYDY CYJANOGENNE (wzorst HCN) z fenyloalaniny, leucyny, izoleucyny, waliny I tyrozyny

1. amigdalina - gencjobiozyd nitrylu kwasu migdałowego z nasion gorzkiego migdała Prunus amygdalus - spadek poziomu glukozydazy, której normalnie jest w komórkach nowotworowych. (czyli HCN wydziela się w komórkach nowotworowych I je killuje) (Letril)

2. prunazyna - glukozyd nitrylu kwasu migdałowego - kora czeremchy Prunus padus I jej izomer sambunigryna - liście, kora, niedojrzałe owoce brzu czarnego (Sambuci fructus)

3. linustatyna - gencjobiozyd metyloetyloketonocyjanohydryny I linamaryna - glukozyd metyloetyloketonocyjanohydryny w nasionach lnu

TOKSYCZNOŚĆ (nie chciało mi się pisać).

GLUKOZYNOLATY

1. z aminokwasów siarkowych - uszkodzenie tkanki roślinnej tyrozynaza - przegrupowanie do izosiarkocyjanianów: R-N=C=S o silnym zapachu

2. synigryna - Synaps Nigrze semen (chrzan), przekształcenie do lotnego izosiarkocyjanianu allilu - oddestylowanie do lejku gorczycznego który po rozcieńczeniu z etanolem (SPIRITUS SINAPIS) drażni skórę, rozgrzewa, przy dłuższym kontakcie pęcherze, uszkodznie skóry

3. synalbina + amina - synapina = przekształcenie do izosiarkocyjanianu p-hydroksybenzylu - związek nielotny pobudzający trawienie

4. glukobrassycyna - występuje w czarnej rzodkwi, chrzanie, kapustnych; zawiera izosiarkocyjanian indolilometylu, który działa silnie bakteriobójczo - chronią przed rakiem okrężnicy. Ma też wpływ na metabolizm karcynogenów

5. glukorafanina jest to sulforafan (albo metabolizuje do niego) znajdujący się w brokułach i działający:

• przeciwnowotworowo - usuwa kanrcynogeny

• apoptoza komórek nowotworowych, angiogenezy hamowanie (niekorzystne)

• bakteriobójcze Helicobacter pylori

• przeciwzapalne

Sulforafan działa rozjaśniająco na skórę i zmniejsza jej podatność na zaczerwienienie

Są to substancje wolotwórcze - powodują powiększenie gruczołu tarczycowego (wole). Dwa mechanizmy:

Izosiarkocyjaniany - zmniejszają gromadzenie się jodu w tarczycy; wystarczająca podaż jodu zapobiega wtedy powstawaniu wola

Produkty rozpadu glukozynolatów (progoitryna goitryna) hamują syntezę hormonów tarczycy (tyroksyny). Mimo podaży jodu nie zapobiegamy wolu, bo i tak nie wytworzymy hormonów.

SIARCZKI, DISIARCZKI, SULFOTLENKI ALKILOWE pochodne aminokwasu siarkowego - cysteiny.

1. allina (allinaza) allicyna ajoeny

• występuje w czosnku Alli sativi bulbus

• homologi alliny występują w cebuli (Alii cepae bulbus)

• działanie: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwzakrzepowe, przeciwzapalne, zmniejszają poziom cholesterolu i triglicerydów do 9%

• w dawce 600-800 mg na dzień przez 4 miesiące przeciwdziała nadciśnieniu, działa przeciwagregacyjnie i działa hipoglikemicznie

• w dawce 20g na dzień zmniejsza ryzyko raka żołądka (nie raka płuc ani sutka)

• w dawce 4 g na dzień zapobiega miażdżycy

POCHODNE AMINOKWASÓW - BETALAINY (również pochodne indolu)

1. Betacyjaniny - glikozydy, pochodne indolu - związki o barwie czerwone i fioletowe występujące np. w Beta vulgaris - Burak zwyczajny (rodzina Komosowate: Chenopodiaceae)

• związki są niestabilne - trudne do izolacji, identyfikacji

• zagęszczony sok (lub fermentowany) - absorbowany na żelatynie barwnik E₁₆₂ stabilny w pH 3,5 - 7 - barwnik wykorzystywany w przemyśle spożywczym

• barwa buraków nie jest uwarunkowana antocyjanami tylko właśnie betacyjaninami

• ma pewne nie do końca zbadane właściwości np. antyoksydacyjne

Betaksantyny - podobne budową do betalain - żółte, głównie w Cataceae (Kaktusy)

PEPTYDY

1. wolne lub jako składniki białek, produkty ich degradacji

2. podział na dipeptydy, oligopeptydy (3-10), polipeptydy (>10) i białka (> 10 000)

3. peptydy:

• antybiotyczne: penicyliny, cefalosporyny, kolistyna

• spadek komórek nowotworowych

• coś tam

Glutation - tripeptyd zbudowany z kwasu glutaminowego, cysteina, glicyny. Występuje w komórkach roślin i zwierząt. Chroni przed wolnymi rodnikami.

Alkaloidy peptydowe:

1. frangulanina - Frangulae cortex właściwości antybiotyczne

2. alkaloidy sporyszowe w Sealae cornutum - cykliczny tripeptyd związany z kwasem D-lizergowym

Wiskotoksyny A₂,A₃,B₁

- występują w zielu jemioły: Vinci herba

- 46 aminokwasów: najwięcej VI-VII

- działanie cytotoksycznie: podawany podskórnie, stymuluje układ immunologiczny, przeciwnowotworowo

Toksyny peptydowe - np. α,β-amanityny z muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides)

• zatrucie przebiega bez objawów do 24 h

• na 1-2 dzień występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe: wymioty, kolki, krwawe wypróżnienia; odpowiedzialne za nie jest faloidyny występujące raczej w trzonkach

• na 2-8 dzień już jest faza wątrobowo-nerkowa za którą odpowiedzialna jest amanityna, zawarta bardziej w kapeluszach. One spadek syntezy kwasów nukleinowych, białek w jądrach komórkowych, szcary w błonach komórkowych, ucieczka wapnia i potasu, żółtaczka, zatrzymanie moczu, śpiączka i śmierć

• jeden grzyb jest dawką śmiertelną

Białka obojętne:

1. żelatyna - wykorzystywana do produkcji kapsułek, czopków żelatynowych; powstaje z kolagenu (uboczne produkty przemysłu mięsnego) w wyniku hydrolizy

2. ketgut - nici chirurgiczne z jelit baranich; resorbują się po 8-21 dniach (proteinazy)

3. jedwab naturalny z kokonów jedwabników (Bomby mori) - nie resorbują się (też na nici)

Białka - enzymy roślinne: diastaza, papaina, chymopapaina, bromelaina

1. DIASTAZA = mieszanka amylaz z kiełkujących zbóż jęczmienia (Hordeum vulgare), otrzymywana ze słodu lub ekstraktu słodowego (max. 60°C bo jest to enzym)

• rozkłada skrobię do maltozy i glukozy

• składnik odżywek dla dzieci, w zaburzeniach trawiennych

• diastaza z bakterii Bacillus subtilis i grzybni Aspergillus oryzae (α-amylaza) stosuje się w stanach zapalnych dróg oddechowych: obrzęk, ból gardła oraz ogólnie przeciwobrzękowo

2. PAPAINA i CHYMOPAPAINA pochodzą z melonowca właściwego Carica papaja

• owoce nasina się, wycieka z nich lateks (sok), któ®a zastyga, zeskrobuje się go i suszy

• jest to mieszanka enzymów proteolitycznych

• wykorzystywana w niestrawności, zespole złego trawienia, do uzdatniania mięsa wołowiny, marynat

• także w płynach do soczewek kontaktowych - rozpuszcza złogi białkowe

• w maści razem z mocznikiem służy do oczyszczania ran ; wtedy nie dajemy wodą utlenioną, bo H₂O₂ i inne utleniacze unieczynniają papinę

CHYMOPAPAIN - tworzy Papinę

• iniekcja do jądra miażdżystego (dyskopatia) - następuje trawienie, brak ucisku na nerw, brak bólu

• metoda wymaga specjalistycznego ośrodka, techniki, personelu

• niebezpieczeństwo reakcji anafilaktycznej na obce białko (śmiertelność 1 na 5000) dlatego robi się test 24 h przed zabiegiem

• przeciwwskazana dla alergików

• można jej użyć tylko raz

• premedykacja z antagonistą receptorów histaminowych

4. BROMELAINA - obecna w Ananas comosus (ananas właściwy)

• podawana doustnie jako środek przeciwzapalny, przeciwobrzękowy, przeciwbólowo: w obrzękach pooperacyjnych i pourazowych (należy podać na cczo)

• podane z jedzeniem przyspieszają trawienie białek - wtedy podane razem z błonnikiem wspomagają odchudzanie

• zmniejszają agregację płytek, działanie przeciwkrzepliwe wydłużenie czasu krwawienia)

5. LAKTAZA - otrzymywana z hodowli drożdży, wykorzystywana w leczeniu nietolerancji mleka i produktów mlecznych

6. Wyciąg z melona (extramel) - bogaty w przeciwutleniacze np. dysmutazę ponadttlenkową, katalazę, glutation, karotenoidy i selen; prawdopodobnie reguluje on poziom melaniny

LEKTYNY - glikoproteiny

Wiążą się do specyficznego receptora membran komórkowych (z częścią cukrową glikoprotein) na zasadzie zamek-klucz.

Są to substancje przekaźnikowe (komunikacja między komórkowymi)

1. występowanie = rośliny: nasiona z Fabaceae (soja, groszek, fasola), kiełki pszenicy, orzeczki ziemne, ziele jemioły, sok mleczny (Euphorbiaceae_, korzeń pokrzywy, kora, grzyby; także u zwierząt (śluz ślimaków i małż)

2. aglutynują czerwone krwinki - fitochemaglutyniny

3. przy pomocy lektyn można:

• oznaczać grupy i podgrupy krwi w ślinie, spermie

• wykrywać zmiany na powierzchni komórek (diagnostyka chorób)

• leczyć guzy cytostatykami związanymi z lektynami odróżniającymi komórki zdrowe od nowotworowych

• usprawnienie immunologii - wzrost poziomu limfocytów i TNF

• ulegają inaktywacji w 65°C

Lektyny z ziela jemioły: ML I, ML III, ML II - typy w zależności od tego jakiego białka się łączy - do galaktozy, N-acetyloglukozaminy lub obydwu

ML I:

1. mniejsza tworzenie przerzutów

2. działa cytotoksycznie - potwierdzono na liniach komórkowych

3. immunostymulująco

4. zwiększa uwalnianie cytokin i wytwarzanie TNF

5. zwiększa poziom endorfin - spedek odczucia bólu

6. wykorzystywany w nowotworach, chorobach degeneracyjnych, zapaleniu stawów

Fasolamina (również lektyna) - znajdująca się w białej fasoli nerkowej - hamuje α-amylazę trzustkową, która rozkłada skrobię do glukozy (czyli zmniejszone wchłanianie glukozy).

Toksyczne lektyny roślinne:

1. RYCYNA z nasion rącznika (Ricinus communis)

• łańcuch B (haptomer) wiąże do komórek z galaktozą aktywuje łańcuch A (efektorem), który wnika do komórki i hamuje syntezę białka

• powoduje wymioty, nudności, bóle głowy, krwawe biegunki, odwodnienie, zmiany w EKG, utratę świadomości, uszkodzenie większości organów

• ABRYNA - 0,5 mg śmiertelne dla człowieka - w nasionach modligorszka Abrus precatorius. Powoduje zatrucia - odwodnienie, hipotensję, śpiączkę i konwulsje

• ROBINA - z nasion i kory akacji

• FAZYNA - surowce, zielone nasiona fasoli powodują zaburzenia żołądkowo-jelitowe; u dzieci już po kilku nasionkach

Białka słodkie i modyfikujące smak:

1. TAUMATYNA - w owocach Thaumatococcus daniellii

• 2 tysiące razy słodsza od sacharozy (cukrozy)

• w pH niższym od dwóch ma smak kwaśny

• zanik słodkiego smaku po sterylizacji, po pasteryzacji nie

• smak utrzymuje się słodki przez 30 minut

• nadaje się do odświeżaczy do ust, gumy do żucia

• dopuszczona w UE pod symbolkiem E957

2. MONELLINA

• pojedyncze łańcuchy nei wykazują słodkiego smaku, po połączeniu owszem

• zawarte w owocach (białawym śluzie wokół nasion) jakiejś roślinki

• raczej do napojów

3. MIRAKULINA

• w owocach krzewu Synsepalum dulcificum - synsepal słodki

• sam nie ma smaku, ale zmienia kwaśny smak na słodki i modyfikuje odczycie smaków

• działanie przez 2 godzinie

BIAŁKA ZWIERZĘCE

1. Jad żmiji - Venena serpentinum, Kipera kiper

• zawiera on substancje białkowe i enzymy

• działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo

• stosowany w nerwobólach, reumatyzmie, urazach

2. Jad pszczeli z żeńskich osobników Apis mellifica

• zawiera peptydy/białka: peptyd 401 (działa przeciwzapalnie w małych dawkach), aspamina (pobudza OUN), asolapina (p- bólowa, p-zapalna), melityna

• enzymy też ma - hialuronidaza, kwas mrówkowy, histaminę

• apitoksynoterapia - bezpośrednie żądlenia w celu wywołania reakcji odpornościowej w stanach zapalnych stawów, reumatyzmie, maści i tabletki podjęzykowe z jadem pszczelim

3. Serrapeptaza - enzym proteolityczny z jelit larw jedwabnika (Serratia sp.). Stosowany w stanach zapalnych stawów

ZWIĄZKI FENOLOWE

Posiadają co najmniej 1 aromatyczny pierścień z grupą -OH.

Występują w postaci wolnej, związanej: jako etery, estry, reszty cukrowe (gliko lub glukozydowi forma)

Występują jako proste związki aż do polimerów np. garbniki

Grupy fenolowe zawierają też:

1. alkaloidy (boldyna, morfina)

2. terpeny (tymol, karbazol, gossypol)

3. związki polifenolowe: flawonoidy, antocyjany, proantocyjanidyny

Klasyfikacja:

1. monofenole: fenol

2. difenole: hydrochinon, pirokatechina=pirokatechol=katechol

3. trifenol: floroglucyna

4. inne grupy funkcyjne:

- alkoholowe np. alkohol salicylowy (saligenina), koniferylowy

- aldehydowe (np. aldehyd salicylowy, wanilina)

- cukrowe: glukozydy fenolowe np. salicyna, arbutyna

- kwasowe: kwasy fenolowe

Proste fenole (również gwajakol, krezol), czyli dziegcie

• W produkcjach suchej drewna: dziegciach np. sosnowy (Pix liquida Pini, Pinus palustris tar), brzozowy (Betulae Oleum = Oleum Rusci) - są to półpłynne, ciemne, coś o charakterystycznym smaku i zapachu

• DZIAŁANIE: bakteriobójczo, przeciwpasożytniczo

• stosowane w maściach, w chorobach skóry: egzema, łuszczyca, świerzb, w szamponach leczniczych (łupież) - zmniejszają wydzielanie łoju, rozmiękczają naskórek, zapobiegają wypadaniu włosów

GWAJAKOL

1. ester metylowy pirokatechiny

2. żywica z drewna gwajakowego Resina Guajaci

3. wchłania się z jeli do krwi:

• wydala się w drogach oddechowych

• drażni błonę śluzową oskrzeli

• pobudza produkcję śluzu rozrzedza wydzielinę

• działa odkażająco

• Gwajakosulfonian potasu w preparatach wykrztuśnych

HYDROCHINON - aglikon arbutyny - Liść mącznicy i borówki brusznicy

1. podanie doustne: hydrolizuje w jelitach (β-glukozydaza rozkłada go) hydrochinon absorbcja/detoksykacja do glukuronidu, siarczanu hydroliza w drogach moczowych (enzymy Escherichia coli w alkalicznym moczu)

2. działanie przeciwbakteryjne

3. kwaśne środowisko obniża efekt przeciwbakteryjny

4. aktywność diuretyczna - niektórzy mówią że nie, inni że tak (pani mówi jest raczej słabe)

5. stosowane napary, maceraty z surowca (mniej garbników)

6. hydrochinon w wysokich dawkach jest toksyczny - karcynogenny, powoduje uszkodzenie nerek, neurologiczne zmiany

7. przeciwwskazania: ciąża, karmienie, dzieci przed 12 rokiem życia - stosować nie dłużej niż 1 tydzień i nie więcej niż 5 razy na rok.

8. jest inhibitorem syntezy melaniny (również jego pochodne np. arbutyna) - zaczęto go stosować w preparatach do hiperpigmentacji: przebarwione blizny, plazmy ciążowe, starcza piegowatość; powinno unikać się powtórzeń i dłuższego stosowania ekspozycji na słońce (w sumie to i tak już sam hydrochinon w niczym nie występuje bo jest be)

9. efekty uboczne: odbarwienie wokół miejsca stosowania

10. jeszcze jest w Bergenia crassifolia, Uvae ursi folium i inne

KWASY FENOLOWE

1. Pochodne (wzorki)

1. kwasu benzoesowego: kwas p-OH-benzoesowy, salicylowy, syryngowy, kwas pirokatechowy, wanilinowy, galusowy

2. kwasu cynamonowego C₆-C₃: fenylopropanoidy i kwas p-kumarowy, kwas kawowy, ferulowy, synapinowy

2. Kwasy występują w postaci:

1. wolnej

2. jako estry:

• kwasu kawowego: kwas rozmarynowy, litospermowy, chlorogenowy, cynaryna, cykoriowy, werbaskozyd, plantamajozyd, echinakozyd

• kwasu ferulowego: kurkumina, γ-oryzanol

KWAS ROZMARYNOWY:

1. tzw. garbnik Labitae - kawotanoidy

2. najwięcej w liściu melisy, mniej w szałwii, jeszcze mniej w rozmarynie

3. działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo (Herpes), przeciwzapalnie, przeciwutleniająco (wiąże Fe, Cu), immunomodulująco

KWAS LITOSPERMOWY

1. trimer kwasu kawowego tzw. neolignan

2. występuje w liściach ortosyfonu

3. polepsza pracę nerek i filtrację kłębuszkową

4. zwiększa ilość wydalanego moczu: kreatyniny i mocznika

5. wyciągi stosowane w stanach zapalnych, w kamicach

6. często stosowany per Se - czyli ot tak sam w herbatce

KWAS CHLOROGENOWY i CYNARYNA

1. cynaryna różni się tym, że ma dodatkową cząsteczkę kwasu kawowego przy jednej OH

2. kwas chlorogenowy: liście melisy, rozmarynu, zielona kawa, ziele karczocha (tu również cynaryna + cynaropikryna, flawonoidy)

3. karczoch działa amfocholeretycznie - zwiększa przepływ żółci lub obniża go w zależności od potrzeby, zmniejsza też stężenie lipidów właściwości przeciwmiażdżycowe, również działanie przeciwwolnorodnikowe

4. działanie immunostymulujące i hepatoprotekcyjne (słabo)

5. opóźnia wchłanianie cukrów i ich magazynowanie w postaci tłuszczów (zielona kawa jako wspomagacz odchudzania)

6. cynaryna występuje w Echinacea angustifolia (korzeń)

KWAS CYKORIOWY - ester kwasu kawowego z kwasem winowym

1. występuje w Cichorii radix i korzeniach jeżówek

2. uczestniczy w działaniu immunostymulującym surowca

3. działa antyoksydacyjnie

GLIKOZYDOESTRY - glikozydy kawoilofenyloetanoidowe

1. werbaskozyd = akteozyd występujący w Verbascum sp.

2. plantamajozyd - glukoza w pozycji R1 - Plantago sp.

3. echinakozyd - Echinacea angustifolia

• ziałanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne

• immunostymulująco sok, wyciągi w preparatach wspomagających odporność

• rozawiny - glukozydy alkoholu cynamonowego: kłącza Rhodiola rosea (bardziej jako adaptogen - działanie stymulujące na OUN, zwiększające umysłową i fizyczną wydolność organizmu);

Pochodne kwasu benzoesowego

1. KWAS GALUSOWY - działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, aktyoksydacyjnie; występuje w postaci dimerów, depsydów i depsydonów

• dimery np. kwas heksa-OH-difenowy kwas elagowy

• depsydy: estry di-, tri- i większej liczby cząsteczek kwasu benzoesowego i jego pochodne (np. galoilodalusowy ester)

• depsydony: w Lichenie np. kwas cetrarowy czy fumaroprotocetrarowy (gorzki smak)

2. SALICYNA - glukozyd alkoholu salicylowego

• metabolizuje przez saligeninę (alkohol salicylowy) do kwasu salicylowego, który wykazuje działanie przeciwzapalne (reumatyzm), przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (bóle głowy, zębów)

• salikortyna i ich benzoilowe pochodne np. populina są nietrwałe (podczas suszenia przechodzą w salicynę?)

• działanie: hamowanie aktywności COX 1 i 2 (aspiryna), a salicyna na COX2 i LOX

• uboczne efekty: wzrost wydzielania soku żołądkowego i spadek agregacji płytek (tylko w przypadku aspiryny - salicyna omija żołądek i jest spoko)

3. SALICYLAN METYLU i ALDEHYD SALICYLOWY - pochodne kwasu o-OH-benzoesowego (salicylowego)

• są to związki lotne (łatwo uwalniają się)

• suszenie powoduje hydrolizę glikozydów i powstaja właśnie te związki

• SM jest w wiązówce (spireina): Xyl(12)GlcSM) i fiołku (wiolutozyd Ara(12)GlcSM i monotropitozyd w wiązówce (Xyl(12)GlcAS)

• SM jest też w Betula lenta (w korze) - wykorzystywany w preparatach do higieny jamy sutnej, kosmetyce, dermatologii, dodatek do żywności; właściwie to jednak jest zastępowany syntetycznym

4. LEJOKARPOZYD - pochodna kwasu benzoesowego

• giglukozyd estru alkoholu salicylowego i 3,6-dihydro-2-CH₃O-benzoesowego

• Solidago virgaureae herba występuje

• nie występuje w Solidaginis herba pochodzącej z S. gigantea/canadensis

• jest słabo resorbowana z jelit

• działa moczopędnie, przeciwzapalnie i przeciwbólowo w układzie moczowym

bESTRY KWASU BENZOESOWEGO I CYNAMONOWEGO

1. Balsam peruwiański - pochodzi z Myroxolon balsamum

• brunatna ciecz syropowata, nie wysycha

• zawiera cynameiny = estrów: benzoesan benzylu i cynamonian benzylu (wanilina)

• stosować zewnętrznie nie dłużej niż 1 tydzień

• działa antyseptycznie, przeciwzapalnie, pobudza ziarninowanie, przyspiesza gojenie i przeciwpasożytniczo (świerzb)

• wewnętrznie działa wykrztuśnie, ale nie jest wykorzystywany bo ma działanie drażniące

• do preparatów kosmetycznych, higienicznych jako utrwalacza zapachów, do czekolady, gumy do żucia, perfum (utrwala zapachy)

2. Balsam tolutański - też z tej roślinki

• ta sama roślinka, ale jest to balsam patologiczny

• zawiera kwasy cynamonowy

• ma zapach benzoesanu benzylu

• stosowany dosutnie ma działanie antyseptyczne i wykrztuśne

• utrwala lotne substancje

• stosowany w kaszlu, przeziębieniu, zapaleniu oskrzeli, zapaleniu krtani i chrypce

ESTRY KWASU FERULOWEGO = diaryloheptanoidy

1. KURKUMINA - diferuilometan, kurkumoidy

• w Curcumae xanthorizae rhizoma (kłącze kurkumy jawajskiej)

• Curcuma longa - ostryż długi

• barwnik żółto-pomarańczowy (E100)

• składnik m.in. przyprawy curry (kurkuma, kozieradka, kolendra, gałka muszkatołowa, piprz czarny, chili, czosnek, kardamon, goździki, kmin rzymski, cynamon, imbir, sól)

• tradycyjnie wykorzystywana w niestrawności (wzdęcia, odbijanie)

• działa żółciopędnie oraz jako antyoksydant

• przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne

• stosowany w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego (wyciągi), reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, potencjalny środek zapobiegający demencji w chorobie Alzheimera

2. γ-ORYZANOL - ester kwasu ferulowego

• występuje we frakcji niezmydlającej się oleju z ryżu

• bardzo dobry antyoksydant

• działa przeciwzapalne: wrzosy żołądka, syndrom jelita drażliwego

• spadek cholesterolu

• zwiększa poziomu endorfin i immunostymulujący

• w kosmetologii - rozjaśniająco, przeciwzmarszczkowo, humektant

FENYLOPROPANOIDY

1. LIGNANY

1. dimery β-β' fenylopropanoidowe , ich fragmentami są często: alkohol koniferylowy i synapinowy

2. neolignany

• np. magnoliol i honokiol w Magnolia grandiflora/officinalis (Magnolii wielkokwiatowej) w korze, liściach i szyszkach; działają depresyjnie na OUN, spazmolitycznie, przeciwrakowo i przeciw angiogenezie (doczytać)

• cyklolignany - neolignany z dodatkową cyklizacją, np. podofilotoksyna

• lignina - polimorficzne fenylopropanoidy

LIGNANY - występują jako wolne, rzadko glikozydy - w częściach roślin bogatych w błonnik, np. ziarniaki (pszenica, jęczmień, owies), strączkowe (groch, soja, soczewica), warzywa (czosnek, szparag, broguły, marchew)

W diecie zmieniają ryzyko kancerogenezy (prostaty, krężnicy, sutka) interakcja z receptorami estrogenowymi przez co hamowanie aromatazy. Dodatkowo działanie antyoksydacyjne i przeciwdrobnoustrojowe.

Hamują też aktywność 5-LOX (działanie przeciwreumatyczne) i PAF - włączony w stany zapalne, reakcje alergiczne.

Ligany w surowcach leczniczych uczestniczą w działaniu:

1. hepatoprotekcyjnym

• gomissyna A, schizanryna w owocach Cytryńca chińskiego

• flawonolignany ostropestu plamistego

• adaptogennym

• eleuterozyd E = glikozyd syryngarezinolu w Vinci herba, Eleuterococci radix

3. estrogennym

• pochodne oliwilu w Utracie radix,

• glikozyd sekoizoaricirezinolu w Lini semen, nasiona dyni, słonecznika, sezamu soji - one metabolizują do form aktywnych: anterodiole i enterolaktony

• budowa podobna do estrogenu, więc może łączyć się z receptorem estrogenowym

4. antyoksydacyjnym, przeciwrakowym

• kwas nordihydrogwajaretowy w Larrea sp.

5. przeciwnowotworowo, przeciwmitotycznie:

• podofiloksyna w kłączach stopkowca


Podofilotoksyna i pochodne: α- β-peltatyny w Podophyllum peltatum, P. emodi. Jest składnikiem podofiliny (Podofphyli resina). Jest to osad strącany z wyciągu alkoholowego w wodnym roztworze kwasu. Pochodzi z kłączy stopkowca/biedrzygi tarczowatej/himalajskiej

Wykorzystywana do:

1. do otrzymywania podofilotoksyny

2. zewnętrzny roztwór alkoholowy podofilotoksyny 0,5% na brodawki (kłykciny Kończyste)

Przeciwwskazani:

1. ciąża, karmienie, dzieciom

2. kobietom w okresie rozrodczym (no chyba, że jest 100% antykoncepcja)

Aktywność wykazuje układ laktonowy. W konfiguracji trans jest nietrwały.

Alkalia izomeryzacja cis-pikropodofilina (nieczynna fizjologicznie, ale stabilna).

Mechanizm:

blokują funkcję wrzeciona kariokinetycznego, hamują polimeryzację tubuliny, zatrzymują podział komórkowy na początku metafazy.

Spożycie, kontakt ze skórą mogą powodować zaburzenia żołądkowe, uszkodzenia CUN i OUN.

Są też pochodne półsyntetyczne.

LIGNANY CYTRYŃCA

1. lignany > 30: gomissyna A, schizandryna

2. zwany owocem o pięciu smakach

3. okrywa owocu jest słodka, miąższ kwaśny, nasiona gorzkie i cierpkie, wyciąg z nasion przechowywany staje się słony

4. są to antyoksydanty - hamują utlenianie lipidów

5. zwiększają aktywność dysmutazy ponadtlenkowej i katalazy

6. działania hepatoproteksycjne wirusowe zapalenie wątroby

FLAWONOLIGNANY

Np. Sylimaryna, sylibina, sylidianina, sylikrystyna w Sybili mariani fructus (Sylibum marianum - ostropest plamisty).

Nie rozpuszczają się w wodzie i słabo się wchłaniają.

Ich biodostępność zwiększa się przez wytworzenie kompleksów z fosfolipidami.

Działanie sylimaryny:

Wiąże się z receptorami sterydowymi. Zwiększa dostępność glutationu - przeciwwolnorodnikowo dział.

Zmiata wolne rodniki

Hamuje enzymy pozapalne (LOX) i przez to ham. tworzenie leuktrienów.

Stymulacja polimerazy RNA synteza protein, regeneracja hepatocytów uszczelnianie błon komórkowych.

Sylimaryna zapobiega: utlenianiu lipidów, syntezie pozapalnych prostaglandyn.

Wskazania: uszkodzenia wątroby (leki, alkohol), stany zapalne, marskość, toksyny grzybowe (tu podanie dożylne).

Brak toksyczności i efektów ubocznych (rzadko dolegliwości żołądkowe).

POCHODNE FENYLOPROPANOIDÓW z modyfikacji

1. wydłużenie łańcucha fenylopropanu prowadzi do kawalaktonów i stilbenoidów

2. wydłużenie łańcucha poprzedzone utleniniem prowadzi do ksantonów

3. z dwóch cząsteczek, fenylopropanu, najczęściej (…)

KAWALAKTONY - styrylopirony i dihydropochodne

1. mono/di nienasycone α-pirony

2. np. metystycyna, dihydrometystycyna, kawaina, dihydrokawaina, jangonina

3. występują w Kava Kava (Piper methysticum z rodziny Piperaceae) - krzew uprawiany na wyspach polinezyjskich, rozmnaża się wegetatywnie, przygotowuje się z niej napoje rytualne.

4. działanie

• relaksacja mięśni szkieletowych (przez OUN)

• uspokajające

• przeciwdrgawkowe

• przeciwgorączkowe

• przeciwbólowe, miejscowo znieczulające

• zastosowanie

• stany lęku, napięcia, niepokoju

• efekt szybki, dłuższe stosowanie nie wywołuje zależności

• brak efektów ubocznych

• alternatywne do tricyklicznych antydepresantów i benzodiazepin

STILBENOIDY

1. 2 pierścienie bezenu połączone łańcuchem etanowy lub etenowym.

2. resweratrol:

• fitoaleksyna - substancja wytworzona w odpowiedzi na infekcję drobnoustrojów, stres chemiczny lub UV

• antyoksydant

• działanie przeciwzapalne, antykoagulacyjne, zapobiega miażdżycy, chorobie wieńcowej

• rapontycyna w korzeniu rzewienia rapontycynowym (Rheum rhabarbarum) - ma właściwości estrogenne

KSANTONY

1. pochodne γ-pironu

2. żółte/pomarańczowe barwniki

3. Gentianaceae, Hypericaceae np. Hyperici herba (1,3,6,7 - tetrahydroksyksanton mający wpływ na OUN - hamują MAO

4. np. magniferyna, gentyzyna

5. również w Garcynia mangostana - działanie antyoksydanty (bardzo bardzo silne - wysoooki wskaźnik ORAC od 17000 do 24000) - też ma kwas elagowy

• wskazanie: zwyrodnienie plamki żółtej

• Cyklopia intermedia, miodokrzew: gentyzyna i jej glukozyd oraz izoflawony

• Aspalatus linearis - czerwonokrzew (Aspalat prosty)

ARYLALKANONY:

1. gingerole i shoagole w kłączu imbiru

2. gingerole - ostry smak - związek z łańcuchem o różnej długości, hydroksylowymi

• ominuje [6]-gingerol

• działanie:

• żółciopędne

• hepatoochronne (głównie 8-gingerol)

• wyciąg ma działanie dodatkowo przeciwzapalne (wykorzystywany w reumatyzmie)

• sproszkowany jako środek przeciwwymiotny, w prewencji zawrotów głowy, nudności i wymiotów

4. przeciwwymiotne działanie gingeroli potwierdzono klinicznie

5. mechanizm: blokowanie receptorów 5-HT3 (podobnie do metoklopramidu)

6. imbir skuteczny w wymiotach u ciężarnych - nie poleca się

KUMARYNY

KUMARYNY - pochodne α-pironu; laktony kwasu 2-hydroksy Z(cis) cynamonowego = o-kumarowego.

1. występowanie: Apiaceae/Umbeliferae głównie w korzeniach i owocach

2. przedstawiciel = kumaryna (benzo-α-piron)

• posiada charakterystyczny zapach

• lotna z parą wodną, składnik olejku

• sublimuje

• pochodna izokumaryny: filoducyna jest 200-300x słodsza od sacharozy (występuje w hortensji wielokwiatowej: Hydrangea macrophylla)

• kumaryna z melilotyną w:

• nostrzykach Melilotus sp.

• marzance wonnej - Asperula odorata

• turówce wonnej = trawie żubrówce - Hierochloe odorata

KUMARYNA:

1. usprawnia krążenie żylne, limfatyczne, przeciwobrzękowo

2. immunostymulująco i cytotoksyczne

3. do ok. 1996 r. stosowana była w obrzękach limfatycznych po radioterapii, operacji raka piersi

4. aromatyzująca produkty spożywcze

5. perfumeryjne (syntetyczna)

6. kumarynę wycofano jako związek bo może się czasami w organizmie tworzyć metabolit hepatotoksyczny: 3-hydroksy(3,4,epoksyd), ale jednak normalnie wytwarza się taki inny nietoksyczny.

DIKUMAROL:

1. powstaje w procesie gnicia z kwasu cis-po-dihydro-cynamonowego (kumarynowego)

2. zmniejsza krzepliwość krwi - antagonista witaminy K:

• hamuje biosyntezę czynników krzepnięcia: protrombiny

• wewnętrzne krwawienia

• stosowany zapobiegawczo/leczniczo w zakrzepowym zapaleniu żył, zakrzepach, zatorach naczyń, płuc i nerek

KUMARYNY - podział:

1. proste:

• mają grupy -OH, -OCH₃ i wtedy mogą tworzyć glikozydy

2. złożone:

• furanokumaryny

• piranokumaryny

• w układzie linearnym (C6-C7) lub angularnym (kątowym) - C7-C8

HYDROKSYKUMARYNY

1. Wszystkie posiadają grupę -OH w pozycji 7

2. najprostszy: umbeliferon

3. inne: eskulina (glikozyd eskuletyny) w kasztanie i Fraxini cortex./folium, cykoryna (w korzeniu cykorii)

4. działanie: usprawnienie krążenia żylnego, limfatycznego, przeciwbrzękowo

5. eskulina + światłochronne, uszczelnia ściany naczyń włosowatych

6. hamowanie aktywności hialuronidazy: w kruchości naczyń, hemoroidy

METOKSYKUMARYNY

1. np. Herniaryna w Herniariae (Rutae herba, Matricariae flos)

2. działanie: moczopędne

HYDROKSYMETOKSYUMARYNY

1. np. skopoletyna (metyloeter eskuletyny) w owocach Noni i Morinda citrifolia

• rozszerza naczynia krwionośne

• reguluje ciśnienie

• zwiększa produkcję serotoniny i melatoniny

• działanie przeciwzapalne

2. fraksetyna, fraksyna w Fraxini cortex, Hippocastani cortex:

• przeciwzapalnie

• przeciwbólowo

• jak NLPZ - w reumatyzmie

• izofraksydyna

• Artemisiae abrotani herba - Ziele bylicy bożego drzewka

• zwiększa przepływ żółci - zaburzenia trawienia, antyseptyczne

• przeciwrobaczo

• nieregularne miesiączki

PIRANOKOUMARYNY

ANGULARNE typ sesiny np.

1. wisnadyna

• ystępuje łącznie z samidyną w owocach aminku egipskiego

• działa przeciwskurczowo na naczynia wieńcowe, mózgowe,

• blokowanie kanałów Ca

• urologia

• skurczowe dróg oddechowych

• problemy skórne (działanie przeciwbakteryjne wyciągach)

LINEARNE: typ ksantyletyny

1. ksantyletyna w aminku większym Ammi majoris fructus

FURANOKUMARYNY

ANGULARNE:

1. angelicyna , pimpinelina, izoergapten

• występują w Archangelicae radix

• działa na OUN: uspokajająco i hipotensyjne, w preparaty złożone, bo działanie samo w sobie jest słabe

• słaba fitotoksyczność furanokumaryn angularnych

LINEARNE, np.:

1. psolaren - toksyczny

2. bergapten w gatunkach z Umbeliderae

3. ksantotoksyna w Ammi majoris fructus i Archangeklicae radix

• pobudza Re/pigmentację skóry

• kontaktowe zapalenie skóry

• w łuszczycy, bielactwie

FURANOKUMARYNY linearne: fitotoksyczne - w leczniczych roślinach i warzywach:

• Levistici

• Archangelicae radix

• Petroselini

• Apii folium/radix

• Rutae herba

• barszcze Heracleum

I roślinki dekoracyjne: biblijny krzew gorejący: Dictamnus albus

I rośliny:

a) dermatologiczne, perfumeryjne, kosmetyczne - ryzyko fitotoksyczności: kontakt z olejkiem eterycznym, głównie bergamotowym z iCitrus Pomarańcza bergamota

W lecznictwie:

a) psolaren - toksyczny

b) bergapten

c) ksantotoksyna - fotochemioterapia: PUVA w łuszczycy, bielactwie

• niebezpieczeństwo mutacji - związki łączą się z DNA, uszkodzenia nowotwory

• związek z fitotoksycznością

• hamowanie profilferacji komórek naskórka

Olejek bergamotowym - fotouczulacz w olejkach do opalania - zwiększają tworzenie melanocytów (ochrona przeciwko UV)

TOKSYCZNE POCHODNE KUMARYNY

1. AFLATOKSYNY z Aspergillus flavus

2. OCHRATOKSYNY z Aspergillus ochraceus

1. i b) mają właściwości karcynogenne i występują w porażonych grzybami produktach spożywczych.

FURANOCHROMONY - pochodne γ-pironu

W Miami visnagae fructus:

• 2-4% furanochromonów

• KELINA - działa spazmolitycznie i wykazuje synergizm z wisnadyną

• nalewka z: owoców aminoka mniejszego/egipskiego, ziela nawłoci, ziela mniszka z korzeniem, nasion pietruszki, owocni fasoli

GARBNIKI

GARBNIKI (tanoidy) - związki nie posiadają azotu o dużej masie cząsteczkowej i charakterze polifenoli i posiadające zdolność łączenia się z białkami: żelatyna, inne proteiny, pektyny, alkaloidy.

Są mieszaninami, trudnymi do rozdziału ponieważ nie krystalizują.

Mają smak ściągający (np. herbata, wino)

PODZIAŁ:

1. hydrolizujące:

• galotanoidy i elagotanoisy wywodzące się od pirogalolu

• niehydrolizujące - katechinowe podchodzące od flawon-3-olu

• skompleksowane - galusany i katechiny

• garbniki Labiatae - pochodne kwasu kawowego (kawotanoidy) np. kwas rozmarynowy

HYDROLIZUJĄCE:

Czy są elago czy galo wiemy dopiero po hydrolizie.

Galotanoidy - estry glukozy z kwasem galusowym albo jego depsydami

Elagotanoidy - estry glukozy z 2 cząsteczkami kwasu galusowego połączonymi wiązaniem C-C.

Estry innego cukru niż glukoza z kwasem galusowym, np. hamamelitanina: di-galoilo-hamameloza w Hamamelidis cortex

GALOTANOIDY

1 - monogaloilo-glukoza: nie strąca białka, czyli nie jest garbnikiem

pentagaloiloglukoza już strąca białko i jest garbnikiem i występują w galasach - twory wyrastające na pędach dębu galasowego w wyniku nakłuciu pąka przez samicę galasownika.

Dębianki:

1. zewnętrznie:

• tanina (kwas taninowy) - mieszanina galotanoidów - maści, czopki

• nalewka (Gallarum Tinctura) - środek ściągający, przeciwzapalnie, w nadmiernej potliwości, w owrzodzeniu na żylaki podudzi, w stanach zapalnych jamy ustnej

2. wewnętrznie:

• białczan taniny - TANNINUM ALBUMINATUM (taina + białko kurze/kazeina) - nierozpuszczalny w wodzie i soku żołądkowach; w jelicie trawiony pod wpływem pankreatyny do taniny, gdzie wykazuje działanie przeciwbiegunkowe

ELAGOTANOIDY

1. estry glukozy z kwasem heksa-OH-difenowym

2. występują w owocach < nasionach < liściach malin, jeżyn i truskawek

3. kwas elagowy może występować jako wolny związek również i działa:

• antykancerogennie, antymutagennie u ludzi

• zapobiega wiązaniu karcynogenów do DNA

• normalizuje apoptozę komórek rakowych

GARBNIKI KATECHINOWE

1. Katechina (występuje też w formie epi):

• jeżeli zamiast wodorku wstawimy tam -OH to ędzie galoK - nie strąca białka

• mogą ulegać utlenianie: flawon-3,4-diole (leukocyjanidyna)

• bardzo reaktywne polimeryzują do flobafenów - związków o czerwonym zabarwieniu

• nierozpuszczalne w wodzie

• rozpuszczalne w etanolu, Anie nie wykazują wtedy właściwości garbujących

2. di i oligomeryczne garbniki skondensowane = PROANTOCYJANIDYNY (bezbarwne)

• hydrolizują do antocyjanidyn (barwnych)

• typ A i typ B

• występują w owocach żurawiny, w Hippocastani semen (eskulitaniny)

GARBNIKI SKOMPLEKSOWANE - estry kwasu galusowego i katechiny:

1. galusan katechiny (CG)

2. galusan galokatechiny (GCG)

3. galusan (-)-epikatechiny (ECG)

4. galusan (-)-epigalokatechiny (EGCG)

Występują w zielonej herbacie (w czarnej też, ale o wiele mniej). - Theae viridis folium z ICamelia sinensis

Działanie:

1. przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe

2. przeciw otyłości, spadek cholesterolu

3. zapobieganie nowotworom:

• antyoksydacyjie silniej od Wit. C,E

• przeciw proliferacyjne, przeciwangiogenne (niekorzystne w ciąży), wzrost uwalniania TNF-α

• indukcja apoptozy tylko komórki nowotworowe

• uwrażliwia komórki nowotoworwe na chemioterapię

Właściwości garbników:

1. tworzą kompleksy z makromolekułami/enzymy trawienne, białka bakterii, grzybów/ polisacharydy

2. strącanie białek - tworzenie wiązań pomiędzy włóknami kolagenu

• cząsteczka zbyt duża - nie mieści się między włókienkami zbyt mąła - brak wiązań dla stabilności połączenia

Mono i digaloiloglukoza, hamamelityanina, katechina epikatechina nie strącają białka.

Stracają: triestry kwasu galusowego z glukozą i wyżesze

Najwyżej dla penta-galoilo(…)

Działanie uwarunkowane obecnością garbników:

1. przeciwzapalne

• kurczą powierzchnię naczynia, skóry, błon śluzowych

• hamownaie hialuronidazy i 5-LOX

• uszczelnianie naczyń włosowatych przeciwwysiękowe, przeciwobrzękowe

• łagodzenie pieczenia swędzenia

• ułatwienie regeneracji tkanek - zranienia i oparzenia

• przeciwbiegunkowe/antyseptyczne: w biegunkach, bakteryjnych schorzeniach skóry

• ściągająco na błonę śluzową p pok: utrudniają przenikanie wody do światła jelit

• rozszerzenie treści jelitowej

• sekrecja błony śluzowej i spadek resorpcji toksyn bakteryjnych z przewodu pokarmowego (spadki)

• Tormentillae, Bistortae rhizoma, Rubi fruticosi, Rubi idaei, Anserinae herba - pięciornik gęsi (srebrnik)

• białczan taniny (Tanninum albuminatum)

3. przeciwkrwotoczne

• aglutynują czerwone krwinki, ułatwiają krzepnięcie

• zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych

• np. HEMORIGEN - wyciąg z ziela przymiotna kanadyjskiego Erigeron canadensis (w tabletkach)

• stosowany zewnętrznie: zranienia, odleżyny, oparzenia, trądzik, wyprysk, świąd

• wewnętrznie: obfite miesiączki, krwawienia z dróg rodnych, przewodu pokarmowego czy dróg moczowych

• jeszcze: ziele rdestu ostrogorzkiego (Polygoni hydropiperis herba)

4. antyoksydacyjne: „zmiatanie” wolnych rodników, spadek tworzenia jonów nadtlenkowych, spadek peroksydacji lipidów

PROANTOCYJANIDYNY TYPU B:

1. Crataegi inflorescentia/fructus

• działanie izotropowo dodatnie (nie tylko same proanto)

• zwiększa przepływ wieńcowy i krążenie

• z tego też wynika działanie moczopędne (tak przy okazji)

• Vitis viniferae folium/semen

• wyciąg z winorośli właściwej - z liści lub z nasion

3. Pini pinastri cortex - kora sosny nadmorskiej (Pinus pilaster) - PYCNOGENOL

4. inne: kora oczaru, kasztanowca, jęczmień (piwo), jabłka, czekolada, owoc róży

Protoantocyjanydyny w:

1. kruchości naczyń włosowatych (wybroczyny)

2. niewydolności żylnej: uczucie ciężkich nóg, hemoroidy

3. niewydolność limfatycznej: obrzęki po naświetlaniu i chemioterapii raka piersi

4. zaburzenia mikrokrążenia w gałce ocznej - poprawa ostrości widzenia o zmroku

5. miejscowo: podrażnienia, przemęczenia oczu, stymulują keratynocyty włosów

6. profilaktyka: antyoksydanty w profilaktyce infekcji i nowotworów

7. cukrzyca - retinopatie i ogólnie zapobieganie długotrwałym skutkom stresu osmotycznego

8. kosmetyka - preparaty ochronne na skórę, przeciwstarzeniowe, cellulit; synergistycznie działają z witaminą C i E

PROTOANTOCYJANIDYNY TYPU A:

1. Vaccinii oxycocci fructus - sok z żurawiny błotnej (V. oxycoccus), i żurawiny wielkoowocowej (V. macrocarpon)

• sok zmniejsza adhezję Escherichia coli, innych Gramujemnych: Proteusz, KLebsiella

FLAWONOIDY

Związki o charakterze barwników, są kopigmentami np. antocyjanów. Duża różnorodność - ok. 4 tysiące. Wystepuą jako:

1. aglikony - w epidermie i kutikuli (wosku na powierzchni)

2. glikozydy (rozpuszczalne w wodzie) - w wakuolach, mezofilu (wewnątrz rośliny)

Są to pochodne fenylo-benzo-γ-pironu (fenylochromonu, ponieważ chromon = benzo---γ-piron), Mają układ 15-węglowy (budowa w książce).. Pierścień B w pozycji 2 lub 3. (izoflawony).

Podobna budowa: antocyjanidyny, kumaryny (…).

Pochodne γ-pironu:

1. flawonoidy

2. ksantony - np. Hyperici herba, Gentianaceae

3. maltol (np. w zielu męczennicy)

4. furanochromony, np. kelina w Amii visnagae fructus

TYPY ZWIĄZKÓW FLAWONOIDOWYCH:

1. Flawon/izoflawon (jeżeli B jest w C3)

2. Flawonol - z jedną grupą -OH (przy C3)

3. flawanon, flawanonol = 2,3-dihydropochodne

4. chalkony - otwarty pierścień C, np. izolikwirytygenina: 4'glukozyd - w korzeniu lukrecji

5. aurony - intensywnie żółte, głównie w kwiatach - posiada układ pięciocykliczny

6. dimery:

• połączone przez O - hinokiflawon

• połączone przez C: amentoflawon w Hyperici herba, Ginkgonis folium

Różnice wynikają z tego, czy są podstawniki czy nie, czy jest to glikon (połączenie z cukrem 1-5 cząsteczek przez tlen lub węgiel)/aglikon.

Podstawniki reszt cukrowych: reszty siarczanowe, kwasy alifatyczne, malonowy, octowy, aromatyczne, w tym fenolowe,

Podstawowe układy w książce - flawonu i flawonolu (KSIĄZKA)

Różnice właściwości w zależności od budowy:

np. naryngenina i jej glikozyd warunkują smak gorzki grejfruta (są flawanonami).

7-rutynozyd - bez smaku

dihydrochalkon - 5 tysięcy x słodszy od sacharozy

Therm Line - ma naryngeniny i kupę kofeiny

INHAR - hamuje fosfodiesterazę cAMP blokującego spalanie tłuszczu - 200 mg chalkonów buteinowych

Najpopularniejsze glikozydy - książka.

Niesteroidowe fitoestrogeny:

1. izoflawony

2. lignany

3. pochodne kumestanu

Strukturalnie i funkcyjnie są podobne do estradiolu i pokrewnych hormonów płciowych. Np.:

- nasiona soi + mleko, produkty fermentacji

- ziele ziarnowa (bardzo rzadko wykorzystywane)

Jako glikozydy występują w roślinie. Bakterie jelitowe je hydrolizują do aktywnych aglikonów:

• genisteina

• formononetyna

• daidzeina

Wiążą się do estrogennych receptorów (podobna budowa) spadek aktywności kinazy tyrozynowej - enzymu pełniącego rolę w proliferacji komórek (profilaktyka nowotworu).

KUMESTANY:

W rodzinie Fabaceae:

Kumestrol:

= ziele lucerny siewnej - alfa-alfa - Medicago sativa

= ziele koniczyn: czerwona - Triforium pratense i biała T. repen

Aktywność estrogenna większa od izoflawonów, ale ilościowo jest ich mniej w surowcach.

Izoflawony:

1. zapobiega rakowi prostaty i piersi

2. spadek przypadków śmiertelności od chorób hormonozależnych w Azji - koreluje ze zwiększoną konsumpcją soi

3. złagodzenie objawów menopauzy (uderzenia gorące, inne) i ryzyko osteoporozy

Flawonoidy:

1. razem z ligninami i innymi związkami zmniejszają ryzyko choroby wieńcowej

2. działanie: związek z antyoksydacyjnymi właściwościami przez zmiatanie RFT:

• RFT do stabilnych/nieaktywnych związków

• chelatowanie jonów metali przejściowych - Fe i Cu; udział w tworzenie rodników

• hamowanie enzymów:

- oksydazy ksantynowej OX - wzrost poziomu OX u pacjentów z rakiem mózgu, stanem zapalnym wątroby

- kinazy białkowej C - udział w promocji guzów, stany zapalne, odpowiedź immunologicznej

5-LOX, COX - leukotrieny: kurczące naczynia, włączone w stany zapalne, alergię, astmę, agregację

Inne hamowane enzymy:

- dekarboksylazę histydyny zahamowanie syntezy histydyny, spadek stanów zapalnych i obrzęków

- elastazę - wzmocnienie tkanki łącznej

- hialuronidazę - uszczelnianie śródbłonka naczyń krwionośnych

- katecholometylo transferaza (COMT) - wzrost ilości amin katecholowych spadek rozpadu adrenaliny i noradrenaliny spadek przepuszczalności śródbłonków

- fosfodiesterazy cAMP - zapobiega skurczom mięśni gładkich naczyń, oskrzeli i p pok

- reduktaza aldolowa - katalizuje syntezę sorbitolu w gałce ocznej; odkładanie sorbitolu - powikłań cukrzycy (zaćma)

- aromataza - katalizująca konwersję androstendionu do estronu - kontrola chorób estrogeno-zależnych

- konwertującego angiotensynę (ACE) obniżenie ciśnienia

- dehydrogenazę alkoholowej - daidzeina w korzeniach „kudzu” (Puerariae radix) - hamowanie tworzenia aldehydu octowego odpowiedzialnego za kaca;

- dehydrogenaza aldehydowa - spadek utleniania aldehydu octowego do kwasu octowego (mniej toksyczny) + serotonina i dopamina dłużej w mózgu (stymulacja na tyle duża, że nie potrzeba sięgać po alkohol); wykorzystywane w alkoholizmie

Aktywność flawonoidów:

1. uszczelniają, uelastyczniają, wzmacniają: ściany, kapilary (witamina P)

• miażdżyca - objawy awitaminozy witaminy C

• zaburzenia krążenia żylnego, limfatycznego, głównie kończyn dolnych, zapalenia żył, żylaki kończyn dolnych i odbytu

• obrzęki i krwiaki pourazowe

• wzrost przepuszczalności/łamliwość naczyń krwionośnych, krwawienia,

• retinopatia cukrzycowa,

• ostry nieżyt błon śluzowych nosa, miażdżyca naczyń, uczulenia

2. przeciwzapalnie i przeciwuczuleniowo

3. antyagregacyjnie (zapobiegają zlepianiu się płytek) na płytki krwi

4. stymulują uwolnienie NO w śródbłonku naczyń działanie spazmolityczne

5. usprawnienie krążenia mózgowego i obwodowe

6. wzmocnienie mięśnia sercowego, wzrost przepływu wieńcowego + działanie hipotensyjne wynikające z rozkurczowego

7. sedatywne - wiążą do receptorów benzodiazepinowych np. apigenina, hesperydyna z Valerianae radix

8. ochronnie i regeneracyjnie na wątrobę - flawonolignany w Sybili mariani fructus

9. rozkurczają mieśnie gładkie:

• moczopędnie - też drażnienie

Moczopędne: Betulae folium, Orthosiphonis folium, Equiseti herba, S. virgaureae herba, Polygoni avicularis herba

Przeciwzapalne: Lamii albi flos, Arnicae flos, korzenie tarczownicy bajkalskiej - Scutellaria baicalensis, Epilobium parviflorum

Uspokajająco: passiflora i kozłek

Żółciopędnie: kocanki i dziurawiec

P-gorączkowe: Lipa i Sambuci flos

Metabolicznie: Fiołek

Naturalne flawonoidy wykorzystywane w lecznictwie: (te izolowane):

1. Rutozyd (rutyna) - 3-O-rutozyd kwercetyny izolowany z kwiatu perełkowca japońskiego (Sophoria japonica)

• ziele gryki (8%)

• stosowany doustnie z witaminą C, z eskuliną, z wyciągiem z nasion kasztanowca

• zmniejsza aktywność oksydazy askorbowej - zapobiega utlenianiu witaminy C przedłużając jej działanie

2. Hesperydyna, diosmina żylaki :D (diosmina jest półsyntetyczna)

3. Metylochalkon hesperydyny (półsyntetyk) - otrzymywana przez otwarcie pierścienia γ-pironu z hesperydyny, lepiej się wchłania

4. Trokserutyna: hydroksyetylorutozyd - lepiej rozpuszczalny w wodzie - może być stosowana do wewnątrz i do zewnątrz (a rutozyd tylko wewnętrznie)

ANTOCYJANY

Są to pochodne flawanu o charakterze barwników (czerwone, niebieskie i fioletowe barwniki). Barwa zależy od pH soku komórkowego (jak jest kwaśny do ok.)

Glizkodydy = ANTOCYJANOZYDY są trwałe w kwaśnym soku komórkowym.

1. monozydy w C-3

2. di- triglikozydy w C-3 lub C-5/C-7

3. reszty acylowe: kwasy alifatyczne (malonowy), aromatyczne (p-kumarowy)

Aglikony = ANTOCYJANIDYNY są nietrwałe (wpływ ma światło, tlen, środowisko obojętne do alkalicznego, polimeryzacja).

W środowisku kwaśnym wstępują w kationowej, czerwonej formie stabilnej, a w słabo kwaśnym w nietrwałej niebieskiej formie chinoidowej

Działanie:

1. zmniejszają przepuszczalność i kruchość naczyń włosowatych (witaminy P)

2. hamują enzymy proteolityczne: elastaza, kolagenoza (zapobieganie degradacji kolagenu)

3. zwiększają ukrwienie tęczówki oka, ostrość widzenia o zmroku

4. przyspieszają regerację rodopsyny

5. antyoksydacyjnie, przeciwwolnorodnikowo, przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo

Surowce:

1. owoce/liście winorośli, myrtylli, sambuci, aronie, ribec nigri fructus, hibisci flos

• w hibiskusie zbiera się podczas owocowania kielichem i kieliszkiem (czyli w sumie nie jest to kwiat)

• surowce i wyciągi są stosowane w kruchości kapilar, głównie w oftalmologii i niewydolności żylnej

Antocyjany stosuje się jako barwniki: z owoców, warzyw: winogrona, owoce czarnego bzu, liści kapusty = napoje, dżemy.

CHINONY

Podział:

1. benzochinony - pochodne grzyby nadrzewne/owocnikowe, antybiotycznie, cytostatycznie i przeciwgrzybiczno - nie zajmujemy się :D

• ubichinon = koenzym Q10 - występuje w komróakch roślin i zwierząt; przemysłowo otrzymywany biotechnologicznie; wzmacnia pracę serca, stosowany w dusznicy bolesnej i nadciśnieniu

• naftochinony

• juglon - glikozyd dihydrojuglenu; występuje Juglans regia - Juglandis folium/pericarpium (w świeżych, młodych liściach); jest nietrwały, polimeryzuje dając związki o właściwościach brunatnych barwników. Działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczno, przeciwwirusowo, przeciwpasożytnicze.
  Składnik preparatów kosmetycznych (opalacze), barwników do włosów
  Zastosowanie: schorzenia skórne, działanie przeciwbiegunkowe.

• Lawson występujący w liściach Henny - Lawsonia inermis (Lawsonia bezbronna);
  wykorzystywany jako barwnik do włosów (w środowisku alkalicznym jest intensywnie pomarańczowo-czerwony; połączony z indygiem jest czarny);
  właściwości grzybobójcze; wiąże się z grupami tiulowymi keratyny.

• LAPACHOL - pochodne 2-OH-1,4-naftochinonu w Tabebuiae cortex - napar z kory działa przeciwdrobnoustrojowe, immunostymulujące,w nowotworach

• PLUMBAGINA - podobna budową do witaminy K - działa przeciwkrwotocznie, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybicznie

• DROSERON w Droserae herba (ziele rosiczki) - zapobiega skurczom oskrzeli, w homeopatii stosowany w kaszlu kurczowym i odruchowym

• SZIKONINA/ALKANINA - w korzeniach Lithospermum erythrorhizon i Alkanna tinctoria (Nawrot czerwonokorzeniowy i…)

• FILOCHINON (witamina K1) - źródła: nierafinowane oleje roślinne, nasiona soi, szpinak, ziele pokrzywy, brokuły, ogórki, produkty mleczne. Potrzebny do syntezy protrombiny - czynnik krzepniecia krwi zmniejsza nadmierne krwawienia miesiączkowe; obniża ryzyko nowotworów, rola w mineralizacji kości

3. antrachinony - występują w różnych formach utlenienia

• aglikony antrachinonów i glikozydy antronów (wolne antrony są niestabilne) suszenie = utlenienie do glikozydów antrachinonów

• KSIĄZKA

ANTRANOIDY - aktywność a struktura:

1. 1,8-diOHantranoidy - glikozydy antronów - aktywne = działanie przeczyszczające;

2. aglikony - mało aktywne?

ANTRANOIDY - pochodne antracenu:

1. kora kruszyny Frangulae cortex - glukofranguliny

2. owoc szakłaku ciernistego - Rhamni catharticae fructus - frangulina A, glukofrangulina

3. kora szakłaku amerykańskiego - Rhamni purshianae cortex - Cascara sagrada - do ekstraktu

4. korzeń rzewień - garbniki + antrazwiązki - miejscowo w stanach zapalnych jamy ustnej, podrażnienia protezami, paradontoza, bolesne ząbkowanie

• rzewień ogrodowy ma rapontycynę działającą estrogenie i kwasu szczawiowego uszkadza nerki

---