Opracowała:
Hanna Sadowska
Sytuacja wychowania przedszkolnego na początku XXI wieku
Cel przedszkola
Przedszkole obecnie jest to przede wszystkim placówka otwarta nie tylko na potrzeby dzieci, ale również na potrzeby i oczekiwania rodziców.
Przedszkole stało się ogniwem łączącym wychowanie w rodzinie i naukę w szkole, pełniąc jednocześnie funkcję wychowawczą, opiekuńczą, kształcącą oraz kompensującą pojawiające się deficyty rozwojowe.
Według M. Kwiatkowskiej ,,głównym celem (...) placówek wychowania przedszkolnego jest wszechstronny rozwój prospołecznej osobowości dziecka, która rozwija się niepodzielnie w sferze intelektualnej, emocjonalnej, wolicjonalnej”, w aktywności ruchowej, społecznej i poznawczej, w twórczości artystycznej i wrażliwości estetycznej. Dziecko traktowane jest jako podmiot oddziaływań wychowawczych prowadzonych przez kadrę pedagogiczną, której główną umiejętnością jest ,,rozumienie rozwojowych i indywidualnych potrzeb dziecka oraz znajdowanie trafnych dróg ich zaspokajania w specyficznych warunkach placówek wychowania przedszkolnego”.
Dlatego przedszkole ma:
,,sprzyjać ogólnemu rozwojowi i wykorzystaniu wszystkich możliwości;
zapobiegać nieprawidłowościom w rozwoju;
kompensować niekorzystne dla rozwoju warunki życia;
diagnozować osiągnięcia i możliwości rozwojowe;
korygować i wyrównywać wszelkie nieprawidłowości i defekty;
przygotowywać do podjęcia nauki szkolnej;
zapewnić zaspokajanie podstawowych potrzeb, a także pomoc rodzicom pracującym zawodowo w stworzeniu ich dzieciom opieki wychowawczej”.
Początek lat dziewięćdziesiątych był okresem przełomowym w rozwoju przedszkoli i chociaż przedszkole nadal pozostało najniższym ogniwem edukacji i pozostało ofertą edukacyjną dla dzieci 3-6 letnich, to od 1990 roku prowadzenie przedszkoli przeszło pod zarząd gminy, która zaczęła nim kierować, wyposażać, zapewniać pomieszczenia, przekazywać środki finansowe, materialne. Edukacja przedszkolna nadal pozostała w przedszkolach oraz w oddziałach przedszkolnych przy szkołach podstawowych, głównie dla dzieci 6-letnich, a mogły być zakładane i prowadzone przez:
,,ministra lub inny organ administracji rządowej,
gminy lub związek komunalny,
inne osoby prawne,
osobę fizyczną”.
Pojawiły się dwa rodzaje przedszkoli: publiczne i niepubliczne. Przedszkolem publicznym może być placówka, która spełnia następujące warunki:
“prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie co najmniej podstawy programowej wychowania przedszkolnego, której czas realizacji nie może być krótszy niż 5 godzin dziennie,
przeprowadza rekrutację dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności,
zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje”.
Natomiast przedszkole niepubliczne może założyć osoba prawna lub fizyczna po uzyskaniu wpisu do ewidencji prowadzonej przez gminę.
Podstawowym dokumentem przedszkola jest jego statut, który jest uchwalany przez Radę Przedszkola lub Radę Pedagogiczną i który określa: cele i zadania przedszkola, kompetencje jego organów i zasady ich współdziałania, organizację przedszkola oraz zadania nauczycieli i innych pracowników.
Przygotowując statut należy się dobrze zastanowić nad zadaniami, które są ważne dla dzieci, rodziców i nauczycieli oraz nad tym jak te zadania zrealizować, a przyjęte rozwiązania ,,powinny wspomagać indywidualny rozwój dziecka oraz wspomagać rodzinę w jego wychowaniu i przygotowaniu do nauki w szkole”.
Należy pamiętać, że przyjęte zadania są kierunkowskazem do opracowania odpowiedniego programu pracy dydaktyczno-wychowawczej uwzględniającej również oczekiwania rodziców. Natomiast określenie sposobu zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego jest priorytetem w organizacji przedszkola.
Statut przedszkola uwzględnia również ramowy rozkład dnia oraz określa zakres i formy współdziałania z rodzicami ze szczególnym uwzględnieniem praw rodziców do ,,uzyskania rzetelnej wiedzy na temat dziecka, jego zachowania i rozwoju”, do znajomości programu przedszkola oraz praw do tworzenia Rady Przedszkola lub Rady Rodziców.
Statut uwzględnia także szczegółowe zasady przyjmowania dzieci do przedszkola, ich prawa i obowiązki ze szczególnym uwzględnieniem przestrzegania Praw Dziecka, ochrony przed przemocą, ochrony i poszanowania godności osobistej oraz podmiotowe traktowanie.
Istotne zmiany pojawiły się również w prawie oświatowym, E. Brańska i H. Usielska-Ptaszek podkreślają, że jedynym dokumentem wyznaczającym cele i zadania wychowania przedszkolnego jest Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, która obowiązuje wszystkich twórców programów oraz autorów książek pomocniczych dla dzieci sześcioletnich a także autorów środków dydaktycznych. Autorki artykułu zauważają, że pojawiające się programy można podzielić na:
globalne ,,obejmujące całość działań nauczyciela przedszkola sprzyjających aktywności dzieci w interakcji z dorosłymi i rówieśnikami”,
specjalistyczne ,,reprezentujące jedną wybraną dziedzinę edukacyjną, np. język obcy, umuzykalnienie, zajęcia o charakterze rewalidacyjnym”.
Nowym rozwiązaniem stało się wprowadzenie programów zajęć dodatkowych, co ułatwia prowadzącym instruktorom określać zadania i dobierać odpowiednie metody do możliwości dzieci. Daje ono również dyrektorom przedszkoli i rodzicom możliwość wyrażenia swoich oczekiwań oraz oceny prowadzenia zajęć.
Opracowując autorski program należy pamiętać o tym, że powinien on określać:,,szczegółowe cele; tematykę materiału edukacyjnego; komentarz metodyczny”, a autorem takiego programu może być: nauczyciel lub osoba, zespół, które podejmą się tego zadania. Aby program był dopuszczony do użytku, autor musi złożyć wniosek do MEN o dopuszczenie programu wychowania przedszkolnego.
Nauczyciel przedszkola może wybrać program znajdujący się w odpowiednim wykazie lub na jego podstawie może opracować własny.
Jak ważny jest dobór lub opracowanie dobrego programu podkreśla R. Więckowski pisząc, że: ,,w edukacji przedszkolnej program może i powinien stanowić źródło twórczej inspiracji, wielokierunkowej aktywności poznawczej, społecznej, działaniowej nauczyciela i dzieci. Program jest więc ramową propozycją rozwijania czy stymulacji wielokierunkowej aktywności nauczyciela i dzieci”.
Dzięki takiej możliwości tj. tworzenia lub korzystania z różnych programów, na rynku wydawniczym pojawiają się programy zachęcające do wprowadzenia innowacji w swojej pracy.
Należy podkreślić, że poszukać nowych programów lub tworząc swoje, pod uwagę trzeba brać przede wszystkim potrzeby i możliwości dzieci z którymi pracujemy.
Innym tematem przewijającym się przez łamy czasopism jest dyskusja nad wprowadzaniem obowiązku szkolnego dla sześciolatków. Zmiany te wprowadzono od 1 września 2004r., zdecydowano aby powszechna do tej pory lecz nieobowiązkowa edukacja przedszkolna dzieci sześcioletnich stała się obowiązkową. Na mocy nowelizacji nadal obowiązującej ustawy z 1991 roku dziecko w wieku sześciu lat obowiązane jest odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. Zapewnienie warunków do spełnienia obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego jest zadaniem własnym gmin, które muszą zapewnić organizację i przebieg tego obowiązku.
Po pół roku funkcjonowania obowiązku przedszkolnego i porównaniu danych przez E. Brańską okazało się, że ogółem w kraju 99,11% dzieci sześcioletnich rozpoczęło we wrześniu 2004 spełnianie obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego.
Dostrzegła również, że:
,,zmniejsza się liczba dzieci sześcioletnich, zarówno w mieście jak i na wsi, korzystających z edukacji przedszkolnej trwającej dłużej niż 5-godzin dziennie,
dzieci korzystające z edukacji przedszkolnej, trwającej dłużej niż 5-godzin dziennie uczęszczają głównie do przedszkoli,
zwiększa się liczba dzieci uczęszczających do oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, także w miastach.”
Według E. Brańskiej ,,jednoroczny pobyt w przedszkolu szczególnie dla dzieci żyjących w złych warunkach, jest zbyt krótki”. Dlatego oczekuje ona tworzenia takich szans edukacyjnych, gdzie przygotowanie do podjęcia nauki w szkole będzie trwało co najmniej dwa lata.
Należy jednak pamiętać, że problem upowszechnienia wychowania przedszkolnego jest ściśle związany z sytuacją ekonomiczną kraju i sytuacją ekonomiczną rodziców.
Z tego względu poszukując nowych rozwiązań należy pamiętać, że: ,,wiek przedszkolny jest najbardziej sensytywnym okresem rozwojowym w życiu człowieka i wyrównywanie szans edukacyjnych musi się zaczynać już w nim”.
Wspieranie rozwoju małego dziecka powinno być powszechnie uznawanym dobrem, z którego każde dziecko powinno mieć szansę korzystania.
Bibliografia
Brańska E., Edukacja sześciolatków - liczby i fakty, “Wychowanie w przedszkolu“, 2005 nr 4
Brańska E., Obowiązek edukacyjny sześciolatków, “Wychowanie w przedszkolu“, 2004 nr 7
Brańska E., Usielska-Ptaszek H., O programach dla przedszkoli, “Wychowanie w przedszkolu“, 2001 nr 1
Guz S., Edukacja przedszkolna w okresie przemian, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 1996
Klim-Klimaszewska A., Pedagogika przedszkolna, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005
Kwiatkowska M. (red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa 1988
Lubowiecka J., Szanse edukacyjne dzieci przedszkolnych, “Wychowanie w przedszkolu”, 2001 nr 7
Ministerstwo Edukacji Narodowej, O przedszkolach, Biblioteczka reformy nr 21, MEN, Warszawa, marzec 2000
Pacholicka D., Możliwości wyboru programów, “Wychowanie w przedszkolu”, 2001 nr 3
Więckowski R., Funkcja programu we współczesnej edukacji przedszkolnej, “Wychowanie w przedszkolu”, 1992 nr 7
Podstawy pedagogiki przedszkolnej, (red.) M. Kwiatkowska, WSiP, Warszawa 1988, s.29
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005, s.23
Edukacja przedszkolna na przełomie tysiącleci, (red.) S. Guz, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2001, s.64
S. Guz, Edukacja przedszkolna w okresie przemian, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 1996, s.40
Ministerstwo Edukacji Narodowej, O przedszkolach, Biblioteczka Reformy nr 21, MEN, Warszawa 2000, marzec, s.5
Więcej informacji na temat warunków wpisu przedszkola do ewidencji można odnaleźć w wyżej cytowanej pozycji
Tamże, s.12
Tamże, s.14
Tamże, s.17
E. Brańska, H. Usielska-Ptaszek, O programach dla przedszkoli, “Wychowanie w przedszkolu“, 2001 nr 1, s.4-7
Zarządzenie do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 1. grudnia 1999r., Dziennik Urzędowy z 2000r. nr 2, poz.18
E. Brańska, H. Usielska-Ptaszek, O programach ..., lit. cyt., s.4
Tamże, s.4
D. Pacholicka, Możliwości wyboru programów, “Wychowanie w przedszkolu“ 2001, nr 3, s.140
Aby wniosek został przyjęty musi on spełniać szereg wymagań, które są określone w odrębnych przepisach lub też można je odnaleźć w: Ministerstwo Edukacji Narodowej, O przedszkolach ..., lit. cyt.
Jednak należy pamiętać, że program opracowany na podstawie innych autorskich programów może służyć jedynie jako materiał do bezpośredniego wykorzystania w przedszkolu, oddziale przedszkolnym, dla którego został przygotowany. “Własny program nauczyciela” może być dopuszczony do realizacji w danym przedszkolu po uzyskaniu pozytywnej opinii nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe i kwalifikacje do pracy w przedszkolu. Należy podkreślić, że ostateczną decyzję o tym, na podstawie jakiego programu będzie pracowało przedszkole, oddział przedszkolny, podejmuje dyrektor (po rozpatrzeniu i przedyskutowaniu propozycji nauczycieli z Radą Pedagogiczną i Radą Rodziców).
R. Więckowski, Funkcja programu we współczesnej edukacji przedszkolnej, “Wychowanie w przedszkolu“ 1992 nr 7, s.387
Ustawa o systemie oświaty z 1991 roku art. 14. Dz.U. nr 67 z 1996r. oraz jej nowelizacja zawarta w ustawie z 27 czerwca 2003 roku. O zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianach niektórych innych ustaw. Dz.U. nr 137. poz. 1304
E. Brańska, Edukacja sześciolatków liczby i fakty, “Wychowanie w przedszkolu“ 2005 nr 4, s.160-168
Szczegółowe dane można odnaleźć w wyżej cytowanym artykule.
Tamże, s.168
E. Brańska, Obowiązek edukacyjny sześciolatków, “Wychowanie w przedszkolu“, 2004 nr 7, s.391
J. Lubowiecka, Szanse edukacyjne dzieci przedszkolnych, “Wychowanie w przedszkolu“, 2001, nr 7