Zestaw 1
1.Zmiany kulturowe- Zmienność kulturowa wczesnych populacji ludzkich:
Najstarszymi narzędziami wytwarzanymi przez człowieka były narzędzia otoczkowate, charakterystyczne dla kultury Oldowajskigj. Narzędzia kultury Aszejskiej: -więzadłowatego kształtu; - kształty lancetowate, okrągłe, trójkątne, prymitywne skrobacze i inne narzędzia odłupkowe; - kultura ta to także używanie ognia. Kultura Odłupkowa: - technika lewoluaska; - 100 tyś l. temu; - towarzyszy Homosapiens presapiens i Homosapiens Neandetaleusis.; - charakterystyczne są odłupki o płaskim kształcie i drobno załuskanych krawędziach; - technika muskierska (100-40 tyś.l. temu) towarzyszy Homosapien Neandetaleusis; - ostre lancetowate, małe trójkątne pięściaki i zaszczerbione noże. Techniki wiórowe: -60 tys. l. temu; na terenie Europy. Kultura Oryniecka: wysoka precyzja obróbki narzędzi krzemiennych, narzędzia i przedmioty użytkowe z kości, ciosów słoniowych i rogów, pojawiają się ozdoby i sztuki, narzędzia z wiórów, noże, skrobacze, rylce. Kultura Soluterejska: rozkwit narzędzi krzemiennych; drobny retusz i kształt w formie liścia, krzemienne ostrza i nożyki osadzone w oprawkach z kości lub rogu. Kultura Magdelańska: - cechuje niezwykłe bogactwo form, narzędzia krzemienne wyparte na plan dalszy; -są narzędzia z kości i rogu łatwiejsze w obróbce, spotykane ostrza strzał i oszczepów, igły z uszkami, szydła noże, harpuny, naszyjniki z zębów, muszelek itp., rozkwit rzeźby, plastyki, rytownictwa i malarstwa. Miedzy 20 tys. a 12 tys. lat temu wystąpienie ostatniego zlodowacenia spowodowało rozwój techniki Towieckiej (ludzie prowadzili osiadły tryb życia migrując za grubą zwierzyną obserwuje się wzrost zaludnienia). Ok. 10 tys. lat temu zachodzi wycofanie się lodowca, zmiana szaty roślinnej. Wielkie stada bizonów, reniferów, mamutów i koni zostały zastąpione przez jelenie, łosie, woły piżmowe. Nastąpiła adaptacja technologiczna, która wyodrębniła kulturę Mezoltyczna: nowe zespoły narzędzi zawierały drobne ostrza oraz cienkie ostre wiórki osadzone na drewnianych orawkach, nowe rodzaje broni: łuki i strzały, powstają pułapki na zwierzęta oraz sieci na ryby. Na innych terenach po ustąpieniu lodowca nastąpił proces udomowienia roślin i zwierząt (ok.7 tys.lat temu) jest to początek meolitu: przejście do łowiectwa i rolnictwa, powoli zastępowano łowców - rolnikami, to rolnicy mieli więcej potomstwa. Użyźnienie gleby powodowało przemieszczanie się rolników i zdobywanie nowych terenów. Przez kilka tyś. lat łowcy i zbieracze zostali wyparci na obrzeza kontynentów, za wyjątkiem Australii. Pojawiała się znaczna własność (łowcy mogli posiadać mało przedmiotów), rolnicy gromadzili majątek w formie produktów, stad, terenów. Dorobek był dziedziczony (tak powstawało społeczeństwo), kulminacją tego było powstanie centrów urbanizacyjnych
2. Typologia Hipokratesa - ujmował on indywidualność ludzką jako zespół cech morfologicznych fizjologii. i psychiki stanowiących integralną całość: ciało zawiera krew, flegmę i żółć żółtą i czarną. Muszą być właściwe proporcje by ciało było zdrowe dobrze zmieszane. Człowiek jest chory gdy l jest za dużo lub 2 za mało. Podstawę kryteriów stanowiły humory i temperamenty: Sangwiniczny - aktywny pogodny o żywych reakcjach. Choleryczny - wybuchowy pobudliwy. Melancholiczny - zrównoważony o małej pobudliwości. W zakresie budowy ciała 2 skrajne typy: suchotoniczny o bud smukłej wątlej i przewodzie wymiarów długich nad szerokimi. Apoplektyczny - bud przysadkowata względna przewaga szerokości wymiarów nad długością ciała.
3. Charakterystyka etapów rozwoju osobniczego:Okres życia wewnątrzmacicznego- życie wewnątrz maciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej. Proces ten zachodzi w gametach wyprodukowanych przez gruczoły płciowe. Z chwila powstania zygoty następuje bruzdkowanie (ok. 40h), następnie tworzenie się listków zarodkowych (gastrulacja). Powstaje endoderma (wewnętrzna warstwa, z niej powstaje m.in. układ oddechowy i przewód pokarmowy), ektoderma (zewnętrzna warstwa, z niej powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa) oraz mezoderma (środkowa warstwa, z niej powstaje skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, zmysły, gruczoły płciowe). Powstaje później struktura grzbietowa i zawiązek systemu nerwowego. W końcowym stadium gastruli ujawnia się zasadniczy kierunek rozwoju dalszego listewek zarodkowych. Około 7 dnia po zapłodnieniu rozwijają się zbędne materiały, wytwarzają się wody płodowe. W końcu 1 m-ca płodowego powstają pęcherze, mózg, głowa się znacznie rozrasta w stosunku do tułowia, tworzą się zawiązki oka, kształtuje się szpara ust, powstają luki skrzelowe, w 2 m-cu płodowym intensywnie kształtuje się twarz, formują się kończyny, które w 8 tyg mają już palce
Zestaw 2
1.Asymetria- Asymetrię można rozpatrywać w różnych aspektach: morfologiczny, funkcjonalny, dynamiczny, sensoryczny, psychiczny. Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej.
Asymetria morfologiczna - to zagadnienie związane ze zróżnicowaniem budowy ciała człowieka. Ustrój ma symetrię dwuboczną. We wczesnym stadium autogenezy symetria jest całkowita (prawa strona = lewa strona). Faza pełnej symetrii trwa bardzo krótko. Już w fazie zarodkowej obserwuje się stopniowo odchylenie od prawidłowej zasady symetrii. Asymetria to norma. Asymetria ciała związana jest z asymetrią mózgu: budowa mózgu jest taka sama, funkcje jej się jednak różnią. Istnieją takie czynności, które zależą od jednej strony mózgu (dominująca) dotyczy to zwłaszcza mowy, która jest związana z prawo lub leworęcznością. Do 6 roku życia mózgu charakteryzuje się dużą plastycznością. U osób praworęcznych większa jest lewa półkula mózgu, szerokość lewej połowy twarzy większa - prawa węższa i dłuższa, szkielet kostny nosa wykazuje odchylenia na lewo; zatoki czołowe też są różne; wicherek prawostronny u praworęcznych, nieznaczne skrzywienia kręgosłupa boczne w kierunku kończyny dominującej, mostek ustawiony nieco skośnie, prawy bark nieco szerszy i położony nieco wyżej, w obrębie miednicy stwierdzono poszerzenie lewego grzebienia biodrowego; asymetria skrzyżna ułatwia panowanie nad ciałem; prawa kończyna górna jest ok. 1 cm dłuższa przed urodzeniem; obwody po prawej stronie większe; prawa ręka ma większą szerokość i wysokość, lewa jest dłuższa; kończyna lewa jest dłuższa, większe wymiary wszystkich segmentów; lewa stopa i prawa ręka ma więcej listewek skórnych; narządy wewnętrzne występujące parami różnią się wielkością, kształtem, położeniem; prawa strona cięższa niż lewa.
Asymetria funkcjonalna - związana jest z dominacją jednej lub dwu półkul mózgowych, a przejawia się w cechach funkcjonalnych kończyny prawej i lewej. Ambidekstria to oburęczność.
Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach poróżnionych prawo lub lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięciu mięśni. Przejawem jest asymetria ruchów np. chodu, rzutów.
Asymetria sensoryczna - określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.
Asymetria psychiczna - to nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.
2. . Rodzaj Australopithecus: - dwunożny; - datowany na okres 4,5 do l mln. lat; - pojemność czaszki pomiędzy 440-680 cm2; -część twarzowa skrócona; - wały nadoczodołowe silniej rozwinięte; - potylica wysunięta do tyłu; - otwór potyliczny wysunięty ku przodowi; - żuchwa masywna z możliwością wykonania ruchów bocznych; - łuk zębowy w kształcie litery V; - zęby posiadają grube szkliwo; - stosunkowo małe nogi; - wys.ok.l20 cm, masa ok.40 kg; - wszystkożerny; - zamieszkiwał stepy i otwarte przestrzenie
3.Zmiany proporcji ciala wraz z wiekiem- Całkowita woda ciała ulega zwiększeniu wraz ze wzrostem masy i wysokości ciała. Szybkie tempo w okresie niemowlęcym, a wolniejsze w okresie przedszkolnym. Ponowny wzrost w okresie pokwitania. Ustabilizowanie u dziewcząt 15 - 16, a u chłopców 18 - 20 lat. Masa ciała szczupłego przebiega 1,5 razy szybciej u mężczyzn niż u kobiet. Szkielet u dziecka 95g a u dorosłego mężczyzny 4,4 kg, kobiety 2,8 kg. Masa mięśni powiększa się, a ok. 11 roku dziewczyny mają większą masę od mężczyzn, dopiero w okresie pokwitania mają większą. Ok. 50 roku masa zmniejsza się o ok. 10 %, a 80 roku 50% (zmniejszania liczby włókien). Komórki tłuszczowe *Wraz z wiekiem zmienia się nasz wzrost i postawa ciała. Postawa wyprostowana, jest rzadko spotykana u osób w podeszłym wieku. Proces obniżania wzrostu wraz z upływem lat początkowo przebiega bardzo powoli. Pierwsze oznaki dostrzegane są około 40 roku życia u mężczyzn, u płci żeńskiej za początek tego procesu przyjmuje się wiek 43 lat. Mimo to ubytek centymetrów pozostaje praktycznie niezauważalny aż do 60 roku życia. U osób w bardziej zaawansowanym wieku proces nabiera swoistego dynamizmu, tak iż w efekcie obniżenie wzrostu ocenia się na 5 centymetrów u kobiet i 3,5 centymetra u mężczyzn. Wpływ na ową zmianę ma szereg różnych procesów, w tym utrata wody, osłabienie poszczególnych grup mięśniowych, uszkodzenie krążków międzykręgowych, deformacje kręgosłupa czy osteoporoza. Podobnie jak wzrost, tak i masa ciała obniża się u osób starych. Obniżenie wzrostu i spadek masy ciała może być spowodowane zmniejszeniem się zawartości wody w organizmie. Spadek zawartości wody w organizmie może być wynikiem zmniejszania się liczby komórek, czy choćby pomniejszania się ich wymiarów.Z wiekiem powiększają się wszystkie wymiary klatki piersiowej. Długość kończyny górnej zmniejsza się. Prowadzi to do zmiany proporcji ciała. Zmiany wymiarów postępujące wraz z wiekiem obserwuje się również w części twarzowej, a dotyczą one nosa - wydłużanie - oraz uszu - powiększanie. Z wiekiem u obu płci zwiększa się obwód czaszki oraz wymiary strzałkowy i czołowy. Skóra stanowi swego rodzaju wizytówkę człowieka. Do dolegliwości skórnych zaliczyć można nadmierne wysuszenie, świąd, nadmierne rogowacenie, zmiany paznokci.
Nie są one jedynie objawem starzenia się organizmu, odzwierciedlają wpływ licznych czynników środowiskowych. Zdecydowanie największy wpływ wywiera promieniowanie UV, zwłaszcza na odsłoniętych częściach ciała.
Powstawanie zmarszczek wiązane jest ze spadkiem zawartości kolagenu, przy jednoczesnym wzroście ilości elastyny.
Naskórek i skóra z wiekiem stają się coraz cieńsze, w obrębie skóry właściwej jest wynikiem zmniejszania się liczby komórek.
U starszych osób odnotowuje się zanikanie, a także unieczynnianie gruczołów potowych.
Z wiekiem pogarsza się także czynność komórek nerwowych w skórze, co pociąga za sobą pogorszenie zmysłu dotyku. Powszechnie znanym faktem jest również wydłużenie procesu gojenia się ran u ludzi w podeszłym wieku.
Szybkość, z jaką rosną paznokcie spada o połowę pomiędzy 30 a 90 rokiem życia. Większość zmian, które z upływem czasu pojawiają się na płytkach paznokciowych, jak matowienie, zmiana zabarwienia, podłużne bruzdkowanie i pękanie, można uznać za skutek działania promieniowania słonecznego lub takich czynników jak dieta, temperatura czy zmiany hormonalne.
Szybkość, z jaką włosy rosną, spada w pewnych miejscach ciała, podczas gdy w innych rośnie. Spowolnienie wzrostu obejmuje głównie owłosienie głowy, natomiast szybszy wzrost obserwuje się na małżowinach usznych, w otworach nosowych i w brwiach. Z wiekiem zmienia się także kolor oraz ilość włosów. Łysienie jest skłonnością dziedziczną. W późniejszym wieku utrata włosów dotyczy obu płci i wydaje się niezależna od czynników dziedzicznych. Najczęściej dostrzeganym przejawem starzenia się jest siwienie włosów. Do siwienia dochodzi na skutek zaniku melanocytów (komórek wydzielających melaninę). Siwienie włosów pod pachami obserwuje się często u mężczyzn, ale praktycznie nie występuje ono u kobiet.
Zestaw 3
1. Cechy ludzkie:
Człowiek jako jedyny naczelny dostosowany do chodu, biegu; - wykształciły się 4 krzywizny kręgosłupa; - nastąpiło poszerzenie trzonów kręgowych, zmniejszenie wyrostków kolczystych oraz zmiana kierunku ich ułożenia (bardziej dachówkowe); - kość krzyżowa skrócona i poszerzona; - klatka piersiowa spłaszczona; redukcja żeber do 12 par; - kończyna górna skrócona, w obrębie łopatki (powiększenie części podgrzebieniowej); - kości przedramienia wysmukłe, mniej wygięte, ręka uległa poszerzeniu; - miednica skrócona i poszerzona; - zmniejszenie masywności spojenia łonowego a zwiększenie masywności guzów kulszowych; - kości kończyn dolnych wydłużone; - kąt szyjkowo-trzonowy kości udowej powiększony spowodował bardziej zbieżne ustawienie kolan, skrócenie rzepki, kości podudzia ułożone bliżej siebie (niniejsze tyłozgięcie); - wydłużenie kości stepu, ruch podłużny i poprzeczny; -powiększenie mózgu powoduje przebudowę czaszki; - zmniejszenie masywności szczęki, zębów, przesunięcie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mózgowej i redukcja części twarzowej; - ośrodek mowy Groka; - pełny rozwój mięśni mimicznych; - rozwój mięśni związany z powiększeniem zdolności manipulacyjnej; -wzrost masy mięśni przywodzących i prostujących udo, rozwój mięśni goleni, wydłużenie ścięgna Achillesa; - układ oddechowy (obniżenie położenia krtani, pojawiają się mięśnie napinające struny głosowe, redukcja płata podsercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku dołowi i w lewo; -powiększenie unaczynienia komory górnej a zmniejszenie komory dolnej; - nerki obniżone, pęcherz spłaszczony, macica przesunięta w głąb miednicy; - dobrze rozwinięte wargi sromowe większe i gruczoły piersiowe; - redukcja lewego płata wątroby, wyodrębniony wyrostek robaczkowy; -zmiana kształtu małżowiny usznej i nosa; - zmienność cech fizycznych; - zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dłuższe dzieciństwo i młodość.
2. . C. Sigaud- opisał typy :trawienny, oddechowy, mięśniowy, mózgowy pod względem anatomicznym, wychodząc z założenia, że przewaga określonych układów anatomicznych decyduje o typie budowy. Typy te wiązał z klimatem i doborem zawodowym. Przewaga rozwoju poszczególnych układów decyduje o typie konstytucjonalnym. Typy te mogą występować w postaci czystej bądź jako nieregularne. W typach nieregularnych występują jedynie tendencje w kierunku jednej z form budowy. Czyste typy są harmonijne i piękne, nie zależnie od tego jakiego są one rodzaju. Typy zmieniają się w ciągu życia.
3.Wiek rozwojowy 12-16- Okres starszego dzieciństwa (dojrzewanie) - Jest to okres zróżnicowania płciowego. Rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy się zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt między 12 -15 rokiem życia, a u chłopców ok. 16 - 17 miesięcy później. Okres dojrzewania płciowego u dziewcząt 12 rok życia, u chłopców 14 i decyduje o dojrzałości osobniczej. Dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością fizyczną i psychiczną uzyskiwaną kilka lat później. Przyspieszone wzrastanie wszystkich części ciała, kształtowanie się męskiej i kobiecej budowy ciała (klatka piersiowa, szerokość barków u chłopców, a bioder u dziewcząt. Różnice płci pogłębia rozwój umięśnienia chłopców, otłuszczenia dziewcząt, mutacje głosu chłopców, męskie owłosienie, szybki wzrost jąder i prącia. U dziewcząt pełny rozwój warg sromowych, rozwój piersi) zmiana rysów twarzy z dziecięcych na dorosłe, zmniejszenie odporności systemów nerwowych na bodźce zewnętrzne przewijające się drażliwością psychiczną i pogorszeniem koncentracji.
Zestaw 4
1. Endogenne i egzogenne czynniki rozwoju:
Genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i kształtowanie się ostatecznych wymiarów ciała. Przez cały okres wzrastania dziewczęta są bardziej zaawansowane w rozwoju w stosunku do wartości ostatecznych. Opóźnienie dojrzewania chłopców wpływa na osiąganie przez nich większych wymiarów ciała, a także leży u podstaw kształtowania odmiennych proporcji w efekcie mężczyźni charakteryzują się szerszymi barkami, płaską klatką piersiową i krótszym tułowiem, dłuższymi kończynami, silniejszym umięśnieniem. Genotyp żeński warunkuje również większą odporność na wpływ czynników środowiskowych z kolei mężczyźni są biologicznie słabsi, przejawia się większa śmiertelność. Wpływ cech rasowych na kształtowanie się różnic jest stosunkowo mała. Odmiana czarna od białej jest dojrzalsza biologicznie. Płody czarne maja większą liczbę centrów kostnienia szkieletu, szybciej dojrzewają, lepsza sprawność motoryczna. Odmiana żół6ta wykazuje opóźnienie rozwojowe co do białej. Najszybciej dojrzewają dzieci z dużą masą ciała i obfitą podściółką tłuszczową. Najwolniej dzieci bardzo smukłe. Dziewczęta późno dojrzewające mają chłopięcą budowę natomiast chłopcy wcześniej dojrzewające mają budowę dziewczęcą. Mezomorfiacy mają pośrednie tempo dojrzewania.
Endogenne: paragenetyczne - matka oddziałuje na płód w okresie ciąży poprzez swoje własności metaboliczne i konstytucyjne bo przekazuje oprócz genów informacje znajdujące się w organellach komórkowych. We wczesnych etapach ontogenezy właściwości matki przygłuszają własne genetyczne predyspozycje płodu. Wykazano silniejsze reakcje między matką a dzieckiem: wysokość ciała, kształt głowy, nosa, barwy oczu, włosów. Wraz z wiekiem matki, następuje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększenie wad wrodzonych u potomstwa. W środowisku miejskim najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych. Dzieci matek młodocianych rodzą się duże ale wykazują spowolnienie dalszego rozwoju. Dzieci pierwotne są krótsze, lżejsze, częściej występują wady wrodzone, maja mniejszą liczbę centrów kostnych. W zależności od liczby ciąży wzrasta śmiertelność okołoporodowa i liczba poronień somatycznych.
Egzogenne: biogeograficzne modyfikatory naturalne (flora, fauna, klimat, ukształtowanie terenu), modyfikatory rozwojowe (pochodzenie społeczne, tradycje i zwyczaje). Czynniki środowiska zewnętrznego wymuszają zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwoju. W klimacie umiarkowanym szybciej dojrzewają dziewczęta i maja dłuższy okres płodności. W klimacie zimnym i tropikalnym jest opóźnienie w rozwoju ale w tropikalnych mają mniejszą wysokość ciała i niższy poziom przemiany materii. Odwrotnie jest w klimacie zimnym. Pory roku działają na rytm wzrastania: wiosną przyrost wysokościowy, a jesienią masy ciała. W strefie górskiej zwiększa się liczba czerwonych ciałek krwi, poziom hemoglobiny, obniża się ciśnienie, wolniejsza praca serca, mniejsza liczba monocytów i leukocytów.
2. .. Szkoła Włoska- Manouvier. Dzielił typ bud ciała w zależności od stosunku długości kończyn dolnych do reszty wysokości ciała. Jego wskaźnik skeliczny wysokości - wysokość siedząca podzielona przez wysokość siedząca, dzieli ludzi na: Drachyskoliczny (krótkonogich) o wysokości poniżej 85 wskaźnika, mezoskoliczny ( o średniej długości kończyn dolnych) 85-90 wartości wskaźnika, makroskeliczny (długość nogi) G.VIOLA -zastosował precyzyjne pomiary antropometrii, obiektywną ocenę budowy ciała. Jego typologia oparta jest na 10 pomiarach: długośąci mostka, nadbrzusza, podbrzusza, kończyny górnej bez dłoni, długość kończyny dolnej do kostki, szerokość klatki piersiowej i głębokość klatki piersiowej, szerokość głębokości nadbrzusza, szerokość miednicy z tego skonstruował szereg wskaźników budowy. Wg niego im większy przyrost masy ciała tym słabsze jest zróżnicowanie morfolog -ponderalnym prawem antagonizmu rozwojowego. Wprowadził pojęcie średniej i normy, trójwymiarowości pomiarów, pojęcie objętości, precyzyjną techniką pomiaru, nową typologie
3. Dowody świadczące o przynależności człowieka do królestwa zwierząt:
Do strunowców: - występowanie u płodów związków struny grzbietowej; dwóch par szczelin skrzelowych oraz cewkowata budowa OSC do kręgowców: - dwuboczna, symetria ciała, wewnętrzny szkielet kostny złożony z czaszki szkieletu osiowego oraz szkieletu kości; - szkielet rozwija się na podłożu chrzestnym i łącznotkankowym; -układ nerwowy położony ponad szkieletem osiowym, otoczony wyrostkami kolczystymi; układ pokarmowy i głowy naczynia znajdują się pod szkieletem osiowym; -ciało pokryte skórą o wielowarstwowym naskórku. Do ssaków: - rozwój embrionalny przebiegający w łonie matki; -sposób odżywiania po urodzeniu; - stałocieplność, którą warunkuje pęcherzykowa budowa płuc; - warstwa tłuszczu podskórnego; -owłosienie oraz gruczoły potowe; -zamknięty obieg krwi; - wysoki stopień rozwoju OSC; - zróżnicowane uzębienie (siekacze, kły, trzonowce, zęby przedtrzonowe); - obecność 3 kostek słuchowych w uchu; -występowanie zewnętrznego przewodu słuchowego; - bezpośrednie połączenie stawowe między żuchwą a szczęką. Do naczelnych: bardzo silny rozwój kresomózgowia i występowanie płata tylnego w obrębie półkul mózgowych; skrócenie twarzoczaszki i zmniejszenie masywności uzębienia (4 kategoria zębów); - skierowany ku przodowi oczodół, umożliwia to widzenie stereoskopowe; - obecność obojczyka w stawie barkowym zwiększa zakres ruchów bocznych kończyn; -przynajmniej jedna para kończyn chwytnych; - ruchliwy nadgarstek; - stopochłodność; - występowanie paznokci; -występowanie jelita ślepego; - jądra znajdują się poza ciałem w worku mosznowym; - prącie zwisające; - występowanie listewek skórnych zwiększających czucie; - wydłużenie okresu dzieciństwa; - początki życia społecznego
Zestaw 5.
1. Genetyczne uwarunkowania cech morfofunkcyjnych
Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalezą wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizują w pełni swój pułap genetyczny. Największą stabilność wykazuje wysokość ciała i wymiary kości długich. Najsłabszą determinację genetyczną wykazuje szerokość nasad kostnych oraz duże cięciwy tułowia np. szerokość barków, bioder i głębokość klatki piersiowej. Tkanki miękkie tj. tkanka tłuszczowa i mięśniowa są wrażliwe na oddziaływanie czynników środowiskowych. Liczba włókien mięśniowych jest zawsze stała i określona już w 4-5 miesiącu życia płodowego. W przebiegu dalszego rozwoju zwiększa się tylko ich masa i zmienia wewnętrzna struktura mięśni. Proporcja włókien FT do ST a więc przystosowanie do wysiłku wytrzymałościowego lub krótkotrwałego i szybkiego jest również z góry określona. Najbardziej uzależniona od czynników zewnętrznych jest tkanka tłuszczowa. Wzrost tkanki tłuszczowej odbywa się w wyniku dwóch procesów. Pierwszy polega na powiększeniu się rozmiarów komórek tłuszczowych. Drugi związany jest ze zwiększeniem liczby komórek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki tłuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciąży, w okresie 6-12 miesiącu życia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt, że tkanka tłuszczowa rozwija się w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie
2. Skład tkankowy ciała. Charakterystyka komponentów tkankowych (tkanka kostna, mięśniowa, tłuszczowa). Zmienność rozwojowa składu ciała i budowy somatycznej:
Skład tkankowy ciała- model chemiczny wyróżnia w obrębie masy ciała: tłuszcz, białko, węglowodany, minerały, woda. Model anatomiczny: tłuszcz, mięśnie, kość, organy wewnętrzne, pozostałe tkanki. WODA - ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach zewnątrz i wewnątrzkomórkowych, jamy stawowe, oczy, duży przewód pokarmowy. Całkowita ilość wody: u mężczyzn-60%, u kobiet-50%, u noworodków 80-90% masy ciała. U obu płci z wiekiem zmniejsza się ilość wody.
Tkanka mięśniowa- zawiera ok.80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 30% wody; - w obrębie masy ciała beztłuszczowe mięśnie stanowią 49%, - w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu; - liczba komórek nerwowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona w trakcie 4-5 m-ca życia płodowego. -stopień rozwoju t. mięśniowej zależy od czynników środowiskowych; - silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia (tzw. Proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych).
Tkanka kostna- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśni i chroni delikatne tkanki, - stanowi ok.97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzęstne; -szkielet to: ok. 15% masy ciała noworodka, ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia, ok. 13-14% u osób starszych; - wymiary szkieletu są silniej zdeterminowane genetycznie, większą determinację genetyczna wykazują wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości; - zły trening może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesnego zakończenia rozwoju kości długich.
Tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych; - 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej; - cechy słabo zdeterminowane genetycznie stanowią najbardziej stabilną cechę organizmu; - są 3 momenty hamowania się komórek tłuszczowych (3 trymestry ciąży, 2 połowa pierwszego roku życia, okres przedpokwitania; -rodzaje tkanki tłuszczowej: brunatna i biała (różnią się między sobą funkcją i rozmieszczeniem).
3. Pochodzenie człowieka współczesnego:
1. Hipoteza wieloregionalna: Homo erectus migrował przez Afrykę ok. 2 mil. lat temu na terenie całego starego świata. Homo sapiens pojawiał się wszędzie tam, gdzie zamieszkał homo erectus i jego następca homo sapiens neardentaeusis.
2. Hipoteza monocentryczna (pożegnanie z Afryką) do wykształcenia człowieka współczesnego doszło na obszarze Afryki ok.120 tyś. lat temu, stąd homo sapiens dokonał szybkiej ekspresji na inne kontynenty, wypierając tam żyjące populacje homo erectus oraz homo sapiens neardantleusis.
3. Hipoteza nagłego zmniejszenia liczebności populacji: współczesne zróżnicowanie populacji ludzkiej wiąże się z wielkim wybuchem wulkanu Tona na Sumatrze ok.70 tyś. lat temu. efektem tego wybuchu było ochłodzenie klimatu, nastąpiła redukcja populacji i większe rozproszenie mutacji w jej obrębie.
*Hipoteza wieloreligijna - homo erektus migrował poza Afrykę około 2mln lat temu, ewolucja homo sapiens, neandertalis.
Zestaw 6
1.Typologia Pawłowa - Uwzględnił rodzaje i stopień reaktywności układu nerwowego, zwłaszcza wzajemny stosunek układów sygnalizacyjnych. I układ - związki między bodźcami zewnętrznymi a wrażeniami zmysłowymi. II układ - procesy zachodzące w korze mózgowej, wiążące się z myśleniem abstrakcyjnym i zdolnością posługiwania się mową. Typy: artyści - ludzie o przewadze I układu wykazują skłonności do histerii, myśliciele - przewaga II układu, typ pośredni - układy sygnalizacyjne w równowadze. Typy: żywy - sangwinik, pobudliwy - choleryk, spokojny - flegmatyk i Słaby - melancholik. 2.
2. REGULACJA HORMONALNA DOJRZEWANIA- Znajduje się pod układu podwzgórzowo -przysadkowego. Być może proces p-p polega na obniżeniu progu czułości podwzgórza na hormony obwodowe- estrogeny. POKWITANIE DZIEWCZĄT- od około 9 roku u obu płci obniżenie wrażliwości kom. mózgowych na stężenie hormonów we krwi obwodowej co powoduje podwyższenie poziomu gonadotropin i androgenów nadnerczowych. Gonadotropiny pobudzają do rozwoju pęcherzyk Graffa zakończone wydzieleniem kom. Jajowe, w tym momencie przedni płat przysadki wydziela hormon heteinizujący, który pobudza wydzielanie estrogenów i rozwój ciałka żółtego. Ciałko żółte wydziela progesteron. Wytworzone pod wpływem ganadotropin estrogeny pobudzają wzrost macicy, pochwy i tkanki tłuszczowej. Wraz z prolaktyną estrogeny pobudzają rozwój gruczołów piersiowych. Równocześnie następuje wzrost androgenów nadnerczowych, które wpływają na rozwój mięśni szkieletu, owłosienia łonowego i pachowego, trądzik. W głównej mierze androgeny nadnerczy odpowiadają za skok pokwitaniowy kobiet. U CHŁOPCÓW wzrost hormonu kortykotropowego prowadzi do zwiększonego wydzielania androgenów w nadnerczach. Jednocześnie gonadotropiny wpływają na rozrost jąder, moszny, pobudzają kom. rozrodcze do wydzielania plemników. Androgeny i testosteron warunkują kształtowanie się drugo i trzeciorzędowych cech męskich (krtań, szkielet, mięśnie i włosy).
Zestaw 7
1. . Gatunek Homo Habilis,: -l,9 - l,6mln.lat; - pojemność czaszki od 600-800 cm2; - sklepienie czaszki bardziej uwypuklone; - obecność ośrodka mowy Brocka; - wysokość ll0-130cm., masa ok. 45 kg; - żuchwa delikatna o zaokrąglonym łuku zębowym; - obojczyk duży; - padlinożerca; - stopa wysklepiona. Gatunek Homo Erecrus: 1,9-250 tyś. lat; - szczątki na wszystkich kontynentach starego świata; - twarz wysunięta ku przodowi; - żuchwa gruba i masywna bez bródki; -pojemność czaszki 750-1225 cm2.;.- wały nadoczodołowe i nadpotyliczne. redukują wielkość przedtrzonowców i trzonowców: - cieńsze szkliwo zębów; - używał ognia; - łowiectwo; - padlinożerca i kanibal.
2. Typologia Bunaka - Uważał że klasyfikacja morfologiczna musi się opierać na najważniejszych tkankach ustroju (szkielet, mięśnie). Wymienił 7 cech budowy i 4 typy bud: stenoplastvczny - smukły, klatka piersiowa płaska, zapadnięte boki, szyja długa i wąska, plecy o wyraźnych krzywiznach, umięśnienie i otłuszczenie słabe, skóra cienka, sucha. Mezoplastyczna - klatka piersiowa cylindryczna, nadbrzusze proste wypełnione, szyja średnia plecy proste małe krzywizny, umięśnienie i otłuszczenie średnie, skóra gruba elastyczna. Europlastyczna - klatka piersiowa stożkowata, nadbrzusze okrągłe duże, szyja gruba krótka, umięśnienie słabe, otłuszczenie bogate, skóra elastyczna. Subplastyczna - klatka piersiowa stożkowata lub cylindryczna, nadbrzusze wypukłe duże okrągłe, szyja średnia, silne krzywizny, umięśnienie małe i słabe, skóra cienka lub średnia.
3. Wiek a trening sportowy. Wpływ treningu na organizm w poszczególnych okresach ontogenezy. Wiek menarchr a wiek rozpoczęcia treningu:
Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: - nerwowych i - humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju.
Okres niemowlęcy - ćwiczenia w tym okresie mają. charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny - ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. maj ą wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki.
Okres dorastania - stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat - właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat -szybkość. 15-16 lat - siła. 16-17 lat - wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową.
Okres dorosły - regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze.
Okres starczy - zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.
Zestaw 9
1. Typologia Lindegarda - nacisk na tkankowe proporcje ciała, bazuje na pomiarach antropomorficznych, o bud decyduje rozwój i skład: tkanki kostnej ,mięśniowej, tłuszczowej Ilościowy rozwój uzależniony jest od: czynnika długości (kości) powoduje kształtowanie się kości długich i smukłych, przez śródchrzęstny rozwój nasad kostnych. Czynnik tęgośći - wpływa na rozwój szkieletu masywnego o kościach krótkich i grubych - przewarstwienie. Czynnik umięśnienia - rozwój muskulatury - dynamometr. Czynnik odłuszczenia - decyduje o ilości tkanki tłuszczowej, oblicza się go równaniem regresji jako reszty po wytraceniu z ogólnej masy tkanki kostnej i mięśniowej.
2. Genetyczne uwarunkowania cech morfofunkcyjnych Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalezą wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizują w pełni swój pułap genetyczny. Największą stabilność wykazuje wysokość ciała i wymiary kości długich. Najsłabszą determinację genetyczną wykazuje szerokość nasad kostnych oraz duże cięciwy tułowia np. szerokość barków, bioder i głębokość klatki piersiowej. Tkanki miękkie tj. tkanka tłuszczowa i mięśniowa są wrażliwe na oddziaływanie czynników środowiskowych. Liczba włókien mięśniowych jest zawsze stała i określona już w 4-5 miesiącu życia płodowego. W przebiegu dalszego rozwoju zwiększa się tylko ich masa i zmienia wewnętrzna struktura mięśni. Proporcja włókien FT do ST a więc przystosowanie do wysiłku wytrzymałościowego lub krótkotrwałego i szybkiego jest również z góry określona. Najbardziej uzależniona od czynników zewnętrznych jest tkanka tłuszczowa. Wzrost tkanki tłuszczowej odbywa się w wyniku dwóch procesów. Pierwszy polega na powiększeniu się rozmiarów komórek tłuszczowych. Drugi związany jest ze zwiększeniem liczby komórek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki tłuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciąży, w okresie 6-12 miesiącu życia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt, że tkanka tłuszczowa rozwija się w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie
3. W Polsce początków antropologii możemy się dopatrywać już na przełomie XIII i XIV wieku, w pismach prawie legendarnego polskiego kronikarza Dzierzwy (Mierzwy), któremu udało się wywieść pochodzenie Polaków od Jozefata. Pomijając ten tyleż starodawny, co anegdotyczny przyczynek do antropologii, należy jednak uwzględnić wkład innych polskich uczonych zajmujących się nauką o człowieku, takich jak Jędrzej Śniadecki, który już w 1811 r. w swej "Teorji jestestw organicznych" nakreślił jako pierwszy w Polsce zarys tej nauki. Współcześnie z działalnością antropologiczną Paula Broca w Paryżu na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładał antropologię znany naukowiec i lekarz Józef Majer (1808-1899). Dzięki temu uczonemu powstała w 1876 przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisja Antropologiczna.
Zestaw 10
1. Typologia Skerkja - wprowadza pojecie wektorów budowy na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się typu budowy "idealnie abstrakcyjnie"! skrajnie przeciwstawnie .Pomiędzy typami skrajnymi są wartości pośrednie.4 aspekty budowy: aspekt dymorfizmu płciowego, którego wektor przebiega pomiędzy bud skrajnie męską i żeńską. Aspekt proporcji ciała oparty na pojęciu typów: eurysemicznego - przewaga proporcji szerokości nad długością; Leptosomatycznego - smukłego. Aspekt plastyczny - uwzględnia wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiper do typu hippoplastycznego. Aspekt dystrybuanty określa rozkład tkanki tłuszczowej wyrażany wektorami określającymi otłuszczenie górnej części ciała w przeciwieństwie do dolnej oraz otłuszczenie tułowia w przeciwieństwie do otłuszczenia kończyn.
2. Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała.OKRES STARZENIA SIĘ W okresie tym następuje nieodwracalna, stopniowa redukcja czynnych komórek w najważniejszych organach, między innymi mózgu i mięśniach, dochodzi do obniżenia przystosowawczych zdolności do środowiska zew., które wyraża się m.in. poprzez trudności w dostosowaniu się do bodźców stresowych i wolniejszy powrót do stanu równowagi ustrojowej, zmienia się chemiczny skład krwi, występują zakłócenia w ciśnieniu krwi oraz ciepłocie ciała. Zaburzenia i zmiany w układzie nerwowym , zwiększona labilność emocjonalna, osłabienie pamięci, koncentracji uwagi. Kruchość układu kostnego i zwiotczenie mięsni. Ogólne zwolnienie przemiany materii. Ilościowe i jakościowe zmiany w zakresie białek i składników mineralnych. Odkładanie się w tkankach złogów wapnia, cholesterolu i innych tzw. produktów odpadowych przemiany materii. Demielinizacja włókien nerwowych. Osłabienie koordynacji nerwowo mięśniowej. 45-55 lat cofanie w rozwoju, wydolności fizjologicznej, zmniejsza się szybkość, elastyczność i płynność ruchów. Ucieczka od nauczania nowego ruchu i stronienie od znaczniejszego wysiłku fizycznego.
3. DYMORFIZM PŁCIOWY- typ skrajnie męski- większa głowa, najmocniejszy kark i obręcz barkowa, silnie rozbudowana klatka w kierunku poprzecznym, wąska miednica, znaczne umięśnienie ok. 42% mała ilość tł. Odkłada się pod łopatkami i na grzebieniu biodrowym proporcje kończyn wyprostowane są większe, kończyny szpotawe, cylindryczny kształt uda, podudzie mm brzuchaty łydki uwypuklony na stronę wew. Łydki, większe owłosienie trójkącik skierowany w górę, włosy schodzą na kark tworząc linie horyzontalną, silne owłosienie kończyn, skóra grubsza listewki skórne szersze i niższe gruczoły potowe wydzielają hormony męskie. TYM SKRAJNE ŻEŃSKI- mniejsza głowa, drobniesza górna część ciała, zarys tułowia rozszerza się ku dołowi kończyny krótkie w stos. Do wys. Mm słabiej rozwinięte, znaczna ilość tłuszczu 24-28% odkałda się na dolnych częściach ciała brzuch pośladki uda, owłosienie trójkącik skierowany w dół, włosy schodzą z karku 3 pasami, kolana i łokcie koślawe, łydka zew. Krzywizny wyraźnie zaznaczone udo kształt stożkowy skóra delikatna i cieńsza, listewki skórne węższe i dłuższe budowa infantylna, nawiązująca do dziecka gruczoły wydzielają zapach typowy dla kobiet.
Zestaw 11
1. Antropologia jako osobna gałąź wiedzy ludzkiej istnieje stosunkowo krótko. Wprawdzie jej początków doszukiwać się można już w starożytnej Grecji, w pismach Herodota, Hipokratesa i innych, naukowe jednak ujęcie i podstawy tej dziedziny wiedzy ludzkiej przedstawił dopiero chirurg francuski Paul Broca. On pierwszy określił dokładnie zadania antropologii i opracował metody jej badań, kładąc tym samym podwaliny pod tę nową dziedzinę wiedzy. W roku 1859 założył w Paryżu pierwsze Towarzystwo Antropologiczne, a w 1876 r. powstała tam z jego inicjatywy pierwsza szkoła antropologiczna: L'Ecole d'Antropologie de Paris. 1) ANTROPOLOGIA FIZYCZNA-BIOLOGICZNA: a)ewolucja człowieka; b)biologia człowieka - zróżnicowanie rasowe; somatyczne budowy ciała; prawidłowości rozwoju osobniczego; c)prymatologia - zachowania. 2) ANTROPOLOGIA KULTUROWA: a)archeologia; b)etnologia; c)religioznawstwo; d)językoznawstwo. 3) ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA: a)socjologia porównawcza - bada społeczeństwa w czasie i przestrzeni, formy pokrewieństwa. 4) ANTROPOLOGIA STRUKTURALNA: bada grupy etniczne jako całość pod względem właściwości psychicznych i moralnych.
2. Regulacja hormonalna dojrzewania - głównym układem, który kieruje procesami dojrzewania jest układ podwzgórzowo-przysadkowy. Podwzgórze oprócz przewodzenia bodźców nerwowych posiada zdolność produkowania substancji o właściwościach hormonów. Produkowane w jądrach podwzgórza to: wazopresyna, oksytocyna i czynniki uwalniające. Przysadka mózgowa zbudowana jest z 2 rodzajów tkanek: nabłonek nerwowy i tkanka nerwowej zbudowanej z płatów. Tylny magazynuje i uwalnia 2 hormony: oksytocyne i wazopresyne. Układ podwzgórzowo-przysadkowy jest odpowiedzialny za początek i przebieg dojrzewania, rytmiczność, miesiączkowanie, dobowy rytm wydzielania gruczołów dokrewnych, za utrzymanie ciepła ciała. Hormon somatotropowy wywiera wpływ na przemiane materii komórek obwodowych. Pozostałe hormony płata przedniego i przysadki pobudzają czynności gruczołów dokrewnych. Podwzgórze reguluje wydzielanie hormonów na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Tarczyca wpływa na wzrost organizmu i rozwój umysłowy. Grasica odgrywa ważną rolę w tworzeniu bariery komórkowej.
3.? TYPOLOGIA MILICEROWEJ Metoda ta wykorzystuje przyrodnicze podobieństwa Perkala. CZYNNIK BUDOWY - zaczerpnięty od Lindegarda - to zespół cech określających jakiś element budowy: długości, tęgości, otłuszczenie. CZYNNIK DŁUGOŚCI- opisujemy za pomocą długości ciała, kończyn, segmentów oraz sięgu. Do oceny wykorzystujemy: B-v, a-daIII. CZYNNIK TĘGOŚCI - obraz masywności kośćca oraz umięśnienia: szerokość bioder, barków, nasad - łokieć, kolano, obwody ramienia, podudzia. Do oceny wykorzystujemy: a-a; ic-ic; obwód przedramienia i podudzia. CZYNNIK OTŁUSZCZENIA - grubość fałdu tłuszczowego w różnych miejscach. Do oceny wykorzystujemy: grubość fałdu tłuszczowego w różnych miejscach. PROCES OBLICZENIOWY: 1. Obliczenie średniej arytmetycznej i odchyleń standardowych dla analizowanych cech w grupie porównawczej. 2. Normalizacja własnych pomiarów na średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe S=1; Zj = Xij - Xi / Sj (Zj - wartość unormowana cechy; Xij - wartość cech „j” u osobnika i własna wartość; Xj - średnia wartość w grupie porównawczej; Sj - odchylenie standardowe cechy „j”. 3. Obliczenie czynników budowy - jako sumę wartości unormowanych analizowanych cech podzielona przez ilość tych cech; <Md = Z b-v + Z a-daIII / 2>; <Mt = Z a-a + Z ic-ic + Z obw. przedramienia + Z obw. podudzia / 4>; <Mo = Z suma fałdów tłuszczu ramienia, łopatki, brzucha>. Z - normalizacja. 4. Policzenie ogólnej wielkości osobnika: M = Md +Mt + Mo / 3.
Zestaw 12
1.?
2. okres wczesnego dzieciństwa- trwa u obojga płci od około 1 do 6-7 roku życia. Okres ten cechuje spadek tempa rozwoju fizycznego, przy czym wyraźniej spada przyrost ciężaru ciała, powodując pozorne szczuplenie. Wzrasta tułów i kończyny dolne . stopa ulega wysklepieniu, silniej niż u dorosłych zaznacza się lordoza lędźwiowa, słabe są mięśnie brzucha i inne ustawienie miednicy, co powoduje znaczną wypukłość brzucha. Dojrzewanie układu nerwowego sprawia, że do trzeciego roku dziecko winno opanować funkcję świadomego oddawania moczu. W tym okresie duża jest ruchliwość dziecka, polepsza się koordynacja mięśni, przy słabej jednak wytrzymałości. W wieku 2,5 roku dziecko powinno posiadać wszystkie zęby mleczne. Słaby jest aparat ścięgnisty i chwiejny system nerwowy. W wieku około 3,5 roku zanika oburęczność na rzecz preferencji czynnościowej jednej ręki zwykle prawej.
3. Wkład Antropologii i jej znaczenie dla nauk o wychowaniu fizycznym, przyrodniczych i humanistycznych
Podbudowuje stronę teoretyczną wychowania fizycznego, dostarcza problematyki naukowej. Kierunki: opracowanie nowych metod i technologii badawczych w ramach zagadnień ontogenetycznych. Badane są prawidłowości rozwoju biologii, analiza zmienności budowy ciała jako efektu zmian rozwojowych, próba określenia ostatecznej wysokości ciała, morfologiczne uwarunkowania wydolności i sprawności fizycznej, określenie genetyczne uwarunkuje motoryczne określenie rytmu w pracy i treningu.
Współpraca z entologią, nauką badającą kultury społeczeństwa od chwili powstania 3 działów: - kultura materialna - obejmuje zagadnienia gospodarcze tj. zdobywanie żywności, wytwarzanie narzędzi; - kultura duchowa - obejmuje wierzenia, magię, muzykę; - kultura społeczna - zajmuje się prawami organizacją rodziny, rodu. Archeologia - bada pozostałości po działaniu ludzkim. Demografia - bada określenie stanu biologicznego gęstości zaludnienia tj. długość trwania życia, śmiertelność. Socjologia - dostarcza informacji o strukturze i prawach rządzących rozwojem społeczeństwa.
Prymatologia - dział zoologii badania naczelnych. Ewolucjonizm - proces ewolucji jako przyczyna zmienności, badania anatomii porównawczej ciała kręgowców, a człowieka. Genetyka osobnicza - badanie zjawisk dziedziczenia w rodzinie. Genetyka populacyjna - bada działanie selekcji naturalnej i zjawiska mieszania się różnych populacji. Ekologia - wyjaśnia wpływ środowiska naturalnego na cechy biologiczne, bada wpływ czynników społecznych i kulturowych, które doprowadziły do wytwarzania środowiska sztucznego.