Wytwarzanie zawiązków zębów i częściowe ich wapnienie odbywa się dla większości zębów jeszcze w okresie płodowym.

Zawiązki zębów mlecznych pojawiają się między 5 a 12 tygodniem rozwoju płodowego, zaś od 4 miesiąca fazy płodowej do 2 miesiąca pojawiają się zawiązki zębów stałych.

U noworodka możemy zaobserwować pojawienie się zawiązków zębów stałych.

U niemowląt proces wyrzynania zębów mlecznych zaczyna się około 6 miesiąca życia.

W okresie od 2 do 4 roku życia korzenie zębów mlecznych osiągają pełne długości i od tego wieku rozpoczyna się zanik korzeni

począwszy od zęba siekacza pierwszego.

Zęby stałe wyrzynają się od 6 roku życia. Wyrastają w podobnej kolejności jak zęby mleczne. Tu pojawiają się już zęby przedtrzonowe. Zęby stałe pełną długość korzeni osiągają w wieku 10 lat.

Uzębienie jest stałe już od około 21 roku życia kiedy to wyrzynają się zęby trzecie trzonowe (zęby mądrości). Dorosły człowiek powinien mieć 32 zęby, w tym: 8 siekaczy, 4 kły, 8 przedtrzonowych i 12 trzonowych.

Zarówno w okresie wieku dorosłego jak i dojrzałego dochodzi do starcia żujących powierzchni koron zębów.

Starość: wraz z wiekiem coraz większym problemem może być nadwrażliwość zębów. Upływ czasu powoduje naturalne cofanie się dziąseł, odsłaniając powierzchnie zębów pozbawione ochronnej warstwy szkliwa.

Ocena wieku rozwojowego

WIEK KALENDARZOWY - inaczej chronologiczny, metrykalny - jest to czas mierzony od chwili urodzenia do czasu badania.

WIEK ROZWOJOWY - stanowi natomiast miarę dojrzałości biologicznej organizmu, wyraża stopień rozwoju osobnika. Ocena wieku rozwojowego osobnika pozwala na stwierdzenie, czy rozwój jego jest w normie dla danego wieku, czy też jest przyspieszony lub opóźniony. Wiek rozwojowy ustala się w latach lub w latach i miesiącach.

Wiek rozwojowy określa się poprzez ocenę:

1.Wieku morfologicznego (sylwetki)

2.Wieku kostnego (szkieletowego)

3.Wieku zębowego

4.Wieku drugorzędnych cech płciowych

5.Wieku fizjologicznego

Wiek szkieletowy

Wiek szkieletowy odzwierciedla stopień zaawansowania w rozwoju układu kostnego. Kości przechodzą określone stadia rozwoju od pojawienia się ich jąder kostnienia aż do osiągnięcia dojrzałości (określonego rozmiaru i kształtu)

Określenie wieku szkieletowego polega na porównaniu zdjęcia rentgenowskiego (ręki, nadgarstka i dystalnych odcinków kości przedramienia) badanego dziecka z odpowiednim wzorcem (standardem) opracowanym dla kolejnych grup wieku i płci

Wiek szkieletowy można również ocenić za pomocą skali punktowej, każde stadium rozwoju kości określa się odpowiednią ilością punktów. Ich suma porównana z przeciętną sumą punktów dla danej grupy płci i wieku pozwala na określenie zaawansowania rozwoju badanego, a tym samym na określenie jego wieku rozwojowego - szkieletowego.

Wiek zębowy

Wiek zębowy badanego dziecka określa się na podstawie liczby wyrżniętych zębów i porównaniu z obowiązującymi normami lub jako wiek, w którym wyrzynają się poszczególne klasy zębów

Zarówno kolejność jak i liczba wyrżniętych zębów są ściśle określone w czasie

Zęby mleczne wyrzynają się przeciętnie w okresie od 6 - 24 miesiąca życia (najpierw w żuchwie, a potem w szczęce górnej) w następującej kolejności:

I1, I2, M1, C1, M2

Zęby stałe natomiast wyrzynają się przeciętnie w okresie od 5 - 15 roku życia. Zęby stałe wyrzynają się najpierw w żuchwie, a potem w szczęce górnej - w następującej kolejności:

ŻUCHWA: M1, I1, I2, C, P1, P2,M2

SZCZĘKA GÓRNA: M1, I1, I2, P1, P2, C, M2

Określenia czasu wyrzynania i liczby zębów dokonuje się na podstawie bezpośredniej obserwacji w jamie ustnej. Za ząb wyrżnięty, uważa się taki, którego jakakolwiek część korony przebiła dziąsło i widoczny jest w jamie ustnej lub przyjmuje się, że połowa korony musi być widoczna ponad dziąsłem

Znacznie dokładniejszą metodą oceny wieku zębowego są metody oparte na rentgenogramach pozwalające śledzić kolejne etapy formowania i wyrzynania zębów

Wiek drugorzędowych cech płciowych

Wiek ten u chłopców określa się na podstawie zaawansowania w rozwoju narządów płciowych (prącia i jąder) oraz owłosienia łonowego, a u dziewcząt na podstawie stopnia rozwoju piersi i owłosienia łonowego

Metody oceny dojrzewania płciowego sprowadzają się w morfologii do obserwacji cech somatoskopowych i somatometrycznych

Ocena somatoskopowa wymaga stosowania odpowiednich skal, oraz metod oceny kompleksowej wszystkich rozpatrywanych drugorzędnych cech płciowych

Każda cecha podlegająca ocenie dzielona jest na stadia oceniane w stopniach. Liczba stopni wynosi zawsze od 0 - 12, zaś rozwój cechy może przechodzić przez dwa do pięciu stadiów

Na podstawie czasu pojawiania się drugorzędowych cech płciowych można różnicować typy dojrzewania, można sądzić o akceleracji tego procesu, która jest typowa dla osobników o budowie endomorficznej, bądź o retardacji dojrzewania pojawiającej się najczęściej u osobników o budowie ektomorficznej

Synchronizacja dojrzewania ma miejsce wówczas, gdy odpowiedniemu stanowi rozwoju drugorzędowych cech płciowych towarzyszą oznaki dojrzałości funkcjonalnej - polucje i cykle menstruacyjne

Brak synchronizacji, a więc rozwój drugorzędowych cech płciowych bez oznak dojrzewania i odwrotnie - oznaki dojrzewania bez odpowiedniego rozwoju drugorzędowych cech płciowych, oraz wysokości i ciężaru ciała stanowią przejawy dysharmonii procesu dojrzewania.

Można zatem wyróżnić różne formy dojrzewania:

1.Synchronizacja dojrzewania cech somatycznych wysokości i ciężaru ciała z dojrzewaniem płciowym (w przedziale wieku odpowiednim dla danej populacji)

2.Akceleracja rozmiarów ciała i opóźnienie dojrzałości

3.Akceleracja dojrzałości płciowej i opóźnienie (deceleracja) w stosunku do norm dla danego wieku rozwoju cech somatycznych

4.Harmonijna akceleracja dojrzewania, gdy zarówno większe są cechy somatyczne (wysokość i masa ciała) jak i wcześniejsze jest dojrzewanie płciowe w stosunku do danej populacji z której pochodzi badany osobnik

Norma rozwojowa

Umownie przyjęto, że wiek biologiczny zgodny z metrykalnym ma 50% populacji. O takich osobnikach mówi się, że odznaczają się przeciętnym tempem rozwoju. Z pozostałej ilości osobników 25%kwalifikuje się jako wcześnie dojrzewających i tyleż samo jak późno dojrzewających.

NORMA ROZWOJOWA - jest biologicznym układem odniesienia służącym do oceny rozwoju fizycznego całych populacji lub też pojedynczych osobników. Jej zakres wyznacza się metodami statystycznymi i zależy od celu jakiemu norma ma służyć.

Następną pozostającą do wyjaśnienia kwestią jest rodzaj normy. Istnieje kilka rodzajów normy rozwojowej:

1.Normy populacyjne - u nas rozumiane jako regionalne normy rozwoju fizycznego (np. wieś - miasto z uwzględnieniem różnych regionów kraju)

2.Normy grupowe - uwzględniające cechy rodziców

3.Normy docelowe - konstruowane na podstawie wyselekcjonowanej pod względem warunków socjalno-ekonomicznych populacji

4.Normy uwzględniające somatotyp osobnika

WIEK MORFOLOGICZNY

W celu określenia wieku morfologicznego stosuje się porównanie stanu rozwoju cech somatycznych (wysokość ciała, masa ciała, obwód głowy, obwód klatki piersiowej) w stosunku do normy dla danej populacji

Oceny rozwoju są wykonywane za pomocą tablic Pirqueta, graficznej metody oceny wieku rozwojowego i proporcji wagowo-wzrostowych, czy jednocechowych siatek centylowych lub morfogramów dla większej liczby cech

Stopień zaawansowania rozwoju biologicznego jednostki wynika z zależności między jego wiekiem rozwojowym, a kalendarzowym. Obiektywnie tę zależność określa Wskaźnik Stanu Dojrzałości Biologicznej

Najczęściej w podręcznikach podaje się formuły na obliczanie przeciętnego wieku morfologicznego osobnika na podstawie znajomości „wieku” poszczególnych jego cech morfologicznych:

1.Wiek rozwojowy = wiek wys. ciała + wiek ciężaru ciała + wiek kal./3

2.Wiek rozwojowy = wiek wys. ciała + wiek ciężaru ciała/2

WIEK PROPORCJI CIAŁA

Różne tempo rozwoju wysokości ciała i jej składowych oraz ciężaru ciała w kolejnych okresach życia prowadzi do powstania istotnych zmian w proporcjach ciała dziecka.

Znajomość charakterystycznych dla danego wieku kalendarzowego proporcji ciała wykorzystywana jest również do określania wieku rozwojowego dziecka.

Ciekawym przykładem stosowania tego testu jest „test filipiński”

Polega on na ocenie możliwości sięgania ręką przeciwległego ucha, przez wyprostowaną głowę

Jeżeli koniec trzeciego palca, dotknie górnej krawędzi ucha, pomiar jest zerowy, jeśli nie dotyka - ujemny, a gdy sięga poniżej górnej krawędzi - dodatni.

Morfologiczną dojrzałość szkolną (wiek rozwojowy 7 lat) osiągają te dzieci, które wykazują pomiar dodatni, lub co najmniej zerowy

Metoda tablic Pirqueta

Jedna z najprostszych znanych metod, polegająca na porównaniu wielkości odpowiednich cech dziecka ze średnimi arytmetycznymi tych cech charakterystycznymi dla danej populacji

Najczęściej są to średnie arytmetyczne długości i ciężaru ciała, a dla niemowląt także obwodu głowy i klatki piersiowej, zestawione w kolejnych grupach wieku kalendarzowego, w odpowiednich tablicach, oddzielnie dla każdej płci.

Przez porównanie wielkości badanych cech dziecka z odpowiednimi danymi z tablicy można określić wiek rozwojowy dziecka oraz obliczyć jak dalece dane dziecko jest opóźnione lub przyspieszone (w miesiącach i latach w zależności od wieku dziecka) w rozwoju pod względem badanych cech

Metoda siatek centylowych

Siatki centylowe - graficzne przedstawienie wartości danej cechy w układzie współrzędnych (oś pionowa - wartość danej cechy, oś pozioma - wiek)

Linie centylowe opisane liczbami (3,10, 25, 50, 75, 97) oznaczają procent dzieci znajdujących się w każdej grupie poniżej ich poziomu i ograniczają kanały odpowiadające:

C3 - C25; małym

C25 - C75; średnim

C75 - C95;dużym wartościom danej cechy.

Praktyczne wykorzystanie siatki centylowej polega na: wyznaczeniu na siatce pozycji centylowej stwierdzonej wielkości cechy w kategorii wieku odpowiadającej wiekowi kalendarzowemu dziecka i zklasyfikowaniu, na podstawie kanału centylowego, do odpowiedniej kategorii wartości danej cechy, a następnie odczytaniu z siatki centylowej wieku, jakiemu odpowiada wielkość cechy badanego dziecka na poziomie 50 centyla, czyli wieku rozwojowego

Graficzna metoda oceny wieku rozwojowego i proporcji wagowo-wzrostowych

Metoda opiera się na zależnościach, między wysoce skorelowanymi, np. wysokością ciała i masą ciała, określonych średnimi arytmetycznymi i odchyleniami standardowymi tych cech w poszczególnych grupach wieku chronologicznego.

Linie +2S, +1S, x, -1S, -2S, ograniczają kanały, określające odpowiednie kategorie wzrostowo-wagowe.

Kanał środkowy (+1S do +2S) obejmuje osobników o harmonijnym stosunku wysokości do masy ciała, natomiast kanały górne (+1S do +2S) i dolne (-1S do -2S) - osobników o dysproporcjonalnych stosunkach wysokości i masy ciała (odpowiednio z nadwagą i niedowagą masy ciała)

Poza wyznaczonymi kanałami znajdują się osobnicy o wybitnie zachwianych proporcjach wzrostowo-wagowych, tzw. osobnicy dysharmonijni

Metoda morfograficzna

Metoda uwzględnia średnie arytmetyczne zespołu cech w kolejnych grupach wiekowych

Praktycznie oceny według morfogramu dokonuje się, oceniając zgodność przebiegu profilu rzeczywistego wykreślonego na podstawie pomiarów badanego profilu chronologicznego - odpowiadającego wiekowi kalendarzowemu badanego, i profilu rozwojowego - odpowiadającemu wiekowi rozwojowemu.

?Jeżeli przez Prz oznaczymy wartości poszczególnych cech profilu rzeczywistego i odpowiednio przez Pr - wartości poszczególnych cech profilu rozwojowego, Pch - profilu chronologicznego, to jeśli:

Prz = Pr = Pch; rozwój prawidłowy,

Prz = Pr>Pch; rozwój przyspieszony z zachowaniem proporcji,

Prz = Pr<Pch; rozwój opóźniony z zachowaniem proporcji,

Prz jest różne od Pr, które jest różne Pch; rozwój nieharmonijny o nieprawidłowych proporcjach wzrostowo-wagowych

?Właściwa ocena rozwoju biologicznego osobnika polega więc na ocenie zgodności między wiekiem kalendarzowym i wiekiem rozwojowym

---