Jednostki geopolityczne na mapie świata
PAŃSTWO - terytorialna, suwerenna organizacja przymusu, działającą w interesach gospodarczych, politycznych i ideologicznych ludzi zamieszkujących dane terytorium.
TERYTORIUM PAŃSTWA- obejmuje ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi, przestrzeń pod powierzchnią ziemi, obszar powietrzny oraz przylegający pas wód morskich (pokłady statków, samolotów pływających pod banderą tego państwa)
CECHY PAŃSTWA -
Terytorium
Ludność
Suwerenna władza
FUNKCJE PAŃSTWA:
Służenie dobru ogólnemu obywateli, obrona przed wrogiem zewnętrznym, działalność gospodarcza, utrzymanie porządku i bezp. wewn., promowanie pokoju i dobrobytu społ.
a) f. wewnętrzna(działalność administracyjna, gospodarcza, kulturalna i wychowawcza) - organy porządkowe; policja, sądy, wojsko
b) f. zewnętrzna (stosunki z innymi państwami, obrona przed agresją zewnętrzną) organy; dyplomacja, wojsko
W sensie polit-prawnym PAŃSTWO jest najwyższą organizacją na danym terytorium w hierarchii różnych org. społ. i nie podlega żadnej innej org. z zewnątrz
SUWERENNOŚĆ
Zewnętrzna - stosunki danego państwa z innymi państwami kształtowane na zasadzie poszanowania równości i wolności
Wewnętrzna - państwo stanowi najwyższą zwierzchność w stosunku do osób i org, w nim działających
ZASADY SUWERENNOŚCI BODINA;
- suweren a wyłączność kompetencji prawodawczej
- suweren nie jest związany własnym prawem, może je zmieniać
- suweren ma monopol na dysponowanie przymusem
APARAT PAŃSTWA - system org. państwowych i ich aparat pomocniczy
- model centralistyczny - naczelne organy państwa zastrzegają sobie maksymalną liczbę spraw zależnych od ich decyzji
- m. zdecentralizowany -
a\ administracyjny organy niższego szczebla mają duże uprawnienia lecz władza może w nie ingerować
b\ samorządowy - org. terenowy ma zastrzeżone wyłączne kompetencje
Podział państw
Ze względu na strukturę
- jednolite (unitarne) władza suwerenna dotyczy całego obszaru w jednakowym zakresie
złożone (federacje, państwa federacyjne) - składające się z wielu państw, które na mocy porozumienia ograniczyły wykonanie swej suwerenności na rzecz powołanego przez siebie rządu federalnego, oprócz władzy federalnej, powoływane są też władze poszczególnych państw składowych (np. stanów w Stanach Zjednoczonych), zakres władzy centralnej ściśle ograniczony, dotyczy zwykle polityki zagranicznej, obronności i finansów
konfederacja państw związek kilku państw, które ograniczyły część swej suwerenności na rzecz wspólnej polityki, brak wspólnego organu, nietrwała struktura- często droga do federacji
Ze względu na ustrój państwa, czyli formę organizacji i korelacji władz państwa dzielimy na: republiki, monarchie, dyktatury.
Poziom gospodarki - państwa rozwinięte i rozwijające się
Czynniki wpływające na formę ustrojową państwa
- układ sił społecznych
- zadania państwa
- tradycje kulturowe oraz aktualne idee polityczne kraju
USTRÓJ (REŻIM)- ogół metod i środków formalnych (wynikających z przepisów prawa) i nieformalnych (tradycja, kultura), jakimi posługuje się aparat władzy państwowej w stosunkach ze społeczeństwem, forma sprawowania rządów
USTRÓJ
a)monarchia
b)republika
FORMY USTROJOWE demokratyczna ;parlamentarno-gabinetowe, prezydencki i semiprezydencki, niedemokratyczna; totalitaryzm autorytaryzm,
wojskowa - wojsko ingeruje w życie polityczne i ekonomiczne kraju
policyjna - życie obywateli drobiazgowo reglamentowane, rola policji w państwie większa niż wymagają tego interesy społeczeństwa
konwent - (Szwajcaria) - jedność parlamentu i rządu
Naród - wykształcona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, ukształtowana na gruncie wspólnych losów dziejowych, kultury, języka, terytorium, życia ekonomicznego, przejawiających się w świadomości narodowej jej członków
- społeczność naturalna, spoista żywotna
Patriotyzm-postawa wyrażająca szacunek i umiłowanie ojczyzny, gotowość do poświęcenia się dla niej i narodu, stawianie dobra własnego kraju ponad interesy partykularne (partykularyzm) bądź osobiste. Poczucie silnej więzi emocjonalnej i społecznej z narodem, jego kulturą i tradycją. Postawa wyrażająca się w wypełnianiu podstawowych konstytucyjnych obowiązków Nacjonalizm - postawa społeczno-polityczna podporządkowująca interesy innych narodów celom własnego, wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły własnego narodu, a także oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów.
Terytorium - część powierzchni Ziemi należąca do określonego państwa lub jego administracyjnej części, ograniczona wytyczoną granicą państwową lub administracyjną, obejmuje zarówno ląd (z wodami wewnętrznymi), jak i przybrzeżne wody terytorialne wraz z przestrzenią położoną pod powierzchnią i nad powierzchnią lądu i wody. W skład terytorium wchodzą niekiedy wyspy oraz enklawy lądowe. Za ruchomą część terytorium państwa uważa się statki morskie. Prawo międzynarodowe chroni terytorium państwa uznając je za integralne i nienaruszalne. Terytorium państwa wyznaczają jego granice, powstałe na podstawie umów międzynarodowych.
- jest obszarem suwerennej władzy, podstawowym warunkiem istnienia państwa,
ROZWÓJ TERYTORIALNY PAŃSTWA PRZEZ:
zjednoczenie
podbój i okupację
aneksją
dobrowolne odstąpienie
przyrost naturalny terytorium
Skład terytorium.
Rodzaje terytorium:
Przestrzeń lądowa (obejmuje rzeki, jeziora, zbiorniki wodne)
Przestrzeń morska (Wody wewnętrzne i morza terytorialne)
Przestrzeń powietrzna
Enklawy (gdy obszar lądowy otoczony jest przez terytorium innego państwa) i półenklawy (gdy posiada wybrzeże morskie).
Statki morskie i powietrzne
Granice:
Granica morska - 12 mil od linii podstawowej
Przestrzeń powietrzna - brak wyraźnych uregulowań w prawie międzynarodowym
Zasięg zwierzchnictwa państwowego w głąb ziemi determinowany jest możliwością eksploatacji.
Ochrona integralności terytorialnej państwa w prawie międzynarodowym.
„integralność terytorialna” (niepodzielność) - termin w st. międz. od początków XIX w. (1815 - Kongres Wiedeński - gwarancja integralności Szwajcarii i części Sabaudii.
Np. 10 paktu Ligi Narodów: „Członkowie Ligi zobowiązują się szanować i utrzymywać przeciwko wszelkiej napaści zewnętrznej integralność terytorialną i obecną niezależność polityczną wszystkich członków […]”
po II wojnie światowej - kwestia integralności - centralne miejsce, np. Karta Narodów Zjednoczonych (np. 2 ust. 4) - zakaz groźby i użycia siły „przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości jakiegokolwiek państwa.”
Deklaracja ONZ z roku 1970 - zasada nienaruszalności granic - „Każde państwo ma obowiązek powstrzymywania się od groźby innego państwa lub użycia siły celem naruszenia istniejących międzynarodowych granic innego państwa lub jako środka rozwiązywania sporów międzynarodowych, włączając w to spory terytorialne i problemy dotyczące granic.”
Deklaracja KBWE (sierpień 1975) - powstrzymanie się od wszelkich działań niezgodnych z celami i zasadami Karty, skierowanych przeciwko integralności, niepodległości politycznej i jedności któregokolwiek z państw uczestniczących, a w szczególności od wszelkich działań stanowiących groźbę użycia siły lub jej użycie. Zakaz i nielegalność nabywania terytorium siłą, nietykalność poprzez zakaz okupacji wojskowej. Zakaz podejmowania innych, bezpośrednich lub pośrednich aktów przymusuPODZIAŁ PAŃSTW
I. ZE WZGLĘDU NA WIELKOŚĆ
a) p. wielkie - o powierzchni pow. 2,5 mln km2 ( Rosja, Kanada, Chiny, USA, Brazylia, Australia, Indie, Sudan); trudne do administrowania i obrony, większa szansa na surowce, nierównomiernie rozmieszczona ludność
b) p. duże - powyżej 350 tys. km2 ,poniżej 2,5 mln km 2 (Francja, Meksyk)
c)p. średnie - 150 tys - 350 tys. km2 ( Wielka Brytania, Polska)
d)p. małe - 30 tys. - 150 tys. m2 (Holandia, Liberia)
e)p. bardzo małe [mikropaństwa] - poniżej 30 tys. km 2 ( Burundi, Monako)
II. ZE WZGL. NA KSZTAŁT
a) o wydłużonym kształcie (Chile, Norwegia, Włochy, Gambia, Szwecja, Togo)
b) o zwartym terytorium w kształcie prostokąta lub prawie okrągłe (krótka granica, brak półwyspów, łatwa komunikacja, skuteczna kontrola)
c) prawie zwarte ale z odnogami w formie półwyspów lub korytarzy (Zar, Myanmar, Tajlandia); częste problemy z administrowaniem
d) p. o rozerwanym terytorium (Indonezja, Malezja,USA), trudne kontakty, brak jedności, duże oddalenie, utrudnione zarządzanie, ułatwione powstawanie ruchów separatystycznych
Granica państwa - powierzchnia prostopadła do powierzchni ziemi, oddzielająca terytorium jednego państwa od innych państw lub obszarów nie mających niczyjej suwerenności, rozgranicza nie tylko powierzchnie lądowe, ale też przestrzeń powietrzną i podziemie.
Prawną podstawą ustanowienia granicy państwowej jest umowa międzynarodowa, na jej mocy dokonuje się delimitacji i demarkacji granicy. Przebieg linii granicznej na lądzie jest oznaczony znakami granicznymi, granicę morska stanowi granica zewnętrzna morza terytorialnego.W celu ochrony granic ustala się pas drogi granicznej - (15-100 m szerokości), strefę nadgraniczną (2-6 km) oraz tzw. pas graniczny
KLASYFIKACJA GRANIC POLITYCZNYCH:
Granice naturalne wyznaczane są przez rzeki, morza, pasma górskie, granice umowne prowadzone są przez człowieka bez względu na ukształtowanie terenu. Granice orograficzne - uwzględniające ukształtowanie powierzchniGranice geometryczne - przebiegające niezależnie od rzeźby terenu (np.: USA i Kanada; Afryka -granice między Egiptem a Libią i Sudanem
Granice narodoweGranice morskie mogą przebiegać maksymalnie 12 mil od linii podstawowej wybrzeża. W celu ochrony granicy państwowej ustala się pas drogi granicznej i strefę przygraniczną.
Przebieg granicy państwowej był i pozostaje jednym ze źródeł konfliktów
Spór graniczny - dotyczy różnic stanowiska stron co do interpretacji przebiegu linii granicznej ustalonej traktatem
Spór terytorialny- następuje wtedy, gdy jedna ze stron kwestionuje ważność samego traktatu ustanawiającego granicę
Obszary o znacznej zmienności granic w wyniku konfliktów międzynarodowych: Bliski Wschód, Azja południowo-Wschodnia, środkowa Europa.
STOLICA PAŃSTWA - ma odzwierciedlać zamożność, organizację i siłę państwa, od wieków miasto stołeczne odgrywało ważną rolę w tworzeniu języka narodowego, rozwijaniu idei politycznych, kulturalnych, świadomości narodowej, budowie organów administracji.
- siedziba parlamentu, rządu, rezydencja głowy państwa, najbardziej „kosmopolityczne” miasto państwa
ma pełnić funkcje zespalające; jest jedynym miejscem gdzie wszyscy obywatele mogą szukać pomocy
PODZIAŁ STOLIC
STOLICA STAŁA -historyczna, pełni funkcję centrum administracyjnego , gosp. i kulturalnego przez kilka wieków(RZYM, LONDYN, PARYŻ,ATENY)
S. USTANOWIONA - powstała przez świadomy wybór - większość w czasach nowożytnych
S. PODZIELONA - funkcje rządzenia w niektórych państwach nie są skoncentrowane w jednym mieście, lecz podzielone między dwa lub więcej miast
OBSZARY POLITYCZNE pod względem statusu prawno-politycznego dzielimy na:
- wody wchodzące w skład terytorium państwowego (wody terytorialne) - morskie wody wewn. Obejmują wody pomiędzy lądem a wewn. granicą morza terytorialnego, podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego, obejmującej również przestrzeń powietrzną nad morzem i dno morskie (Wody terytorialne, tzw. morze terytorialne - pas wód morskich przylegających do wybrzeży lub wód wewnętrznych danego państwa, stanowiący integralną część jego terytorium, ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami prawno-administracyjnymi (statki obcych bander mają prawo tzw. swobodnego przepływu przez te wody, jednak bez zatrzymywania się, eksploatacji ich zasobów czy prowadzenia działalności badawczej, okręty wojenne obcego państwa nie mogą wpływać na wody terytorialne bez zezwolenia).
Początkowo pas wód terytorialnych wynosił ok. 3 mil morskich, obecnie liczy ich 12 (z wyjątkiem wąskich cieśnin). Niektóre państwa, szczególnie położone nad oceanami, ustanawiają pas wód terytorialnych o szerokości 200 mil. Do wód terytorialnych dodawana bywa niekiedy strefa tzw. wód przyległych, w której dane państwo sprawuje ograniczoną władzę (dotyczącą np. kontroli celnej, rybołówstwa, eksploatacji dna morskiego itp.).
- podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji suwerennego państwa, obejmujące morski pas przyległy (nie większy niż 24 mile) oraz szelf kontynentalny (zewnętrzna granica szelfu w miejscu gdzie głębokość nie przekracza 200 m)
- znajdujące się poza granicami jurysdykcji państwowej (morza otwarte) - wody poza granicami morza terytorialnego - obowiązuje zasada swobodnego korzystania z bogactw oraz wolności żeglugi, układania przewodów komunikacyjnych i rurociągów, przelotu nad nimi i badań.
Cieśniny morskie o znaczeniu międzynarodowym - naturalne drogi wodne łączące morza i oceany, wg III konwencji genewskiej - nie można zakłócać nieszkodliwego przepływu obcych statków przez cieśniny które mogą leżeć w strefie morza terytorialnego, szczególną pozycje zajmuje Cieśnina GibraltarskaMiędzynarodowy kanał morski - sztuczna droga morska łącząca dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie np. Kanał Sueski, Panamski, Kiloński
Przestrzeń powietrzna, obszar powietrzny rozciągający się nad określonym terytorium lądowym bądź morskim. Przestrzeń powietrzna może się znajdować ponad morzem otwartym i nad terytoriami niepodlegającymi żadnemu zwierzchnictwu, jest wówczas otwarta dla wspólnego użytkowania przez wszystkich. przestrzeń powietrzna przynależna określonemu państwu podlega jego całkowitej suwerenności, żadne statki powietrzne nie mają prawa naruszać jej obszaru bez zgody danego państwa. Kwestie te regulują obecnie: konwencja chicagowska z 1944, układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych oraz o międzynarodowym transporcie lotniczym. Organem kontrolującym przestrzeganie układów jest Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego. Problemem pozostaje natomiast określenie górnej granicy przestrzeni powietrznej.
Przestrzeń kosmiczna, przestrzeń rozpościerająca się poza obszarem atmosfery Ziemi; wobec braku ścisłej definicji w prawie kosmicznym, umownie przyjmuje się wysokość 100 km ponad powierzchnią Ziemi za jej dolny skraj, co pozostaje w zgodności z ustaleniami Międzynarodowej Federacji Lotniczej, dotyczącymi lotów kosmicznych, jak również z przyjętym powszechnie poglądem, że granica ta powinna odpowiadać poziomowi minimalnej orbity sztucznych satelitów Ziemi (ok. 100 km). Pierwsze kroki w tej dziedzinie poczyniła ONZ, tworząc w 1959 Komitet ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej.W 1967 podpisano układ, który postanawia, iż przestrzeń powietrzna wraz z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi jest otwarta dla wszystkich państw i nie może podlegać zawłaszczeniu
zasady penetracji kosmosu:
Wolności kosmosu
niezawłaszczalność kosmosu
pokojowego wykorzystania kosmosu
1